جایگاه زن در تمدن ساسانی براساس شواهد تاریخی و باستان‌شناختی
الموضوعات :
میلاد باغ شیخی
1
(دانشگاه تهران، گروه باستانشناسی، تهران، ایران.)
الکلمات المفتاحية: شواهد تاریخی, جایگاه زن, باستانشناسی, تمدن ساسانی,
ملخص المقالة :
هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه زن در تمدن ساسانی از منظر شواهدِ تاریخی و باستان‌شناختی می‌باشد. جامعۀ پژوهش شامل نقوش زنان در آثار فرهنگی برجای مانده از دوران ساسانی است. نمونه پژوهش شامل نقش زن در مواد فرهنگی برجای مانده از عصر ساسانی براساس شواهد باستان‌شناختی است. طرح پژوهش توصیفی-تحلیلی بود. گردآوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای و از طریق فیش-برداری انجام شد و پس از آن به بررسی شواهد برجای ماندۀ باستان‌شناختی از جایگاه زن در ایرانِ فرهنگی ساسانی پرداخته شد و اطلاعات به صورت کیفی مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج پژوهش نشان داد نقش زن در هنرهای وابسته به معماری نظیر نقاشی، گچبری، پارچه‌بافی، موزاییک وغیره مشهود است و به لحاظِ جایگاه سیاسی، زنان از قدرت خوبی در جامعه برخوردار بودند و منابع تاریخی و شواهد باستانشناسی نظیر سکه‌ها آن را تأیید می‌نماید؛ از طرفی دیگر یافت شدن تصویر زنان در میان اکثر مواد فرهنگی باستانشناسی نشان از آن دارد که احترام به زن و گستردگی فعالیت‌های سیاسی، اقتصادی وغیره هنر، دیگر خاص دربار و در دستِ اعضای سلطنتی نیست، بلکه با بهبود یافتن قوانین اجتماعی، زنان از جایگاه و آزادی عمل بهتری در کنار با جامعۀ طبقاتی مردسالار داشتند.
- اشپولر، فریدریش. (2014). فرشهای پیشاز اسلام و منسوجاتی از خاور زمین. ترجمۀ رضوان احمدیپیام و معصومه طوسی. (1397). تهران: انتشارات سمت.
- افخمی، بهروز، زینیزادهجدی، تقی، و حسینینیا، مهدی. (1397). مطالعۀ جایگاه زن در دورۀ هخامنشی و آشوری براساس شواهد باستانشناسی. فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، 10 (4)، 527-548.
- امینی، امین. (1389). سکههای ساسانی. چاپ اول. تهران: انتشارات پازینه.
- پاکباز، رویین. (1389). نقاشیایران از دیرباز تا امروز. چاپ نهم . تهران: انتشارات شادرنگ.
- جعفریدهقی، محمود. (1395). راهنمای کتیبههای فارسی میانه (پهلوی ساسانی). تهران: انتشارات سمت.
- چایچیامیرخیز، احمد، خلیلی، مهدی. (1393). مقایسۀ نقوش هنری موزاییکهای رومی و ساسانی (براساس موزاییکهای انتاکیه و بیشاپور). دو فصلنامۀ مطالعات هنر بومی، 1: 103-118.
- دادور، ابوالقاسم، معینالدینی، محمد. و عصارکاشانی، الهام. (1391). بررسی تأثیرات نقاشیساسانی بر دیوارنگارههای سغدی. فصلنامۀ هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 17(4)، 23-32.
- رحمانی، غلامرضا.، چایچیامیرخیز.، و مکاری، محمد. (1396). مطالعۀ تطبیقی نگارهای باستانی کوه خواجه زابل و شهر گور فیروزآباد. مجلۀ مطالعات باستانشناسی، 9 (2)، 43-56.
- رضی، هاشم. (1379). اوستا. ترجمه و پژوهش. تهران: انتشارات بهجت.
- رهبر، مهدی. (1376). کاوشهای باستانشناسی بندیان درگز. گزارشهای باستانشناسی (1). تهران: انتشارات پژوهشکدۀ باستانشناسی سازمان میراثفرهنگی کشور: 9-32.
- رهبر، مهدی. (1390). آتشکدۀ بندیان درگز؛ یکباردیگر. پژوهشهای باستانشناسی مدرس، 4 و5، 177-167.
- ریاحیدهقی، بتول. (1390). تحلیلی بر جایگاه 16 تن از زنان دربار ساسانی به استناد کتیبه شاپور یکم در کعبۀ زرتشت. مجلۀ مطالعات ایرانی، 10 (19)، 203-243.
- سرفراز، علیاکبر، آورزمانی، فریدون. (1388). سکههای ایران از آغاز تا زندیه. تهران: انتشارات سمت.
- سیدخلیلاللهی، سارا، ابوالقاسمی، محسن. (1398). جلوههای تصویری و نوشتاری فره یا خوره بر سکههای ساسانی (651-224م). فصلنامۀ پژوهشهای باستانشناسی ایران، 9 (22)، 197-216.
- شجاعی، نسرینسادات، افظلطوسی، عفتالسادات. (1395). زنان در سکههای ساسانی. همایش بینالمللی شرقشناسی، تاریخ و ادبیات پارسی. ارمنستان. دانشگاه دولتی ایروان ارمنستان با همکاری موسسه سفیران فرهنگی مبین: 1-18.
- صالحی، کوروش، نادری، فرشید. (1392). ساختار اجتماعی ازدواج در دورۀ ساسانی. فصلنامه جامعه شناسی تاریخ، 5 (2)، 93-117.
- صدرایی، علی، قلینژاد، مستنصر، کوهستانی، حسین، و آذر، محیا. (1398). نبرد بهرام گور در کشمهین؛ بازنگری در برخی از نقوش گچبری بندیان درگز. مجلۀ مطالعات باستانشناسی، 11(3)، 171-190.
- قریب، بدرالزمان. (1345). کتیبهای به خط پهلوی در چین. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات تهران، 53 (1)، 70-76.
- کروگر، ینس. (1982). تزئینات گچبری ساسانی. ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی. (1396). تهران: انتشارات سمت.
- کریستینسن، آرتور. (1994). ایراندر زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. (1390). تهران: انتشارات صدای معاصر.
- گلشنیراد، کریم.، خدامپور، میترا. (1389). بررسی وضعیت حقوقی زن در دوره ساسانی. فصلنامۀ تاریخ، 3(11)، 173-190.
- گلشنیراد، کریم. (1390). بررسی وضعیت زن در خانواده و جامعۀ دورۀ ساسانی. فصلنامۀ زن در فرهنگ و هنر، 4(3)، 131-117.
- گیرشمن، رومن. (1971). هنر ایران در دوران پارت و ساسانی. ترجمۀ بهرام فرهوشی. (1390). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- لوکونین، ولادیمر. (1972). تمدنِ ساسانی. ترجمۀ عنایتالله رضا. (1350). تهران: انتشارات علمیفرهنگی.
- محمدی، مریم، نیستانی، جواد، موسویکوهپر، سیدمهدی، هژبرینوبری، علیرضا. (1390). مطالعۀ گونهشناسی، عناصر و اجزای معماری ایران در دوره ساسانی. نامۀ باستانشناسی، 1(1)، 83-104.
- محمدیفر، یعقوب، امینی، فرهاد. (1394). باستانشناسی و هنر ساسانی. تهران: انتشارات شاپیگان.
- مزداپور، کتایون. (1370). دربارۀ ساخت خانواده در دورۀ ساسانی. مجله فرهنگ، کتاب نهم. تهران: موسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 227-242.
- منصوری، امیر، کرمیان، غلامرضا. (1391). هنر گچبری دوره ساسانی در محوطه باستانی برزقاوله کوهدشت لرستان. فصلنامۀ هنرهای تجسمی نقشمایه، 5(10)، 73-82.
- نصرالهزاده، سیروس. (1385). کتیبههای پهلوی کازرون. مجموعۀ آثار فارسپژوهی12. تهران: انتشارات کازرونیه.
- نعمتی، محمدرضا، شریفیان، فریبا، صدرایی، علی. (1398). مطالعه و تحلیل سکههای مکشوف از محوطۀ ولیران دماوند. فصلنامۀ پژوهشهای باستانشناسی ایران، 9 (21)، 115-129.
- نیکنامی، کمالالدین، دژمخویی، مریم. (1391). درآمدی بر نظام جنسیت و نابرابری اجتماعی در ایران دورۀ ساسانی. فصلنامۀ جامعهشناسی و تاریخ، 4(1)، 70-55.
- ویسهوفر، یوزف. (1996). ایرانباستان. ترجمۀ مرتضی ثاقبفر. (1390). تهران: انتشارات ققنوس.
- هرتسفلد، ارنست. (1941). ایران در شرق باستان. ترجمۀ همایون صنعتیزاده. (1381). تهران: پژوهشگاه علومانسانی و مطالعات فرهنگی.
- هورشید، شقایق.، موسویحاجی، سیدرسول. (1393). کاوشباستانشناسی در محوطه برزقاواله، حوزه سد سیمره. فصلنامۀ علمیهنری اثر، 68، 93-108.
- Azarnoush, M. (1994). The Sasanian Manor House at Hajiabad. Iran (Florence, 1994), loose plans at the end of the book and particularly, 55-88.
- Shahbazi, A. S. (1983). Studies in Sasanian prosopography. AMI N.S., 16, 255-68.
- Weber, U. (2009). Wahrām II., König der Könige von Ērān und Anērān. Iranica Antiqua, 44. 559-643.
_||_
