آینده‌پژوهی بعد اکولوژیکی تاب‌آوری در ساختار فضایی شهر تهران

الموضوعات :

ابراهیم فرهادی ¹ , احمد پوراحمد ² , کرامت اله زیاری ³ , حسنعلی فرجی سبکبار ⁴

1 - دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران و پژوهشگر برنامه ریزی شهری و منطقه ای در دانشگاه بلونیا،ایتالیا
2 - استاد گروه جغرافیای انسانی و برنامه ریزی ، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران
4 - استاد گروه جغرافیای انسانی و برنامه ریزی ، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 السبت , ذو الحجة, 1444 تاريخ التأكيد : 12 الإثنين , صفر, 1445 تاريخ الإصدار : 20 الإثنين , شوال, 1445

الکلمات المفتاحية: شهر تهران, تاب‌آوری, آینده‌پژوهی, ساختار فضایی, اکولوژیک,

ملخص المقالة :

در طی یکی دو دهه اخیر با افزایش بحران‌ها، تاب‌آوری شهرها و مناطق در مقابل مخاطرات طبیعی و انسانی موردتوجه ویژه‌ای قرارگرفته است. هدف این پژوهش تحلیل فضایی مؤلفه‌های اثرگذار بر تاب‌آوری شهری کلان‌شهر تهران (پایتخت سیاسی و اقتصادی ایران) در قالب شاخص‌های اکولوژیکی و شناسایی مهم‌ترین عوامل اثرگذار بر آن‌هاست. در این پژوهش ابتدا شاخص‌هایی در 7 دسته شامل مخازن انتقال آب، مراکز جمع‌آوری زباله، مراکز تصفیه آب و فاضلاب، کاربری سبز و پارک‌ها، اراضی قهوه‌ای و بایر، خطوط گسل، و آلودگی هوا در محیط نرم‌افزار جی‌آی‌اس با استفاده از ابزارهای هم‌پوشانی وضعیت تاب‌آوری مناطق را نشان داد. بحث آینده‌پژوهی این مقاله متشکل از دو بخش است.در بخش اول، به‌منظور ایجاد پایگاهی از عوامل اولیه موجود درباره مؤلفه‌های تاب‌آوری فضایی ، از تکنیک پویش محیطی (بررسی مقالات و منابع چاپی، مصاحبه با متخصصان و پایش همایش‌ها و کنفرانس‌ها) و بررسی پیشینه ادبیات استفاده‌شده است.در بخش دوم از کارشناسان و نخبگان خواسته شد که مهم‌ترین مؤلفه‌های اثرگذار بر تاب‌آوری اکولوژیکی زیست‌محیطی را ظرف ۱۰ سال آینده مشخص نمایند. که نهایتاً به‌صورت دلفی 18 متغیر تعیین گردیدند و از نرم‌افزار میک مک برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها استفاده می‌شود.یافته‌ها نشان داد تحلیل فضایی تاب‌آوری شهر تهران در بعد اکولوژیکی زیست‌محیطی با در نظر گرفتن نمودار تحلیل اثر ـ وابستگی در وضعیت ناپایدار قرار دارد. بر اساس یافته ها، متغیرهای پهنه‌های گسل و شدت زلزله، خشک‌سالی، استقرار منابع تولیدی و صنعتی (نیروگاه و صنایع)، هم‌جواری کانون‌های خطر، کیفیت خاک، کیفیت و کمیت ذخایر آبی، آلودگی‌های زیست‌محیطی، تهدیدات با منشأ ژئومورفولوژیک (زمین‌لغزش، فرونشست و..) دارای بیشترین ضریب تأثیرگذاری بر بعد اکولوژیکی تاب‌آوری شهر تهران دارد.

المصادر:

• Ajzae Shokuhi, Mohammad, Shakermi, Kian. (2016). Identifying variables affecting the future economic-social development of Iranian cities with a scenario-based planning approach (case example: Khorram Abad city). Zagros Landscape Geography and Urban Planning Quarterly, 10(38), 49-72 .


• Alavinejad, Mehdi and Firouzfar, Pejman, (2016), Hugo's framework for building resilience and resiliency of nations and local communities against crises, 8th International Comprehensive Crisis Management Conference, Tehran


•  Amaratunga, D., & Haigh, R. (2011). Post-disaster reconstruction of the built environment: Rebuilding for resilience. john Wiley & sons.


• Badri, S. A., Tahmasbi, S., & Hajari, B. (2021). Sciento-metrics Approach to Disaster Resilience Studies in Iran. Journal of Spatial Analysis Environmental hazarts, 8(3), 33-52.


• Cinner, J. E., & Barnes, M. L. (2019). Social dimensions of resilience in social-ecological systems. One Earth, 1(1), 51-56.


• Farhadi, E., Pourahmad, A., Ziari, K., Faraji Sabokbar, H., & Tondelli, S. (2022). Indicators Affecting the Urban Resilience with a Scenario Approach in Tehran Metropolis. Sustainability, 14(19), 12756.


• Fateh Rad, Mehdi; Jalilvand, Mohammadreza; Moulai, Mohammad Mahdi ; Samii, Saeed ; Nasrollahi Vosta , Leila (2013), "Methodological orientations of the meta-discipline of futurism as a unified meta-paradigm", Journal of Interdisciplinary Studies in Humanities, 6th Winter 2013, Number 1, Serial 21.


• Folke, C. (2006). Resilience: The emergence of a perspective for social–ecological systems analyses. Global environmental change, 16(3), 253-267.


• Gulverdi, Mehdi. (2017). National resilience: a review of research literature. Strategic Studies of Public Policy, 7(25), 293-310.


• Gunderson, L. (2010). Ecological and human community resilience in response to natural disasters. Ecology and society, 15(2).


• Hosseini, A., Yadala Nia, H., Mohammadi, M., & Shekari, S. (2020). Analysis of Social Resilience based on Social Capital Indicators in Tehran. Sustainable city, 3(1), 19-39. doi: 10.22034/jsc.2020.218514.1192


• Jalilvannd, Mohsen (2020), Science and Technology Strategies of Six Countries (and Approaches for the United States of America), University Publications and Higher Research Institute of National Defense.


• Klein,R.J. N & Thomalla, F (2003). “Resilience to natural hazards: how useful is this concept”?, Environmental Hazards5 (1-2), 35-45


• Krawczyk, Elzbieta (Thesis) (2006)Futures thinking in city planning processes: the case of Dublin, Dublin Institute of Technology.


• Mafazli, Ardashir Sayah (2016), examining the place of foresight and future research in urban crisis management, Tehran City Planning Studies Center.


• McPhearson, T., Andersson, E., Elmqvist, T., & Frantzeskaki, N. (2015). Resilience of and through urban ecosystem services. Ecosystem Services, 12, 152-156.


• Nazmfar, Hossein, Pashazadeh, Asghar (2018). Evaluation of urban resilience against natural hazards (case study: Ardabil city). Journal of Geographical Survey of Space, 8(27), 101-116.


• Nourian, Farshad, Parsa, Arbab (2008) Approaches to urban planning in the second half of the 20th century with an emphasis on the systematic approach and Peter Hall's ideas, Shahrnagar bi-monthly, serial 49 (November 2008).


•  Pourahmad, A., Farhadi, E., Sejoudi, M., Ghorbani, R., & Abdullah Hussein, S. (2021). A meta-analysis of urban resilience research in Iranian geographical research journals. Journal of Economic Geography Research, 1(2), 1-19.


•  Rezaei, M. R. (2013). Evaluating the economic and institutional resilience of urban communities to natural disasters using PROMETHE technique. Journal of emergency Management, 2(1), 27-38.


• Smith, Aaron C.T. (2005) Complexity theory for organizational futures studies, foresight: VOL.7, NO.3.


• Statistical Center of Iran (2016). Statistical yearbook 2016. Markaz-e Amar Iran, Tehran.


• Tabatabaian, Seyyed Habibollah and Rohollah Qadiri (2007). Variables Affecting the Selection of a Foresight Project Dimesions. Iranian journal of management sciences, 2(Number 7), 55-80.


• UNISDR (2005). Hyogo Framework for Action (2005-2015), http://www.unisdr.org/eng/hfa/hfa.htm.


• Vakili, Shervin (2005) Applications of complex systems theory in modeling cultural changes, Tehran: Jahad University Press.


• Voros, J. (2006). “Introducing a classification framework for prospective methods. Foresight” 8(2).


• Yi, C., & Jackson, N. (2021). A review of measuring ecosystem resilience to disturbance. Environmental Research Letters, 16(5), 053008.


• zahedikelaki, E., Motevalli, S., mahmoudzadeh, H., Ganbaz ghobadi, G. (2022). Explanation of urban ecology structure in order to improvement environmental resilience using the analysis of landscape metrics (Case study of Behshahr city). Geography and Planning, 25(78), 197-218. doi: 10.22034/gp.2021.42841.2741


• Zarghami, S. A. E. E. D., Teymouri, A., Mohammadian, H., & Shamaei, A. (2017). Measuring and evaluating urban neighborhood’s resilience against earthquake: The case of Zanjan downtown.


•  Ziari, Keramatollah, Rabani, Taha, Saed Mocheshi, Ramin. (2017), The new paradigm planning future studies with an emphasis on urban and regional planning. Tehran: University of Tehran Press.