کاربرد ادبی و هنری الف در پهنه ادب پارسی (با تکیه بر اشعار انوری و شاعران سبک خراسانی)

الموضوعات :

غلامرضا حیدری ¹

1 - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ابهر، گروه زبان و ادبیات فارسی، ابهر، ایران.

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , شوال, 1437 تاريخ التأكيد : 24 الأحد , ذو الحجة, 1437 تاريخ الإصدار : 21 الخميس , ذو الحجة, 1437

الکلمات المفتاحية: شعر, poetry, سبک خراسانی, قصیده, نقد ادبی, Anvari, الف, Alif, Prose, Khorasani style,

ملخص المقالة :

حرف الف به‌واسطه شکل و جایگاه خاص و برخی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد، یکی از پرکاربردترین حروف در ساخت مضامین بکر و فضاهای شاعرانه و ترکیبات و تعبیرات نغز و ظریف ادب پارسی به ویژه در اشعار شعرای سبک خراسانی است. در اکثر اشعار این شاعران، الف؛ سابق، پیشرو، سپهدار، پیشوا، صدرنشین، نامور، معروف و دارای کمال است. الف؛ نمادِ قد و قامت موزون، استوار، کشیده، مستقیم و رعنا است. الف؛ مظهرِ سرافرازی، سربلندی، لاغری، ضعف، قیام، ایستادگی، استواری، استقامت، سرپایی، عمودی، ثابت‌قدمی، قائم بودن، وفادار به عهد بودن و بر سر ایمان ماندن است. الف، عاشق بالای خود است. الف چون سرکش دارد، پس سرکش است. الفِ زبان‌دار و دوزبان، در عین داشتن زبان، خاموش و ساکت است. الف از نظر ثروت و دارایی، فقیرترین به حساب می‌آید. الف؛ نماد نداری، بی‌چیزی، مفلسی، فقر، گدایی، عدم، نیستی، فنا و ترک اوصاف است. الف؛ عریانی، برهنگی، پَرافکندگی، آشکارایی، خندانی، شادابی، بی‌سری، میان بستگی و آراستگی را به ذهن متبادر می‌کند. الف؛ مظهرِ تنهایی، تجرد، تفرد، یکتایی، جدایی، آزادی، یکرویی، راستی، صداقت، درستی و پاکی است. الف، بی‌حرکت و ساکن است. الف یکی از مشبه‌به‌های پرکاربرد ادب پارسی است و شعرا در تصاویر و مضامین شعری، خطِ عذار، مسمار، خار، هلال ماه، عصا، خامه و قلم، انگشت، تیر، سرو، دار، ماه نو، کمر و میان باریک و... را به الف مانند می‌کنند. در این مقاله سعی شده است به کاربرد ادبی و هنری و تصویری الف در اشعار این دوره زمانی پرداخته شود.

المصادر:

منابع و مآخذ

1ـ ابوالخیر، ابوسعید. سخنان منظوم ابوسعید ابوالخیر. چاپ ششم، تهران: سنایی، 1376.

2ـ اسعدگرگانی، فخرالدین. ویس و رامین. با تصحیح محمد روشن، چاپ دوم، تهران: صدرای معاصر، 1381.

3ـ امیرمعزی، محمد. دیوان امیر معزی. به اهتمام عباس اقبال، تهران: کتاب­فروشی اسلامیه، 1318.

4ـ انوری، اوحدالدین. دیوان انوری. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، دوجلدی، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی، 1372.

5ـ باباطاهر همدانی. دو بیتی‏های باباطاهر همدانی. چاپ اول، تهران: نشر جاویدان، 1390.

6ـ سعدسلمان، مسعود. دیوان مسعود سعد سلمان، به اهتمام مهدی نوریان. چاپ اول، اصفهان: انتشارات کمال، 1364.

7ـ سوزنی سمرقندی، شمس‌الدین. دیوان حکیم سوزنی سمرقندی. با تصحیح ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر، 1338.

8ـ سیدحسن غزنوی، اشرف‌الدین. دیوان سید حسن غزنوی. به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران، 1328.

9ـ عمعق­بخارایی، شهاب‌الدین. دیوان شهاب‌الدین عمعق بخارایی. تبریز، کتابخانه ادبیه، 1307.

10ـ فرخی­سیستانی، ابوالحسن. دیوان فرخی سیستانی. به اهتمام سید محمد دبیر سیاقی، چاپ چهارم، تهران: زوار، 1371.

11ـ قطران­تبریزی، ابومنصور. دیوان حکیم قطران تبریزی. به تصحیح محمد نخجوانی، چاپ اول، تهران: ققنوس، 1362.

12ـ منصور حلاج، حسین. دیوان منصور حلاج. چاپ پنجم، تهران: سنایی، 1369.

13ـ منوچهری دامغانی، احمد. دیوان منوچهری دامغانی. به اهتمام سید محمد دبیر سیاقی، چاپ دوم، تهران: زوار، 1375.

14ـ ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین. دیوان ناصرخسرو قبادیانی. به تصحیح مجتبی مینویی، مهدی محقق، چاپ چهارم، تهران: دانشگاه تهران، 1370.