برنامه درسی کارآفرینمحور (مرور نظام مند بر مطالعات انجام شده داخلي در سه دهة اخیر)
الموضوعات : پژوهش در برنامه ریزی درسی
محمدرضا تنگلی
1
,
فاطمه طاهرپور
2
,
حسین شکوهی فرد
3
1 - دانشجوي کارشناسي ارشد برنامه‌ريزی درسی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
2 - استاديار مديريت آموزشی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
3 - استاديار برنامه‌ريزی درسی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
الکلمات المفتاحية: برنامه درسی کارآفرینمحور, برنامه درسي کارآفرینی, برنامه درسي آموزش کارآفريني, مرور نظام مند,
ملخص المقالة :
هدف برنامه‌های درسی باید تشویق فراگیران به توسعة دانش و شروع شغل و شایستگی‌ها در حوزة عملکرد و کارکردشان باشد و این مستلزم تاکید و تحقق برنامهدرسی کارآفرینمحور است. هدف مقاله حاضر مرور نظاممند پژوهشهاي داخلي در زمينة برنامه درسي کارآفرینمحور بوده است. روش مورد استفاده در این پژوهش مرور نظاممند بود. جستجوي مقالات مرتبط در پايگاه‌هاي علمي کشور (Noormags google, scholar, Ensani, Elmnet, SID, Magiran,) در بازه زمانی1401-1371 انجام شد. با کليد واژه‌هاي"برنامه درسي کارآفرين‌محور" ، "برنامه درسي کارآفريني"، "برنامه درسي آموزش کارآفريني" جست‌وجو صورت گرفت. مجموعاً 212 مقاله بازیابی و گردآوري شد که پس از بررسی و غربالگري و براساس اهداف پژوهش و معیار ورود مطالعات (انجام پژوهش در کشور ایران، انتشار مطالعه به زبان فارسی، تمام متن بودن آنها و مرتبط بودن با موضوع)؛ 28 مقاله انتخاب و مورد تحليل قرار گرفتند. در مرور و بررسی داده‌های مطالعات، مشخص شد که اکثر مطالعات در دهة اخير (1401-1391)، ( حدود 75% مقالات منتخب در اين پژوهش) صورت گرفته است که نشان از رشد و علاقه‌مندي پژوهشگران در اين زمينه است. همچنين طبق يافته‌ها اکثر مطالعات (17مطالعه) در حوزه موضوعي آموزش عالي و دانشگاه بيان شده است. همچنين بر اساس رويکرد نظري بيشترين مقالات منتخب به ترتيب 9 مطالعه به بررسي و تبيين عناصر برنامه درسي کارآفرين‌محور و 8 مطالعه به طراحی و اعتباربخشي برنامه درسي کارآفرين‌محور پرداختهاند. نتیجه پژوهش این بود که هنوز اجماعی در مورد عناصر برنامه درسی کارآفرین محور حاصل نشده است.
Adebayo, A. M (2018). Entrepreneurship education in public universities in ekiti state, nigeria. International journal of education and literacy studies, 6(4), 58-64.
Ahmadimoghim, A., & Sakhdari, K. (2021). Identifying the framework of the entrepreneurial education curricula components for the high school students and vocational-technical institutions using the meta-synthesis method. Journal of skill training, 10(38), 118-152.
Aminzadeh, L., Seifi, M., Faghihi, A. (2015). Evaluation the curriculum of the work and knowledge branch with emphasis on entrepreneurship in views of experts. Journal of theory and practice in curriculum, 3(6), 143-164.
Arefi, M., Fathi Vajargah, K., & Nassaj, S. (2010). Evaluation of the efficiency of curriculum entrepreneurship in kar-danesh branch of secondary schools. Journal of career & organizational counseling, 2(4), 47-78.
Bavafa, D., Dehghani, M., Javadipour, M., & Mohammad Kazemi, R. (2021). Synthesis of an entrepreneurship curriculum model in the field of educational sciences based on akker’s spider web. The journal of new thoughts on education, 17(3), 231-250.
Bavafa, D., Dehghani, M., Javadipour, M., & Mohammad Kazemi, R. (2019). Entrepreneurial competencies in the curriculum of educational sciences: a research-synthesis. Journal of higher education curriculum, 10(20), 187-206.
Binesh, M., Bakhtiari Findari, M., Navid Bakhsh, S. (2016). Examining university curriculum, decision makers and influencing factors. Management and Accounting Studies Quarterly, 2(3), 157-164.
Daneshi, S., Saber Garakani, A. and Habibi, S. (2024). Identifying the Dimensions and Components of the Curriculum Based on Entrepreneurship Education in Secondary School. Sociology of Education, 10(2), 150-161.
Fathi Vajargah, K. (2020). Basic principles and concepts of curriculum planning. Tehran: Alam Ostadan Publications.
Gough, D., Oliver, S., Thomas, J. (2019). An introduction to systematic review (Adel azar, saeed jahanian). Tehran: tarbiat modares university press. (Original publication of the work 2017).
Hakimzadeh, R., Dehghani, M., Zali, M., Malekipour, A. (2016). A comparative study of the curriculum of entrepreneurship education in the field of social and behavioral sciences in the University of Tehran with leading universities in the world. Two quarterly research and writing academic books, 20(38), 89-118.
Handayati, P., Wulandari, D., Soetjipto, B,. Wibowo, A., Narmaditya, B (2020). Does entrepreneurship education promote vocational students’ entrepreneurial mindset?, heliyon , 6, 1-7.
Hosseini, S., aliasgari, M., gholtash, A., & Ahmadbeigi, F. (2022). A Social Entrepreneurship Curriculum Model in Iran Higher Education. Journal of higher education curriculum studies, 13(25), 145-177.
Imani, M.N (2009). Evaluation of the curriculum of the secondary course (association branch) with regard to the topic of entrepreneurship from the point of view of experts. Amorshi management research, (1), 27-50.
Jamali Zavareh, B., Nili, M., Shadfar, H. (2015). Explaining the elements of entrepreneurship curriculum in technical and professional education. Scientific quarterly of skill training, 49-63.
Jamshidian, A., Nasiri, F. (2017). Training and development of entrepreneurship. Isfahan: Afsar Publications.
Kamali, N. (2022). Designing a model for evaluating the entrepreneurship curriculum in universities and evaluating it from the perspective of experts. Journal of skill training, 10(38), 19-38.
Kamali, N., Seif Naraghi, M., & Naderi, E. (2020). Design and evaluation of entrepreneurship-course model based on mental-psychological characteristics of educational entrepreneurs for b. a. of elementary education. Educational development of jundishapur, 11(Supplement), 78-90.
Kapil, P., & Chaudhary, S. (2015). Entrepreneurship education as a part of academic curriculum: a systematic review of facts and evidence. International journal of business management and scientific research, 12, 1-8.
KarimiDashtaki, A. and Akbarpour Zangalani, M. (2024). Perceived effects of the hidden curriculum of return to entrepreneurship with the mediation of goal orientation. Management and Educational Perspective, 6(3), 135-154.
Kavehpisheh, F., Fathi Vajargah, K., Arefi, M., & Mobaraki, M.H. (2022). Developing an entrepreneurship curriculum for child laborers at schools, journal of school administration. 10 (1), 100_120.
Keykha, A., & Pourkarimi, J. (2021). Recreating the entrepreneurship ecosystem model of third generation university (case study: university of Tehran). Journal of teaching in marine science, 8(24), 125-144.
Kousari, M., & Nouroozzadeh, R. (2010). Description of the characteristics of the quadruplet elements undergraduate curriculum with emphasis on training entrepreneurship skills. Journal of research and planning in higher education, 15(54), 1-18.
Maghamdoost, A., Hatami, J., Talaee, E., & Shams, Gh. (2019). Designing and validating an optimal pattern for vocational curriculum with an entrepreneurial approach. Journal of curriculum studies (j.c.s.), 14(54), 117-152.
Maheronaghsh M, Assareh A, Ahmadi G, Davaei M. (2021). The design and validity of the curriculum with an emphasis on the University of Entrepreneur (case study of universities in Tehran). cstp 2021; 9 (18), 207-240.
Malekipour, A., Mir Jalili, SMA, Moghimi Firozabad, M. (2019). Clarifying the compatibility and transition of the desired framework of entrepreneurship education curriculum elements in higher education from skyro curriculum ideologies. Research in curriculum planning, 2(35), 20-39.
Modaresi Saryazdie, A., Naderi, E., Seif Naraghi, M., & Ahghar, Gh. (2018). Presentation of a theoretical model of entrepreneurship-oriented curriculum for Farsi courses at elementary school. Journal of persian language teaching to non-persian speakers, 7(sup 1 (15), 53-76.
Mohammadi, Y., Maleki, H., Khosravi, M., Miri, M., & Abbaspour, A. (2018). Analysis of teaching and learning strategies in medical education curriculum with entrepreneurship education approach. Journal of birjand university of medical sciences, 25(supplementary: medical education), 16-26.
Mojallal Choboglo, M., Fam, A., & Tamjidtash, E. (2011). Entrepreneur process pathology in the university courses curricula (case study: Islamic azad university, bonab branch). Productivity management (beyond management), 5(18), 167-187.
Monavarifard, F., Movahed Mohammadi, s.h., & Rezvanfar, A. (2019). Analyzing effects of curriculum components on entrepreneurial sprit of students, case study: higher education applied science centers in alborz province. Entrepreneurial research approaches to agriculture, 2 (6), 1-14.
Moradi Pardanjani, H., Jafari, P. (2013). Evaluating the effectiveness of the entrepreneurship curriculum of Islamic Azad University. Bi-quarterly journal of higher education curriculum studies, 4(7), 137-158.
Mortazanejad, N., Attaran, M., Hosseinikhah, A., & Abbasi, E.. (2017). explanation of entrepreneurship curriculum components in general education (synthesis inquiry). Journal of theory and practice in curriculum, 5(9), 105-142.
Mortezanejad, N., Attaran, M., Hosseinikhah, A., & Abbasi, E. (2017). The components of entrepreneurship curriculum based on the comparative approach. Journal of curriculum studies (j.c.s.), 11(44), 49-80.
Movahedi, R., Heidari Trazak, Kh., & Saadi, H. (2016). The situation of entrepreneurship curriculum in agricultural faculty of bu-ali sina, razi and Kurdistan universities. Journal of agricultural education administration research, (36), 64-76.
Najafi-Moghadamnejad, M., Arasteh, H., Rashadatjo, H. (2020). Modeling student entrepreneurship growth in the higher education system. Scientific journal of Education in law enforcement sciences, 7(26), 377-410.
Nikfarjam, H., Hosseinikhah, A., Abbas, E., Gramipour, M. (2018). The logic of the curriculum of applied scientific orientation of agriculture with an entrepreneurial approach. Agricultural education management research quarterly, (46), 144-162.
Okoli, C., & Schabram, K. (2010). A guide to conducting a systematic literature review of information systems research. Retrieved October 2, 2014, from http://sprouts.aisnet.org/10-26.
Oladian, M., Seif Naraghi, M., Naderi, E., & Shariatmadari, A. (2010). Tehran University entrepreneurship graduates’ and Tehran entrepreneurs’ viewpoints to provide an appropriate curriculum for educational management and programming at ba level. Innovation in management education (Journal of modern thoughts in education), 5(2), 81-103.
Qaragozlu, S., Natghi, F., Jalalvandi, M. (2022). Presenting a model for the development of the entrepreneurial ability of the country's young generation in the context of higher education curriculum planning. Critical research journal of humanities texts and programs, 22(2), 303-327.
Sabzeh, B. (2015). Designing a Model for Entrepreneurship Curriculum for Preschool Children and Its Evaluation due to the Viewpoint of Specialists in curriculum, Entrepreneurship and Educators. Preschool and Elementary School Studies, 1(1), 140-160.
Samadi Miyarklai, H. & Samadi Miyarklai, H. (2020). On the way to entrepreneur university; from theory to practice. Industry and university quarterly, 13(47-48), 149-166.
Shahidi, S., Hosseini Khah, A., Aliasgari, M., & Seikkula_Leino, J. (2021). International models of educational entrepreneurship in higher education and a native model for Iran. Journal of higher education curriculum studies, 12(23), 131-171
Sharafi, M., Moghadam, M., Mazbouhi, S. (2011). Entrepreneurship education curriculum: purpose, content, teaching method and evaluation method. Innovation and creativity in human sciences, 1(3), 97-130.
Shekari, A., Mohammadi, A., Monfardi, M., Beigi, J. (2010). Evaluation of entrepreneurship curriculum in higher education: a case study of Shiraz technical and vocational school. Bi-quarterly journal of higher education curriculum studies, 2(4), 132-147.
Shojaei, A., Arefi, M., Fathi Vajargah, K., & Shams Mourkani, G. (2019). Entrepreneur-centered curriculum as an identity crisis strategy in higher education (case study: graduates of educational sciences). Iranian of higher education, 11(3), 127-154.
Tiberius V, Weyland M. (2024). Identifying constituent elements of entrepreneurship curricula: A systematic literature review.Administrative Sciences, 14(1): 1-18.
Yousefipour, M S., Yar Mohammadian, M., Foroghi Abri, A A, Nadi, M. (2021). Design and validation of entrepreneurship curriculum model in technical and vocational schools. Educational management research quarterly, 12(4), 205-224.
Zahedi, A. E. (2024). Analyzing the Requirements of Academic Entrepreneurship Ecosystem. Journal of Entrepreneurship Research, 3(2), 1-20.
برنامه درسی کارآفرینمحور
(مرور نظام مند بر مطالعات انجام شده داخلي در سه دهة اخیر)
محمدرضا تنگلي1، فاطمه طاهرپور12، حسين شکوهي فرد3
1 دانشجوي کارشناسي ارشد برنامه‌ريزی درسی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
2 استاديار مديريت آموزشی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
3 استاديار برنامه‌ريزی درسی، گروه علوم تربيتي، دانشکده علوم رفتاري، دانشگاه بيرجند، بيرجند، ايران.
چکیده
هدف برنامه‌های درسی باید تشویق فراگیران به توسعة دانش و شروع شغل و شایستگی‌ها در حوزة عملکرد و کارکردشان باشد و این مستلزم تاکید و تحقق برنامهدرسی کارآفرینمحور است. هدف مقاله حاضر مرور نظاممند پژوهشهاي داخلي در زمينة برنامه درسي کارآفرینمحور بوده است. روش مورد استفاده در این پژوهش مرور نظاممند بود. جستجوي مقالات مرتبط در پايگاه‌هاي علمي کشور (Noormags google, scholar, Ensani, Elmnet, SID, Magiran,) در بازه زمانی1401-1371 انجام شد. با کليد واژه‌هاي"برنامه درسي کارآفرين‌محور" ، "برنامه درسي کارآفريني"، "برنامه درسي آموزش کارآفريني" جست‌وجو صورت گرفت. مجموعاً 212 مقاله بازیابی و گردآوري شد که پس از بررسی و غربالگري و براساس اهداف پژوهش و معیار ورود مطالعات (انجام پژوهش در کشور ایران، انتشار مطالعه به زبان فارسی، تمام متن بودن آنها و مرتبط بودن با موضوع)؛ 28 مقاله انتخاب و مورد تحليل قرار گرفتند. در مرور و بررسی داده‌های مطالعات، مشخص شد که اکثر مطالعات در دهة اخير (1401-1391)، ( حدود 75% مقالات منتخب در اين پژوهش) صورت گرفته است که نشان از رشد و علاقه‌مندي پژوهشگران در اين زمينه است. همچنين طبق يافته‌ها اکثر مطالعات (17مطالعه) در حوزه موضوعي آموزش عالي و دانشگاه بيان شده است. همچنين بر اساس رويکرد نظري بيشترين مقالات منتخب به ترتيب 9 مطالعه به بررسي و تبيين عناصر برنامه درسي کارآفرين‌محور و 8 مطالعه به طراحی و اعتباربخشي برنامه درسي کارآفرين‌محور پرداختهاند. نتیجه پژوهش این بود که هنوز اجماعی در مورد عناصر برنامه درسی کارآفرین محور حاصل نشده است.
واژگان کلیدی: برنامه درسی کارآفرینمحور، برنامه درسي کارآفرینی، برنامه درسي آموزش کارآفريني، مرور نظام مند
Entrepreneur-oriented curriculum (Systematic review of domestic studies in the last three decades)
Mohammad Reza Tangali1, Fateme Taherpour2, Hosein shokohifard3
1Master of Educational Management, Birjand University, Birjand, South Khorasan, Iran.
2Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Birjand University, South Khorasan, Iran
3Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Birjand University, South Khorasan, Iran
Abstract
As the heart of educational and curricular activities, the goal of the curriculum should be to encourage learners to develop knowledge and functional skills through the realization of an entrepreneur-oriented curriculum. The aim of this article was to systematically review internal researches in the field of entrepreneur-oriented curriculum. The method used in this study was a systematic review. The search for related articles in the country's scientific databases (Noormags google, scholar, Ensani, Elmnet, SID, Magiran) was done in the period of 1371-1401. A search was made with the keywords "entrepreneur-oriented curriculum", "entrepreneurship curriculum", "entrepreneurship education curriculum". A total of 212 articles were collected, which after review and screening and based on research objectives and study inclusion criteria; 28 articles were selected and analyzed. The inclusion criteria of the studies included conducting research in Iran, publishing the study in Persian language, their full text and relevance to the topic. The findings showed that most of the studies were conducted in the last decade (1391-1401). Most of the studies (17 studies) are stated in the subject area of higher education and university. Also, most of the selected articles, 9 studies have investigated and explained the elements of the entrepreneur-oriented curriculum, and 8 studies have focused on the design and accreditation of the entrepreneur-oriented curriculum. As a result, a consensus has not yet been reached regarding the elements of the entrepreneur-oriented curriculum, and the need for a comprehensive and practical program is felt.
Keywords: Entrepreneur-oriented curriculum, entrepreneurship curriculum, entrepreneurship education curriculum, systematic review
[1] *. نویسندة مسئول: f.taherpour@birjand.ac.ir
وصول: 22/11/1401 پذیرش: 30/02/1404
DOI: 10.71788/JSRE.2025.899879
مقدمه
موضوع کارآفرینی امروزه توجه زیادی را به خود جلب کرده است؛ زیرا کارآفرینی یکی از بهترین راهحلها برای برون‌رفت از رکود اقتصادی، نرخ بالای بیکاری و هدر رفت سرمایه انسانی جوامع است(Handayati et al, 2020). از سوی دیگر رشد یک کشور و وضعیت اقتصادی مردم آن به عوامل متعددی از جمله کارآفرینی بستگی دارد و این سازه به عنوان یک راهبرد مهم و موثر برای توسعه کشورها، ایجاد رفاه و اشتغال، شناخت فرصت‌های مناسب شغلی و افزایش تولید محسوب می‌شود(Daneshi et al, 2024). کمیسیون اروپا، کارآفرینی را به عنوان توانایی فرد برای تبدیل ایده‌ها به عمل تعریف و شامل خلاقیت، نوآوری و ریسک‌پذیری و همچنین توانایی برنامه‌ریزی و مدیریت پروژه‌ها به منظور دستیابی به اهداف، بیان می‌کند(Adebayo et al, 2018). کارآفرینی از سوی بسیاری از کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه مورد توجه قرار گرفته است و بسیاری از محققین به دلیل اهمیت کارآفرینی به عنوان یک منبع نوآوری، توسعه مشاغل کوچک و متوسط، ایجاد فرصت‌های شغلی و ایجاد ثروت برای افراد و جوامع، بر این حوزه متمرکز شده‌اند(shahidi et al, 2021). همچنین شواهد پژوهشی نیز موید این نکته است که کارآفرینی نقش موثری در رشد و توسعه اقتصادی، افزایش رقابت، اشتغال‌زایی پایدار، توسعه عدالت، کاهش فقر، افزایش درآمد ملی و حل مشکلات جامعه، دولت و بخش عمومی دارد(Keykha & Pourkarimi, 2021).
امروزه این باور همگانی در جهان وجود دارد که دانش و مهارت‌های کارآفرینی را می‌توان از طریق آموزش در محیط ارتقا بخشید و آموزش نقش مهمی در روند گسترش کارآفرینی بازی می‌کند(Shojaei et al, 2019). آموزش کارآفرینی فرایندی است که از طریق آن یادگیرندگان، مجموعه وسیعی از شایستگی‌های کارآفرینی را کسب می‌کنند که می‌تواند مزیت‌های متعدد فردی، اجتماعی و اقتصادی را به دنبال داشته باشد (Jamshidian & Nasiri, 2019 .( همچنین آموزش کارآفرینی، قابلیت پوشش‌دادن به برخی از نقص‌ها را در نظام آموزشی دارد و منجر به افزایش تربیت کارآفرینان آینده در کشور می‌شود(shahidi et al, 2021). آموزش عالي به عنوان يك زير نظام از نظام آموزشي ميتواند نقش سازندهاي در شكل گيري و تقويت دانش و نگرش‌هاي كارآفرينانه داشته باشد(KarimiDashtaki, A. and Akbarpour Zangalani, 2024). در همین راستا پژوهشگران توجه به دانشگاه‌ها به‌عنوان یک زیست‌بوم ویژه براي حمایت از کارآفرینی در توسعه ایده‌هاي تجاري توجه داشته‌اند(Zahedi et al , 2024). اما یک راه‌حل پایدار برای ایجاد نگرش کارآفرینی، ارتقای توانمندی‌ها و ویژگی‌های کارآفرینی در دانشجویان با استفاده از ظرفیت ارزشمند برنامه‌های درسی در طول دورة تحصیل است، زیرا با توجه به نتایج ارزیابی‌های مختلف صورت گرفته، ثابت شده که ویژگی‌های کارآفرینان اغلب اکتسابی است و نه توارثیNikfarjam et al, 2018)).
حوزة برنامه درسی، یكی از شاخه‌های رشتة علوم تربیتی است که از لحاظ مباحث نظری یكی از بحث برانگیزترین و پرچالش‌ترین حوزه‌های دانشی است. برنامه درسی به دنبال آن است شرایط، موقعیت و وسایل مورد نیاز را در قلمرو تعلیم و تربیت برای فراگیران با شرایط کنونی و نیازهای مشخص آنان معین سازد و زمینه تربیت و رشد همه‌جانبه آنان را آماده نماید Binesh et al, 2016)). از نظر گود(God) 1959، برنامه درسی عبارت است از یک برنامه کلی و عمومی در ارتباط با محتوای آموزشی که توسط مدارس و مراکز آموزشی به یادگیرنده و دانش‌آموز ارائه می‌گردد تا در سایه آن یادگیرندگان قادر شوند صلاحیت‌های لازم را در خود به وجود آورده و برای ورود به حوزه‌های فنی و حرفه‌ای خاص آماده شوندFathi Vajargah, 2020)). به عبارتی برنامهدرسی یکی از راه‌های ایجاد کارآفرینی در مدارس است و برنامهدرسی کارآفرینی شامل برنامه‌ریزی عملی و علمی مناسب جهت افزایش توانمندی‌های کارآفرینی بوده که در قالب محتوای درسی ارائه می‌شود و می‌تواند به صورت‌های تئوری و عملی و حتی سایر اشکال تدریس شود. این نوع برنامهدرسی (برنامهدرسی مبتنی بر آموزش کارآفرینی) بر این امر تمرکز دارد که دانش‌آموزان در دوران تحصیل بتوانند تا حدودی از قابلیت‌های کارآفرینی از جمله نگرش‌ها و مهارت‌های لازم نسبت به مشاغل را در آینده کسب نمایند(Aslani et al, 2023). پیشرفت توانمندی‌ها و ویژگی‌های کارآفرین در دانشجویان با استفاده از ظرفیت ارزشمند برنامه‌های درسی در طول دورة تحصیل، یک راهکار موثر و مطمئن برای ایجاد نگرش و شایستگی‌های کارآفرینانه در دانشجویان است (Nikfarjam et al, 2018). برنامه‌های درسی کارآفرینی باید بر قابلیت و شایستگی‌هایی مانند استقلال، ابتکار، خلاقیت و ریسک‌پذیری فراگیران تأکید کنند؛ نگرش‌های آموزشی فراگیران را نیز باید تشویق به تصمیم‌گیری، پذیرش و یادگیری از اشتباه کند(Bavafa et al, 2019)؛ همچنین باید فرصت رشد و توسعه مهارت‌های جدید و توانایی‌ها و قابلیت‌ها به جوانان داده شود و این مهارت‌ها باید در تمام سطوح آموزشی، بخصوص در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و درسی آموزش عالی از طریق پژوهشهای کاربردی و آموزش‌های عملی گسترش یابد) Najafi Moghadam nejad et al, 2020). به عبارتی هدف همة برنامه‌های درسی کارآفرینمحور، تشویق فراگیران به توسعة دانش و شروع شغل و شایستگی‌ها در حوزة عملکرد و کارکردشان است(Harkema & Popescu, 2015; quoted in Samadi Miyar Kalai & Samadi Miyar Kalai, 2020).
علیرغم اهمیت رو به رشد کارآفرینی، لیکن بی‌توجهی نسبت به تدوین الگوي برنامه درسی کارآفرینانه و عناصر آن که متناسب با محیط، ساختار و فرهنگ سازمانی مراکز آموزشي و بومی نظام آموزشی ما باشد، آسیب‌های جدی به کارآفرینی وارد کرده است (Maheronaghsh et al, 2021). برنامه درسی کارآفرینی طرحی است که هر یک از عنصرهای برنامه درسی با مؤلفه‌های کارآفرینی مطابقت داشته باشد و دارای بُعدهايی است؛ که در آن محیط(اثر محیط بر رفتار فراگیر)، اقتصاد(راهبرد برای موفقیت در محیط)، کارآفرینان(ارتباط فراگیر با کارآفرینان)، بنگاه(تحلیل از محیط، اقتصاد و کارآفرینان برای تاسیس یک بنگاه) و پیچیدگی(عمل کارآفرینی و تأثیر متغییرهای مختلف بر کارافرینی) دخیل هستند و در واقع رویکرد تلفیقی داردNikfarjam et al, 2018)).
در چند دهة اخیر، پژوهشگران توجه ویژه‌ای به کارآفريني بخصوص برنامه درسي کارآفرين محور داشته‌اند. به گونه‌ای که مطالعات و پژوهشهای مرتبط برنامه درسي کارآفريني در حال افزایش است. از آنجایی که برنامه درسي کارآفرين‌محور پدیده‌ای چند بعدی است؛ پژوهشهای مرتبط، جنبه‌ها و ابعاد مختلف آن را مورد بررسی و مطالعه قرار داده‌اند. با توجه به انباشت و تعداد پژوهشهای انجام شده در این زمینه، مرور نظاممند(Systematic review) این مطالعات ضروری به نظر می‌رسد. چراکه مرور نظاممند افزون بر اینکه زمینه فهم و برداشت جامع برای پژوهشگران و دغدغه‌مندان فراهم می‌کند، می‌تواند در زمینه تدوین سیاست‌های آموزشي از سوی مسئولان و سیاستگذاران و برنامه‌ریزان ذی‌ربط مورد استفاده قرار بگیرد؛ مطالعات اندکی به بررسی نظاممند برنامه درسی کارآفرینمحور پرداختهاند و با جست وجو در میان مطالعات و پژوهشهای علمی در سطح کشوری یا منطقه‌ای در دسترس، مشاهده شده که پژوهشهای جامع (فراتحلیل، فراترکیب، مرور نظاممند و...) در حوزه برنامه درسي کارآفرینمحور محدود است. با این وجود تعدادی از مطالعات و پژوهشها، گوشه‌ای از برنامه درسي کارآفريني جامعه مورد مطالعه را در سطح کشوری مورد بررسی قرار داده‌اند، که در ادامه به طور خلاصه معرفی می‌شوند:
Weyland and Tiberius(2024) ضمن پژوهشی با عنوان "شناسایی عناصر تشکیل دهنده برنامهدرسی کارآفرینی: مرور بر ادبیات نظاممند" به این نتیجه رسیدند که برای سازه مذکور در بخش اهداف 26 مولفه، در بخش محتوا 34 مولفه، در بخش روش تدریس 11 مولفه و در بخش ارزشیابی 7 مولفه شناسایی شد. همچنین) Ahmadi moghim & Sakhdari, 2022) پژوهشی با عنوان "شناسایی چارچوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی برای مدارس و آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای با روش فراترکیب" انجام داد و نتايج حاصل از بررسي ها نشان داد که اکثر مطالعات در سطح دانشگاه‌ها انجام شده و تعداد اندکي در حوزه مدارس و آموزشگاه‌های فني و حرفه‌ای صورت گرفته است. همچنین Bavafa et al (2021)، پژوهشی با عنوان" سنتز یک الگوی برنامه درسی کارآفرینی در رشتة علوم تربیتی مبتنی بر شبکه تار عنکبوتی اکر" انجام داد. Monavarifard et al 2019))، در پژوهشی با عنوان "واکاوی تأثیر مولفه‌های برنامه‌ی درسی بر روحیه‌ی کارآفرینی دانشجویان" بیان کردند که در روش‌های تدریس کارآفرینی باید به چگونگی ارائه‌ی دانش، تغییر نگرش و آموزش مهارت‌ها، چگونگی و میزان مشارکت یادگیرنده در امر یادگیری و چگونگی ارتباط یادگیرندگان با یکدیگر و با محیط توجه فراوان شود. همچنين Monavarifard et al (2017) در پژوهشی با عنوان " تبیین عناصر برنامه درسی کارآفرینی در دورة آموزش عمومی" به روش سنتز پژوهی انجام دادند.
همچنین در یک پژوهش خارجی مطالعه‌ای با عنوان "آموزش کارآفرینی به عنوان بخشی از برنامه درسی دانشگاهی: یک مرور نظاممند از وقایع و شواهد" در مورد برنامه درسی کارآفرینی مستخرج از کشورهای انگلستان، آفریقای جنوبی، هنگ‌کنگ، مالزی و نروژ انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد در بعد هدف (خودکارآمدی کارآفرینی و رهبری)، در بعد محتوا (خلاقیت، خطرپذیری، تعامل اجتماعی و مشاهدات، برنامه‌های چند‌رشته‌ای)، در نقش معلم(به عنوان فردی کارآفرین)، در بعد مواد و منابع (انتقال تجربه صنایع بیرونی به کلاس، استفاده از نرم افزارهای شبیه‌سازی) در ایجاد انگیزه و قصد کارآفرینی در دانشجویان موثر بوده‌اند (Kapil، 2015).
برنامه درسی کارآفرینمحور به عنوان یکی از مؤثرترین راهکارها برای توسعه مهارت‌ها و ویژگی‌های کارآفرینانه، می‌تواند نقش مهمی در ایجاد نگرش و شایستگی‌های کارآفرینانه در فراگیران ایفا کند (Bavafa et al., 2019). این برنامه‌ها باید بر قابلیت‌هایی مانند خلاقیت، ریسک‌پذیری، استقلال و ابتکار تأکید کنند و فرصت‌های لازم برای رشد و توسعه مهارت‌های جدید را فراهم آورند؛ با این وجود، علیرغم اهمیت روزافزون کارآفرینی، بی‌توجهی به تدوین الگوهای بومی و متناسب با فرهنگ و ساختار آموزشی ایران، آسیب به توسعه کارآفرینی را محتمل میسازد.
در چند دهه اخیر، پژوهشهای متعددی در حوزه برنامه درسی کارآفرینمحور در ایران انجام شده است. با این حال، فقدان یک مطالعه نظاممند که بتواند به تجمیع این پژوهشها بپردازد، به وضوح احساس می‌شود. مرور نظاممند به عنوان روشی که امکان بررسی جامع و ساختارمند مطالعات پیشین را فراهم می‌کند، می‌تواند به شناسایی خلأهای پژوهشی، ارائه راهکارهای عملی و تدوین سیاست‌های آموزشی مؤثر در این حوزه کمک کند. بنابراین، انجام پژوهشی با عنوان "برنامه درسی کارآفرینمحور: مرور نظاممند بر مطالعات انجام‌شده داخلی در سه دهه اخیر ایران" از اهمیت بالایی برخوردار است.
روش پژوهش
پژوهش کنونی با هدف مرور و بررسی یافتههای برخی از پژوهشهای حوزه برنامه درسی کارآفرینمحور انجام شده است. بدین منظور از روش مرور نظاممند، با هدف درهم آمیختن، ترکیب و مقایسه یافتههای پژوهشها استفاده شده است. ساختار کلی یک مرور نظام مند عبارت است از جستجو و یافتن مطالعات مربوطه، ارزیابی آنها بر اساس معیارهای مشخص، تلفیق نتایج و ارائه یافته‌ها به‌طور موجز و شفاف. مراحل انجام مطالعه نظاممند در پژوهش حاضر عبارت است از:
مرحله‌ی اول) نوع مطالعه و روش اجرای پژوهش: پژوهش حاضر از نوع مطالعات ثانویه و روش اجرای آن مرور نظام مند است. مرور نظاممند جست‌وجوی جامع، کامل و منظم پژوهشهای پیشین در باب موضوعی خاص و ترکیب و ارزیابی این پژوهشها است که براساس ضوابط از پیش تعیین شده‌ای صورت می‌گیرد و در نهایت به ارائه پیشنهادهایی ختم می‌شود.
مرحله‌ی دوم) جامعه آماری: جامعه آماری شامل تمام مطالعات علمی انجام شده‌ای است که به برنامه درسی کارآفرینی و یا کارآفرینمحور پرداختهاند. پژوهشگران با استفاده از روش تمام سرشماری کلیه‌ی مطالعاتی را در بازه زمانی سه دهه‌ی اخیر (1371- 1401) که قابلیت دسترسی تمام متن را داشتند گردآوری کردند. در گام نخست برای یافتن مطالعات مورد نظر از کلیدواژه‌های برنامه درسی کارآفرینمحور، برنامه درسی آموزش کارآفرینی و برنامه درسی کارآفريني در پایگاه داده‌ای علمی کشور" بانک اطلاعات نشریات کشور(magiran)، مجلات تخصصی نور(noormags)، پرتال جامع علوم انسانی(ensani)، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی(sid)، گوگل(google)، علم‌نت(Elmnet)، اسکالر(scholar) جست و جو و شناسايی شدند با توجه به هدف تحقیق منابع مرتبط حفظ و منابع غیرمرتبط حذف شد. که نهایتاً 28 پژوهش مرتبط در بین سال‌های 1371 تا 1401 استخراج شد. در گام دوم براساس معیارهای ورود و خروج که مبتنی بر اهداف پژوهش، پژوهشهای مرتبط انتخاب شدند. معیار انتخاب مقالات، انتشار يافته در زمینه برنامه درسی کارآفرینی، برنامه درسی آموزش کارآفرینی و برنامه درسی کارآفرین محور، زمان انجام پژوهش(1401-1371)؛ در دسترس بودن تمام متن و انتشار به صورت مقالات پژوهشی و ترویجی بود.
مرحله‌ی سوم) استخراج اطلاعات: برای استخراج اطلاعات جدید، کاربرگ استخراج داده‌ها (مشخصات مطالعات، مشخصات نویسندگان، از لحاظ روشی و یافتههای مطالعه) طراحی و تنظیم و مبنای انتخاب و کدگذاری و حاشیه‌نویسی توسط پژوهشگران شد. لازم به ذکر است کل مقالات به دست آمده با در نظر گرفتن معیارهای ورود، 212 مطالعه بود که پس از بررسی تمامی آنها و در نظر گرفتن معیارهای ورودی از منظر معیار عنوان، محتوا و اعتبار نهايتاً 28 مطالعه استخراج و مورد بررسی قرار گرفت. در ادامه در جدول 3، جزئیات مراحل در بررسی نظام مند و شکل1 روند اجرای پژوهش را نشان میدهد:
جدول3: جزئیات مراحل در بررسی مطالعه حاضر
وضعیت اسناد و مدارک | مقدار اطلاعات |
تعداد اسناد و مقالات حاصل ازجست و جو در پایگاه های اطلاعات بر اساس کلید واژه‌ها | 212 |
حذف اسناد نامرتبط و تکراری (مطالعه عناوین) | 169 |
حذف اسناد عدم دسترسی تمام متن به مقالات | 4 |
تعداد اسناد و مقالات مرتبط با پژوهش بر اساس مطالعه عنوان و معیارهای ورود به مطالعه | 39 |
تعداد اسناد و مقالات کمتر مرتبط با پژوهش بر اساس متن کامل اسناد | 11 |
تعداد اسناد و مقالات منتخب | 28 |
شکل1: روند اجرای مطالعه
مرحله‌ی پنجم) در نهایت پس از اتمام کدگذاری و مقایسه دقیق کاربرگ‌های مختص به هر یک از مطالعات، یافته‌ها براساس اهداف پژوهش، تجمیع و توصیف شدند.
یافته‌ها
بخش يافته‌هاي پژوهش شامل بخش‌های زیر است:
مشخصات کلی مطالعات و پژوهشهای مورد مطالعه:
در بخش اول اطلاعات کلی در مورد مقالات انتخاب شده را ارائه میدهد؛
سیر زمانی مطالعات: در بررسی اولیه، زمان مطالعات منتشر شده در زمینه برنامه درسی کارآفرین به سه دهة اخیر بر می‌گردد. مطالعات و پژوهشهای برنامه درسی کارآفرینی از سال 81 تا 90 از رشد نسبی و ملایمی برخوردار بوده(7 اثر) اما از سال 91 تا 1401 (21 اثر) رشد سه برابري داشته است. به بيان ديگر 100 درصد مطالعات و پژوهشهای پیشین در دو دهه گذشته انجام شده است(75% درصد مربوط به دهة 1401- 91 و 25% مربوط به دهة 90-81 ). از طرفی دیگر در این بازه زمانی در سال‌های 71 تا80 هیج مطالعه‌ای مرتبط با موضوع در دسترس مشاهده نشد. نمودار 1 روند زمانی بر اساس دهه و نمودار2، مقالات نهايي منتخب را بر اساس سال نشان مي‌دهد:
نمودار 1: روند زمانی مطالعات منتخب برنامه درسی کارآفرینمحور بر اساس دهه
نمودار 2: روند زمانی مطالعات منتخب برنامه درسی کارآفرینمحور بر اساس سال انتشار
توزيع مقالات منتخب در مجلات: 28 مقالة منتخب در این مطالعه در 21 مجلة مختلف منتشر شده است همانطور که جدول مشاهده مي‌شود بيشترين مقالات در مجلات "مطالعات برنامه درسي آمورش عالي" و "فصلنامه مهارت‌آموري" منتشر شده است. توزیع مقالات انتخاب شده در مجلات در جدول 5 نشان داده شده است.
جدول4: جمع‌بندی مقالات منتخب در مطالعه حاضر
درصد | تعداد | مجله | درصد | تعداد | مجله |
3.6% | 1 | فصلنامه مشاوره شغلي و سازماني | 11% | 3 | دو فصلنامه مطالعات برنامه درسي آموزش عالي |
3.6% | 1 | ابتکار و خلاقيت در علوم انساني | 3.6% | 1 | فصلنامه انديشه‌هاي تازه در علوم تربيتي |
3.6% | 1 | پژوهش در برنامه ريزي درسی | 11% | 3 | فصلنامه علمي مهارت‌آموزي |
3.6% | 1 | نشریه علمی آموزش عالی ایران | 3.6% | 1 | فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی توسعه‌ی آموزش جندی شاپور |
3.6% | 1 | پژوهش نامه‌ی آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانان | 3.6% | 1 | پژوهش و نگارش کتب دانشگاهي |
3.6% | 1 | Journal Of School Administrarion | 7% | 2 | تحقيقات مديريت آمورشي |
3.6% | 1 | فراسوي مديريت | 3.6% | 1 | انديشه‌هاي نوين تربيتي |
7% | 2 | دو فصلنامه نظريه و عمل در برنامه درسي | 7% | 2 | فصلنامه مطالعات برنامه درسي ايران |
3.6% | 1 | فصلنامه پژوهش و برنامه ريزي در آمورش عالي | 3.6% | 1 | فصلنامه پژوهش مديريت آموزش کشاورزي |
3.6% | 1 | فصلنامه علمی رویکردهاي پژوهشی کارآفرینانه در کشاورزي، دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان | 3.6% | 1 | فصلنامه مطالعات پيش دبستان و دبستان |
|
|
| 3.6% | 1 | مجله علمي دانشگاه علوم پزشكي بيرجند |
يافته‌هاي تحليلي:
در اين بخش به بررسي محتوايي مقالات منتخب از حيث نوع و روند پژوهش و همچنين يافته‌هاي پژوهش به بيان هر کدام پرداخته مي‌شود. جدول 4؛ مشخصات مطالعات تأیید شده نهایی بر اساس یافتههای مقالات منتخب و روش شناسی بیان می‌کند:
جدول 5؛ نام مجلات انتشاريافته مقالات منتخب
ردیف | عنوان مقاله | نویسندگان (سال) | هدف مطالعه | نوع و روند پژوهشی مطالعه | یافتههای پژوهش و مطالعه |
|---|---|---|---|---|---|
1 | ارزیابی اثربخشی برنامه درسي کارآفرینی دانشگاه آزاد اسلامي | Moradi Pardanjani & Jafari (2013) | ارزیابی ميزان اثربخشي برنامه درسي كارآفريني در دانشگاه آزاد اسلامي | از نوع تحقیقات توصیفی، بررسی ادبیات موضوع و استفاده از ابزار پرسشنامه؛ جامعه آماری اساتید کارآفرینی و دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی که درس کارآفرینی را گذرانده‌اند که مجموعاً 108 و 1043 به ترتیب به روش تصادفی و نمونه‌گیری خوشه‌ای انتخاب شدند. | برنامه درسي كارآفريني دانشگاه آزاد اسلامي در مولفه‌هاي محتوا و دستيابي به هدف، روش تدريس، روش ارزشيابي، توانايي مدرسان، تحريك انگيزه‌هاي كارآفرينانه دانشجويان، پرورش ويژگي‌هاي كارآفرينانه دانشجويان و همچنين آموزش مهارت‌هاي اساسي به دانشجويان جهت راه‌اندازي كسب و كارهاي كارآفرينانه به‌صورت اثربخش عمل كرده است. |
2 | بررسی عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی از دیدگاه دانش‌آموختگان دانشگاه تهران و مدیران کارآفرین شهر تهران به منظور فراهم نمودن الگوی مناسب برنامه درسی دورة کارشناسی علوم تربیتی گرایش(مدیريت و برنامه‌ریزی آموزشی) | Oladian et al (2010) | بررسی عوامل موثر بر توسعه کارآفرینی به منظور فراهم نمودن الگوی مناسب برنامه درسی دورة کارشناسی علوم تربیتی | از نوع تحقیقات کاربردی و به روش زمینهای؛ جامعه آماری کلیه‌ی دانش‌آموختگان دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران و مدیران کارآفرین شهر تهران به روش نمونه‌گیری تصادفی ساده و تعداد حجم نمونه برای هر گروه 63 نفر با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق ساخته؛ تجزیه و تحلیل با استفاده از آزمون‌های آمار توصیفی و استنباطی(spss) | يافته‌ها نشان داد که ديدگاه دانش‌آموختگان و مديران کارآفرين در توجه به اهداف و مفاهيم آموزشي، توجه به فرآيند آموزشی، توجه به منابع انسانی و امکانات آموزشی، ارزشیابی آموزشی، ریسک‌پذیری افراد، انگیزه پیشرفت(نیاز به موفقیت)، خلاقیت افراد و منبع کنترل فردی در برنامه درسی کارآفرینی رشته علوم تربیتی تاثیر دارد. |
3 | طراحی الگوی ارزشیابی برنامه درسی کارآفرینی در دانشگاه‌ها و ارزیابی آن از دیدگاه متخصصان برنامه درسی | Kamali (2022) | طراحی الگوی ارزشیابی درس کارآفرینی در رشتة آموزش | از نوع تحقیقات آمیخته و کاربردی و استفاده از روش زمینهای؛ جامعه آماری شامل اساتید و متخصصان برنامه‌ریزی درسی و کارآفرینی شاغل در دانشگاه‌های دولتی شهر تهران؛ که به روش تصادفی نظام مند 182 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند، گردآوری داده‌ها از روش پیمایش و از ابزار پرسشنامه استفاده شد. برای اجرای پژوهش و تحلیل داده‌ها از روش‌های تحلیل متون، آمار توصیفی و آمار استنباطی(آزمون خی دو) استفاده شده است. | روش‌های ارزشیابی مناسب در الگوی برنامه درسی کارآفرینی با توجه به سه مؤلفه دانش شامل ارائه بازخورد به دانشجویان برای بهبود یادگیری و رشد فردی، ارائه تصویری روشن از آنچه دانشجو آموخته است. بر اساس مؤلفه نگرش شامل تشخیص نقاط قوت و ضعف یادگیری دانشجویان، تدوین معیار استاندارد برای ارزشیابی پیامدهای برنامه آموزش کارآفرینی، ارزشیابی میزان تغییر نگرش دانشجویان، توجه به اصلاح فرایندها و شیوه‌های مورد عمل در جریان آموزش‌ها، ایجاد نگرش مثبت نسبت به ارزشیابی نتایج عملکرد حاصل از اجرای آموزش‌ها و بر اساس مؤلفه مهارت شامل ارزشیابی بر اساس انجام پروژه‌های فردی و گروهی، ارزیابی قابلیت‌های فردی با تاکید بر خودارزیابی برای تعیین پتانسیل کارآفرینی، تصمیم‌گیری درباره ارتقاء یافتن دانشجو در درس‌ها بیان شد. |
4 | Kamali et al (2020) | با هدف طراحی برنامه درسی کارآفرینی برای دانشجویان دورة کارشناسی آموزش ابتدایی | از نوع تحقیقات آمیخته ؛ جامعه آماری شامل 349 نفر در دو گروه صاحبنظران برنامه درسی دانشگاه‌های دولتی و آزاد اسلامی شهر تهران و متخصصان کارآفرینی بود. نمونه آماری با استفاده از جدول تصادفی مورگان 182 نفر انتخاب شد با استفاده از ابزار پرسشنامه و تحلیل داده‌ها با استفاده از روش‌های آمار توصیفی و آمار استنباطی(spss) | ارائه الگوی نظری برنامه درسی کارآفرینی برای دانشجویان رشتة آموزش ابتدایی(اهداف برنامه درسی، محتوای برنامه درسی، روش ارزشیابی برنامه درسی و روش تدریس برنامه درسی). بر اساس یافته‌ها، تمامی عناصر مدل برنامه درسی کارآفرینی شامل هدف، محتوا، روش آموزش و روش ارزیابی بر اساس نظرات خبرگان معتبر بود. همچنین، تفاوت معنی داری بین نظرات گروه‌ها در مورد اهمیت این عناصر وجود نداشت. | |
5 | مطالعه تطبیقی برنامه درسی آموزش کارآفرینی‌در قلمرو رشته‌های‌کارشناسی علوم اجتماعی و رفتاری در دانشگاه تهران با دانشگاه های پشرو جهان | Hakimzadeh et al (2016) | مطالعه تطبیقی برنامه درسی آموزش کارآفرینی در قلمرو رشته‌های کارشناسی علوم اجتماعی و رفتاری در دانشگاه تهران با دانشگاه‌های پشرو جهان | جامعه آمار شامل دانشگاه‌های پیشرو و موفق در عرصة آموزش کارآفرینی با توجه به جدید‌ترین رتبه‌بندی موسسه‌های معتبر جهانی؛ نمونه مورد بررسی دانشگاه های پنسیلوانیا، مریلند، کالیفرنیا و هاروارد که به روش نمونه‌گیری هدفمند و با توجه به دسترسی به مدارک و اسناد انتخاب شدند که با برنامه درسی در قلمرو رشته‌های کارشناسی علوم اجتماعی و رفتاری دانشگاه تهران مقایسه شد. | برنامه درسی آموزش کارآفرینی دانشگاه تهران متفاوت از دانشگاه‌های مورد مطالعه است و در دانشگاه‌هاي پیشرو عناصر برنامة درسی کارآفرينی بر مبنای رویکرد شایستگی محور طراحی شده است در صورتی که در دانشگاه تهران طراحی برنامه درسی بر مدل سنتی و موضوع‌محور مبتنی است. برنامه درسی کارآفرینی دانشگاه تهران بر یادگیری سطح دانش و فهمیدن تاکید دارد؛ در محتوا برنامه درسی همسو با اهداف در پی ایجاد دانش و آشنایی دانشجویان با یک سری مطالب نظری است؛ در راهبردهای یاددهی- یادگیری با توجه به مدل سنتی فرصت‌ها مناسب برای فعالیت‌های یادگیری کارآفرین تدارک دیده نشده است؛ در ارزشیابی بر روش‌های کمی و آزمون پایان ترم تاکید دارد. |
6 | طراحی و اعتباربخشی مدل برنامه‌ریزی کارآفرینی اجتماعی در آموزش عالی ایران | hosseini et al (2022) | طراحی و اعتباربخشی مدل برنامه درسی کارآفرینی اجتماعی در آموزش عالی | بخش کیفی با استفاده از روش تحلیل محتوا با رویكرد قیاسی و در بخش کمی از آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد؛ مشارکت‌کنندگان در بخش کیفی شامل 4 گروه، متخصصان کارآفرینی، برنامه‌ریزان درسی، جامعه‌شناسی و کارآفرینی اجتماعی و با روش گلوله برفی جامعه آماری در بخش کمی شامل دانشجویان کارآفرینی و متخصصین کارآفرینی اجتماعی و با روش هدفمند و در دسترس بود. | در این مطالعه به بیان عناصر برنامه درسی، ویژگی هر عنصر(عنصر منطق، عنصر اهداف، عنصر محتوا، عنصر فعالیت‌های یادگیری، عنصر مدرس، عنصر مواد و منابع، عنصر زمان، عنصر مکان، عنصر گروه‌بندی و عنصر ارزشیابی) از دیدگاه متخصصان برنامه درسی پرداخته شد. در پایان مدل نهایی برنامه درسی کارآفرینی اجتماعی در آموزش عالی با 87 عنوان در قالب عناصر دهگانه اکر، طراحی و تدوین شد. |
7 | طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه درسی کارآفرینی در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای | Yousefipour et al (2021) | طراحی و اعتبارسنجی الگوی برنامه درسی کارآفرینی برای دانش‌آموزان هنرستان‌های فنی و | پژوهش از نوع روش توصیفی- پیمایشی است. جامعه آماری شامل متخصصان و صاحبنظران حوزة برنامه درسی و کارآفرینی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند تعداد 290 نفر انتخاب شدند. برای ارزیابی کارآفرینی درگام اول چارچوب کارآفرینی تدوین شد، درگام دوم براساس آن ابزار(پرسشنامه محقق‌ساخته) ارزیابی مؤلفه های کارآفرینی در برنامه درسی هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای ساخته شد. در نهايت از روش‌های آمار توصیفی و استنباطی براي تجزیه و تحلیل داده‌ها استفاده شد. | کارآفرینی شامل سه مؤلفه کلی شناختی، مهارتی و نگرشی است. اهداف کارآفرینی آشنایی با مفاهیم دانش، انگیزه، مهارت کارآفرینانه است. محتوای آن مبانی نظری کارآفرینی؛ یادگیری و مدیریت کسب وکار و ارتباطات، ویژگی‌ها و مهارت‌های شخصیتی کارآفرینان بود. رویکردهای فعال تدریس؛ روش‌های ارائه مستقیم و کاربردی و عملیاتی مناسب‌اند. همچنین در رویکردهای ارزشیابی؛ روش‌های ارزیابی حیطه دانش، نگرش، و مهارت حائز اهمیت هستند و در نهایت یافتههای پژوهش نشان داد که وضعیت کارآفرینی از حد متوسط پایین‌تراست. |
8 | سنتز یک الگوی برنامه درسی کارآفرینی در رشته علوم تربیتی مبتنی بر شبکه تار عنکبوتی اکر | Bavafa et al (2021) | ارائه یک الگوی برنامه درسی کارآفرینی در رشته علوم تربیتی
| با روش سنتز پژوهی انجام شد و 183مقاله(75 مقاله فارسی و 108 مقاله انگلیسی) به فرایند سنتزپژوهی وارد شد. پس از دستیابی به عناصر برنامه درسی کارآفرینی منطبق بر 10 عنصر مدل اکر، روایی محتوایی عناصر به دست آمده بررسی و الگوی حاصل با روش دلفی اعتباربخشی شد و الگوی نهایی طراحی و تدوین گردید. | ارتقای شایستگی‌های کارآفرینی در دانشجویان و تقویت قصد کارآفرینی در آنها از مهمترین اهداف برنامه درسی کارآفرینی است. محتوا بایستی رویکردی منعطف و مبتنی بر نیاز داشته باشد. اختصاص زمان و مکان مناسب، حمایت از ایده‌های کارآفرینانه، کار گروهی دانشجویی بر روی پروژه‌های واقعی کارآفرینی و استفاده از روش‌های مختلف ارزشیابی از ضروریات برنامه درسی کارآفرینی هستند. در چنین فرآیندی، دانشجو نقشی فعال داشته و استاد تسهیل کننده یادگیری است. |
9 | تبیین عناصر برنامه درسی کارآفرینی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای | Jamali Zavareh et al (2015) | طراحي برنامة درسي كارآفريني بر مبناي الگوي عناصر برنامة درسي | روش كار مطالعه توصيفي - تحليلي است و براي گردآوري اطلاعات از كتاب‌ها و مقالات معتبر استفاده شد. | یافتههای مطالعه به بیان عناصر برنامة درسي كارآفريني بر اساس نوع آموزش(هدف، محتوا، راهبردهای یاددهی- یادگیری و ارزیابی) پرداخت همچنین نتايج اين پژوهش نشان داد كه بنا بر ديدگاه اكثر صاحبنظران، كارآفريني، فرايندي قابل آموزش بوده و بنابراين بايد در برنامة درسي دانش‌آموزان به خصوص دوره‌هاي فني حرفه‌اي گنجانده شود. علاوه بر آن، براي اينكه برنامة درسي كارآفريني نتيجة مطلوب داشته باشد بايد قبل از آموزش دربارة عناصر آن تصميم‌گيري شود. |
10 | بررسی عناصر طراحی برنامه درسی کارآفرینی بر اساس رویکرد تطبیقی | Mortezanejad et al (2017) | بررسی عناصر طراحی برنامه درسی آموزش کارآفرینی(اهداف کلان، محتوا، فعالیت‌های یادگیری و نقش معلم) بر اساس اسناد ایران و هفت کشور پیشرو | با هدف مطالعه تطبیقی در جهت محک زدن نظام آموزشی در مقایسه به نظام‌های دیگر؛ پژوهش مبتنی بر رویکرد خرد است، در این رویکرد یک یا چند حوزه مشخص در نظام آموزشی با چند کشور متفاوت به صورت نظام مند و با تاکید بر شباهت‌ها و تفاوت‌ها باهم مقابله می‌شوند و در انتها از روش تحلیل محتوای کیفی برای پاسخ به پرسش‌های پژوهش استفاده شد. در این مطالعه به بیان عناصر طراحی برنامه درس آموزش کارآفرینی در ایران و مقایسه با هفت کشور پیشرو(بلژیک، هلند، فنلاند، ایالت متحده آمریکا، ایالت شانگ های چین، کره جنوبی و سنگاپور) پرداخته شد. | بر اساس یافته‌ها؛ در اسناد بالادستی ایران، اهداف و شایستگی‌های کارآفرینانه مورد توجه‌اند، ولی شرایط و امکانات اجرایی لازم برای تحقق این اهداف فراهم نشده‌اند. محتوای مرتبط با کارآفرینی در ایران در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو بسیار محدود است؛ به علاوه در ایران بیشتر بر محتوای مستقل و کتاب‌های با عنوان کارآفرینی تکیه شده است، در حالی که در سایر کشورهای پیشرو محتوای تلفیقی و بین رشته‌ای و پرورش شایستگی‌های کارآفرینانه در دروس مختلف مورد توجه است. فعالیت‌های یادگیری، برخلاف کشورهای پیشرو، اغلب محدود به مدرسه و فعالیت‌های کارورزانه در محیط کار واقعی و انجام پروژه‌های فردی و گروهی کسب و کار مورد غفلت اند، همچنین نقش معلم، اجرای فعال برنامه درسی است؛ در حالی که در کشورهای پیشرو معلم اختیارات فراوانی در انتخاب و تدوین برنامه‌های درسی دارد. |
11 | موقعیت برنامه درسی کارآفرینی در دانشکده کشاورزی دانشگاه‌های بوعلی سینا، رازی و کردستان | Movahedi et al (2016) | بررسی و مقایسه نظر دانشجویان رشته‌های کشاورزی درباره وضعیت موجود و مناسب برنامه‌ی درسی درس کارآفرینی | پژوهش کاربردی از نوع توصیفی- تحلیلی بود که با استفاده از روش میدانی انجام گرفت. جامعه‌ی آماری این مطالعه را 122 تن دانشجویان رشته‌های مختلف کشاورزی در سه دانشگاه بو علی سینای همدان، رازی کرمانشاه و کردستان که درس یادشده را در سال تحصیلی 93-1392 گذرانده بودند؛ که به دلیل محدودیت جامعه آماری از روش تمام سرشماری استفاده؛ و از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. | مطابق يافته‌ها وضعیت ارائه درس کارآفرینی از نظر دانشجویان مزبور در زمینه‌های هدف‌ها، محتوا، روش‌های تدریس و روش‌های ارزشیابی نامناسب بوده است. همچنین بین وضع موجود و مطلوب برنامه‌ی این درس در زمینه‌های هدف، محتوا و روش تدریس تفاوت معنی داری وجود داشت. دانشجویان مورد مطالعه بر این باور بودند که محتوای درس کارآفرینی کشاورزی باید شامل مدیریت واحدهای کسب و کار متناسب با هدف‌های رشته‌های کشاورزی بوده، این درس به صورت کاربردی بوده و با استفاده از روش‌های عملی، گفتگو و کارگاهی و دعوت از کارآفرینان برای مشارکت در ارائه درس باشد. |
12 | طراحی الگوی برنامه درسی کارآفرینی برای کودکان پیش از دبستان و ارزشیابی آن از دیدگاه متخصصان برنامه درسی، کارآفرینی و مربیان | Sabzeh (2015) | طراحی الگوی برنامه درسی کارآفرینی برای کودکان پیش از دبستان و ارزشیابی آن از دیدگاه متخصصان برنامه درسی، کارآفرینی و مربیان | این مطالعه به لحاظ هدف، کاربردی؛ و روش انجام آن، زمینهای است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل کلیه متخصصان برنامه‌ریزی درسی و متخصصان کارآفرینی شاغل در دانشگاه‌های دولتی شهر تهران و دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و مربیان شاغل در مراکز پیش از دبستان شهر تهران است. نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری طبقه‌بندی شده که در مجموع 208 نفر انتخاب شدند که با ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد و در نهایت برای تجزیه و تحلیل از شاخص‌های آمار توصیفی و آمار استنباطی(خی دو) استفاده شد. | نتایج نشان داد منظور از کارآفرینی برای کودکان پیش از دبستان فقط آموزش کسب و کار نیست، بلکه کارآفرینی به عنوان یک نگرش و سبک زندگی، در قالب الگوی برنامه درسی کارآفرینی و بر پایه سه مؤلفه اصلی دانش، نگرش و مهارت کارآفرینی برای کودکان پیش از دبستان طراحی شده و محورهای اصلی آن براساس ویژگی‌های رشدی کودکان از قبیل: خلاقیت، تمایل به کار و تلاش مستمر، کنجکاوی، پویایی و فعالیت مداوم، مثبت‌اندیشی، استقلال طلبی، میل به موفقیت و مسئولیت‌پذیری تنظیم شود. براساس یافتههای این تحقیق، آموزش کارآفرینی در قالب الگوهای برنامه درسی، از سنین قبل از دبستان، جهت زمینه‌سازی و پرورش کودکانی خودشکوفا، کارآمد و مستقل پیشنهاد شده است. |
13 | بررسی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی شاخة کاردانش آموزش متوسطه | Arefi et al (2010) | بررسی اثربخشی برنامه درسی کارآفرینی از بعد دستیابی به اهداف و مطابقت روش‌های تدریس و ارزشیابی با روش‌های پیشنهاد شده در راهنمای تدریس | از نوع تحقیقات توصیفی- پیمایشی؛ جامعه آماری هنرآموزان(معلمان) درس کارآفرینی شاخه کار دانش است که 73 نفر به عنوان نمونه بر اساس جدول مورگان به شیوه تصادفی ساده انتخاب شد. همچنین از بین13595 نفر هنرجوی(دانش آموز) سال سوم شاخه کاردانش در 6 رشته هنرستان، طبق جدول مورگان 418 نفر بر اساس روش نمونه‌گیری طبقه‌ای انتخاب شدند؛ که با استفاده از ابزار پرسشنامه محقق‌ساخته، 49 پرسشنامه از گروه هنرآموزان (معلمان) و 403 پرسشنامه از گروه هنرجویان بدست آمد؛ و در نهایت با استفاده از آمار توصیفی و آمار استنباطی تجزیه و تحلیل شدند. | یافته‌ها بیان داشتند که نظرات هنرآموزان و هنرجویان حاکی از آن است که برنامه درسی از بعد دستیابی به اهداف(افزایش اطلاعات و مهارت‌های کارآفرینی در هنرجویان) اثربخش عمل کرده است. همچنین اظهارات هنرآموزان در مورد روش‌های تدریس مورد استفاده نشان‌دهنده مطابقت این روش‌ها با روش‌های پیشنهاد شده می‌باشد، درحالی اظهارات هنرجویان نشان دهنده آن است که میانگین روش‌های تدریس مورد استفاده در کلاس کمتر از حداقل میانگینی است که برای آن در نظر گرفته شده است. هنرآموزان و هنرجویان در مورد روش‌های ارزشیابی نیز اعلام کرده اند که روش ارزشیابی با روش‌های پیشنهاد شده مطابقت دارد. |
14 | برنامه درسی آموزش کارآفرینی: هدف، محتوا، روش تدریس و شیوه ارزشیابی | Sharafi et al (2011) | بررسی برنامه درسی آموزش کارآفرینی از نظر هدف، محتوا، روش تدریس و شیوه ارزشیابی و وضعیت موجود آموزش کارآفرینی در ایران | مطالعه ادبیات و مباني نظري مرتبط با کارآفرینی در نظام‌هاي آموزش عالی تا به طور اساسی به این پرسش‌ها پاسخ داده شد: 1.آیا کارآفرینی قابل آموزش است؟ 2.دلایل موافقان و مخالفان آموزش کارآفرینی در هر یک از بخش‌هاي فوق، اعم از قابل آموزش و غیرقابل آموزش چیست؟ 3.در صورتی که کارآفرینی قابل آموزش است چه جنبه‌هاي یا بخش‌هاي از آن قابل آموزش است؟ 4.اهداف و محتواي آموزش کارآفرینی چه باید باشد؟ و روش‌ها و شیوه‌هاي آموزشی موردنیاز براي تحقق آموزش اثربخش کارآفرینی کدامند؟ 5.شیوه‌هاي ارزشیابی آموزش کارآفرینی و چالش‌هاي مرتبط با آن کدامند؟ همچنین در نهایت وضعیت موجود آموزش کارآفرینی در ایران مورد بررسی قرار گرفت. | يافته‌ها نشان داد که بین آموزش و کارآفرینی رابطه تنگاتنگی وجود دارد. هدف آموزش کارآفريني بايد آماده کردن فرد براي ورود به دنياي واقعي کارآفريني باشد. در بعد روش تدريس روش‌هايي همچون: سخنراني، طرح کسب و کار، دعوت از کارآفرينان مهمان، شروع کسب و کار توسط دانشجويان، بازي‌هاي کسب و کار، تيم‌ها و شبکه‌هاي دانشجويان و... بيان شد. |
15 | تبیین سازگاری و مسیر گذر چارچوب مطلوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی در آموزش عالی از ایدئولوژی‌های برنامه درسی اسکایرو | Malekipour et al (2019) | تبیین سازگاری و مسیر گذر چارچوب مطلوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی در آموزش عالی از ایدئولوژی‌های برنامه درسی اسکایرو | از نوع تحقیقات آمیخته با هدف کاربردی و از نظر روش گردآوری اطلاعات توصیفی- استنتاجی و تحلیل محتوا است؛ ابزار جمع آوری اطلاعاتچک لیست تحلیل محتوا برای انطباق با جداول شش‌گانه(هدف، محتوا، یادگیرنده، تدریس، یادگیری، ارزشیابی) اسکایرو بود، در بخش کمی از نمودار و فرم رتبه‌بندی استفاده شد. | یافته‌ها نشان داد که مسیر گذر چارچوب مطلوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی در آموزش عالی در عنصر هدف برنامه درسی از مسیر کارایی اجتماعی و عناصر دیگر برنامه درسی شامل؛ محتوا، روش تدریس، فراگیر، یادگیری و ارزشیابی نیز از مسیر یادگیرنده‌محور تبیین می‌شود؛ بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که اساتید، مؤلفان و طراحان برنامه درسی آموزش کارآفرینی برای دستیابی و کاربست چارچوب مطلوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی در آموزش عالی باید دیدگاه خود را در عنصر هدف با ایدئولوژی برنامه درسی کارایي اجتماعی و در عناصر برنامه درسي با ایدئولوژی برنامه درسی یادگیرنده محور تطبیق دهند. |
16 | شناسایی چارچوب عناصر برنامه درسی آموزش کارآفرینی برای مدارس و آموزشگاه‌های فنی و حرفه‌ای با روش فراترکیب | Ahmadimoghim & Sakhdari (2021) | مطالعه بررسي عناصر چهارگانه برنامۀ درسي آموزش کارآفريني (اهداف، محتوا، راهبردهای تدريس و روش‌های ارزشیابي) برای مدارس و آموزشگاه‌های فني و حرفه‌ای | از نوع مقالات مروری و حوزه بررسي منابع پايگاه‌های اطلاع‌رساني داخلي و خارجي و ابزار جمع‌آوری اطلاعات فیش‌برداری از کلیه منابع مكتوب و ديجیتال(از 2000 تا 2020) بوده است. محقق با استفاده از روش فراترکیب، تلاش نموده است تا يافته‌های پژوهشهای کمي و کیفي مرتبط داخلي و خارجي در هر يک از عناصرکنار هم گرد آورده. در اين راستا 273 سند در حوزة آموزش کارآفريني ارزيابي و در پايان 67 سند انتخاب و مورد تحلیل قرار گرفت. | نتايج نشان داد که اکثر مطالعات در سطح دانشگاه‌ها انجام شده و تعداد اندکي در حوزة مدارس و آموزشگاه‌های فني و حرفه‌ای صورت گرفته است. همچنین نتايج اين بررسي نشان داد که بیشترين توجه به اهداف و محتوا و کمترين تاکید بر روش‌های ارزشیابي شده است. بر همين اساس با الهام از مطالعات بررسی شده در مطالعه، چارچوب برنامه درسي آموزش كارآفريني مدارس و آموزشگاه هاي فني و حرفه اي ترسيم شده است. |
17 | برنامه درسی کارآفرین محور راهبرد بحران هویت در آموزش عالی(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان رشتة علوم تربیتی) | Shojaei et al (2019) | بررسی و تعیین نقش برنامه درسی کارآفرین محور به عنوان راهبرد بحران هویت در آموزش‌عالی(مورد مطالعه: فارغ‌التحصیلان رشته علوم تربیتی) | از نوع تحقیقات آمیخته (کمی و کیفی)؛ و جامعه آماری شامل اساتید حوزة کارآفرینی و فعالان بخش کارآفرینی و دانشجویان رشتة علوم تربیتی در سطح شهر تهران تشکیل؛ که23 نفر از استادان و کارآفرینان و فارغ‌التحصیلان رشتة علوم تربیتی با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و در بخش کمی 125 نفر از اساتید و کارآفرینان و فارغ‌التحصیلان رشتة علوم تربیتی با استفاده از جدول مورگان با روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شد. در بخش کیفی مصاحبه با خبرگان، و در بخش کمی از ابزار پرسشنامه نیمه ساختاريافته استفاده شد. در تجزیه و تحلیل در بخش کیفی از روش تحلیل درون مایه استفاده شد. | نتایج مطالعه نشان داد که در این مطالعه متغیرهای سیاست‌گذاری و مدیریت حرفه‌ای کسب وکار آموزشی و یادگیری، مدیریت فناوری اطلاعات، تصمیم‌گیری و حل مسئله، تعاملات و ارتباطات مؤثر، مدیریت و رهبری؛ و مدیریت یادگیری و توسعه منابع انسانی اثر مستقیم و مثبت معناداری بر ساختار برنامه درسی مبتنی بر کارآفرینی در رشتة علوم تربیتی دارد. این مطالعه می‌تواند نقش مهمی را در جهت گزینش و غربالگری مربیان کسب وکار، طراحی و استانداردسازی برنامه‌های آموزشی، تدوین سرفصلهای دوره های آموزشی، اجرا و ارزشیابی میزان اثربخشی برنامه‌ها و فعالیت‌های پرورش فارغ‌التحصیلان کارآفرین سودمند باشد. |
18 | طراحی انگاره‌ی نظری برنامه درسی با رویکرد کارآفرینی برای درس فارسی دورة ابتدایی | Modaresi Saryazdie et al (2018) | ارائه‌ی الگوی برنامه درسی کارآفرینمحور در درس فارسی دوره‌ی ابتدایی | از نوع تحقیقات کاربردی؛ از روش تحلیلی و زمینهای1 استفاده و براي گردآوری منابع برای الگوی حاضر، پس از مطالعه‌ی اهداف درس فارسی دوره‌ی ابتدایی و منابع پایگاه‌های اطلاعاتي از سال‌های 1990تا 2017 جستجو و حدود 150 منبع گردآوری شد، پس از بررسی کامل در مجموع 40 منبع مرتبط با موضوع شناسایی شد. روش طراحی الگوی پیشنهادی، تحلیل و استنتاج نظری بود و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. جامعه آماری کلیه‌ی متخصصان برنامه‌ی درسی(31نفر) و متخصصان کارآفرینی(18نفر) شهر یزد (اساتید دانشگاه‌های یزد) تشکیل شد. | در این مطالعه، ابتدا اهداف، محتوا، فعالیت‌های یادگیری و روش ارزشیابی برنامه‌ی درسی کارآفرینی بر اساس سه مؤلفه‌ی دانش، نگرش و مهارت کارآفرینی تنظیم و پس از بررسی و جمع‌بندی مطالعات و نظریه‌های مختلف در این رابطه و همچنین توجه به برنامه‌ی درسی درس فارسی دوره‌ی ابتدایی و ویژگی‌های فراگیران، عناصر برنامه‌ی درسی پیشنهادی(هدف، محتوا، فعالیت های یادگیری و ارزشیابی) ارائه شد. |
19 | قابلیت‌سنجی برنامه درسی کارآفرین در آموزش عالی: مطالعه موردی آموزشکدة فنی و حرفه‌ای شهر شیراز | Shekari et al (2010) | تبيين تاثير متغيرهاي استقلال‌طلبي، كنترل دروني، ريسك‌پذيري، انگيزه پيشرفت و خلاقيت در هنرآموزان رشته‌هاي فني و حرفه‌اي به منظور افزايش اين قابليت‌ها | روش مطالعه توصيفي-پيمايشي؛ جامعه آماري هنرآموزان منطقه 2 شيراز بود. براي برآورد واريانس جامعه و تعيين حجم نمونه ابتدا يك گروه 30 نفري از هنرآموزان به روش نمونه‌گيري تصادفي ساده از جدول مورگان انتخاب و از طريق توزيع پرسشنامه در بين آنها واريانس محاسبه شد؛ براساس واريانس و فرمول حجم نمونه با روش نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌اي تعداد 300 نفر انتخاب شدند. ابزار پژوهش شامل پرسشنامه محقق ساخته است؛ تجزيه و تحليل داده‌ها از طريق آزمونt تك‌متغيره و با نرم افزار spss انجام گرفت. | یافته‌ها نشان داد كارآفريني در زمينه استقلال‌طلبي، كنترل دروني، انگيزه پيشرفت و خلاقيت بالاتر از ميانگين است؛ و مهمترين ويژگي كارآفرينان استقلال‌طلبي و انگيزه پيشرفت بالا است كه بايد از طريق برنامه‌ريزي و مطالعات تطبيقي و نيز الگوگيري از كشورهاي ديگر بستر كار را فراهم کرد. اما نمرات ريسك‌پذيري از متوسط نمره معيار پايين‌تر بوده است.
|
20 | تدوین برنامه درسی کارآفرینی برای کودکان کار در مدارس | Kavehpisheh et al (2022) | تدوین مدل برنامه درسی کارآفرینی در مدارس برای کودکان کار
| روش تحقیق کیفی با رویکرد نظریه زمینهای استفاده شده و داده‌ها از طریق 20 مصاحبه نیمه ساختاریافته با اساتید منتخب از طریق نمونه‌گیری هدفمند جمع‌آوری شد. | یافتههای این مطالعه مدلی پنج بعدی،12 دستة اصلی و 28 زیرمجموعه تدوین و اعتبارسنجی شد. دسته بندی‌ها به شرح زیر است: شرایط علی جامعه(اقتصاد دانش بنیان، کارآفرینی، تغییر ماهیت شغل، دسترسی سریع به شغل، دید پویا به شغل، اشتراک دانش، مهارت‌ها تجزیه‌پذیری). شرایط زیربنایی(شبکه‌سازی، سرمایه فکری در هم تنیده، دانش در هم تنیده، ادغام). عوامل مداخله‌گر(پذیرش کارآفرینی، تئوری‌های توطئه، مداخله سیاسی نامناسب، نگاه کج‌روانه نسبت به کارآفرینی، تعصب علیه کارآفرینی کودکان کار). استراتژی‌ها(آموزش پويا، آموزش بین رشته‌ای، آموزش مدرسه، آموزش موضوعی، تحصيلات تک بعدی). پیامدها(ترویج تفکر و نگرش کارآفرینی، مفهوم‌سازی کارآفرینی، تفکر مولد، تفکر چند‌بعدی، مشارکت کودکان کار، کاهش فقر، کاهش بزهکاری کودکان کار). |
21 | آسیب‌شناسی فرآیند کارآفرینی در برنامه درسی رشته‌های تحصیلی دانشگاهی(مطالعه موردی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد بناب) | Mojallal Choboglo (2011) | آسیب‌شناسی توانايي برنامه درسي رشته‌هاي دانشگاهي در كارآفرين نمودن دانشجويان از ديدگاه اساتيد و دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد بناب | روش تحقيق توصيفي زمينه‌اي؛ جامعه آماري اين مطالعه شامل كليه اساتيد و دانشجويان دانشگاه آزاد اسلامي واحد بناب بودند و مبناي تعيين حجم نمونه به تعداد 120 دانشجو و 60 مدرس كه به روش تصادفي طبقه‌اي از جامعه آماري انتخاب شدند. براي جمع‌آوري داده‌ها از پرسشنامه محقق ساخته استفاده و براي تجزيه و تحليل داده‌هاي جمع‌آوري شده از شاخص‌هاي آماري توصيفي مانند فراواني، ميانگين و براي تبيين تفاوت‌ها از آزمون آماري استنباطي تك نمونه و غيرپارامتريك خي دو استفاده شد. | يافته‌هاي مطالعه بعد از تجزيه و تحليل داده‌هاي تحقيق بر آمد بيان‌گر اين بود كه برنامه درسي كارآفريني از كيفيت مطلوبي برخوردار نيست و توانايي تربيت كارآفرينان خلاق، مبتكر و توانا را ندارد و در ادامه با استناد به مباني علمي موجود در اين زمينه الگوي برنامه درسي كارآفريني(ابعاد اهداف، محتوا، روش‌هاي ياددهي و يادگيري و روش‌هاي ارزشیابی) را براي دانشگاه‌ها و مراكز آموزش عالي پيشنهاد شد. |
22 | تبیین عناصر برنامه درسی کارآفرینی در دورة آموزش عمومی(سنتز پژوهی) | Mortezanejad et al (2017) | سنتز مطالعات موجود درباره عناصر برنامۀ درسی کارآفرینی(اهداف، محتوا، رویکردهای تدریس و ارزشیابی ) | سنتز پژوهشهای انجام شده درباره عناصر برنامه درسي آموزش کارآفرينی از سال 2000 تا 2016 ميلادي و مطالعات داخلي از سال 1380 تا 1395 که در جست و جوي اوليه 438 مقاله گردآوري و پس از مطالعه 253 مقاله سنتز و مورد بررسی نهایی قرار گرفت. | طبق یافته‌ها، اهداف دورة ابتدایی، آشنایی با مفاهیم پایه، انگیزه، علاقه و روحیۀ کارآفرينانه؛ و در دورة متوسطه، پرورش مهارت‌ها و شایستگی‌های کارآفريني است. محتوا منطبق بر اهداف بوده و در سه سال نخست ابتدايي، تلفيقي و پس از آن به هر دو حالت تلفيق و درس جداگانه است. رويکردهاي تدريس، بويژه رويکردهاي استقرايي و شهودي مناسب‌اند. رويکردهای ارزشیابی اصيل و عملکردي تناسب بيشتري با ماهيت کارآفرینی دارند؛ همچنین بیان شد ارزشیابی تکوینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار هست. |
23 | ارزیابی برنامة درسی دورة متوسطه(شاخه کاردانش) با نظر به موضوع کارآفرینی از دیدگاه متخصصان | Aminzadeh et al (2015) | ارزیابي برنامه درسي دورة متوسطه شاخه کار و دانش با نظر به موضوع کارآفريني از ديدگاه متخصصان | روش تحقق از نوع پيمايشي؛ جامعه آماري کارشناسان و متخصصان برنامه درسي شاخه کار دانش شامل 194 نفر تشکيل شد که تعداد 123 نفر به عنوان نمونه با استفاده از جدول مورگان به صورت تصادفي انتخاب شد که از ابزار پرسشنامه ارزيابي برنامه کارآفريني گيپ استفاده، و براي تجريه و تحليل داده‌ها از آزمون تي تک متغيره استفاده شد. | يافته‌ها نشان داد که مقدار t تک گروهي در مؤلفه‌هاي توسعه رفتار، ايجاد همدلي، ارزش‌هاي کارآفرينانه، ايجاد انگيزه، درک فرآيند ورود به بازار کار، ظرفيت‌سازي، ملزومات کسب و کار، مديريت روابط، از t بحراني بيشتر است؛ به بيان ديگر برنامه درسي شاخه کار و دانش بر مبناي کارآفريني از ديدگاه متخصصان پايين‌تر از حد متوسط و ضعيف است. |
24 | آموزش کارآفرینی در دانشگاه‌ها(چهارچوبی برای برنامه‌ریزی، اجرا و ارزیابی برنامه‌های کارآفرینی) | Imani (2009) | تهيه چهارچوبي براي طراحي، اجرا و ارزيابي برنامه‌هاي آموزش کارآفريني در دانشگاه‌ها | از نوع تحقيقات توصيفي پيمايشي؛ جامعه آماري شامل دو گروه فعال( اعضاء هيات علمي و مديران) در دانشگاه‌هاي دولتي است که اجراي طرح کاراد در مراکز کارآفريني در آنها تشکيل شده. بر اساس جدول مورگان تعداد269 نفر(102 نفر از مديران و 167نفر از اعضاء هيات علمي) به شيوة نمونه‌گيري تصادفي طبقه‌اي انتخاب و از ابزار پرسشنامه محقق ساخته استفاده و با استفاده از آزمون‌هاي آماري مورد تجريه و تحليل قرار گرفت. | يافته‌ها نشان داد که برنامه‌هاي کارآفريني براي آماده‌سازي دانش‌آموختگان کارآفرين در دانشگاه‌ها، بايد به 20 عامل در چهار دسته مؤلفه اصلي(فلسفه و اهداف، مباني نظري، مولفه‌هاي برنامه کارآفريني و عوامل محيطي) توجه شود و نيازهاي گروه‌هاي مورد بررسي در اين زمينه متفاوت است؛ در نهايت براساس يافته‌هاي تحقيق چارچوبي براي طراحي، اجرا و ارزيابي برنامه‌هاي آموزش کارآفريني پيشنهاد شد. |
25 | تبیین ویژگی‌های عناصر چهارگانه برنامه درسی مقطع کارشناسی با تاکید بر پرورش مهارت‌های کارآفرینی | Kousari & Nouroozzade (2010)
| تبيين ويژگي‌هاي عناصر چهارگانه هدف، سازماندهي محتوا، استراتژي‌هاي تدريس و شيوة ارزشيابي برنامه درسي مقطع کارشناسی با تاکید بر پرورش مهارت‌های کارآفرینی | روش مطالعه توصیفی- توسعه‌ای است که به شیوة کتابخانه‌ای و زمینهای انجام شد، جامعه آماری شامل اعضای هیات علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه‌های دولتی تهران و متخصصان کارآفرینی بوده که ۱۹۴ نفر به عنوان نمونه مورد مطالعه در نظر گرفته شد(کل متخصصان علوم تربيتي و براي کارآفرينان از روش نمونه‌گيري گلوله برفي و جست و جو در اينترنت و... استفاده شد)؛ برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسشنامه محقق ساخته استفاده، و تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از آزمون t مستقل صورت گرفت. | یافته‌ها نشان داد که عناصر برنامه درسی باید در جهت ایجاد شایستگی‌های لازم در ابعاد، دانش، نگرش و مهارت‌های مورد نیاز حیطه تخصصی در دانشجو، پرورش مهارت‌های عالی ذهنی، آشنایی با دانش کارآفرینی و ایجاد روحیة کارآفرینی به کار گرفته شوند؛ همچنین یافته‌ها نشان داد که سازماندهی برنامه‌های درسی به صورت میان‌رشته‌ای، مسئله محوری، ایجاد فرصت تجزبه در محیط‌های یادگیری واقعی و ارزشیابی اصیل از مهمترین عوامل مؤثر بر پرورش مهارت‌های کارآفرینی در دانشجویان به شمار می‌رود؛ می‌توان نتیجه گرفت در صورتی که در برنامه‌های درسی مقطع کارشناسی، پرورش مهارت‌های کارآفرینی دانشجویان مورد توجه قرار گیرد زمینه تحقق رسالت نظام آموزش عالی به ویژه دانشگاه‌ها در تربیت نیروی انسانی متخصص کارآمد و کارآفرین فراهم خواهد شد. |
26 | طراحی و اعتباربخشی الگوی مطلوب برنامه درسی رشته های کاردانش با رویکرد کارآفرینی | Maghamdoost et al (2019)
| هدف مقاله طراحی و اعتبار بخشی الگوی مطلوب برنامه درسی رشته‌های کاردانش با رویکرد کار آفرینی | در اين مطالعه تلفیقی از روش‌های تحلیل محتوای اسنادی و دلفی استفاده شد. نمونه‌های آماری انتخاب شده شامل ۲۴ منبع در ارتباط با برنامه درسی و آموزش کارآفرینی و همچنین تعداد ۱۷ نفر از کارآفرینان برتر و ۱۷ نفر از متخصصان برنامه درسی است که بصورت هدفمند انتخاب شدند. براي گردآوری داده‌ها از مصاحبه نیمه‌ساختار‌یافته با متخصصان و کارآفرینی و تحلیل کیفی متون استفاده شد. | يافته‌های این مطالعه در فعالیت اول و دوم استخراج مؤلفه‌های اصلی کارآفرینی (خلاقیت، نوآوری، کارگروهی، پشتکار، ریسک‌پذیری و رهبری) بود و در فعالیت سوم الگوی برنامه درسی بر اساس هر یک از مؤلفه‌های برگزیده در قالب عناصر چهارگانه برنامه درسی تدوین شد. در بخش چهارم الگوی طراحی شده توسط ۳۰ نفر از صاحبنظران برنامه‌ریزی درسی اعتبار بخشی شد که نتیجه‌ی اعتبار بخشی گویای مطلوبیت بالای الگوی برنامه درسی طراحی شده بود. |
27 | مؤلفه‌های برنامه درسی و روحیة کارآفرینی دانشجویان: مطالعه مراکز آموزش علمی کاربردی جهاد کشاورزی البرز | Monavarifard et al (2019) | واکاوي اثر مؤلفه‌هاي برنامه درسی بر روحیه کارآفرینی دانشجویان در مراکز آموزش عالی علمی- کاربردي جهاد کشاورزي استان البرز | مطالعه حاضر از نظر هدف، کاربردي، از نظر امکان کنترل متغیرها غیرآزمایشی و از نظر شیوه جمع‌آوري داده‌ها میدانی به شمار می‌رود. جامعه آماري تحقیق شامل کلیه دانشجویان مراکز آموزش عالی علمی-کاربردي جهاد کشاورزي استان البرز(2004 نفر) بود؛ که تعداد 115 نفر از آنها به عنوان نمونه، با استفاده از نمونه‌گیري تصادفی انتخاب شدند. به منظور افزایش دقت اندازه‌گیري تعداد نمونه به 185 نفر افزایش یافت که در نهایت 178 پرسشنامه گردآوري و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار اصلی پژوهش، پرسشنامه‌اي در دو بخش بود. بخش اول مربوط به مؤلفه‌هاي برنامه درسی ؛ و در بخش دوم به منظور تعیین میزان روحیه کارآفرینی دانشجویان، از آزمون استاندارد جامع کارآفرینی استفاده شد. | یافته‌ها نشان از پایین بودن سطح روحیه‌ي کارآفرینی دانشجویان در هر دو مرکز بود که می‌توان بیان کرد که مؤلفه‌هاي برنامه درسی در این مراکز در راستاي پرورش روحیه کارآفرینی دانشجویان موفق نبوده است. این امر می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی همچون: مناسب نبودن محتواي آموزشی براي ایجاد روحیه کارآفرینی، عدم آشنایی آموزشگران با فرآیندهاي کارآفرینی، ارزشیابی‌هاي مبتنی بر سطوح پایین یادگیري، مناسب نبودن محیط آموزشی جهت پرورش روحیه کارآفرینی و عدم وجود روحیه کافی، خلاقیت، ریسک‌پذیري، استقلال‌طلبی و... در خود دانشجویان به منظور ایجاد کسب و کارهاي کارآفرینانه باشد. همچنين تحلیل همبستگی نشان داد که بین همه‌ي مؤلفه‌هاي برنامه درسی (روش تدریس، محتوا، محیط فیزیکی، فراگیر، آموزشگر، ارزشیابی و قوانین و مقررات) با روحیه کارآفرینی دانشجویان رابطه‌ي مثبت و معنی‌داري وجود دارد. |
28 | واکاوی راهبردهای تدریس و یادگیری در برنامه درسی آموزش پژشکی با رویکرد آموزش کارآفرینی | Mohammadi et al (2018)
| واکاوی راهبردهای تدریس و یادگیری در برنامه درسی آموزش پزشکی با رویکرد آموزش کارآفرینی | روش این مطالعه از نوع مروری نظام مند است؛ در این راستا مقاله‌های پایگاه‌های اینترنتی و موتورهای جستجوگر داخلي و خارجي و مطالعه کتابخانه‌ای در کتب و مقالات علمی منتشر شده طی سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷ انجام شد. | یافته‌ها در مجموع ۷۱ منبع مورد بررسی قرار گرفت. در برنامه درسی مبتنی بر کارآفرینی راهبردهای تدریس استاد در کلاس درس باید ارتباط تنگاتنگی با خلاقیت و نوآوری دانشجویان داشته باشد. همچنن یافته‌ها نشان داد آموزش اثربخش کارآفرینی مستلزم فراهم آوردن امکانات مختلفی از جمله روش‌های تدریس می‌باشد و آشنا کردن مدرسان با مجموعه تقریباً کاملی از روش‌های تدریس، شرایط آموزش را بهبود خواهد بخشید. |
[1] field research
مراکز و زمينه‌هاي پژوهش: بررسي‌ها نشان مي‌دهد که در مرتبه اول، پژوهشها در حوزة موضوعي آموزش عالي(17مطالعه)، در مرتبه دوم حوزة موضوعي آموزش عمومی و مدارس(6مطالعه) و در مرتبه سوم، با 5 مطالعه در حوزة موضوعي هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش انجام شده است. نمودار 3 بررسی توزیع پژوهشها را در حيطه موضوعي مراکز آموزشی نشان میدهد:
نمودار3 : تعداد مقالاتی که در حوزة مراکز آموزشی انجام شده
همچنين بر اساس رويکرد نظري و موضوعي مقالات به 7 حيطه و موضوع کلي شامل: ارزيابي و اثربخشی برنامه درسی(4مطالعه)، طراحی و اعتباربخشي برنامه درسي(8مطالعه)، تدوین برنامه درسی(1مطالعه)، بررسي و تبيين عناصر برنامه درسي(10مطالعه)، آسيب شناسي برنامه درسي(1مطالعه) و مؤلفه‌هاي برنامه درسي (مطالعه) دسته‌بندي شد. جدول 6 به بيان رويکرد و حيطة موضوعي مقالات منتخب مي‌پردازد.
جدول6 : رويکرد و حيطة موضوعي مقالات منتخب
رويکرد و چارچوب نظري | پژوهش‌گر(سال)
| فراواني | درصد |
ارزیابی و اثربخشی برنامه درسی کارآفرين محور | Moradi Pardanjani & Jafari (2013), Arefi et al (2010), Shekari et al (2010), Aminzadeh et al (2015) | 4 | 14.4% |
طراحی و اعتباربخشي برنامه درسي کارآفرين محور | Oladian et al(2010), Kamali (2022), Kamali et al (2020), Yousefipour et al (2021), Sabzeh(2015), Modaresi Saryazdie et al (2018), Maghamdoost et al (2019), hosseini et al (2022) | 8 | 28.8% |
تدوین برنامه درسی کارآفرين محور | Kavehpisheh et al (2022) | 1 | 3.6% |
مطالعه تطبیقی برنامه درسی کارآفرين محور | Hakimzadeh et al (2016), Mortezanejad et al (2017) | 2 | 7% |
بررسي و تبيين عناصر برنامه درسي کارآفرين محور | Jamali Zavareh et al (2015), Sharafi et al (2011), Malekipour et al (2019), Ahmadimoghim & Sakhdari (2021), Mortezanejad et al (2017), Kousari & Nouroozzade (2010), Mohammadi et al (2018), Bavafa et al (2021), Movahedi et al (2016) | 9 | 32.6% |
آسيب شناسي برنامه درسي کارآفرين محور | Mojallal Choboglo (2011) | 1 | 3.6% |
مؤلفه‌هاي برنامه درسي کارآفرين محور | Imani (2009), Monavarifard et al (2019), Shojaei et al (2019) | 3 | 11% |
بحث و نتیجه‌گیری
كارآفرینی فرآیندي است كه افراد با ایده‌هاي نو و خلاق و شناسایی فرصت‌هاي جدید و با منابع موجود، اقدام به ایجاد كسب و كارهاي مولّد و سازنده، سازمان هاي نوآور و رشد یابنده؛ می‌كنند و البته اين، توأم با پذیرش مخاطره، ریسک و پيامدهاي احتمالی است به عبارتي كارافريني عملی است كه مستلزم خلاقيت و نوآوري، ريسك‌پذيري و برنامه‌ريزي است. چنانچه بيان شد، امروزه برنامه درسی از اصلی‌ترین موقعیت برخوردار است، چرا که جایگاه برنامه درسی فراهم‌آورنده اصلی فرصت‌های یاددهی- یادگیری در مراکز آموزشي است. برنامه درسی طرحی علمی است که در بردارندة اهداف، فعالیت‌ها و راه‌های سنجش میزان موفقیت است و هدف آن رشد و پرورش علمی فراگيران است که در فرآیند آن تعداد زیادی از اعضاء هیات علمی دانشکده‌ها با برنامه‌ریزان تخصصي همکاری و مشارکت می‌کنند. در سال‌هاي اخير پژوهشهاي بسیاری در رابطه با كارآفرینی و برنامه درسي در كشور ما انجام شده است كه همگی اعتقاد دارند دوره‌هاي آموزش مهارت‌هاي كارآفرینی باید در برنامة درسی مراکز آموزشي گنجانده شود؛ بنابراین، در جهت رسیدن به يادگيرندگاني کارآفرین، طراحی و اجرای یک برنامة درسی منطقی و مطلوب برای آموزش کارآفرینی ضروری است. برنامه‌های درسی کارآفرینی باید بر قابلیت‌هايي مانند استقلال، ابتکار، خلاقیت و ریسک‌پذیری فراگیران تأکید کنند؛ نگرش‌های آموزشی فراگیران را نیز باید تشویق به تصمیم‌گیری، پذیرش و یادگیری از اشتباه، کند؛ همچنین باید فرصت رشد و توسعه مهارت‌های جدید و توانایی‌ها و قابلیت‌ها به يادگيرندگان داده شود و این مهارت‌ها باید در تمام سطوح آموزشی، بخصوص در برنامه‌ریزی‌های آموزشی و درسی مراکز آموزشي از طریق پژوهشهای کاربردی و آموزش‌های عملی گسترش یابد.
در دهة‌هاي اخير پژوهشهاي متعددي در زمينة برنامه درسي کارآفريني در ايران انجام شده است. با توجه به انباشت و تعداد پژوهشهای انجام شده در این زمینه، مطالعه حاضر با هدف بررسي نظام مند برنامه درسي کارآفرين محور پرداخته شد. مطابق با یافته‌هاي پژوهش که از منابع معتبر داخلي اقدام به جست و جو منظم و گردآوري، که حاصل آن محققان به 212 مقاله دست يافتند که نهايتاً 28 مقاله مطابق معيار‌هاي ورود به مطالعه، انتخاب و تجزیه و تحليل شدند؛ يافته‌ها نشان داد که از مجموع 28 مقاله منتخب، 21 مقاله در دهة اخير (1391-1401) صورت گرفته است که نشان از اهميت موضوع و علاقمندي پژوهشگران به پژوهش در اين حيطه و زمينه است.
یافتههای این پژوهش نشان میدهد که برنامه‌های درسی کارآفرینی در ایران، به‌ویژه در دهه اخیر، رشد کمّی قابل توجهی داشته‌اند. با این حال، این رشد لزوماً به معنای بهبود کیفیت و اثربخشی این برنامه‌ها نیست. نتایج پژوهش حاضر حاکی از آن است که علیرغم افزایش تعداد مطالعات و مقالات منتشر شده در حوزه کارآفرینی، بسیاری از برنامه‌های درسی موجود از نظر محتوا، روش‌های تدریس و ارزیابی، نیازمند بازنگری و به‌روزرسانی هستند. این یافته‌ها با مطالعات پیشین همسو است که نشان می‌دهند رشد کمّی در تعداد برنامه‌های درسی کارآفرینی لزوماً به بهبود کیفیت آموزش منجر نمی‌شود (Nabi et al., 2017).
یکی از یافتههای کلیدی این پژوهش، لزوم توجه به رویکرد شایستگی‌محور در طراحی برنامه‌های درسی کارآفرینی است. بر اساس مطالعات اخیر، برنامه‌های درسی که بر پایه شایستگی‌های کارآفرینانه (مانند خلاقیت، ریسک‌پذیری، حل مسئله و تفکر انتقادی) طراحی شده‌اند، تأثیر بیشتری بر پرورش مهارت‌های دانشجویان دارند(Bacigalupo et al., 2016). این رویکرد نه تنها به دانشجویان کمک می‌کند تا دانش نظری را به کاربردهای عملی تبدیل کنند، بلکه آنها را برای مواجهه با چالش‌های دنیای واقعی کسب‌وکار آماده میسازد. این یافته با پژوهشهای جهانی همخوانی دارد که نشان می‌دهند برنامه‌های درسی مبتنی بر شایستگی، به‌ویژه در حوزه کارآفرینی، می‌توانند به ایجاد مهارت‌های ضروری برای موفقیت در بازار کار کمک کنند (Lackéus, 2015).
علاوه بر این، یافتههای این پژوهش نشان میدهد که آموزش کارآفرینی نباید محدود به دوره‌های دانشگاهی باشد. بر اساس تحقیقات جهانی، آموزش کارآفرینی باید از سنین پایین و در مدارس آغاز شود تا نگرش‌ها و مهارت‌های کارآفرینانه در دانش‌آموزان نهادینه شود (Lackéus, 2015). این امر مستلزم یکپارچه‌سازی آموزش کارآفرینی در تمامی سطوح آموزشی، از دوره ابتدایی تا دانشگاه، است. چنین رویکردی می‌تواند به ایجاد یک اکوسیستم کارآفرینی پایدار در کشور کمک کند. این یافته با مطالعاتی همسو است که نشان می‌دهند آموزش کارآفرینی در سنین پایین می‌تواند تأثیر بلندمدت‌تری بر توسعه مهارت‌های کارآفرینانه داشته باشد (Fayolle & Gailly, 2015).
یکی از نقاط ضعف برنامه‌های درسی فعلی، استفاده از روش‌های تدریس سنتی و یک‌سویه است. پژوهشها نشان می‌دهند که روش‌های تدریس فعال، مانند یادگیری مبتنی بر پروژه، شبیه‌سازی کسب‌وکار و کار گروهی، تأثیر بیشتری بر پرورش مهارت‌های کارآفرینانه دارند (Nabi et al., 2017). این روش‌ها به دانشجویان امکان می‌دهند تا در محیط‌های شبیه‌سازی‌شده، تجربیات عملی کسب کنند و با چالش‌های واقعی مواجه شوند. این یافته با مطالعاتی همسو است که نشان می‌دهند روش‌های تدریس فعال و مشارکتی می‌توانند به بهبود یادگیری و درک مفاهیم کارآفرینی کمک کنند (Brush et al., 2015).
ارزشیابی مستمر برنامه‌های درسی کارآفرینی یکی دیگر از عوامل کلیدی در بهبود کیفیت این برنامه‌ها است. بر اساس مطالعات، ارزشیابی‌های دوره‌ای و بازخوردهای مستمر از دانشجویان و اساتید می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف و قوت برنامه‌ها کمک کند (Fayolle & Gailly, 2015). این امر مستلزم ایجاد سازوکارهای منظم برای جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها از ذینفعان مختلف است. این یافته با پژوهش‌هایی همسو است که نشان می‌دهند ارزشیابی مستمر و بازخوردهای سازنده می‌توانند به بهبود اثربخشی برنامه‌های درسی کمک کنند (Nabi et al., 2017).
محیط‌های یادگیری نوآورانه، مانند مراکز رشد، شتاب‌دهنده‌ها و پارک‌های فناوری، نقش مهمی در تقویت آموزش کارآفرینی ایفا می‌کنند. این محیط‌ها به دانشجویان امکان می‌دهند تا ایده‌های خود را در محیط‌های واقعی آزمایش کنند و از حمایت‌های مالی و فنی بهره‌مند شوند (Brush et al., 2015). بنابراین، همکاری دانشگاه‌ها با این مراکز می‌تواند به بهبود اثربخشی برنامه‌های درسی کارآفرینی کمک کند. این یافته با مطالعاتی همسو است که نشان می‌دهند محیط‌های یادگیری نوآورانه می‌توانند به پرورش مهارت‌های کارآفرینانه و ایجاد کسب‌وکارهای جدید کمک کنند (Lackéus, 2015).
با وجود پیشرفت‌های اخیر، چالش‌های متعددی در مسیر توسعه برنامه‌های درسی کارآفرینی وجود دارد. از جمله این چالش‌ها می‌توان به کمبود اساتید مجرب، نبود منابع مالی کافی و عدم هماهنگی بین برنامه‌های درسی و نیازهای بازار کار اشاره کرد. برای رفع این چالش‌ها، پیشنهاد می‌شود پژوهشهای آینده بر روی موارد زیر متمرکز شوند: بررسی تأثیر آموزش کارآفرینی بر نرخ اشتغال و ایجاد کسب‌وکارهای جدید، تحلیل تطبیقی برنامه‌های درسی کارآفرینی در ایران با کشورهای پیشرو در این حوزه، و طراحی و اجرای مدل‌های نوین ارزشیابی برای سنجش اثربخشی برنامه‌های درسی کارآفرینی.
در نهایت، می‌توان گفت که برنامه‌های درسی کارآفرینی در ایران در مسیر درستی قرار دارند، اما برای دستیابی به استانداردهای جهانی، نیازمند بازنگری و بهبود هستند. با توجه به یافتههای این پژوهش، تمرکز بر رویکرد شایستگی‌محور، یکپارچه‌سازی آموزش کارآفرینی در تمامی سطوح آموزشی، استفاده از روش‌های تدریس فعال و مشارکتی، و ارزشیابی مستمر برنامه‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت و اثربخشی این برنامه‌ها کمک کند. امید است که با اجرای این پیشنهادات، گام‌های مؤثری در جهت پرورش نسل آینده کارآفرینان کشور برداشته شود.
محدودیت‌های مطالعه
در مطالعه حاضر، به منظور دستیابی به مقالاتی با کیفیت مناسب‌تر صرفاً مقالاتی بررسی شدند که در مجلاتی با نمایه علمی- پژوهشی چاپ شده بودند(معیار ورود). بنابراین ممکن است برخی از اطلاعاتی که در مقالات چاپ شده در مجلات با اعتبار کمتر يا ارائه شده در همايش‌ها مطرح شده‌اند، در اين مطالعه وارد نشده باشد.
منابع
Adebayo, A. M (2018). Entrepreneurship education in public universities in ekiti state, nigeria. International journal of education and literacy studies, 6(4), 58-64.
Ahmadimoghim, A., & Sakhdari, K. (2021). Identifying the framework of the entrepreneurial education curricula components for the high school students and vocational-technical institutions using the meta-synthesis method. Journal of skill training, 10(38), 118-152.
Aminzadeh, L., Seifi, M., Faghihi, A. (2015). Evaluation the curriculum of the work and knowledge branch with emphasis on entrepreneurship in views of experts. Journal of theory and practice in curriculum, 3(6), 143-164.
Arefi, M., Fathi Vajargah, K., & Nassaj, S. (2010). Evaluation of the efficiency of curriculum entrepreneurship in kar-danesh branch of secondary schools. Journal of career & organizational counseling, 2(4), 47-78.
Bavafa, D., Dehghani, M., Javadipour, M., & Mohammad Kazemi, R. (2021). Synthesis of an entrepreneurship curriculum model in the field of educational sciences based on akker’s spider web. The journal of new thoughts on education, 17(3), 231-250.
Bavafa, D., Dehghani, M., Javadipour, M., & Mohammad Kazemi, R. (2019). Entrepreneurial competencies in the curriculum of educational sciences: a research-synthesis. Journal of higher education curriculum, 10(20), 187-206.
Binesh, M., Bakhtiari Findari, M., Navid Bakhsh, S. (2016). Examining university curriculum, decision makers and influencing factors. Management and Accounting Studies Quarterly, 2(3), 157-164.
Daneshi, S., Saber Garakani, A. and Habibi, S. (2024). Identifying the Dimensions and Components of the Curriculum Based on Entrepreneurship Education in Secondary School. Sociology of Education, 10(2), 150-161.
Fathi Vajargah, K. (2020). Basic principles and concepts of curriculum planning. Tehran: Alam Ostadan Publications.
Gough, D., Oliver, S., Thomas, J. (2019). An introduction to systematic review (Adel azar, saeed jahanian). Tehran: tarbiat modares university press. (Original publication of the work 2017).
Hakimzadeh, R., Dehghani, M., Zali, M., Malekipour, A. (2016). A comparative study of the curriculum of entrepreneurship education in the field of social and behavioral sciences in the University of Tehran with leading universities in the world. Two quarterly research and writing academic books, 20(38), 89-118.
Handayati, P., Wulandari, D., Soetjipto, B,. Wibowo, A., Narmaditya, B (2020). Does entrepreneurship education promote vocational students’ entrepreneurial mindset?, heliyon , 6, 1-7.
Hosseini, S., aliasgari, M., gholtash, A., & Ahmadbeigi, F. (2022). A Social Entrepreneurship Curriculum Model in Iran Higher Education. Journal of higher education curriculum studies, 13(25), 145-177.
Imani, M.N (2009). Evaluation of the curriculum of the secondary course (association branch) with regard to the topic of entrepreneurship from the point of view of experts. Amorshi management research, (1), 27-50.
Jamali Zavareh, B., Nili, M., Shadfar, H. (2015). Explaining the elements of entrepreneurship curriculum in technical and professional education. Scientific quarterly of skill training, 49-63.
Jamshidian, A., Nasiri, F. (2017). Training and development of entrepreneurship. Isfahan: Afsar Publications.
Kamali, N. (2022). Designing a model for evaluating the entrepreneurship curriculum in universities and evaluating it from the perspective of experts. Journal of skill training, 10(38), 19-38.
Kamali, N., Seif Naraghi, M., & Naderi, E. (2020). Design and evaluation of entrepreneurship-course model based on mental-psychological characteristics of educational entrepreneurs for b. a. of elementary education. Educational development of jundishapur, 11(Supplement), 78-90.
Kapil, P., & Chaudhary, S. (2015). Entrepreneurship education as a part of academic curriculum: a systematic review of facts and evidence. International journal of business management and scientific research, 12, 1-8.
KarimiDashtaki, A. and Akbarpour Zangalani, M. (2024). Perceived effects of the hidden curriculum of return to entrepreneurship with the mediation of goal orientation. Management and Educational Perspective, 6(3), 135-154.
Kavehpisheh, F., Fathi Vajargah, K., Arefi, M., & Mobaraki, M.H. (2022). Developing an entrepreneurship curriculum for child laborers at schools, journal of school administration. 10 (1), 100_120.
Keykha, A., & Pourkarimi, J. (2021). Recreating the entrepreneurship ecosystem model of third generation university (case study: university of Tehran). Journal of teaching in marine science, 8(24), 125-144.
Kousari, M., & Nouroozzadeh, R. (2010). Description of the characteristics of the quadruplet elements undergraduate curriculum with emphasis on training entrepreneurship skills. Journal of research and planning in higher education, 15(54), 1-18.
Maghamdoost, A., Hatami, J., Talaee, E., & Shams, Gh. (2019). Designing and validating an optimal pattern for vocational curriculum with an entrepreneurial approach. Journal of curriculum studies (j.c.s.), 14(54), 117-152.
Maheronaghsh M, Assareh A, Ahmadi G, Davaei M. (2021). The design and validity of the curriculum with an emphasis on the University of Entrepreneur (case study of universities in Tehran). cstp 2021; 9 (18), 207-240.
Malekipour, A., Mir Jalili, SMA, Moghimi Firozabad, M. (2019). Clarifying the compatibility and transition of the desired framework of entrepreneurship education curriculum elements in higher education from skyro curriculum ideologies. Research in curriculum planning, 2(35), 20-39.
Modaresi Saryazdie, A., Naderi, E., Seif Naraghi, M., & Ahghar, Gh. (2018). Presentation of a theoretical model of entrepreneurship-oriented curriculum for Farsi courses at elementary school. Journal of persian language teaching to non-persian speakers, 7(sup 1 (15), 53-76.
Mohammadi, Y., Maleki, H., Khosravi, M., Miri, M., & Abbaspour, A. (2018). Analysis of teaching and learning strategies in medical education curriculum with entrepreneurship education approach. Journal of birjand university of medical sciences, 25(supplementary: medical education), 16-26.
Mojallal Choboglo, M., Fam, A., & Tamjidtash, E. (2011). Entrepreneur process pathology in the university courses curricula (case study: Islamic azad university, bonab branch). Productivity management (beyond management), 5(18), 167-187.
Monavarifard, F., Movahed Mohammadi, s.h., & Rezvanfar, A. (2019). Analyzing effects of curriculum components on entrepreneurial sprit of students, case study: higher education applied science centers in alborz province. Entrepreneurial research approaches to agriculture, 2 (6), 1-14.
Moradi Pardanjani, H., Jafari, P. (2013). Evaluating the effectiveness of the entrepreneurship curriculum of Islamic Azad University. Bi-quarterly journal of higher education curriculum studies, 4(7), 137-158.
Mortazanejad, N., Attaran, M., Hosseinikhah, A., & Abbasi, E.. (2017). explanation of entrepreneurship curriculum components in general education (synthesis inquiry). Journal of theory and practice in curriculum, 5(9), 105-142.
Mortezanejad, N., Attaran, M., Hosseinikhah, A., & Abbasi, E. (2017). The components of entrepreneurship curriculum based on the comparative approach. Journal of curriculum studies (j.c.s.), 11(44), 49-80.
Movahedi, R., Heidari Trazak, Kh., & Saadi, H. (2016). The situation of entrepreneurship curriculum in agricultural faculty of bu-ali sina, razi and Kurdistan universities. Journal of agricultural education administration research, (36), 64-76.
Najafi-Moghadamnejad, M., Arasteh, H., Rashadatjo, H. (2020). Modeling student entrepreneurship growth in the higher education system. Scientific journal of Education in law enforcement sciences, 7(26), 377-410.
Nikfarjam, H., Hosseinikhah, A., Abbas, E., Gramipour, M. (2018). The logic of the curriculum of applied scientific orientation of agriculture with an entrepreneurial approach. Agricultural education management research quarterly, (46), 144-162.
Okoli, C., & Schabram, K. (2010). A guide to conducting a systematic literature review of information systems research. Retrieved October 2, 2014, from http://sprouts.aisnet.org/10-26.
Oladian, M., Seif Naraghi, M., Naderi, E., & Shariatmadari, A. (2010). Tehran University entrepreneurship graduates’ and Tehran entrepreneurs’ viewpoints to provide an appropriate curriculum for educational management and programming at ba level. Innovation in management education (Journal of modern thoughts in education), 5(2), 81-103.
Qaragozlu, S., Natghi, F., Jalalvandi, M. (2022). Presenting a model for the development of the entrepreneurial ability of the country's young generation in the context of higher education curriculum planning. Critical research journal of humanities texts and programs, 22(2), 303-327.
Sabzeh, B. (2015). Designing a Model for Entrepreneurship Curriculum for Preschool Children and Its Evaluation due to the Viewpoint of Specialists in curriculum, Entrepreneurship and Educators. Preschool and Elementary School Studies, 1(1), 140-160.
Samadi Miyarklai, H. & Samadi Miyarklai, H. (2020). On the way to entrepreneur university; from theory to practice. Industry and university quarterly, 13(47-48), 149-166.
Shahidi, S., Hosseini Khah, A., Aliasgari, M., & Seikkula_Leino, J. (2021). International models of educational entrepreneurship in higher education and a native model for Iran. Journal of higher education curriculum studies, 12(23), 131-171
Sharafi, M., Moghadam, M., Mazbouhi, S. (2011). Entrepreneurship education curriculum: purpose, content, teaching method and evaluation method. Innovation and creativity in human sciences, 1(3), 97-130.
Shekari, A., Mohammadi, A., Monfardi, M., Beigi, J. (2010). Evaluation of entrepreneurship curriculum in higher education: a case study of Shiraz technical and vocational school. Bi-quarterly journal of higher education curriculum studies, 2(4), 132-147.
Shojaei, A., Arefi, M., Fathi Vajargah, K., & Shams Mourkani, G. (2019). Entrepreneur-centered curriculum as an identity crisis strategy in higher education (case study: graduates of educational sciences). Iranian of higher education, 11(3), 127-154.
Tiberius V, Weyland M. (2024). Identifying constituent elements of entrepreneurship curricula: A systematic literature review.Administrative Sciences, 14(1): 1-18.
Yousefipour, M S., Yar Mohammadian, M., Foroghi Abri, A A, Nadi, M. (2021). Design and validation of entrepreneurship curriculum model in technical and vocational schools. Educational management research quarterly, 12(4), 205-224.
Zahedi, A. E. (2024). Analyzing the Requirements of Academic Entrepreneurship Ecosystem. Journal of Entrepreneurship Research, 3(2), 1-20.
