بررسی پرسش‌های بلاغی با بن‌‌مایه‌های عرفانی در غزلیّات کلیم کاشانی
الموضوعات : عرفان اسلامیغلامرضا هاتفی‌اردکانی 1 , سیّدحسین شهاب رضوی 2 , عزیرالله توکلی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی،یزد، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی،یزد، ایران. نویسنده مسئول:
hosseinshahabrazavi@yahoo.com
3 - استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد یزد، دانشگاه آزاد اسلامی،یزد، ایران.
الکلمات المفتاحية: عرفان, استفهام, بلاغت, mysticism, poems, rhetoric, کلیم کاشانی, غزلیّات, tricks, Kalim-e- Kashani,
ملخص المقالة :
اغلـب شاعـران عـارف بـرای طـرح آمـوزه هـای عـرفـانـی، از سـازۀ پــرسش بـلاغـی (Rhetoric Question) بهره گرفته اند. کلیم کاشانی مشهور به خلّاق المعانی ثانی (990-1061) یکی از مشهورترین غزل سرایان سبک هندی بااستفاده از این شگرد زبانی، بن مایه های عرفانی از قبیل دنیا، روح، استغنا، فنا، حسن، همّت، طلب، دل، وصل، صبر، حیرت، غیرت، معرفت، فقر، فنا، تقدیر، عشق، طایر مراد و... را در قالب پرسش های بلاغی با مفاهیم ثانوی مختلف طرح کرده است. پرسش بلاغی با مفهوم ثانوی انکار و با درون مایه های عرفانی، در غزلیّات کلیم کاشانی، بیشترین سهم و کاربرد، یعنی (18/41%) را از آن خود کرده است. یکی از اصول اصلی عرفان عملی، این است که عارف برای اثبات حقیقت، لازم است به نفی تعلّقات دنیوی، بپردازد. رسیدن به مرتبۀ حیرت، محصول نفی تعلّقات دنیوی است. کلیم کاشانی پس از درک عظمت خداوند، با درک ناتوانـی خود، با طرح سؤالات بلاغی، به سرزنش خـویش و انتقاد از نابسامانـی هـای اجتماعـی پرداخته است. نگارندگان این مقاله، با بهره گیری از روش تحلیل محتوا، با هدف آشنایی هرچه بیشتر مخاطبین با آموزه های عـرفان عملی کلیم کاشانـی، بـه بررسی بن مایۀ عرفانی پرسش های بلاغی در غزلیّات او، پرداخته اند. به کارگیری صور خیال و ابزارهای ادبی اسلوب معادله، حسّامیزی، تلمیح، حسن تعلیل، و جناس قالب پرسش های بلاغی کلیم را فخیم جلوه داده است. پرسش های بلاغی با مفاهیم ثانوی انکار، اعجاب، عجز و توبیخ چهار ضلع اصلی بن مایه های غزلیّات کلیم کاشانی را تشکیل داده اند.
_||_
