تحلیل تقابل در مولفه های زبانی دیوان سلیم تهرانی

الموضوعات :

سمیه عبدالهی نجات ¹ (آموزگار)
محمدرضا زمان احمدی ² (استاد دانشگاه آزاد اسلامی)
عبدالرضا مدرس زاده ³ (عضو هیات علمیدانشیارگروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کاشان ،کاشان، ایران.)

تاريخ الإرسال : 01 الجمعة , ذو الحجة, 1440 تاريخ التأكيد : 26 الأحد , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 07 الجمعة , رجب, 1442

الکلمات المفتاحية: غزلیات سلیم, سبک هندی, زوجهای متقابل, تقابل دوگانه,

ملخص المقالة :

بررسـی تقابـلهـای دوگانـه درآثـار هنـری وادبـی توجـه برخـی زبـانشناسـان،روایت شناسان و نشانه شناسان معاصر را به خود جلب کرده است . آنها بـرایـن عقیـده انـد کـه ازایـن منظر به درک و دریافت بهتری ازآثار ادبی می توان دست یافت. سبک هندی یکی ازدوره هایی است که تقابل های فکری،فرهنگی،جغرافیایی ومذهبی به شکلی تاثیرگذارخودرابیش ازدوره های دیگر نشان می دهد.درمیان شاعران سبک هندی"سلیم تهرانی"از زمره نکته‌پردازان توانمندی است که درزمینه‌های گوناگون توانسته است مضمون های متقابل بدیع و درخور توجهی بیافریند. نگارنده دراین مقاله به شیوة اسنادی،کتابخانه ای به بررسی تقابل هـای دوگانـه یازوج های متقابل ـ به عنوان یکی ازعناصر محـوری اشـعار اوـ می پردازد.برای این غرض ١٠٠غزل ازمواضـع مختلـف دیوان او انتخاب شد.دراین غزل ها 335 مورد تقابل دوگانه،یعنی درهرغزل تقریباً ٤/3 مـورد،یافت شد.این تقابل های دوگانـه درسـه بخـش واژگـانی و لفظـی (70 %)،معنـایی و فکـری (81 %)و ادبـی(31 %)دسته بندی شده اند. زوج های متقابل معنایی دراشعارسلیم بـسامدبیـشتری دارنـد.برخـی ازاین زوج هـای متقابـل مانند:زهدوشادنوشی،نقص وکمال و... زیرشـاخة مفـاهیم کلانـی اسـت کـه دردیـوان سلیم کـاربردزیادی دارنـد،سلیم ازطریق این تقابـل هـا غزلهای خودراتشخّص خاصی داده وسبک شعری خودراازدیگران متمایزکرده وخط اندیشه وباورهای خودرانشان داده است.مهمترین دلایل توجه سلیم به تقابلهای دوگانه سفرودوری ازوطن،تأثیرمحیط اجتماعی،توجه به مفاهیم اخلاقی وعرفانی وتوجه شاعربه مسائل زیبایی شناختی وموسیقایی.به هرروی،تقابل های دوگانه یکی ازشاخصه های سبکی غزلهای سلیم به شمارمی آیدکه کارکردمعنایی وزیبایی شناختی دارد.

المصادر:

منابع و مآخذ

1ـ احمدی، بابک. ساختار و تاویل متن. تهران: مرکز، 1378.

2ـ برتنس، هانس مبانی نظریة ادبی. ترجمة محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: انتشارات ماهی، 1384.

3ـ برسلر، چالز. درآمدی بر نظریه‏ها و روش‏های نقد ادبی.. ترجمة مصطفی عابدینی فرد، تهران، انتشارات نیلوفر، 1386.

4ـ پورنامداریان، تقی. گمشدة لب دریا. چاپ دوم، تهران: نشرسخن، 1384.

5ـ حیائی، زهرا. بررسی نشانه‏شناختی عناصر متقابل در تصویرپردازی اشعار مولانا. نقد ادبی، سال دوم شماره 27-24.

6ـ خرمشاهی، بهاءالدین. حافظ‏نامه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1383.

7ـ چندلر، دانیل. مبانی نشانه‏‏شناسی. ترجمة مهدی پارسا. تهران: سورة مهر، 1386.

8ـ چهری، طاهره، غلامرضا سالمیان و سهیل یاری. تحلیل تقابل‏ها و تضادهای واژگانی در شعر سنایی. پژوهش ادبی ـ عرفانی (گوهر گویا)، سال هفتم، شمارة دوم، پیاپی، 1392.

9ـ سلیم تهرانی، محمدقلی. دیوان. با مقدمه و تصحیح محمد قهرمان، تهران: انتشارات نگاه، 1385.

10ـ صفوی، کوروش. درآمدی بر معنی‏‏شناسی. تهران: انتشارات سورة مهر، 1383.

11ـ عبیدی‏نیا، محمدامیر و دیگران. بررسی تقابل‏های دوگانه در ساختار حدیقة سنایی. فصلنامة پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارة ١٣، (١٣٨٨)، ٢٥-٤٢.

12ـ گیرو، پی یر. نشانه‏‏شناسی. ترجمة محمد نبوی، تهران: انتشارات آگه، 1383.

13ـ مقدادی، بهرام. فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی، از افلاطون تا عصر حاضر. تهران، فکر روز، (1378)

14ـ نبی­لو، علیرضا. «بررسی تقابل‏های دوگانه در غزل‏های حافظ» زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، سال بیست و یک، شمارة 74، ( 1392)

15ـ یاحقی، محمدجعفر. فرهنگ اساطیر و داستان واره­ها در ادبیات فارسی. تهران، پژوهشگاه علوم انسانی، 1357.