تحلیل زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در آثار منظوم عطار
الموضوعات :
عطیه مشاهری فرد
1
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران)
محمد ویسی
2
(گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران)
الکلمات المفتاحية: زیبایی‌شناسی, عطار, تضاد و تقابل, اسطوره, تقابل‌های اسطوره‌ای,
ملخص المقالة :
آثار منظوم عطار سرشار از انواع تقابل‌هایی است که از سویی او را در القای مفاهیم عرفانی مورد نظرش یاری می‌رساند و از سوی دیگر در حکم عنصری تصویرساز، وجه زیبایی‌شناختی شعر او را ارتقا می‌دهد. تقابل‌های اسطوره‌ای یکی از گونه‌های پربسامد تقابل در آثار عطار است. در این جستار با روش توصیفی ـ تحلیلی و بر پایۀ داده‌های کتابخانه‌ای، پس از تبیین ارتباط میان اسطوره، زیبایی‌شناسی و تقابل، با بررسی تقابل‌های اسطوره‌ای در آثار منظوم عطار، کوشش می‌شود به این پرسش پاسخ داده شود که تقابل‌های اسطوره‌مدار در متون یادشده، از چه طریق و با چه سازکاری موجب ایجاد لذت زیبایی‌شناختی در مخاطب می‌شود. هدف این پژوهش روشن ساختن جایگاه تقابل‌های اسطوره‌ای در بوطیقای شعر عطار و تبیین چرایی و چگونگی تأثیر زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر اوست. نتایج این تحلیل نشان می‌دهد که از میان انواع عواملی که سبب‌ساز زیبایی یک شگرد ادبی هستند، ارزش زیبایی‌شناختی تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر عطار، بیش از هر چیز، برآمده از انواع عاطفه‌ای است که به مخاطب منتقل می‌کنند. تقابل‌های اسطوره‌ای در شعر عطار از دو راه موجب انتقال عاطفه به مخاطب و به‌تبع آن ایجاد لذت زیبایی‌شناختی در او می‌شوند: 1- از راه بازنمایی و تمثیل؛ 2- از راه ایجاد حس یگانگی و وحدت.
منابع و مآخذ
1ـ قرآن کریم.
2ـ اتینگهاوزن، ریچارد و دیگران. تاریخچۀ زیبایی‌شناسی و نقد هنر. ترجمۀ یعقوب آژند، تهران: مولی، 1374.
3ـ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم. اسطوره بیان نمادین. تهران: انتشارات سروش، 1377.
4ـ بوکهارت، تیتوس. هنر مقدس. اصول و روش‌ها. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: انتشارات سروش، 1369.
5ـ بیگزبی، سی، و، ای. دادا و سوررئالیسم. تهران: نشر مرکز، 1384.
6ـ پورنامداریان، تقی. داستان پیامبران در کلیات شمس (شرح و تفسیر عرفانی داستان‌ها در غزل مولوی). جلد 1. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385.
7ـ ـــــــــــــــــ. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1389.
8 ـ جرجانی، عبدالقاهربن عبدالرحمن. اسرار البلاغه، ترجمۀ جلیل تجلیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1389.
9 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. دلایل الاعجاز. ترجمه و تحشیه محمد رادمنش. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس، 1398.
10ـ چندلر، دانیل. مبانی نشانهشناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: شرکت انتشارات سورۀ مهر، 1387
11 ـ ژیمنز، مارک. زیبا‌شناسی چیست؟. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی، 1393
12 ـ شمیسا، سیروس. بیان. تهران: نشر میترا، 1370.
13ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. صورخیال در شعر فارسی، تحقیق انتقادی در تطور ایماژهای شعر پارسی و سیر نظریۀ بلاغت در اسلام و ایران. ویرایش 2. تهران: آگاه، 1388.
14 ـ فتوحی رودمعجنی، محمود. بلاغت تصویر. تهران: انتشارات سخن، 1389.
15 ـ فرای، نورتروپ. رمز کل: کتاب مقدس و ادبیات. ترجمۀ صالح حسینی. تهران: نیلوفر، 1388.
16 ـ قبادی، حسینعلی. آیین آیینه (سیر تحول نمادپردازی در فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی). تهران: دانشگاه تربیت مدرس، 1386.
17ـ عطار نیشابوری، فریدالدین محمد. اسرارنامه، با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1386.
18 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. الهی‌نامه. تصحیح فؤاد روحانی. تهران: انتشارات زوار، 1351.
19 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. تذکره‌الاولیا. به کوشش محمد استعلامی. تهران: انتشارات زوار، 1391.
19 ـــــــــــــــــــــــــــــ. دیوان اشعار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1390.
20ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. مختارنامه. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1386.
21 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. مصیبت‌نامه. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1392.
22 ـ ـــــــــــــــــــــــــــــ. منطق‌الطیر. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات دکتر شفیعی کدکنی. تهران: انتشارات سخن، 1388.
23 ـ غریب، رز. نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی. ترجمۀ نجمه رجایی. مشهد: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 1378.
24 ـ کوپ، لارنس. اسطوره. ترجمۀ محمد دهقانی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.
25 ـ گوتر، اران. فرهنگ زیبایی‌شناسی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. تهران: نشر ماهی، 1395.
26 ـ گورین، ویلفرد، ال. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا مهین‌خواه. تهران: اطلاعات، 1377.
27 ـ لوی استروس، کلود. اسطوره و معنا. ترجمۀ شهرام خسروی. تهران: نشر مرکز، 1376.
28 ـ ــــــــــــــــــ. بررسی ساختاری اسطوره، ترجمة بهار مختاریان و فاضل پاکزاد. تهران: ارغنون، 1373.
29 ـ وحیدیان کامیار، تقی. بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی. تهران: انتشارات سمت، 1383.
30 ـ یثربی، یحیی. پژوهش در نسبت دین و فلسفه. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی، 1379.
31- Levi-Strauss, C، The Savage Mind. Transby John and Doreen Weightman. London: Weidenfeld and Nicolson، 1966.
32- Wiseman, Boris,، evi-Strauss, Anthropology and Aesthetics. New York: Cambridge، 2007.
_||_