لزوم تصحیح مجدد دیوان بابا فغانی شیرازی
الموضوعات :
نادره نفیسی
1
(گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ابهر، ایران)
الکلمات المفتاحية: دیوان, هلالی جغتایی, تصحیح, بابافغانی,
ملخص المقالة :
بابافغانی شیرازی از شاعران نیمة دوم سدة نهم و اوایل سدة دهم هجری است که به‌سبب آوازه در غزل‌سرایی، او را حافظ کوچک نامیده‌اند. دیوان این شاعر، نخستین بار در 1935م در لاهور و سپس در سال 1316ش به کوشش احمد سهیلی خوانساری در تهران به چاپ رسید. سهیلی، بار دیگر این دیوان را در 1340 با 5 دستنویسِ نویافته، مقابله و دوباره تصحیح و منتشر کرد. وی در مقدمة این چاپ یادآور شده که در تصحیح این دیوان نهایت اهتمام را به عمل آورده است. ولی مقابلة این تصحیح با دستنویس‌های معتبر، بیانگر آن است که مصحّح در تصحیح این متن، دچار خطاهای بسیاری شده است و در مقابلة بسیاری از غزل‌ها با دستنویس‌های نویافتة خویش کوتاهی کرده است. در این تصحیح، غزل‌هایی نیز به چشم می‌خورد که در دیوان هلالی جغتایی، چاپ سعید نفیسی هم با اندک اختلافی درج شده است. شعر بابافغانی تا دو سده پس از درگذشتِ او، سرمشق و الگوی شاعران ایرانی و پارسی‌گویان شبه‌قارّه بوده است و تقریباً همگی این شاعران، شماری از غزل‌های خویش را در زمین غزل‌های بابافغانی سروده‌اند. ولی تا به امروز، تصحیحی معتبری از دیوان بابافغانی در دست نیست. نگارنده در مقالة حاضر نشان داده است که ناکارآمدی شیوة ضبط نسخه‌بدل‌ها، به متن بردن نویسش‌های نادرست و مقابله نکردن بسیاری از غزل‌ها با دستنویس‌های نویافته، چاپ حاضر دیوان بابافغانی را بی‌اعتبار ساخته است.
کتابنامه
اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین محمّد (1389)، عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکاری و آمنه فخراحمد، با نظارت علمی محمّد قهرمان، تهران: میراث مکتوب.
امین احمد رازی (1389)، هفت اقلیم، به کوشش محمّدرضا طاهری (حسرت)، تهران: سروش.
بابا فغانی شیرازی (1340)، دیوان اشعار، به‌تصحیح و اهتمام احمد سهیلی خوانساری، تهران: اقبال.
_________، _________، دستنویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی به‌شمارة 624.
_________، _________، دستنویس کتابخانة مجلس شورای اسلامی به‌شمارة 7802.
_________، _________، دستنویس کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران به‌شمارة 200.
جامی، نورالدّین عبدالرّحمن (1378)، دیوان (ج1: فاتحه‌الشباب)، مقدّمه و تصحیح اعلاخان افصح‌زاد، زیر نظر دفتر نشر میراث مکتوب، تهران: میراث مکتوب.
حافظ، خواجه شمس‌الدّین محمّد (1362)، دیوان، به‌تصحیح و توضیح پرویز ناتل خانلری، تهران: خوارزمی.
حزین لاهیجی، محمّدعلی (1385)، دیوان، به تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار، تهران: سایه.
حکیم‌آذر، محمّد (1388)، «طرز بابافغانی»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، س 3، شمـ 1، پیاپی 9، صص 75- 102.
دانش‌پژوه، محمّدتقی و بهاء‌الدّین علمی انواری (1355)، فهرست کتب خطی کتابخانة مجلس سنا، تهران: مجلس سنا.
درایتی، مصطفی (1391)، فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانة ملّی.
سام میرزا صفوی (1389)، تحفة سامی، به کوشش احمد مدقّق یزدی، یزد: انتشارات سامی.
سعدی شیرازی (1375)، بوستان (سعدی نامه)، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
سنایی غزنوی، حکیم ابوالمجد مجدود بن آدم (1362)، دیوان، به سعی و اهتمام محمّدتقی مدرّس رضوی، تهران: سنایی.
سهیلی خوانساری، احمد (1340)، مقدّمه بر دیوان اشعار بابافغانی شیرازی (نک: هـ . م، بابا فغانی شیرازی).
شبلی نعمانی (1363)، شعرالعجم، ترجمة سیّد محمّدتقی فخرداعی گیلانی، تهران: دنیای کتاب.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1385)، شاعری در هجوم منتقدان (نقد ادبی در سبک هندی)، تهران: آگه.
شمیسا، سیروس (1381)، سبک‌شناسی شعر، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (1364)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
صائب تبریزی، محمد‌علی (1387)، دیوان، به‌کوشش محمّد قهرمان، تهران: علمی و فرهنگی.
صدرایی خوئی، علی (1376)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی، زیر نظر عبدالحسین حائری، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی با همکاری کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
ضیغمی، امیر (1390)، «تأثیر بابافغانی بر جریان‌های شعری عصر صفوی»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی (گوهر گویا)، س5، شمـ 2 (پیاپی 18)، صص 19- 42.
عطّار نیشابوری، فریدالدّین (1392)، اسرارنامه، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
فخرالزّمانی قزوینی، عبدالنّبی (1362)، تذکرة میخانه، به اهتمام احمد گلچین معانی، تهران: اقبال.
فردوسی، ابوالقاسم (1386)، شاهنامه، به‌کوشش جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
محسن تأثیر تبریزی (1373)، دیوان، به کوشش امین‌پاشا اجلالی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ناصرخسرو (1357)، دیوان اشعار حکیم ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام مجتبی مینوی و مهدی محقّق، تهران: دانشگاه تهران.
نوشاهی، عارف (1391)، کتاب‌شناسی آثار فارسی چاپ شده در شبه قاره (هند، پاکستان، بنگلادش)، تهران: میراث مکتوب.
واله داغستانی، علیقلی (1384)، ریاض‌الشعراء (ج3)، مقدّمه، تصحیح و تحقیق محسن ناجی نصرآبادی، تهران: اساطیر.
هلالی جغتایی (1375)، دیوان، تصحیح و مقدمة سعید نفیسی، تهران: انتشارات سنایی.
Losensky, Paul E. (1998), Welcoming Fighani (Imitation and Poetic Individuality in the Safavid-Mughal Ghazal), Mazda Publisher.
Nasir, Muhammad (2009), “Faghani, the Fascinator of South Asian Persian Poets”, Research Journal of South Asian Studies, Vol. 24, No. 1, pp. 152-163.
_||_.
bibliography
Ohadi Belyani, Taqi al-Din Mohammad (1389), Arafat al-Ashqin and Arsat al-Arifin, edited by Zabihullah Sahibkari and Amina Fakhrahamd, with the scientific supervision of Mohammad Kahraman, Tehran: Written Heritage.
Amin Ahmad Razi (1389), Seven Regions, by Mohammad Reza Taheri (Hasrat), Tehran: Soroush.
Baba Faghani Shirazi (1340), Divan of Poems, edited and edited by Ahmad Sohaili Khansari, Tehran: Iqbal.
_________, _________, manuscript of the library of the Islamic Council No. 624.
_________, _________, Islamic Parliament Library manuscript number 7802.
_________, _________, Tehran University Central Library manuscript number 200.
Jami, Nur al-Din Abd al-Rahman (1378), Diwan (Vol. 1: Fatiha al-Shabab), introduction and correction by Alakhan Afsahzad, under the supervision of the written heritage publishing house, Tehran: written heritage.
Hafiz, Khwaja Shamsuddin Mohammad (1362), Diwan, edited and explained by Parviz Natal Khanlari, Tehran: Khwarazmi.
Hazin Lahiji, Mohammad Ali (1385), Diwan, edited by Zabihullah Sahibkar, Tehran: Sayeh.
Hakim-Azer, Mohammad (2008), "Bab-Afghani style", research paper on Persian language and literature (Gohar Goya), S. 3, Sh. 1, Papipi 9, pp. 102-75.
Scholars, Mohammad Taghi and Bahauddin Elmi Anwari (1355), list of manuscripts of the Senate Library, Tehran: Senate.
Draiti, Mustafa (2012), Catalogers of Iranian Manuscripts (Fankha), Tehran: Organization of National Records and Library.
Sam Mirza Safavi (1389), Tohfa Sami, edited by Ahmad Mudaghq Yazdi, Yazd: Sami Publications.
Saadi Shirazi (1375), Bostan (Saadi Nameh), corrected and explained by Gholamhossein Yousefi, Tehran: Khwarazmi.
Sana'i Ghaznavi, Hakim Abul Majd Majdod bin Adam (1362), Diwan, with the effort and effort of Mohammad Taghi Madras Razavi, Tehran: Sana'i.
Soheili Khansari, Ahmad (1340), Introduction to the Divan of Baba Afghani Shirazi's Poems (see: H. M, Baba Faghani Shirazi).
Shibli Nomani (1363), Shaar al-Ajam, translated by Seyyed Mohammadtaghi Fakhrdaei Gilani, Tehran: World of Books.
Shafi'i Kodkani, Mohammadreza (1385), a poet in the attack of critics (literary criticism in Indian style), Tehran: Age.
Shamisa, Siros (1381), poetry stylistics, Tehran: Ferdous.
Safa, Zabihullah (1364), History of Literature in Iran, Tehran: Ferdous.
Saeb Tabrizi, Mohammad Ali (1387), Diwan, Behkoshesh Mohammad Kahraman, Tehran: Scientific and Cultural.
Sadraei Khoei, Ali (1376), list of manuscripts of the Islamic Council Library, under the supervision of Abdul Hossein Haeri, Qom: Center for Islamic Studies and Research in collaboration with the Library and Documents Center of the Islamic Council.
Dighmi, Amir (2018), "The influence of Bab-Afghan on the poetic currents of the Safavid era", research paper on Persian language and literature (Gohar Goya), 5th issue, 2nd issue (18 series), pp. 42-19.
Attar Neishabouri, Faridaldin (2012), Asrarnameh, introduction, correction and notes: Mohammadreza Shafiei Kodkani, Tehran: Sokhn.
Fakhr al-Zamani Qazvini, Abdul Nabi (1362), Tazkira Mekhaneh, by Ahmed Golchin Maani, Tehran: Iqbal.
Ferdowsi, Abulqasem (1386), Shahnameh, Jalal Khaleghi Mutlaq's efforts, Tehran: Center for Islamic Encyclopaedia.
Mohsen Sahirah Tabrizi (1373), Divan, by Amin Pasha Ajjali, Tehran: Academic Publishing Center.
Nasser Khosro (1357), Diwan of Hakim Nasser Khosro Qobadiani's poems, edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Moghaqq, Tehran: University of Tehran.
Noshahi, Aref (2012), Bibliography of Persian works published in the subcontinent (India, Pakistan, Bangladesh), Tehran: Written Heritage.
Vale Daghestani, Ali Qali (1384), Riaz al-Shaara (Vol.3), introduction, proofreading and research by Mohsen Naji Nasrabadi, Tehran: Asatir.
Hilali Joghatai (1375), Diwan, Saeed Nafisi's correction and introduction, Tehran: Sanai Publications.
Losensky, Paul E. (1998), Welcoming Fighani (Imitation and Poetic Individuality in the Safavid-Mughal Ghazal), Mazda Publisher.
Nasir, Muhammad (2009), "Faghani, the Fascinator of South Asian Persian Poets", Research Journal of South Asian Studies, Vol. 24, No. 1, pp.
