استعارۀ مفهومی "آینه" در ادب عارفانه فارسی

الموضوعات : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی

نرگس اسکویی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب

تاريخ الإرسال : 02 الإثنين , جمادى الأولى, 1438 تاريخ التأكيد : 02 الإثنين , جمادى الأولى, 1438 تاريخ الإصدار : 17 الجمعة , شوال, 1437

الکلمات المفتاحية: ادبیّات عرفانی, Mystical literature, آینه, Mirror, استعارة مفهومی, نگاشت, دلالت ضمنی, conceptual metaphor, version, implicit implication,

ملخص المقالة :

استعاره‌‌های مفهومی یا ادراکی، مبتنی هستند بر درک امور انتزاعی بر پایۀ امور عینی و مفهومی یا تصویری کردن مفاهیم ذهنی. زبان عرفانی همواره از مفاهیم انتزاعی سخن می‌گوید و بدین جهت برای قابل درک شدن، پیوسته از استعاره‌های مفهومی که خود زنجیروار به هم پیوسته‌اند، بهره می‌گیرد. استعارۀ مفهومی آینه، یکی از دیرپاترین استعارات مفهومی در حوزۀ شناختی و معرفتی است که خود از انگاره‌های عرفانی کلان‌تر منبعث گشته و زنجیره‌ای از دلالت‌های ضمنی را در ادبیّات عرفانی، وارد ساخته است.این مقاله جست‌وجویی است در معرفی استعارۀ مفهومی آینه، خاستگاه تاریخی، نگاشت‌های کلی‌تر از آن در حوزۀ استعاره‌های عرفانی و دلالت‌های ضمنی که از این استعاره نشأت گرفته‌اند.

المصادر:

1-      اکو، امبرتو، (1383)، استعاره: بازآفرینی مبنای تفکر، به کوشش گروه مترجمان، تهران، سورۀ مهر.

2-      جهانگیری، محسن، (1361)، التدبیرات‌الالهیه، تهران: موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

3-      خاقانی، بدیل، (1375)، دیوان، تصحیح میرجلال‌الدین کزازی، تهران: نشر مرکز.

4-      خوارزمی، تاج‌الدین حسین، (1364)، شرح فصوص‌الحکم، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.

5-      ریکاردو، زیپولی، (1366)،آیینه در شعر فرخی، سعدی و حافظ، تهران: فردوسسنایی، مجدود بن آدم.

6-      شهیدی، جعفر، (1375) شرح مثنوی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

7-      صفوی، کوروش، (1387)،استعاره از نگاهی دیگر، تهران: انجمن شاعران ایران.

8-      قاسم‌زاده، حبیب‌الله، (1379)، استعاره و شناخت، ج1، تهران، فرهنگان

9-      مک‌کاریک، ایرنا ریما، (1383)،دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر، تهران: آگاه.

10-   مولوی، جلال‌الدین محمد، (1378)،مثنوی، بر اساس نسخۀ قونیه، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

11-   نجم‌الدین رازی، (1366)، مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

12-   نسفی، عزیزالدین، (1371)،الانسان‌الکامل، تهران: طهوری.

13-   نظری، فاضل، (1385)،اقلیت: مجموعۀ غزل، تهران: هزارۀ ققنوس.

14-   ___،____، (1389)،آن‌ها، چاپ نهم، تهران: انتشارات سورۀ مهر.

15-   ـــــ،ــــــ،(1389ب)،گریه‌های امپراطور، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات سورۀ مهر.

16-   هاوکس، ترنس، (1377)،استعاره، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران: نشر مرکز.

17-   همدانی، عین‌القضات، (1379)،زبده‌الحقایق، ترجمۀ مهدی تدین، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

مقالات:

1- امامی، نصرالله، (1391)،اسطورۀ جام‌جم و عرفان اسلامی، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال ششم، شمارۀ دوم، پیاپی 22، صص1-24.

2- بهنام، مینا، (1389)،استعارۀ مفهومی نور در دیوان شمس، فصلنامۀ نقد ادبی، سال سوم، شمارۀ 10، صص91-114.

3- پهلوان‌نژاد، محمدرضا، (1391)،بررسی و توصیف معنای واژه حتی در زبان فارسی از دیدگاه معنی‌شناسی شناختی، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، سال دوم، شمارۀ4، صص93-106.

4- تقی‌دخت، محمدرضا، (1388)،تماشای جهان از پنجره‌ای نادستیاب (دربارۀ شعرهای فاضل نظری)، مجلۀ شعر، شمارۀ68، صص60-67.

5- جبری، سوسن، (1387)،استعاره در زبان عرفانی میبدی، فصلنامۀ کاوش‌نامه، سال نهم، شمارۀ 17، ص29-57.

6- حق‌پرست، طاهره، (1390)،آینه و آینه‌داری در ادب فارسی، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شمارۀ 97، صص22-25.

7- خدادادی، محمد، (1389)،رویت از دیدگاه شمس تبریزی و بررسی بازتاب آن در مثنوی، فصلنامۀ مولوی‌پژوهی، سال چهارم، شمارۀ نهم، صص35-54.

8- زنگویی، اسدالله، (1389)،استعارۀ مفهومی، نظریه‌ها و کارکرد‌های آن در تعلیم و تربیت، مطالعات تربیتی و روان‌شناختی، شمارۀ 11، صص77-108.

9- سجودی، فرزان، (1391)،بررسی معناشناختی استعارۀ زمان در داستان‌های کودک به زبان فارسی، فصلنامۀ نقد ادبی، س5، شمارۀ19، صص135-156.

1-      عندلیبی، عادل، (1385)،عبد، استعارۀ کانونی در انسان‌شناسی قران، نامۀ حکمت، شمارۀ 7، صص129-145.

2-      غنی‌پور ملکشاه، احمد، (1391)،آیینه، مضامین و تناسبات شعری آن در غزلیات صائب تبریزی، نامۀ پارسی، شمارۀ 60-61، صص 88-109.

3-      محمدی آسیابادی، علی، (1391)، بررسی طرح‌وارۀ حجمی معبد و نور در مثنوی مولوی، فصلنامۀ گوهر گویا، سال ششم، شمارۀ سوم، پیاپی 23- صص95-124.

4-      مستعلی پارسا، غلامرضا، (1389)،کاربرد بلاغی آیینه در دیوان صائب، فصلنامۀ سبک‌شناسی نظم و نثر، س3، شمارۀ 2،پیاپی 8..

5-      هاشمی، زهره، (1392)،زنجیره‌های استعاری محبت در تصوّف، فصلنامۀ نقد ادبی، س6، شمارۀ 22، صص29-48.

6-      هاشمی، زهره، (1389)،نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون، فصلنامۀ ادب پژوهی، شمارۀ 12، صص119-140.

7-       Lakoff, G. (1993). The contemporary theory of metaphor. Metaphor and Thought. A. Ortony. Cambridge, Cambridge University Press.

8-       Lakoff, G. and M. Johnson (1980). Metaphors We Live By. Chicago, University of Chicago Press.