طراحی الگوی برنامه درسی مهارت¬آموزی در دوره اول متوسطه
الموضوعات : پژوهش در برنامه ریزی درسینرگس رازانی 1 , محمد نوریان 2 , علی اصغر خلاقی 3 , مریم گلبابایی 4
1 - دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
2 - دانشیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
3 - استادیار، دانشگاه شهید رجایی، تهران، ایران.
4 - استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: برنامه درسی, پدیدارشناسی تفسیری , دوره اول متوسطه, مهارت آموزی,
ملخص المقالة :
پژوهش حاضر با هدف طراحی برنامه درسی مهارتآموزی در دوره اول متوسطه انجام گرفت. دادههای این پژوهش به روش پدیدار شناسی تفسیری که یک رویکرد کیفی است، انجام شد جامعه شامل طراحان، متخصصان و کارشناسان برنامه درسی دوره اول متوسطه بود از پنج استان لرستان، هرمزگان، تهران، خراسان جنوبی و اصفهان بودند 10 نفر از این افراد به شیوه نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شدند. و برای جمع آوری اطلاعات به صورت مصاحبه نیمه ساختاریافته با این افراد گفتگو شد. هدف از انتخاب این افراد، تجربهی آنها و قرار گرفتن در متن برنامه درسی مهارت آموزی بود. پس از جمع آوری و تحلیل دادهها، مدلی از تحلیل دادهها ارائه گردید. دادهها بر اساس تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدند که نتایج حاصل از تحلیل محتوا عبارتند از: عناصرکلاین در برنامه درسی: «1- اهداف شامل: آماده سازی برای اشتغال، آماده سازی برای کارآفرینی، شکل گیری هویت حرفهای، شناسائی استعدادها و تقویت دست ورزی 2- محتوا محتواهای مجازی محتوای مکتوب محتوای عملی و محتوای تلفیقی 3- راهبردهای یاددهی- یادگیری شامل: روشهای آموزش مستقیم، روشهای فعال و مشارکتی و روشهای تلفیقی 4- مواد، منابع و ابزار مناسب شامل:رسانههای آموزشی، ابزار و وسایل کارگاهی، کارگاههای سیار، فناوریهای نوین و شبکههای اجتماعی 5- روشهای ارزشیابی شامل: ارزشیابی پروژه محور، ارزشیابی تلفیقی، ارزشیابی فرآیندی و خود ارزیابی 6- فعالیتهای دانش آموزان شامل: بازدیدهای علمی، فعالیتهای عملی و فعالیتهای شناختی در فضای حقیقی و مجازی 7- زمان ارائه موزش شامل: افزایش زمان فعلی، ارائه آموزشهای کوتاه مدت و زمان آموزش شناور و سیار. 8- فضای آموزش شامل: استفاده از فضای مجازی و شبیه سازها، استفاده از مکان‌های مجهز خارج از مدرسه و ناکافی بودن فضای کارگاهی مدارس 9- گروهبندی دانش آموزان» که همه شرکتکنندگان فقط به عنوان اشاره کرده و به چند و چون آن اشارهای ننمودند.
Bowers، Helen(2006). Curriculum design in vocational education. Fully refereed paper for the Australian Association for Research in Education – 2006 Conference 26 to 30 November 2006، Adelaide.
De Waard، I.، Gallagher، M. S.، Zelezny-Green، R.، Czerniewicz، L.، Downes، S، KukulskaHulme، A.، and Willems، J. (2014). Challenges for conceptualising EU MOOC for vulnerable learner groups. Proceedings of the European MOOC Stakeholder Summit 2014، 33-42.
Durrani Kamal and colleagues. (2015). Investigating the dominant approach of the curriculum from the perspective of the teachers of the state education centers of the Technical and Vocational Education Organization of the country based on the Skyro classification. Conference on skills training and employment of organizations and government and public centers، period.
Eisner، E. (2002). Educational imagination: on the design and evaluation.
Extract، Alireza. Et al. A comparative study of the teaching and learning process in the secondary technical and vocational education curriculum of America، England، Japan and lessons for Iran. 2013. Collection of articles of the first scientific conference on the development of technical and vocational education and work and knowledge in the horizon of Iran 2023.63-85.
Ezzati، Mohammad Reza and colleagues. (2012). Comparison of the curriculum of the vocational and technical education course in Iran with similar courses in four other countries (America، Canada، Pakistan and Morocco). Education innovations. Summer(2019)، period 1، number 38. 67-92.
Fathi Azar، Iskandar et al. . (2016) ، examining the desirable features of the curriculum of education along with production in Kardanesh art schools. Education Technology، Volume 11، Number 4، Fall 2016، 301-313.
Fathi Vajargah، Kurosh. (2016).، Curriculum towards new identities. Aizh. Tehran.
Ghanai، Ali et al. (2013) revision of the curriculum design of the technical and vocational education system. Research in the 11th year curriculum number 14. 1-14.
GROLLMANN .PHILIPP (2008) The Quality of Vocational Teachers: teacher education، institutional roles and professional reality. European Educational Research Journal Volume 7 Number 4 2008 www.wwwords.eu/EERJ.
Idris، A. and Mbudai، Y.(2017) Technical and vocational education: challenges towards youths empowerment in kano state-nigeria. 9، No.1| June 2017| ISSN 2229-8932 Journal of Technical Education and Training (JTET)
Irvani، Shahin and Marjani، Behnaz (2014) The place of knowledge in skill learning. Culture Strategy No. 30
Jafar Khani, Fatima. Healthy, daily. (2016) Conference on New Paradigms of Management and Behavioral Sciences."The effect of reverse education on the progress of work and technology lessons and the academic motivation of seventh grade students"
Kiamanesh، Alireza et al. (2018). Curriculum Evaluation Outline، Tehran، Educational Research and Planning Organization.
Liu، M.، Kang، J.، Cao، M.، Lim، M.، Ko، Y.، Myers، R.، and Schmitz Weiss، A. (2014). Understanding MOOCs as an emerging online learning tool: Perspectives from the students. American Journal of Distance Education، 28(3)، 147-159
Lo´pez Soblechero .Miguel Vicente، Gonza´lez Gaya. Cristina، Juan Jose´ Herna´ndez Ramı´rez A Comparative Study of Classroom and Online Distance Modes of Official Vocational Education and Training. Plos 1 May . (2014) | Volume 9 | Issue 5 | e96052
Maleki، Hasan. (2008). Design planning (practical guide)، publication of Payam Andisheh. Tehran
Mbeba.Benjamin. (2014) Provision of Vocational Skills Education to Orphans: Lessons from Orphanage Centres in Dar es Salaam CityTanzania. Journal of Education and Practice، v6 n15 p65-75 2015
Mirza Mohammadi. Mohammad Hassan and colleagues. Assessment of the role of educational skills in human resource empowerment.(2013). Winter skill training . (2013)، term 1، number 2-103-122
Montazer، Gholamali and Mousavi، Seyed Ali (2012) Designing a model for evaluating the readiness of electronic skills training in Iran. Scientific Research Journal of Education Technology، Year 7، Volume 7، Number 3، Spring 2012
Moradi Dehaghi، Shahriar and colleagues (2017). Compilation of Islamic-Iranian model of skill learning in secondary schools of the country. Research
Moradi، Amir and Zarghami، Saeed (2017) the role of online education in fostering moral responsibility with an emphasis on the opinion of an activist-network philosopher. Two chapters of Philosophy of Education Autumn and Winter 3 (2) 2017
Noonan. Peter, (2016). VET funding in Australia. MITCHELL POLICY PAPER
Sadri، Abbas and colleagues (2016). The quantitative growth of the country's technical and professional graduates and the demand for skilled manpower in order to revise the curriculum. Education technology، winter 96، period 12، number 2. 87-97
Salehi Imran، Ibrahim. (2013) Investigating the fields and effective factors for the continuation of education in technical and professional universities، skill training magazine، winter 2013، period 1، number 2. 7-25
The changing nature and role of vocational education and training in Europe Conceptions of vocational education and training: an analytical framework Luxembourg: Publications Office of the European Union، 2017.
Toppin. Ian. (2018)Who is Going to Build the Wall? A Building Trades Crisis in the U.S.A. International Journal for Research in Vocational Education and Training (IJRVET) Vol. 5، Issue 1، April 2018، 64-76 DOI: 10.13152/IJRVET.5.1.4
Tousi، Amir Sohail. (2014). Investigating the position of educational technologies and improving its quality in the field of skill training. Season of Skill Training. Winter 2014. Volume 4، Number 14، 37-55
Vaziri Serashk S.) 2004( Investigating the effect of in-service training on increasing the quality of primary school education in Isfahan، Master Thesis in Educational Sciences، Faculty of Educational Sciences، Islamic Azad University، Khorasgan Branch، Isfahan، 2004
Boss, S., and Krauss, J. (2018). Reinventing Project-Based Learning (third edition ed.). (E. Reed, and S. Argy, Eds.) Portland; Arlington: International Society for Technology in Education(ISTE
Boss, S., and Larmer, J. (2018). Project Based Teaching (how to create rigorous and engaging learning experiences). Alexandira; Novato, United States: The Association for Supervision and Curriculum Development(ASCD); Buck Institute for Education
Brown, R. A., and Brown, J. W. (2010). What is technology education? A review of the “official curriculum”. The Clearing House, 83(2), 49-53.
Reinsfield, E. A future-focus for teaching and learning: Technology education in two New Zealand secondary schools. Teachers and Curriculum. 2016; 16(1): 67-76.
Kishi, N. (2020). A study of Japanese lesson study in Home Economics. International Journal of Home Economics
Pule’, S. (2018). Curriculum components of technology education within the Maltese National minimum curriculum from year 1999 to 2018
Kishi, N. (2020). A study of Japanese lesson study in Home Economics. International Journal of Home Economics
Fathi vajargah Kourosh, (2009). Basicfundamentals and concepts of curriculumplanning, Tehran: Baal publication
طراحی الگوی برنامه درسی مهارتآموزی در دوره اول متوسطه
نرگس رازانی1، محمد نوریان21، علی اکبر خلاقی3، مریم گلبابایی4
1دانشجوی دکتری برنامه ریزی درسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
2 دانشیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
3 استادیار، دانشگاه شهید رجایی، تهران، ایران.
4 استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، تهران، ایران.
چکیده
پژوهش حاضر با هدف طراحی برنامه درسی مهارتآموزی در دوره اول متوسطه انجام گرفت. دادههای این پژوهش به روش پدیدار شناسی تفسیری که یک رویکرد کیفی است، انجام شد جامعه شامل طراحان، متخصصان و کارشناسان برنامه درسی دوره اول متوسطه بود از پنج استان لرستان، هرمزگان، تهران، خراسان جنوبی و اصفهان بودند 10 نفر از این افراد به شیوه نمونه گیری هدفمند به عنوان نمونه انتخاب شدند. و برای جمع آوری اطلاعات به صورت مصاحبه نیمه ساختاریافته با این افراد گفتگو شد. هدف از انتخاب این افراد، تجربهی آنها و قرار گرفتن در متن برنامه درسی مهارت آموزی بود. پس از جمع آوری و تحلیل دادهها، مدلی از تحلیل دادهها ارائه گردید. دادهها بر اساس تحلیل مضمون تجزیه و تحلیل شدند که نتایج حاصل از تحلیل محتوا عبارتند از: عناصرکلاین در برنامه درسی: «1- اهداف شامل: آماده سازی برای اشتغال، آماده سازی برای کارآفرینی، شکل گیری هویت حرفهای، شناسائی استعدادها و تقویت دست ورزی 2- محتوا محتواهای مجازی محتوای مکتوب محتوای عملی و محتوای تلفیقی 3- راهبردهای یاددهی- یادگیری شامل: روشهای آموزش مستقیم، روشهای فعال و مشارکتی و روشهای تلفیقی 4- مواد، منابع و ابزار مناسب شامل:رسانههای آموزشی، ابزار و وسایل کارگاهی، کارگاههای سیار، فناوریهای نوین و شبکههای اجتماعی 5- روشهای ارزشیابی شامل: ارزشیابی پروژه محور، ارزشیابی تلفیقی، ارزشیابی فرآیندی و خود ارزیابی 6- فعالیتهای دانش آموزان شامل: بازدیدهای علمی، فعالیتهای عملی و فعالیتهای شناختی در فضای حقیقی و مجازی 7- زمان ارائه موزش شامل: افزایش زمان فعلی، ارائه آموزشهای کوتاه مدت و زمان آموزش شناور و سیار. 8- فضای آموزش شامل: استفاده از فضای مجازی و شبیه سازها، استفاده از مکان‌های مجهز خارج از مدرسه و ناکافی بودن فضای کارگاهی مدارس 9- گروهبندی دانش آموزان» که همه شرکتکنندگان فقط به عنوان اشاره کرده و به چند و چون آن اشارهای ننمودند.
واژگان کلیدی: برنامه درسی، پدیدارشناسی تفسیری ، دوره اول متوسطه، مهارت آموزی
Designing a model of the curriculum of skills training in the first year of high school
Narges Razani1 ,Mohammad Nourian2, Ali Asghar Khalaghy3, Maryam Gol Babaei4
1Ph.D. student of Curriculum Planning, Islamic Azad University, South Branch, Iran.
2Faculty of Science Islamic Azad University, South Tehran branch, Iran.
3Faculty member and assistant professor of Shahid Rajaei University, Iran.
4Faculty member and assistant professor, Islamic Azad University, Tehran South branch, Iran.
Abstract
The present study was conducted with the aim of designing the curriculum of skills training in the first year of secondary school. The data of this research was conducted using interpretative phenomenology method which is a qualitative approach, the community included designers, specialists and experts of the curriculum of the first secondary school from the five provinces of Lorestan, Hormozgan, Tehran, South Khorasan and Isfahan, there were 10 of these people. They were selected as a sample by purposeful sampling. And to collect information, a semi-structured interview was conducted with these people. The purpose of choosing these people was their experience and being included in the text of the skill training curriculum. After collecting and analyzing the data, a model of data analysis was presented. The data were analyzed based on thematic analysis, and the results of the content analysis are: Klein elements in the curriculum: 1- The goals include: preparation for employment, preparation for entrepreneurship, formation of professional identity, identification of talents and 2- content, virtual content, written content, practical content and integrated content 3- teaching-learning strategies including: direct teaching methods, active and collaborative methods and integrated methods 4- Suitable materials, resources and tools including: educational media, workshop tools and equipment, mobile workshops, new technologies and social networks 5- Evaluation methods including: project-based evaluation, integrated evaluation, process evaluation and self-evaluation 6- Students' activities include: scientific visits, practical activities and cognitive activities in real and virtual space. 7- Teaching time includes: increasing current time, providing short-term training and floating and mobile training time. 8- Education space including: use of virtual space and simulators, use of equipped places outside the school and insufficient workshop space in schools 9- Grouping of students" which all participants only mentioned as They did not mention it.
KeyWords: Curriculum, interpretive phenomenology, first year of high school, skill training
[1] *. نویسندة مسئول: mnourian2001@yahoo.com
وصول: 13/06/1402 پذیرش: 12/04/1403
DOI: 10.30486/JSRE.2024.2001061.2387
مقدمه
امروزه، تربیت نیروی انسانی ماهر، متخصص و کارآمد از عوامل کلیدی و انکارناپذیر در توسعه اقتصادی و اجتماعی هر کشور محسوب میشود و هر نوع سرمایهگذاری کلان در بخشهای مختلف اقتصادی نیازمند برنامهریزی و سرمایهگذاری در بخش نیروی انسانی و توسعه منابع است(Omidi and Arjanaki). در سالهاي اخير توجه به كيفيت و گسترش آمـوزش‌هاي مهارتي و کار آفرینی در كشورهاي توسـعه 2018يافتـه و در حـال توسـعه بـه منظـور تربيـت سـرمايه‌هاي انسـاني خلّـاق و مـاهر رشـد چشــم گيري داشــته اســت. تا جایی که مرکز اروپایی توسعه آموزش شغلی(,2017 European Centre for the,Development of Vocational Training) آموزش و پرورش را تجهیز افراد به دانش، مهارتها و مهارتهای مورد نیاز در مشاغل خاص یا به طور گسترده تر در بازار کار است" تعریف میکند. تحولات چشمگیر و پرشتاب قرن 21 چالش و مطالبات جدیدي را در آماده سازي جوانان براي زندگی، دانشگاه، مشاغل و تبدیل شدن به شهروندي فعال فراهم آورده است و کودکانی که در سال 2018 وارد تعلیم و تربیت شده‌اند، در سال 2030 بزرگسالان جوانی خواهند بود که تسلط بر مهارتهاي، پایهاي خواندن، نوشتن و ریاضیات به تنهایی براي آنها کافی نخواهد بودباس و کراوس، (2018Boss and Krauss)؛ انجمن آموزش معلمان کالج‌هاي براي آمریکایی(American Association of Colleges for TeacherEducation AACTE، 2018) ( McLeod and Sharesk,2018) توسعه و همکاري‌هاي اقتصادي در قرن21 (TPartnership for 21st Century Skills, 2018)، ((Boss and Larmer,2018 بنابراین نظام آموزشی، می‌بایست دائما بطور سیستمی، پایدار و تعمیمپذیر تکامل یابد. سردایکف و آموزش سنتی و معلم محور باید به سمت یاددهی و یادگیري یادگیرنده محور حرکت کند. باس و لارمر(Boss and Larmer,2018) و افراد را به گونهاي تربیت کند که قادر باشند انعطاف پذیربوده و آنچه را که میدانند در زندگی واقعی تطبیق دهند و همچنین قابلیت و توانمندي مواجهه با چالش‌هاي زندگی را داشته باشند. هایم، هایلبورن و دادینگتون Higham, Heilbornn and Doddingto (2018) و تغییرات پرشتاب و غیر قابل پیش بینی دنیاي حاضر را کسب کرده, (Serdyukov, 2017) تا براي زندگی در نامشخص آماده شوند. همانگونه که جان دیویی معتقد است: «تعلیم و تربیت، آماده شدن براي زندگی نیست، بلکه خود زندگی است»؛ براي آن که نظام تربیت و به ویژه مدارس در ساختن زندگی اثربخش ضروری به نظر می‌رسد محل کسب علم شبیه ساز زندگی واقعی باشد. در مقابل سرعت تغییر در مدارس بسیار نا امید کننده بوده (Serdyukov, 2017) و نظام آموزشی موجود براي بسیاري از جوانان به دلیل قید و بندهاي آن که معطوف به آزمون سراسري است خسته کننده و کم اهمیت است (Indi,2015). سیستم‌هاي تربیتی ما به اندازه کافی نتوانسته اند همه دانش آموزان را با دانش و مهارتهاي اساسی قرن بیست و یکم که لازمه موفقیت در زندگی، کار و شهروندي است آماده کند (2021، (Roshan Zamir:
بنابراین ضروری به نظر می‌رسد به آموزشهای حرفهای به عنوان عامل مهم افزایش سرمایه‌های انسانی توجه ویژه شود. و در برنامه ریزی‌ها به عنوان یک زیر ساخت اساسی بیش از پیش در نظر گرفته شود. پیشرفت و توسعه جوامع در گروی سرمایه‌های انسانی صاحب مهارت می‌باشد. برای پیشرفت و توسعه نیازمند جامعه‌ای خلاق، و با مهارت هستیم و کشف استعدادهای حرفهای جوانان و ایجاد فرصت مناسب برای شکوفایی مهارتها، ایجاد انگیزش در جوانان و نوجوانان برای کسب مهارت و ایجاد سیستم ارزیابی نظام آموزش مهارتی کشور، فراهم نمودن فرصت مناسب برای رقابت سالم میان جوانان کشور، معرفی آموزشهای مهارتی و اهمیت نقش آن در توسعه اقتصاد به عموم مردم و جلب نظر مسئولان، بنگاه‌های اقتصادی، صنایع و تجارب حرفه ای، ایجاد بستر مناسب برای ارتقای مهارتهای حرفه ای کشور تا سطح مهارتهای جهانی و شناسایی کمبودها در آموز ش‌های فنی و حرفه ای و برنامه ریزی برای رفع آنها، شناسایی و معرفی افراد ماهر و نخبه به صنایع و بنگاه‌های اقتصادی و ارتقای سطح استانداردهای آموزش مهارت در کشور از جمله اهداف برنامه‌های درسی مهارتی است. در دنیای رقابتی امروز مهارت آموزی نه تنها یک انتخاب نیست بلکه یک اجبار است. از همین روی، امروز دیگر آموزش فنی و حرفه ای یک مبحث درون مرزی و درون کشوری و ملی نیست، بلکه برای پرداختن به موضوع آموزشهای مهارتی باید یک نگاه بین المللی به موضوع داشت؛ کشور با چشم انداز حضور مؤثر در عرصه بین المللی نوع جدیدی از تعاملات بین المللی را با استفاده از آموزشهای فنی و حرفه ای طراحی و تحت عنوان دیپلماسی مهارت. به هر حال امروزه چه بخواهیم و چه نخواهیم ناگزیر هستیم با دیپلماسی مناسبِ مهارت و فناوری، بدون اتکا به منابع نفتی، نقشی شایسته در اقتصاد جهانی ایفا نماییم. کسب جایگاه مناسب در منطقه و جهان مستلزم شناخت و تعیین اصول دپیلماسی مهارت و فناوری است آموزشهای مهارتی مانند سایر آموزش‌ها جهت اجرای مطلوب، نیازمند تدوین و تنظیم برنامه درسی متشکل از عناصر مختلف است که هرکدام از اندیشمندان حوزه برنامه درسی (1977،Tyler) ، (1991، Klin)، (1962،Taba) و... به آن اشاره کرده اند. یکی از مهمترین این عناصر، اهداف است که جهت دهنده و سنگ بنای نظام آموزشی است.
(1941،Bobbitt) برنامه درسی مهارت آموزی مدلی خطی است، در این مدل‌ها اهداف از قبل واضح و مشخص هستند. بابیت اهداف برنامه درسی را هماهنگ با نیازهای دانش آموزان و جامعه صنعتی جدید می‌دانست. شوبرت (Schubert)1980 ، (Bobbitt ،1924) به عبارتی روشنتر، فرایند برنامه ریزی درسی بابیت شامل:1 –تحلیل تجربه انسانی،2-تحلیل شغل،3-استخراج اهداف،4-انتخاب اهداف،5-برنامه ریزی عنصر مهم دیگر روشهای یاد دهی – یادگیری است که مجموعه فعالیت‌هایی که توسط معلم و به منظور تسهیل و هدایت یادگیری انجام میشود.
با توجه به پاسخ‌های شرکت کنندگان در این پژوهش از عناصر برنامه درسی به روش طبقه بندی نه گانه کلاین استفاده شد. که به طور مختصر عنوان و تعریف ساده این عناصر آورده میشود:
اهداف (Objective): یک برنامه درسی به قصد ایجاد تغییرات در رفتار یادگیرنده اجرا میشود.در واقع این هدف ماست.
محتوا (Content): آنچه که باید آموخته شود و شامل اصول، روش‌ها، مفاهیم تعمیم‌ها و واقعیات مربوط به هر ماده درسی که باید آموخته شود محتوای آن ماده درسی است.
راهبردهای یاددهی یادگیریlearning (Methodes teaching): مجموعه فعالیت‌هایی که با هدف تسهیل انتقال دانش و اطلاعات و فرآیندهای یادگیری انجام شد و به شیوههای کسب محتوا اشاره میکند. به تعبیر فتحی واجارگاه (fathiVajargah2009) از مهمترین وظایف برنامه درسی است.
مواد و منابع آموزشی ( Material and Resources Instroctinal ): مجموعه ای از مواد یا موقعیت‌ها که در راستای کمک به بهبود یادگیری فراگیر و ملموس کردن فرآیند یادگیری تهیه و تولید میشود.
فعالیتهای یادگیری دانش آموزان (Learner Learning Activitices): عبارتست از تعامل و درگیری دانش آموزان در فرآیند یادگیری که سبب کسب تجربیات یادگیری آنها میشود.تا حدی که هرچقدر سطح ای تعامل و درگیری و دخالت در فرآیند یادگیری بیشتر باشد به همان نسبت عمق یادگیری بیشتر است.
زمان آموزش (Instructional time): محتوای ماده درسی به همراه راهبردها و مواد درسی به منظور رسیدن به اهداف در یک چهارچوب زمانی مشخص ارائه میشود. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد برنامه ریز درسی به مساله زمان توجه ویژه نماید.
فضای آموزش (Instructional space): فضایی که فرآیند یاددهی – یادگیری در درون آن انجام می‌گیرد بر این فرآیند به شدت تاثیر می‌گذارد به عقیده ( 2001 Woolfolk) فضای آموزشی باید موجب تحریک یادگیرندگان و ایجاد انگیزه در آنان شود و فعالیتهای یادگیری را تسهیل کند.
گروه بندی دانش آموزان (Learners Grouping): اشاره به گروه‌های داخل کلاس دارد که بر حسب محتوا و راهبردهای یاددهی یادگیری متفاوت است.
ارزشیابی (Evaluation): فرآیندی است که به منظور تصمیم گیری درباره این فعالیتهای آموزشی معلم و کوشش‌های یادگیری دانش آموزان به نتایج مطلوب انجامیده است صورت می‌گیرد.
تحقیقات مختلفی در رابطه با برنامه درسی مهارت آموزی انجام گرفته است که محققان طی این تحقیقات عناصر برنامه درسی از جمله هدف و روشهای یاددهی و یادگیری رامشخص کرده اند. میرزا محمدی و همکاران اهداف مهارت آموزی را افزایش اثربخشی ،کسب مهارت لازم برای ایفای وظایف محوله، عزتی و همکاران اهداف را ایجاد توانایی ساخت وسایل، تفکر سیستمی، آموزش مفاهیم فناورانه و مهارت کار با رایانه دانسته است. (2014،Lo´pez Soblechero .Miguel Vicente، Gonza´lez Gaya) کسب شایستگی و افزایش تقاضا برای شغل را هدف برنامه درسی مهارت آموزی و ادریس و امبودی نیز هدف مهارت آموزی را فرصت اشتغال، (Lon2018)هدف را رفع کمبود نیروی کار(، 2006 (Bowers آمادگی حرفهای دانش آموزان و (Grolman, 2017) ارتقای حرفهای دانسته‌اند.
در مورد روشهای یاددهی و یادگیری نیز به اکثر روش‌ها اشاره شده است روشهای فعال و مشارکتی (Bowers, 2006 (Moradidehagh et al,2020) (Assare et al, 2023) روش کار گروهی (2019, Ezzati et al) روشهای تلفیقی و حل مساله، گردش علمی نمایشی، یادگیری جنبشی حرکتی ) Lopez and Gonzalez, 2014 ( روشهای تعاملی، آموزش از راه دور و آموزش آنلاین (2018 ،Toppin. Ian). (Ghanai et al,2013) و صدری و همکاران (sadri et ai, 2014) به فعالیت عملی جرولمنGrollmann,2008),( روش کارآموزی و در مقابل (میرزا محمدی و همکاران (Mirza Mohammadi et al) (ایروانی و مرجانی، (Irvani and Marjani,2014) درانی و همکاران (Darrani et al2015) به روشهای آموزش مستقیم، توضیحی، روشهای دانشی، سخنرانی، پرسش و پاسخ، ساخت دانش و مشاهده را برای برنامه درسی مهارت آموزی مناسب میدانند. علی رغم اینکه در سال‌های اخیر تا حدودی به مبحث مهارت آموزی پرداخته شده و پژوهش‌هایی انجام شده است، و طرح و برنامه‌هایی با هدف مهارت آموزی در دوره اول متوسطه (حوزه‌های کار و فناوری و فرهنگ و هنر برنامه درسی ملی از سال 1391، برنامه خود اتکایی مدارس شبانه روزی از سال1391، ایران مهارت از سال 1396به مدت 4 سال ، برنامه ویژه مدرسه از سال 1398 به مدت سه سال، هر دانش آموز حداقل یک مهارت از سال 1399 به مدت دو سال.) که الگوی منسجمی در دوره اول متوسطه که تمامی عناصر را در برداشته ارائه نشده است بنابر این پژوهشگر در پژوهش حاضر درصدد بود از نگاه متخصصان این حوزه عناصر برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه را مورد تحلیل قرار دهد و به این سولات پاسخ دهد: 1- هدف برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟ 2- محتوای برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدام است؟ 3- راهبردهای یاد دهی یادگیری برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدامند؟ 4- شما مواد منابع و ابزار مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدامند؟ 5- روشهای ارزشیابی برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟ 6- فعالیتهای دانش آموزان در برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟ 7- به نظر شما زمان برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه باید باشد؟ 8 - به نظر شما گروهبندی دانش آموزان برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه باید باشد؟9 - به نظر شما فضای مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه است؟
روش پژوهش
برای انجام پژوهش حاضر از روش پدیدارشناسی تفسیری استفاده شده است. این روش نیز در پژوهش‌هایی معطوف به محتوای تجربه بشری که مستلزم ادراک، تفکر و عمل است، استفاده میشود و به ادراکات مشترک افراد را برای دستیابی به فهمی از زیست جهانشان مورد بررسی قرار داده و به روشنگری از چگونگی اثرگذاری این ادراکات مشترک بر عمل آنان میپردازد . در این پژوهش، جامعه هدف شامل متخصصان، کارشناسان برنامه ریزی و برنامه ریزان مهارت آموزی در دوره اول متوسطه بود روش نمونه گیری هدفمند از نوع ملاکی بود. مشارکت کنندگان در پژوهش حاضر، گروه کارشناسان طراحان، متخصصان برنامه ریزی درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه بودند. دلیل انتخاب این افراد، قرار داشتن آنها در متن است. برای گردآوری دادهها از مصاحبه‌های عمیق و نیمه ساختاریافته استفاده شد. انتخاب مشارکت کنندگان مبتنی بر ملاک: الف- برخورداری از تخصص لازم در طراحی برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه، ب - انتخاب بر اساس دارا بودن سابقه کار و فعالیت ،ج- انتخاب براساس مدرک دکتری و کارشناسی ارشد، د- علاقه مندی به شرکت در فرآیند مصاحبه بود. ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت کنندگان در پژوهش در جدول 1 ارائه شده است.
جدول شماره 1 ویژگی‌های جمعیت شناختی مشارکت کنندگان در ستاد و استان‌ها
کد | جنست | مدرک تحصیلی | رشته تحصیلی | سمت | سابقه فعالیت |
1 | مرد | دکتری | برنامه ریزی درسی | مدیرکل استان | 33 |
2 | مرد | کارشناس ارشد | تکنولوژی آموزشی | کارشناس ستاد | 33 |
3 | زن | دکتری | برنامه ریزی درسی | مدیرکل ستاد | 37 |
4 | مرد | کارشناسی ارشد | برنامه ریزی درسی | کارشناس ستاد | 33 |
5 | زن | دکتری | تحقیقات آموزشی | کارشناس ستاد | 30 |
6 | زن | دکتری | برنامه ریزی درسی | کارشناس استان | 16 |
7 | زن | دکتری | برنامه ریزی درسی | کارشناس استان | 18 |
8 | مرد | دکتری | برنامه ریزی درسی | معاون استان | 30 |
9 | مرد | کارشناسی ارشد | برنامه ریزی آموزشی | معاون استان | 32 |
10 | زن | دکتری | برنامه ریزی درسی | رییس اداره ستاد | 26 |
روش تجزیه و تحلیل داده
برای تحلیل دادههای این پژوهش با استفاده از روش تحلیل مضمون (Thematic analysis) استفاده شد ابتدا شواهد مضمون مشخص شد سپس مضمون‌های فرعی استخراج شد و در نهایت مضمون‌های اصلی تعیین شدند وسپس پژوهشگر به تحلیل و تفسیر هر کدام از مضامین پرداخته است.
ابزار اندازه گیری و تجزیه و تحلیل دادهها
ابزار گردآوری دادهها در این پژوهش مصاحبه نیمه ساختاریافته بین 40 تا 75 دقیقه انجام گرفت به طوری که اهداف و سؤلات پژوهش را شامل می‌شد. در راستای انجام مصاحبه‌ها در همان ابتدا پژوهش گر پس از معرفی خود و اطمینان از محرمانه بودن اطلاعات، به مصاحبه شوندگان اطلاع داده شد که هدف از این پژوهش شناسایی الگوی برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه است. سپس بر اساس سؤالات تدوین شده، مصاحبه‌های فردی انجام گرفت و در پایان از مصاحبه شوندگان درخواست گردید، در مورد آنچه در مصاحبه گذشته است اگر نظر خاصی دارند مطرح نمایند در این پژوهش ابتدا شواهد مضمون جمع آوری شد، مضامین مناسب به بخشهای مختلف دادهها اختصاص یافت، در مرحله دوم مضامین فرعی طبقه بندی و سپس مضامین اصلی به شرح جداول زیر مشخص شدند.
سوالات مصاحبه نیمه ساختار یافته به شرح ذیل بود:
1- به نظر شما هدف برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟
2- به نظر شما محتوای برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدام است؟
3- به نظر شما راهبردهای یاد دهی یادگیری برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدامند؟
4- به نظر شما مواد منابع و ابزار مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه کدامند؟
5- به نظر شما روشهای ارزشیابی برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟
6- به نظر شما فعالیتهای دانش آموزان در برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چیست؟
7- به نظر شما زمان برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه باید باشد؟
8- به نظر شما گروهبندی دانش آموزان در برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه باید باشد؟
9- به نظر شما فضای مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه چگونه است؟
یافته‌ها:
جدول شماره 2 اهداف برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
کشف استعدادها | شناسایی استعدادهای دانش آموزان | مهم ترین هدف تغییر نگرش دانش آموزان و کشف استعدادهای مهارتی آنها ست | شماره 6 |
شکوفایی استعدادهای درونی دانش آموزان | زمینه سازی برای بروز شکوفایی استعدادهای درونی دانش آموزان | شماره 9 | |
آماده سازی برای کار آفرینی | آموزش مهارتهای پایه کار آفرینی | زمینه سازی برای اشتغال زایی و ظرفیت‌های محلی | شماره 2 |
فرهنگ کارآفرینی | بایستی فرهنگ سازی کند کارآفرین شوند | شماره 4 | |
آماده سازی برای اشتغال | مهیا کردن زمینه اشتغال | زمینه سازی برای اشتغال و انتخاب شغل در آینده | شماره 6 |
دست ورزی | هماهنگی بین دست و مغز | مهارت آموزی باید به دست ورزی بینجامد و دانش آموز بتواند از دستانش درست استفاده کند و بین دست و مغز هماهنگی ایجاد کند. | شماره 10 |
شکل گیری هویت حرفه ای | تنیدگی هویت حرفه ای با سایر هویت‌ها | اهداف دوره متوسطه اول هدف دوره شکل گیری هویت حرفه ای است هویت حرفه ای با دیگر ابعاد هویت در هم تنیده است | شماره 1 |
هویت یابی در دانش آموزان | دانش آموزان دنبال هویت یابی هستند | شماره 5 |
همان طور که از جدول فوق پیداست: هدف‌های برنامه درسی دوره اول متوسطه از نظر مصاحبه شوندگان عبارتند از: آماده سازی برای اشتغال، آماده سازی برای کارآفرینی، شکل‌گیری هویت حرفهای، شناسائی استعدادها و دست ورزی
جدول شماره 3 محتوای برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
محتوای مجازی | فعالیتها و پروژه‌ها محتواهای مجازی | محتوا فقط کتاب نیست فیلم پادکست بازی پروژه‌های مجازی و ...انیمیشن | شماره 1 |
و فعالیتها مسابقات و پروژه‌ها و محتواهای مجازی | برخی محتواهای مهارتی در قالب محتواهای مجازی هستند | شماره 3 | |
محتوای تلفیقی | تمام دروس مهارت‌هایی مانند مدیریتی و کار آفرینی بازاریابی و فرصت کسب و کار این زمینه رو فراهم کنیم | از نظر بنده محتوای مهارتهای شغلی باید رویکرد تلفیقی باشد و بایستی در تمام دروس از جمله ریاضی و و از طریق تمام دروس هویت‌هایی مانند مدیریتی و کار آفرینی بازاریابی و فرصت کسب و کار این زمینه رو فراهم کنیم | شماره 10 |
ترکیب همزمان دانش مهارت و نگرش در محتوای تمام کتب درسی | دانش آموزان باید ترکیب همزمان دانش مهارت و نگرش در محتوای کتب درسی ویژگی اصلی دروس مهارتی است فرهنگ و هنر و کار و فناوری و در تدوین محتوا رویکرد یادگیری فعال و دانش آموزان راسوق بدهیم به صنایع بومی و محلی و سوق بدهیم و با فناوری اطلاعات و تلفیق کنیم. | شماره 8 | |
مجموعه مهارتها را در بین دروس | مجموعه مهارتها را در بین دروس تقسیم کنیم. | شماره 1 | |
فعالیتهای عملی | انجام کارهای عملی توسط دانش آموزان | سوق دادن به سمت کارهای عملی و دورشدن از انتزاع کارهای عملی | شماره 4 |
محتوای مکتوب
| محتوای مکتوب آشنایی با مشاغل | شناخت مشاغل را در بر داشته باشد و دانش آموزان را با مشاغل مختلف آشنا نماید. | شماره 2 |
کتاب مکتوب که مبانی نظری و عملی و ابزار شناسی و موارد ایمنی | شامل کتاب مکتوب که مبانی نظریی و عملی و ابزار شناسی ونحوه کار با آنها و موارد ایمنی را در بر دارد. | شماره 10 | |
محتوای مکتوب مبتنی بر نیازهای دانش آموزان | محتوای مکتوب مبتنی بر نیازهای دانش آموزان زیبایی شناختی و توجه به مهارتهای کارآفرینی | شماره 5 |
همان طور که از جدول فوق پیداست: محتوای برنامه درسی دوره اول متوسطه عبارتند از: محتواهای مجازی شامل(انیمیشن، بازی، فعالیتها و پروژه‌ها و...)، محتوای مکتوب شامل: (آشنایی با مشاغل و ابزار شناسی و نحوه کار با آنها و محتوای مبتنی بر نیازهای دانش آموزان زیبایی شناختی و تاکید بر مهارتهای کارآفرینی) محتوای عملی و رویکرد تلفیقی.
جدول شماره 4 راهبردهای یاددهی یادگیری برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
روش آموزش مستقیم | روشهای غیر فعال | معلم آموزش دهنده است و از روشهای سخنرانی توضیحی و ... استفاده میکند. | شماره 2 |
روشهای معلم محور | معلم محور تدریس مهارتی است توضیحی استاد شاگردی | شماره 3 | |
روشهای فعال و مشارکتی
| روشهای عملی و پروژه ای | معلم نقش راهنما و روشهای فعال و پروژه داده میشود و چون پروژه‌هایی به دانش آموزان داده میشود تا پایان سال روشهای تدریس پروژه محور و نیز روشهای ساختن گرا و روشهای ارزیابی خودارزیاب و ارزیابی دیگران و پرورش دانش نگرش و مهارت خودش رو مدیریت کند یا استفاده از روش استاد شاگردی و دانش آموز را به عنوان استادکار در نظر بگیریم. | شماره 8 |
روشهای پروژه ای ،کاوشگری. | لازم به ذکر است بهره مندی از روش بستگی به هدف و محتوای برنامه درسی دارد.لیکن روشهای پروژه ای ،کاوشگری وبدیعه پردازی پیشنهاد میشود. | شماره 9 | |
استفاده از روشهای دانش آموز محور | روشهای تدریس دانش‌آموز محور مثل یادگیری شخصی سازی شده ، یادگیری مبتنی بر بازی ، گیمیفیکیشن یا بازیوارسازی آموزش ، آموزش تفکیکی، یادگیری مبتنی بر پژوهش ، یادگیری از طریق سفر پژوهشی در روشهای تدریس مهارتی استفاده گردد همچنین از روشهای همیاری از جمله کارایی تیم و تدریس اعضا نیز توصیه میشود. | شماره 5 | |
روش تلفیقی | استفاده از همه روش‌ها به صورت ترکیبی | روشهای پروژه محوری و روشهای مشارکتی و روش کارگروهی و روش انفرادی رو هم تجربه کردم و روشهای اجتماعی فعال و کلا هیچ روشی را نباید کنار بگذاریم روش تدریس تلفیقی باشد. | شماره 10 |
همان طور که جدول فوق نشان می‌دهد: راهبردهای یاددهی یادگیری در برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه عبارتند از:
روشهای آموزش مستقیم، روشهای فعال و مشارکتی و روشهای تلفیقی
جدول شماره 5 مواد منابع و ابزار مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
رسانههای اموزشی | استفاده از تمامی ابزارهای محلی و رسانه‌ها | ما باید از تمامی مواد منابع ابزار محلی چه کتاب چه فیلم، انیمیشن، ، استفاده از مطالعات تطبیقی سایرکشورها رسانههای آموزشی و شبکههای اجتماعی رسانه‌ها استفاده کنیم | شماره 2 |
ابزار و وسایل کارگاهی | تجهیزات کارگاهی ابزار و وسایل کارگاهی | مواد ومنابع به روز و وابزارشامل تجهیزات کارگاهی ابزار و وسایل کارگاهی | شماره 3 |
کارگاههای سیار | استفاده از کارگاه‌ها سیار و منابع مالی | نیروی انسانی زمان و مدیریت زمان مهم هستند نیمه تجویزی بودن داشتن کارگاههای سیار بازدیداز مراکز و منابع مالی هم مهم هستند | شماره 10 |
فناوریهای نوین و شبکههای اجتماعی | اسناد بالادستی و سیاست‌های کلی | منابع اصلی شامل شبکههای اجتماعی ازقبیل اینستاگرام تلگرام و آموزشهای آنلاین هستند و استفاده از فناوری‌ها و شبکههای جهانی و تلگرام و آموزشهای مجازی | شماره 8 |
همان طور که مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند: مواد منابع و ابزار مناسب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه عبارتند از: رسانههای آموزشی، ابزار و وسایل کارگاهی، کارگاههای سیار فناوریهای نوین و شبکههای اجتماعی.
جدول شماره 6 روشهای ارزشیابی برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
پروژه محور | ارزشیابی از کارهای عملی و فعالیتهای انجام شده در طول سال | مبتنی بر کارعملی و کارآموزی و ارزشیابی فرآیند محور و کار پوشه در طول سال تحصیلی با اجرای پروژه‌ها و پودمان‌ها توسط دانش آموزان و گروه‌های دانش آموزان انجام میشود.
| شماره 3 |
ارزشیابی فعالیتهای پروژه‌ای و عملکردی | ارزشیابی ما فعالیتهای پروژه ای و عملکردی و نباید به سمت آزمون‌ها و سوالات پاسخ محور برویم و دست ورزی و ساخت و تولید ارزشیابی ماست و نمونه فعالیتهای دانش آموزان ارزشیابی ما از آموخته‌های آنهاست | شماره 2 | |
روش ارزشیابی تلفیقی | ارزشیابی کیفی و نمره ای | روش ارزشیابی تلفیقی(کیفی-نمره ای) | شماره 1 |
ارزشیابی فرآیندی | ارزشیابی از تمام مراحل | پکیج ارزشیابی مهم هست از فرآیند هم باشد و بازخوردهایی که بیرون بیاییم خروجی هم از بازخوردهایی که می‌گیریم و نتایج ارزیابی که از محیط می‌گیریم. | شماره 5 |
ارزشیابی ابتدا و پس از آموزش‌ها | ارزشیابی در ابتدا و پس از آموزش‌ها انجام بشه تا پیشرفت دانش آموز را در سیرآموزش مهارتها نشان دهد. | شماره 4 | |
خودارزیابی | ارزیابی توسط خود دانش آموز | بهترین روش ارزشیابی در این نوع آموزش خود ارزیابی طرح اجرا شده توسط دانش آموز می‌باشد. | شماره 7 |
همان طور که مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند: روشهای ارزشیابی برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه عبارتند از: ارزشیابی پروژه محور، ارزشیابی تلفیقی، ارزشیابی فرآیندی و خود ارزیابی
جدول شماره 7 فعالیتهای دانش آموزان در برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
بازدیدهای علمی | بازدید‌ها فعالیتهای کارگاهی فعالیت در شبکههای اجتماعی و هر فعالیتی که انجام می‌دهند | مجموعه ای از اقدامات و طراحی‌های دبیران که منجر به یادگیری میشود شامل بازدیدهای علمی فعالیتهای کارگاهی و هر فعالیتی که انجام می‌دهند جز فعالیتهای یادگیرندگان است. | شماره 2 |
فعالیتهای شناختی | نیازهای دانش اموزان مبنای هر نوع فعالیت قرار گیرد | فعالیتهای دانش آموزان در راستای شکوفا سازی جنبه‌های مختلف وجودی آنان باشد. نیازهای دانش اموزان مبنای هر نوع فعالیت قرار گیرد. | شماره 8 |
فعالیتهای عملی | سوق دانش آموزان علاقه مند به سمت مهارت آموزی میتوان مسیر شغلی مناسب تری در بهترین زمان برایشان ترسیم کرد، لذا بهتر است به صورت گروهی و کارگاهی مهارت‌هارا آموزش داد. | هدف اصلی مقطع متوسطه اول شناسایی استعداد و توانمندی دانش آموز می‌باشد با سوق دانش آموزان علاقه مند به سمت مهارت آموزی میتوان مسیر شغلی مناسب تری در بهترین زمان برایشان ترسیم کرد، لذا بهتر است به صورت گروهی و عملی و کارگاهی مهارت‌هارا آموزش داد. | شماره 9 |
انجام فعالیتهای کارگاهی | دانش آموزان فعالیتهای کارگاهی انجام دهند. | شماره 2 |
همان طور که مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند: فعالیتهای دانش آموزان در برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه عبارتند از: بازدیدهای علمی، فعالیتهای عملی و فعالیتهای شناختی در فضای حقیقی و مجازی
جدول شماره 8 زمان برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
افزایش زمان فعلی | هر چه زمان بیشتر نتیجه بهتر | یکی از چالش‌ها زمان است و هر چه زمان بیشتری به این درس اختصاص دهیم نتیجه بهتری می‌گیریم و مثل سایر دروس نباید با این درس برخورد کرد و بایستی یک روز مهارتی در مدارس رو به این درس اختصاص داد و زمان مناسب برای این درس زمان بر است. | شماره 4 |
هرچقدر بیشتر بهتر | هرچقدر بیشتر بهتر از دارالفنون به این طرف کم شده ما به شدت زمان کم داریم ی مهارت رو به صورت آزمایشی کار می‌کنیم و زمان نسبی رو در می‌آوریم و با توجه به آمایش سرزمین و تفاوت‌های فردی تلرانس را درمیاریم مغز پیچیده تر با مهارت بیشتر به دست میاد. | شماره 5 | |
ارایه آموزشهای کوتاه مدت | دوره‌های کوتاه لابه لای برنامه درسی | در لابلای برنامه درسی در تایم‌های کوتاهی یا در مدارسی که امکان نیست در پنجشنبه که تعطیله برنامه مهارت آموزی را انجام دهیم. | شماره 7 |
زمان آموزش شناور و سیار | زمان به صورت شناور | میتوان به صورت برنامه درسی در طول سال تحصیلی به صورت شناور برنامه ریزی کرد تا دانش آموزان در مسیر تکراری بودن نیافتند و آموزش متنوعی را شاهد باشیم. | شماره 6 |
زمان شناور و سیار و متفاوت باشد باشد | زمان بایستی شناور و سیار باشد و هر مهارت زمانش متفاوت باشد برا همه مهارتها نمی‌شود یک زمان معین دز نظر گرفت | شماره 8 |
همان طور که برخی مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند: زمان برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه ناکافی است و با افزایش زمان فعلی، ارائه مهارتهای کوتاه مدت و سیار بودن زمان آموزش مهارتها میتوان به نتیجه مورد نظر دست یافت.
جدول شماره 9 فضای مناسب برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
مضمون اصلی | مضمون فرعی | شواهد مضمون | مصاحبه شونده |
استفاده از مکانی خارج از مدرسه | بهره مندی از محیط‌های متنوع | بهره مندی از محیط‌های آموزشی متنوع و جذاب خارج از کلاس درس پیشنهاد میشود. | شماره3 |
استفاده از مکان‌های اردویی کارگاه‌ها و... | در قالب اردو مکان‌های تولیدی و یا جایی خارج از مدرسه | شماره 7 | |
استفاده از اماکن آموزش و پرورش | از ظرفیت هنرستان‌های کاردانش و فنی و حرفه ای بهره ببریم. | شماره 9 | |
استفاده از فضای مجازی | شبیه سازی فضای مجازی | با خلاقیت می‌توانیم فضا را با شبیه سازها به مجازی ببریم. | شماره 6 |
ناکافی بودن فضای کارگاهی مدارس | کمبود فضای کارگاهی | مکان کارگاهی خیلی جاها نداریم | شماره 7 |
کارگاه نداشتن مدارس | تعداد یک چهارم مدارس ما کارگاه دارن و ما مشکل محیط داریم. | شماره 6 |
همان طور که مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه، عبارتند از: استفاده از فضای مجازی و شبیه سازها و(VR)، استفاده از مکان‌های مجهز خارج از مدرسه و ناکافی وبودن فضای کارگاهی مدارس
بحث و نتیجه گیری
همان طور که قبلا ذکر شد هدف پژوهش حاضر طراحی الگوی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه است که در مدل زیر مشخص شده است 9 عنصر از عناصر برنامه ریزی کلاین (kiln)مورد بررسی قرار گرفته که در شکل ارتباط بین عناصر مشخص است.
مدل برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه
هرچند که متولیان و خبرگان برنامه درسی مهارت آموزی دارای تخصص، تجربه و مهارت کافی هستند اما برای ارائه مدل برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه علاوه بر مصاحبه با خبرگان و برنامه ریزان به نظر معلمان نیز باید توجه کرد و غفلت از تجربه معلمان به ویژه عناصری مانند روشهای یاددهی و یادگیری، زمان محتوا و ...که مربوط به معلمان است ما را از اهداف قصد شده دور نگه می‌دارد. آموزش نیروی انسانی نیز گام مهمی است. که باید مورد توجه قرار گیرد. و جایی به آن اشاره نشده است.
از دید مصاحبه شوندگان اهداف برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه عبارتند از:آماده سازی برای اشتغال، آماده سازی برای کارآفرینی، شکل گیری هویت حرفهای، شناسائی استعدادها وتقویت دست ورزی، همانطور که مشاهده میشود، مصاحبه شوندگان بیشتر به بعد اشتغال و آینده برنامه درسی مهارت آموزی پرداخته اند و غیر از هدف دست ورزی که حال و آینده را شامل میشود اهدافی مانند اثربخشی آموزشی و تاثیر بر یادگیری، و توسعه فراشناخت و تاثیرات اجتماعی و اقتصادی آن اشاره نکرده اند.
از دید مصاحبه شوندگان محتوای برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه عبارتست از: محتوای مکتوب، محتوای مجازی محتوای عملی و تلفیقی. مصاحبه شوندگان دیدگاه تجویزی برای محتوای برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه دارند. در صورتی که در دوره اول متوسطه برنامه درسی مهارت آموزی با توجه به مبحث هدایت تحصیلی محتوا بهتر است نیمه تجویزی و توسط معلم و یا به کمک دانش آموزان تدوین شود.
از دید مصاحبه شوندگان راهبردهای یاددهی- یادگیری برنامه درسی مهارت آموزی دوره اول متوسطه عبارتست از: روشهای پروژه محور، روشهای آموزش مستقیم روشهای فعال و مشارکتی و روشهای تلفیقی.با اینکه روش تدریس پروژه ای جزیی از روشهای تدریس فعال و مشارکتی است اما مصاحبه شوندگان تاکید بیشتری بر روش پروژه محور دارند.
مصاحبه شوندگان زمان برای ارائه مطالب برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه ناکافی است و با افزایش زمان فعلی، ارائه مهارتهای کوتاه مدت و سیار بودن زمان آموزش مهارتها میتوان به نتیجه مورد نظر دست یافت. در برنامه کنونی زمان برای ارائه مهارتها در برنامه درسی ملی کافی نیست در سال‌های اخیر برنامه‌هایی مانند آموزش حرفه‌های مهارتی کوتاه مدت «ایران مهارت» و برنامه ویژه مدرسه طرح «بوم» به منظور پوشش دهی به زمان آموزش مهارتهای حرفه ای در دوره اول متوسطه افزوده شده است.
مصاحبه شوندگان پاسخ داده اند فضای مناسب برای اجرای برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه، عبارتند از: استفاده از فضای مجازی و شبیه سازها، استفاده از مکان‌های مجهز خارج از مدرسه و ناکافی بودن فضای کارگاهی مدارس.
برای ارائه مدل برنامه درسی مهارت آموزی در دوره اول متوسطه با توجه به کمبود تجهیزات نیازمند فضای مجازی و کارگاههای سیار و نیز استفاده از ظرفیت سایر اماکن آموزشی همجوار هستیم علاوه بر این از ظرفیت سایر ارگان‌ها نیز باید در قالب مسئولیت اجتماعی آنها استفاده کرد.
نتایج به دست آمده با اهداف تحقیقات (Paul, 2018), (Gangu, 2020), (Idris Ambodi, 2016)، (Tapin Lan, 2018) (Malkpour Lepari, 1400), (Kishi et al., 2020), (Parkovic, ( 2018،(, (Mehdi, 2014 ), (Betlemius, Carver, 2021), Dehaghi, 2018) (Sadri, 2016) (Brown and Brown, 2010) , (Moradi (Kanaani Khatb (Sofeli, 2017), (Fathi Azar, 2014) ،and (Bagherpour and Parand, 2015) کاملا منطبق می‌باشد. شاید بتوان گفت یکی از مهمترین اهداف آموزش و پرورش هر کشوری آمادگی برای اشتغال و کار آفرینی است. (Ahmadi Moghim and Sakhdri 2022) علاوه بر موارد فوق به افزايش توان نوآوري، افزايش سطح آگاهي و انگيزه فراگيران براي ترويج استارت آپها اشاره کرده است.(2016, Reinsfild) در پژوهشی هدف برنامه درسی مهارت آموزی را افزایش درک دانش آموز از تنوعات جامعه عنوان کرده است. همانطور که مشاهده شد، مصاحبه شوندگان بیشتر به بعد اشتغال و آینده برنامه درسی مهارت آموزی پرداخته اند و غیر از هدف دست ورزی که حال و آینده را شامل میشود اهدافی مانند اثربخشی آموزشی و تاثیر بر یادگیری، و توسعه فراشناخت و تاثیرات اجتماعی و اقتصادی آن که در این پژوهش اشاره نشده است. حسن پور و شیخ زاده 1397 در پژوهش خود به روش تدریس مبتنی بر نقشه مفهومی اشاره کرده اند.( 2016)
(2016, Jafarkhani and Dehwari))2018 (Abolhasani and Safai Mohd, در پژوهش‌های خود راهبرد آمورش به روش معکوس که در واقع یکی از روشهای آموزش فعال است را مناسب برای برنامه درسی مهارت آموزی عنوان کرده اند. (Maleki,2017 ) در اهمیت نقش عنصر زمان در برنامه درسی عنوان میکند که اگر روشهای تدریس، بیش از زمان مقرر در برنامه نیاز باشد بخشی از اهداف در تدریس عقیم می‌مانند. از طرفی نیز اگر معلم در روشهای تدریس نتواند از زمان پیش بینی شده به درستی استفاده کند، وقت اضافی و نداشتن برنامه برای آن موجب اختلال در یادگیری میشود. بنابراین، برنامه ریزان و معلمان باید به اهمیت بالای عنصر زمان در فرآیند آموزش بیندیشند. مدیریت صحیح زمان در برنامه‌های آموزشی معلمان مورد تاکید همگان است. بهره وری موثر از عنصر زمان در مدیریت کارآمد معلم در برنامه‌های درسی اثربخشی تدریس برای دانش آموزان و کاهش حجم و فشار کاری و استرس را به دنبال خواهد داشت.
با توجه به نتیجه به دست آمده بهتر است تصمیم گیرندگان آموزش و پرورش به صورت موردي و آزمایشی در چند مدرسه با شرایط و امکانات مختلف، الگوي مهارت آموزی را براي برنامه درسی کار و فناوري و فرهنگ و هنر که دو درس مهارت آموزی می‌باشند طراحی و تدوین کنند.
در راستاي ترغیب و تقویت یادگیري مادام العمر، پیشنهاد می‌گردد علاوه بر استفاده از ظرفیت برنامه درسی مدرسه از ظرفیت‌هاي سایر فضاهای مهارتی (پژوهشسراهاي دانش آموزي، هنرستان‌های کار و دانش و فنی و حرفه ای و کانون‌های تربیتی و ...)
اختصاص زمان بیشتر به آموزشهای مهارتی و بازگشت یک ساعت آموزش به برنامه درسی کار و فناوری یا اختصاص روز مهارت آموزی از تجمیع فرهنگ و هنر و کار و فناوری
برون سپاری مهارت آموزی و استفاده از ظرفیت تمامی ارگان‌ها و دستگاه‌ها
استفاده از راه کارهای موقت از قبیل کارگاههای سیار آموزش کوتاه مدت معلمان و ..
بهره گيرى از ظرفيت‌هاى لازم در فراهم كردن مواد و منابع مورد نياز جهت آموزش برنامه درسي كار و فناورى از طريق امكانات ساير بخش‌هاى صنعتي و توليدى كشور و مراكز يادگيرى و اموزشگاهي و..
توجه به اصل عدالت آموزشی و در نظر گرفتن نيازها، خواسته‌ها، تمايلات و امكانات بومي در مناطق آموزشي كم برخوردار براى برنامه درسي كار و فناورى..
منابع
Fathi vajargah Kourosh, (2009). Basicfundamentals and concepts of curriculumplanning, Tehran: Baal publication |
