بررسی گونه‏ های هنجارگریزی زبانی و بسامد وقوع آن‏ها در شعر سیمین بهبهانی

الموضوعات :

الخاص ویسی ¹ (دانشیار دانشگاه پیام نور، گروه زبانشناسی، پیام نور، ایران)
فرنگیس عباس‏زاده ² (دانشجوی دوره دکتری زبانشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آبادان، مدرس دانشگاه پیام نور، ایران.)

تاريخ الإرسال : 02 الجمعة , ذو القعدة, 1437 تاريخ التأكيد : 01 الأحد , محرم, 1438 تاريخ الإصدار : 21 الخميس , ذو الحجة, 1437

الکلمات المفتاحية: هنجارگریزی آوایی, Phonetic Deviation, Semantic Deviation, Rule Deletion, Rule Addition, هنجار&rlm, گریزی معنایی, قاعده&rlm, کاهی, قاعده&rlm, افزایی,

ملخص المقالة :

شاعران با به کار گیری تونایی های بالقوه زبانی می توانند در ایجاد بسترهای اجتماعی و فرهنگی نقش تعیین کننده ای داشته باشند. در طول حیات ادبی در ایران شاعران بسیاری چهره نموده اند و از حیث نوع آوری زبانی در شعر بر غنای زبان فارسی افزوده اند. از نظر ساخت گرایان هنجارگریزی یکی از موثرترین روش های برجستگی سازی و آشنایی زدایی در شعر است که بسیاری از شاعران کلاسیک و معاصر از آن بهره برده اند. در این راستا، سیمین بهبهانی از جمله شاعرانی است که در سرایش شعر نو از آموزه های صورت گرایان بهره برده است و به کاربست انواع فراهنجاریهای زبانی در غزل به عنوان مایه اصلی هنر شاعری خویش مبادرت ورزیده است. وی با قاعده افزایی و قاعده کاهی زبانی احساسات عاشقانه و عارفانة خود را بیان کرده و به بیان دیدگاه های فکری، فرهنگی و مذهبی خود اهتمام ورزیده است. بر این اساس، در این جستار با کنکاش در زوایای شعری دیوان این شاعر معاصر که به روش کتابخانه ای گرد آوری شده است. نوع آوری ها، گونه های هنجار گریزی زبانی و خلاقیت های هنری و آرایه های ادبی به کار گرفته شده به منظور خلق غزل سیاسی و اجتماعی در مجموعه اشعار او به روش توصیفی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که بانوی غزل ایران به وفور از هنجارگریزی آوایی و معنایی در اشعارش بهره برده و نیز مشخص گردید که گریز از این هنجارهای زبانی چه تأثیر ی در میزان برجستگی و تشخص سبکی شعر وی نسبت به شعر معاصرانش داشته است.

المصادر:

منابع و مآخذ

1ـ احمدی، بابک. آفر ینش و آزادی. چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز، 1377.

2ـ اناری بزچلئی، ابراهیم؛ مقیاسی، حسن؛  فراهانی، سمیرا. هنجارگریزی معنایی قرآن در شعر محمد عفیفی مطر. مجله‏ی انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، شماره 25، 1391، صص 7747.

3ـ بهار، محمدتقی. سبک‏شناسی. چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1369.

4ـ پورنامداریان، تقی. سفر در مه. چاپ دوم، تهران: نگاه، 1381.

5ـ پهلوان نژاد، محمدرضا؛ ظاهری بیرگانی، نسرین. بررسی هنجارگریزی در شعر شفیعی کدکنی بر مبنای الگوی لیچ. مجله پژوهش علوم انسانی، سال دهم، شماره25، 1388، صص 127-113.

6ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید، 1385.

7ـ دبیرمقدم، محمد؛ کاظمی، ابراهیم. مجموعه مقالات پنجمین کنفرانس زبان‏شناسی. چاپ اول، تهران: علامه طباطبایی، 1379.

8ـ دیچز، دیوید. شیوه‏های نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات مروارید، 1373.

9ـ رضایی، آرزو. بررسی زبان‏شناختی ویژگی‌های سبکی اشعار نیما یوشیج با توجه به بسامد آماری گونه‏های هنجارگریزی. پایان نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1376.

10ـ روحانی، مسعود؛ عنایتی قادیکلایی، محمد. بررسی آشناییزدایی و هنجارگریزیدستوری در شعر منوچهر آتشی. 23  فصلنامه پژوهش‏های ادبی و بلاغی، سال سوم، شماره 10، 1394،  صص4423.

11ـ زرین‏کوب، عبدالحسین. نقد ادبی. چاپ سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر، 1361.

12ـ سنگری، محمدرضا.هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر. مچله رشد آموزش زبان و ادب پارسی، شماره 64، 1386، صص 49.

13ـ شریفیان، مهدی؛ پوینده‏پور، اعظم. ذهن و زبان سیمین بهبهانی. پیک نور، سال هشتم، شماره دوم، 1387.

14ـ شمیسا، سیروس. نقد ادبی. تهران: فردوس، 1381.

15ـ صادقی، علی­اشرف. مسائل نثر فارسی. نخستین سمینار صدا و سیما.

16ـ صالح، گلریز. قاعده‏کاهی در نثر گلشیری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی زبان‏شناختی.  سال اول، شمارة اول، 1389، ص43.

17ـ صالحی­نیا، مریم. هنجارگریزی نوشتاری در شعر امروز. فصلنامه پژوهش­های ادبی، شماره اول، 1389،  صص 93-83.

18ـ صفوی، کوروش. از زبان‏شناسی به ادبیات. جلد1 (نظم)، چاپ دوم، تهران: انتشارات چشمه، 1373.

19ـ  صفوی، کوروش. از زبان‏شناسی به ادبیات. جلد (شعر) 2، چاپ اوّل، تهران: انتشارات سوره‏ی مهر )حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی)، 1383.

20ـ عقدایی، تورج. نقش خیال. چاپ اول، زنجان: نیکان، 1381.

21ـ علوی­مقدم، مهیار. نظریه‏های نقد ادبی معاصر. چاپ اول، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب انسانی دانشگاه‏ها (سمت)، 1377.

22ـ قاسمی­پور، قدرت. درآمدی بر فرمالیسم در ادبیات. اهواز: نشر رسش، 1386.

23ـ گلشنی. زیباشناسی شعر شفیعی کدکنی. پایان­نامه کارشناسی­ارشد، خوزستان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد دزفول، 1387.

24ـ مالمیر، محمدابراهیم؛ کاظم­زاده، رقیه. کاربرد نو واژه‏ها به عنوان یکی از ویژگی‌های سبکی در قلمرو زبان غزل سیمین بهبهانی.  فصلنامه تخصصی سبک‏شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم. شماره سوم، 1392.

25ـ محمدی، زهرا. بررسی سبک‏شناسی اشعار فروغ فرخزاد در چارچوب بسامد هنجارگریزی. پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی، 1376.

26ـ مدرسی، فاطمه؛ غنی­دل، فرح. آشنایی‏زدایی و هنجارگریزی واژگانی در اشعار فروغ فرخزاد. فصلنامه دانشگاه تربیت مغلم آذربایجان، سال سوم، شماره هفتم، 1388.

27ـ مدرسی، فاطمه؛ یاسینی، امید. قاعده‏افزایی در غزلیات شمس. مجله تاریخ ادبیات فارسی، سال سوم، شماره 59، 1388.

28ـ مکاریک، ایرنا­ریما. دانش نامة نظریة ادبی معاصر.  ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه، 1384.

29ـ موکاروفسکی، یان. زبان معیار و زبان شعر، ترجمه احمد اخوت، محمود نیک بخت، کتاب شعر، اصفهان: مشعل، 1373، صص 110-91.

30ـ یاوری، حورا. از کینة شتری تا خشم انقلابی. تهران: مجلة نگاه نو، شماره 23، 1373.

31ـ Leech،  G. H. Linguistic Guide to English Poetry،  N. Y: Longman, 1969.

 

---

* دانشیار دانشگاه پیام نور، گروه زبان‏شناسی، پیام نور، ایران.

** دانشجوی دوره دکتری زبان‏شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد آبادان، مدرس دانشگاه پیام نور، ایران.

تاریخ دریافت: 15/5/1395                                                                              تاریخ پذیرش: 11/7/1395

[3]. Semantic Defamiliarization

[4]. Jeoffrey Leech

[5]. Rule Addition

[6]. Rule Deletion

[7].  Dialectual

[8]. Stylistic