اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و سلامت روان دختران 18 تا 20 سال آنها
الموضوعات :
سید مجتبی عقیلی
1
(گروه علمی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.)
آرزو اصغری
2
(استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.)
سیمین مخیری
3
(کارشناس ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور، گرگان، ایران.)
میترا نمازی
4
(کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، واحد شاهرود، دانشگاه علوم و تحقیقات، شاهرود، ایران)
الکلمات المفتاحية: واقعیت‌درمانی, افسردگی, درد مزمن, زنان دارای همسر جانباز, سلامت عمومی,
ملخص المقالة :
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و سلامت‌روان دختران 18 تا 20 سال آنها بود. پژوهش نیمه‌آزمایشی به صورت پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان دارای همسر جانباز و فرزند دختر 18 تا 20 سال شهر گرگان در سال 1398 بود. که از میان همسران و فرزندان جانبازان مراجعه کننده به مرکز مشاوره شاهد گرگان به شیوه نمونه‌گیری در دسترس تعداد 60 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در گروه آزمایش 1 (15 نفر مادران)، آزمایش 2 (15 نفر فرزندان)، کنترل 1 (15 نفر مادران)، کنترل 2 (15 نفر فرزندان) جایگذاری شدند. گروه های آزمایش تحت آموزش واقعیت‌درمانی (8 جلسه 90 دقیقه ای) قرار گرفته و گروه‌های کنترل تا پایان پژوهش مداخله ای دریافت نکردند. ابزار پژوهش عبارت از پرسشنامه افسردگی (Beck, 1988) پرسشنامه درد مزمن (McGill, 1997) و پرسشنامه سلامت‌عمومی (Goldberg & Hiller, 1979) بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره در نرم افزار spss.22 تحلیل شدند. نتایج نشان داد که واقعیت‌درمانی بر کاهش افسردگی درد مزمن زنان و افزایش سلامت‌عمومی فرزندان تاثیر معناداری دارد (001/0>p). واقعیت‌درمانی می تواند به عنوان روش‌های مداخله‌ای موثری برای کاهش افسردگی و درد مزمن زنان دارای همسر
Aghaeipour Guasraei, M., Tavoli, A., Kamal, A., & Ghafouri, GH., Z. (2020). Comparison of the effectiveness of three therapies based on schema, cognitive-behavioral and mindfulness on reducing anxiety and depression in veterans' spouses. Clinical Psychology and Personality, 17 (1): 123-134. [Persian]
Alirezaei, M., Fathi Aghdam, GH., Ghamari M., & Bazazian, S. (2020). Comparison of the effectiveness of reality therapy and schema therapy on stress syndrome in women with marital conflict. Psychiatric Nursing, 8(2): 1-13. [Persian]
Abyar, Z., Rahimi, E., Mardpour, A., Ahmadi Nasrabad Sofla, S., & Zamani, N. (2016). The effectiveness of emotion regulation training on the mental health of mothers with children with mental disorders. Journal of Health Research, 2 (1): 17-23. [Persian]
Beck, A., Epstein, N., Brown, G., & Steer, RA. (1988). An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties. Consult Clin Psychol, 56: 893-897.
Beck, A., Ward, H., Mendelson, M., Mock, E., & Erbaugh, J. (1961). An inventory for measuring depression. Archives of General Psychology, 4 (2): 561–571.
Besharat, M. (2009). Reliability and validity of the 28-item questionnaire of the Mental Health Scale in the Iranian population. Scientific Journal of Forensic Medicine, 15 (2): 78-91. [Persian]
Dekel, R., Levinstein, Y., Siegel, A., Fridkin, S., & Svetlitzky, V. (2016). Secondary traumatization of partners of war veterans: The role of boundary ambiguity. Journal of Family Psychology, 30(1): 63-71.
Delsouz Khaki, H., Kafi, M, Moazami, SH., & Tahmasebi, J. (2020). The effectiveness of communication skills training on reducing psychological and verbal violence in women victims of domestic violence in Karaj. Social and disciplinary research on women and the family, 8 (2): 315-333. [Persian]
Dworkin, H., Turk, C., Revicki, A., Harding, G., Coyne, S., Peirce-Sandner, S., & Farrar, T. (2009). Development and initial validation of an expanded and revised version of the Short-form McGill Pain Questionnaire (SF-MPQ-2), 144(1-2): 35-42.
Farhangi, A., (2020). The effectiveness of meaning therapy on the level of happiness and loneliness of infertile spouses of veterans. Journal of Military Psychology, 11 (42): 65-55. [Persian]
Farshchi, N., Kiani, Q. (2018). Effectiveness of Group Therapy Reality in Reducing Depression, Anxiety and Increased Compliance to Treatment in Patients with Diabetic Type 1. J Adv Med Biomed Res. 26 (117):74-85. [Persian]
Ghotbi Nejad Bahr Asmani, U., Ahadi, H., Hatami, H., & Sarami Foroushani GH. (2018). Comparison of the effectiveness of group positive psychotherapy and group psychotherapy on spiritual attitude, distress tolerance and quality of life in women with chronic pain. Anesthesia and pain, 9 (4): 51-65. [Persian]
Ghorbani Vajani, M., Ejei, J., & Gholam Ali Lavasani, M. (2019). The Effectiveness of Documentary Retraining on the Mental Health of Children of Divorced High School Boys. Knowledge and Research in Applied Psychology, 20 (1): 26-34. [Persian]
Glaser, W. (2019). Reality therapy: in addition to an introduction to modern reality therapy based on selection theory. Translated by Ali Sahebi, Tehran: Sayeh Sokhan Publications. [Persian]
Goldberg, D., & Hillier, V. (1979). A scaled version of General Health Questionnaire. Psychological Medicine, 9(1): 131-145.
Holland, C., & Walker, M. (2018). The effectiveness of reality therapy on students' spiritual and general health. International Journal of Theory of Selection and Treatment of Reality, 37 (2): 17-23.
Isa Nejad, O., & Azadbakht, F. (2019). Comparison of the effectiveness of two approaches of acceptance, commitment and cognition, mind-based therapy, quality of life awareness and resilience of spouses of war veterans with post-traumatic stress disorder (PTSD). Journal of Military Psychology, 10 (38): 57-69. [Persian]
Johari Fard, R., Seifi Gandomani, M., Zare, H., & Kalantar, S. (2013). The effect of depressing and threatening music themes on reminding and estimating the frequency of emotional and neutral stimuli in students. Knowledge and Research in Applied Psychology, 13 (3): 12-24. [Persian]
Kudang, E., Mustaffa, B., Sabil, S., Khan, A., & Yahya, F. (2019). Coping Styles in Group Reality Therapy among Cardiac Women Patients with Depression. Indian Journal of Public Health Research & Development, 10(4): 1377-1381.
Kiani, S., Sabahi, P., Makvand Hosseini, SH., Rafieinia, P., & Al-Bouyeh, M. (2020). Comparison of the effectiveness of acceptance and commitment based therapy and positive cognitive-behavioral therapy on psychological disorders in patients with chronic pain. Journal of Health Psychology, 9 (36): 133-150. [Persian]
Kamsari, F., Keshavarz Afshar H., Ghadami M., & Ahghar G. (2021). Comprehensive the effects of Adlerian group counseling and reality therapy on self-efficacy in students of middle school. Rooyesh, 10 (5) :107-118. [Persian]
Khosravi, M., Sadighi, S., Moradi, SH., & Zendehdel, K. (2011). [Persian-McGill pain questionnaire; translation, adaptation and reliability in cancer patients: a brief report (Persian)]. TUMJ, 71(1):53-58. [Persian]
Khodayari Fard, M., Shahabi, R., & Akbari Zardkhaneh, S. (2007). The relationship between religious attitude and marital satisfaction in married students. Family Studies, 3 (10): 611-620. [Persian]
Lin, X. (2019). Novel Mental Health Management and Therapy through Virtual Reality. Doctoral dissertation, Kent State.
Lahav, Y., Kanat-Maymon, Y., & Solomon, Z. (2017). Posttraumatic growth and dyadic adjustment among war veterans and their wives. Frontiers in psychology, 8, 1102.
Melzack, R. (1997). The McGill Pain Questionnaire: major properties and scoring methods. Pain, 1(3): 277-299.
Moin, L., Hosseini, A. (2020). The effectiveness of reality therapy on depression in women heads of households under the auspices of the Imam Khomeini Relief Committee in Shiraz. Women and Family Studies, 13 (49): 65-89. [Persian]
Nasrabad Sofla, S., Zarei, E., & Najarpourian, S. (2018). The Effectiveness of Reality Therapy on Quality of life, Mental Health and Happiness of Parents of Children with Disabilities. hrjbaq, 3 (2): 95-100. [Persian]
Oveyssi Fardavi, GH. (2017). Pathology of the families of spinal cord amputees: a study with an underlying theory approach. Anthropology Quarterly, 15 (22): 47-17. [Persian]
Pereira, G., Roios, E., & Pereira, M. (2017). Functional disability in patients with low back pain: the mediator role of suffering and beliefs about pain control in patients receiving physical and chiropractic treatment. Brazilian Journal of Physical Therapy, 58(2): 1- 8.
Polistico, K., Roll, D., Damiani, F., & Demesmin, D. (2018). Integrative virtual reality therapy produces lasting benefits for a young woman suffering from chronic pain and depression post cancer surgery: A case study. Journal of Alternative Medicine Research, 10(1): 99-109.
Shield, M. (2016). Stress and depression in the employed population. Health Reports. 17(4): 1- 20.
Schmeer, K. (2017). Family structure and child anemia in Mexico. Social Science Medicine, 95: 16–23.
Stutey, M., & Wubbolding, E. (2018). Reality play therapy: A case example. International. Journal of Play Therapy, 27(1): 1-13.
Sahebi, A. (2017). Invitation to take responsibility. Tehran: Sayeh Sokhan Publications.
Savadi, Z., Bahmani, B., & Zadeh Mohammadi, A. (2021). The effectiveness of teaching the concepts of unity-oriented approach on reducing depressive symptoms and increasing the spiritual well-being of bereaved mothers. Culture of Counseling and Psychotherapy, 12 (46): 259-280. [Persian]
Shafiee, S., & Mousavi Viyeh, F. (2021). An extended mother in the lived experience of veterans' wives. Cultural and Educational Quarterly of Women and Family, 15 (52): 107-128. [Persian]
Sedaghat, H., Sahebi, A., & Shahabi, M. (2016). The effectiveness of case therapy on people with major depression with a history of suicide. Journal of Forensic Medicine, 20: 378-371. [Persian]
Topcu, Y. (2018). Relations among Pain, Pain Beliefs, and Psychological Well-Being in Patients with Chronic Pain. Pain Management Nursing. Original Article, 12(4): 1- 8.
Verdeli, H., Baily, C., Vousoura, E., Belser, A., Singla, D., & Manos, G. (2018). The case for treating depression in military spouses. Journal Family Psychology, 25: 488–96.
Yahya Zadeh, H., Masoomzadeh, N. (2016). Living Experiences of Veterans' Wives. Welfare Planning and Social Development, 28: 115-91. [Persian]
Zimering, R., Munroe, J., & Gulliver, S. (2017). Secondary traumatization in mental health care providers. Psychiatric Times, 20(4): 1-4.
اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان... / 165
اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و سلامت روان دختران 18 تا 20 سال آنها
*سید مجتبی عقیلی
استادیار گروه روانشناسی دانشگاه پیام نور، گلستان، ایران.
آرزو اصغری
استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه کوثر بجنورد، بجنورد، ایران.
سیمین مخیری
کارشناس ارشد روانشناسی، دانشگاه پیام نور، گلستان، ایران.
میترا نمازی
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی، دانشگاه علوم و تحقیقات شاهرود، سمنان، ایران.
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و سلامت‌روان دختران 18 تا 20 سال آنها بود. پژوهش نیمه‌آزمایشی به صورت پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان دارای همسر جانباز و فرزند دختر 18 تا 20 سال شهر گرگان در سال 1398 بود. که از میان همسران و فرزندان جانبازان مراجعه کننده به مرکز مشاوره شاهد گرگان به شیوه نمونه‌گیری در دسترس تعداد 60 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در گروه آزمایش 1 (15 نفر مادران)، آزمایش 2 (15 نفر فرزندان)، کنترل 1 (15 نفر مادران)، کنترل 2 (15 نفر فرزندان) جایگذاری شدند. گروه های آزمایش تحت آموزش واقعیت‌درمانی (8 جلسه 90 دقیقه ای) قرار گرفته و گروه‌های کنترل تا پایان پژوهش مداخله ای دریافت نکردند. ابزار پژوهش عبارت از پرسشنامه افسردگی (Beck, 1988) پرسشنامه درد مزمن (McGill, 1997) و پرسشنامه سلامت‌عمومی (Goldberg & Hiller, 1979) بود. داده‌ها با استفاده از تحلیل کوواریانس تک‌متغیره در نرم افزار spss.22 تحلیل شدند. نتایج نشان داد که واقعیت‌درمانی بر کاهش افسردگی درد مزمن زنان و افزایش سلامت‌عمومی فرزندان تاثیر معناداری دارد (001/0>p). واقعیت‌درمانی می تواند به عنوان روش‌های مداخله‌ای موثری برای کاهش افسردگی و درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و افزایش سلامت‌روان فرزندان آنها بکار رود.
واژه‌های کلیدی: واقعیت‌درمانی، افسردگی، درد مزمن، زنان دارای همسر جانباز، سلامت عمومی
The effect of reality therapy on deprestion symptoms and chronic pain in women with a veteran spouse and the mental health of girls aged 18 to 20 years
Seyed Mojtaba Aghili, Ph.D
Assistant Professor, Department of Psychology, Payame Noor University, Golestan, Iran.
Arezo asghari, Ph.D
Assistant Professor, Faculty of Humanities, Kosar University of Bojnord, Bojnord, Iran
Simin Mokhayeri, M.A
Clinical Psychology, Payame Noor University, Golestan, Iran.
Mitra Namazi, M.A
Clinical Psychology, Shahroud University of Science and Research, Semnan, Iran.
Abstract
The aim of this study was to evaluate the the effect of reality therapy on depression symptoms and chronic pain in women with a veteran spouse and the mental health of girls aged 18 to 20 years. The quasi-experimental study was a pretest-posttest with a control group. The statistical population of the study includes all women with veteran spouses and daughters aged 18 to 20 years in Gorgan in 2019. Among the spouses and children of veterans referring to the Gorgan Shahed Counseling Center, 60 people were selected by available sampling method and randomly selected in experimental group 1 (15 mothers), experiment 2 (15 children), control 1 (15 mothers), control 2 (15 children) were placed. The experimental groups received reality therapy training (8 sessions of 90 minutes) and the control groups did not receive any intervention until the end of the study. The research instruments were Depression Inventory (Beck, 1988), Chronic Pain Questionnaire (McGill, 1997) and General Health Questionnaire (Goldberg & Hiller, 1979). Data were analyzed using univariate analysis of covariance in spss.22 software. The results showed that reality therapy has a significant effect on reducing depression, chronic pain in women and increasing the general health of children (p<0.001). Reality therapy can be used as an effective intervention method to reduce depression and chronic pain in women with a veteran spouse and increase the mental health of their children.
Keywords: reality therapy, depression, chronic pain, women with a veteran spouse, general health
مقدمه
خانواده، نهادی اجتماعی، و مانند دیگر نهادهای اجتماعی حاوی مجموعه‌ای از نقش‌های اجتماعی و روابط آنها است (Shafiee, 2021). مجروحیت، آسیب‌دیدگی (غالبا) مردان در جریان جنگ، وضع خاصی را برای اعضای خانواده فرد مجروح به دنبال دارد که در ایران معاصر و در پی جنگ تحمیلی، اصطلاحا جانباز نامیده می‌شوند (Oveyssi Fardavi, 2017). از عوارض جنگ برای افرادی که به طورمستقیم و غیرمستقیم در جنگ حاضر بوده اند، مشکلات جسمی و روانی است. مشکلات و جراحاتی که از نظر روانی بر این افراد وارد میشود، تا مدت ها پس از جنگ گریبان‌گیر آسیب‌دیدگان خواهد بود (Isa Nejad & Azadbakht, 2019) از آنجا که تعاملات اعضای خانواده، خطی نیست و بر همدیگر تأثیر متقابل دارند، لذا اعضای خانواده هم متأثر از این مشکلات هستند (Dekel, 2016). از آنجا که همسر جانباز بیشترین و گسترده‌ترین پیوند عاطفی و شناختی، رابطه کلامی و غیرکلامی و ارتباط بلافاصله با وی را دارد، بدیهی است که زندگی با جانباز مبتلا به اختلال‌های روانی شدید و مزمن در درازمدت، بیش از هر کس همسر او را متاثر می‌سازد (Verdeli, Baily, Vousoura, Belser, Singla & et al, 2018). شواهد گواه این است که پیامدهای روانشناختی جنگ، در خانواده‌های جانبازان، بر زندگی زناشویی و رفاه روانی اعضای خانواده آنها اثر می‌گذارد (Zimerling, Munroe, & Gulliver, 2017). تجربه زندگی با افراد جانباز و عوامل استرس‌زای مزمن ناشی از آن، مفروضه‌های فرد در مورد دنیا، دیگران و خود را دچار تحریف می‌نماید، لذا احساس و رفتار فرد را متاثر ساخته و زمینه ایجاد پریشانی روانشناختی را در آنان فراهم می‌سازد (Aghaeipour, Guasraei, Tavoli, Kamal, & Ghafouri, 2020).
همسران جانبازان، غالبا نزدیک به سه دهه تجربه زندگی مشترک با جانباز را پشت سر گذاشته اند و برخی با گذشت ایام، پیری، از کار افتادگی، دور شدن خانواده والد جانباز، سالهاست که خود به تنهایی عهده دار کارهای روزمره هستند و اکنون با بالا رفتن سن با مسائل سلامت خود نیز دست به گریبانند (Shafiee, 2021). همسران جانبازان که به طور دائم در نقش یک مراقب و پرستار قرارگرفته و با تجربه های مکرر آشفتگی فرد، پس از مدتی خود نیز دچار برخی اختلالات روانشناختی می شوند؛ یکی از این اختلالات افسردگی می باشد Farhangi, 2020)). افسردگی بیماری شایع عصر حاضر که به عنوان سرماخوردگی روان پزشکی لقب گرفته است در تمامی جهان روند فزاینده ای دارد (Shield, 2016). موقعیت نامناسب گذشته، حال و پیش بینی آینده ی آشفته، زمینه را برای کاهش شادی و شرایطی مانند افسردگی، فشارهای روحی و روانی ایجاد کرد که خود زمینه ساز محرومیت های اجتماعی خواهد بود (Savadi, Bahmani, & Zadeh Mohammadi, 2021)افسردگی شایعترین بیماری روانی قرن حاضر بوده و در سال 2020 در رتبه اول یا دوم بیماری های شایع قرار خواهد گرفت (Moin & Hosseini, 2020). فرد افسرده ممکن است انزوا، دوری گزینی و حتی خشم را نشان دهد (Sedaghat, Sahebi, & Shahabi, 2016). به طور کلی افسردگی با تغییر خلق همراه است. از جمله نشانه هاي آن خلق افسرده یا تحریک پذیر و فقدان علاقه و لذت است. فرد افسرده احساس اندوه، بی ارزشی، دلمردگی و عدم اعتماد بنفس دارد و به پرهیز از روابط اجتماعی، اختلال خواب، تغذیه و حتی علایم روانپریشی مبتلا می گردد. به طوري که این مشکلات و عوارض سبب کاهش کارایی، ایفاي نقش و مسؤولیت پذیري وي در جامعه می شود (Delsouz Khaki, Kafi, Moazami, & Tahmasebi, 2020).
باتوجه به مسائل این گروه از افراد جامعه، پرداختن به متغیرهای مهم مرتبط با زندگی همسران جانبازان از اهمیت شایانی برخوردار است، درد مزمن یکی از آن متغیرها است (Pereira & Roios,2017). درد پدیده ای است که توسط هر فرد در طول زندگی تجربه می شود. طبق تعریف انجمن بین المللی درد، درد تجربه حسی با هیجانی ناخوشایند است که با آسیب واقعی مرتبط است و دو بعد حسی و عاطفی دارد (Kiani, Sabahi, Makvand Hosseini, Rafieinia, & Al-Buyeh, 2020). نحوه تفکر، نگرش، احساس و رفتار فرد بیمار در قبال بیماری اش، بر تداوم بیماری، میزان بهبودی و نیز عملکرد وی در سایر حیطه‌ها مانند عملکرد شغلی، فعالیت‌های اجتماعی، روابط زناشویی و رابطه والد فرزند تاثیر گذار خواهد بود .(Topcu, 2018) پژوهش ها نشان داده که درد مزمن باعث پایین آمدن سطح کیفیت زندگی، بهزیستی روانشناختی، شادکامی، عملکرد و ادراک منفی از هویت خویش میشود (Ghotbi Nejad, Asmani, Ahadi, Hatami, & sarami, 2018). همچنین درد مزمن وضعیتی تحلیل برنده است، به گونه ای که فرد دردمند را نه تنها با تنیدگی ناشی از درد، بلکه با بسیاری از عوامل تنیدگی زای دیگر که بخش های گوناگون زندگی وی را تحت تاثیر قرار می دهد، روبرو می کند (Savadi & et al, 2021)
خانواده اولین بافتی است که فرزندان در آن فکر، احساس و رفتار می کنند، یاد می گیرند و رشد می یابند (Moin & Hosseini, 2020). هنگامی که یکی از اعضاي خانواده دچار اختلال روانی می شوند، همه اعضاي خانواده به نوعی درگیر بیماري و پیامدهاي آن می شوند و فشار زیادي بر آنها تحمیل می شود (Abyar, Rahimi, Mardpour, Ahmadi Nasrabad, Sofla & et al, 2016). در بازماندگان جنگ فرد آسیب‌دیده نه‌تنها خود دچار مشکل خواهد شد، بلکه محیط خانواده نیز به تأثیر از وی در معرض خطر خواهد بود. در خانواده جانبازان و شهدا، عمدتاً نقش محوری برعهده زنان است. مطالعه فراوانی، انواع، شدت و ضعف آسیب‌های روانشناختی خانواده‌های ایثارگران به‌خصوص همسران آنان و کمک به درمان آنها، تأثیر مهمی در سلامت آنان و بهبود زندگی خانوادگی، اجتماعی و شغلی آنان خواهد داشت (Lahav, Kanat Maymon & Solomon, 2017). در این میان یکی دیگر از قربانیان اصلی پیامدهای ناشی از جانباز شدن مردان، فرزندان هستند (Ghorbani Vajani, Ejei, & Gholam Ali Lavasani, 2019). سلامت روانی، صرفا بیمار نبودن نیست؛ بلکه حالتی از بهزیستی است که در آن فرد توانایی های خود را می شناسد، می تواند با فشارهای روانی بهنجار زندگی مقابله نماید و در برابر مشکلات و حوادث زندگی قدرت سازگاری دارد (Schmeer, 2017). متناسب با سبب شناسی اختلال افسردگی و علایم متعاقب آن، شیوه های درمانی گوناگونی پیشنهاد شده است. یکی از این رویکردها واقعیت درمانی است. نظریه گلاسر(Glaser theory) یکی از مداخلات درمانی رایج در حوضه ی روانشناسی شناختی در راه توصیف انسان، تعیین قوانین رفتار و چگونگی نیل به رضایت، خوشبختی و موفقیت محسوب می شود. در این شیوه درمان مواجه شدن با واقعیت، قبول مسئولیت، شناخت نیازهای اساسی، قضاوت اخلاقی در مورد درست بودن یا نادرست بودن رفتار، تمرکز بر اینجا و اکنون، کنترل درونی و در نتیجه نیل به هویّت توفیق که ارتباط مستقیمی با عزّت نفس دارد مورد تاکید است (Alirezaei, Fathi Aghdam, Ghamari, & Bazazian, 2020). واقعیت درمانی (Reality therapy) یکی از روش‌های درمانی است که توسط ویلیام گلسر و بر اساس تئوری انتخاب (Selection theory) وی ارائه شده است (Glaser, 2019). بر اساس تئوری انتخاب انسانها برای ارضای نیازهای پنج‌گانه خود یعنی نیازهای فیزیولوژیک (Physiological needs)، قدرت و پیشرفت (Power and progress)، تعلق (Belong)، آزادی و تفریح (Freedom and fun) رفتارهایی را انتخاب می‌کنند (Kudang, Mustaffa, Sabil, Khan, & Yahya, 2019). بنابراین مسئولیت رفتارهای انتخابی بر عهده خود آنها خواهد بود (Lin, 2019). از نظر گلسر رفتارهای انتخابی دارای چهار مولفه فکر، عمل، تغییرات فیزیولوژیکی و همچنین احساسات بوده که ابعاد تغییرات فیزیولوژیکی و احساسات، خود تابع فکر و عمل است (Stutey & Wubbolding, 2018) و افراد بر اساس انتخابهایی که دارند، پیامدهای مختلفی را تجربه خواهند کرد (Kudang et al., 2019). مرور پیشینه پژوهش، کارآمدی واقعیت درمانی در درمان طیف وسیعی از اختلالات روانشناختی از جمله اضطراب بیماران را نشان می دهد. مطالعات مختلفی در خصوص اثربخشی واقعیت درمانی انجام گرفته است. نتیجه مطالعه(2018) Farshchi & Kiani نشان داد که واقعیت درمانی گروهی بر افسردگی و اضطراب بیماران دیابتی نوع یک موثر است. واقعیت درمانی بر بهبود علائم افسردگی زنان تحت درمان سرطان اثربخش بوده (Polistico, Roll, Damiani, & Demesmin, 2018). از سوییYahya Zadeh & Masoomzadeh (2016) نیز در بررسی تجربه زیستۀ همسران جانبازان دریافتند که زندگی اغلب همسران جانباران روال عادی (مانند دیگر افراد جامعه) ندارد.
این زندگی‌ها به مرور به سمت ناآرامی پیش می رود و گاهی بحرانی می شود. این وضعیت بر چگونگی ایفای نقش مادری توسط زنان تأثیر می گذارد.(2021) Kamsari, Keshavarz & Ghademi در مطالعه ای دریافتند که واقعیت درمانی بر احساس کارآمدی دانش آموزان اثربخش است.(2018) Nasrabad, Zarei & Najarpourian در پژوهشی دریافتند که واقعیت درمانی بر سلامت روان و کیفیت زندگی دانش‌آموزان اثربخش بوده است.(2018) Holland & Walker در پژوهشی بدین نتیجه دست یافتند که واقعیت درمانی بر سلامت معنوی و سلامت عمومی دانش آموزان اثربخش می باشد.
نگهداری از افراد جانباز، زندگی کردن با آنها و اختصاص دادن بخشی از زمان و وقت خود برای انجام کارهای آنها و رسیدگی به این افراد، ممکن است در زندگی عادی این خانواده‌ها اختلال ایجاد کند. با توجه به مشکلات این خانواده‌ها و بار مسئولیت زنان دارای همسر جانباز، اهمیت توجه به این زنان و اثرات روانشناختی در جهت کاهش آلام آنها و افزایش سلامت روان فرزندان آنها و بالا بردن کیفیت زندگی خانواده های جانبازان، دو چندان میشود. به این منظور رویکردهای مختلفی برای بهبود زندگی این دسته از افراد جامعه وجود دارد. یکی از این رویکردها، واقعیت درمانی است و سعی می‌گردد برای شرکت‌کنندگان بیشترین منفعت را به همراه داشته باشد. با توجه به این که متغیرهای این پژوهش از متغیرهایی هستند که در جهت سلامت روان و کیفیت زندگی اعضای خانواده انتخاب شدند، این پژوهش می‌تواند راهگشای توجه به نقاط قوت و مثبت خانواده و اعضای آن باشد و نیز برای جامعه سودهای زیادی به بار بیاورد و همچنین الگویی باشد برای مشاوران و روان شناسان خانواده. لذا با توجه به خلاء پژوهشی موجود، این مطالعه با هدف بررسی اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و بررسی تاثیر آن بر سلامت روان فرزندان دختر آنها انجام شد. بر این اساس، فرضیه های پژوهش عبارت بودند از: 1- واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی زنان دارای همسر جانباز تاثیر معنی داری دارد. 2- واقعیت درمانی بر احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز تاثیر معنی داری دارد. 2- واقعیت درمانی بر سلامت روان دختران دارای پدر جانباز تاثیر معنی داری دارد.
روش
روش پژوهش، جامعه آماری و نمونه: این پژوهش نیمه آزمایشی بود که با استفاده از طرح پیش آزمون_پس آزمون با گروه کنترل انجام شد. جامعه آماری پژوهش شامل تمامی زنان دارای همسر جانباز و فرزند دختر 18 تا 20 سال، شهر گرگان در سال 1398 بود. با توجه به اینکه در طرح های تجربی و نیمه تجربی برای افزایش اعتبار درونی، در هر یک از گروه ها حداقل بایستی 15 نفر حضور داشته باشند (2007, Khodayari Fard, Shahabi, & Akbari)، در این پژوهش از میان همسران و فرزندان جانبازان مراجعه کننده به مرکز مشاوره شاهد گرگان به شیوه نمونه گیری در دسترس تعداد 60 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی در گروه آزمایش 1 (15 نفر مادران)، آزمایش 2 (15 نفر فرزندان)، کنترل 1 (15 نفر مادران)، کنترل 2 (15 نفر فرزندان) جایگذاری شدند. ملاک های ورود به پژوهش عبارت بودند از همسر و فرزند جانباز بودن، عدم ابتلا به اختلالات روانپریشی مزمن طبق ملاک‌های پنجمین راهنمای تشخیصی آماری اختلالات روانی و با توجه به مصاحبه بالینی؛ علاقه به شرکت در جلسات مداخله و متعهد شدن به حضور در تمامی جلسات درمانی مداخله و شرکت نکردن هم زمان در دیگر برنامه های درمانی. ملاک خروج نیز شامل غیبت بیش از دو جلسه در جلسات مداخله.
ابزار سنجش
پرسش نامه افسردگی بک(Beck Depression Inventory): پرسشنامه‌ی افسردگي بك يك پرسشنامه‌ی 21 سوالی است كه نشانه‌های تعريف شده‌ی افسردگي از جمله غمگيني، احساس گناه، از دست دادن علاقه، كناره گيري اجتماعي و افكار خودكشي را مورد ارزيابي قرار می‌دهد (Johari Fard, Seifi, Gandomani, zare, & kalantari, 2013). هر گروه از پرسش‌ها شامل 4 گزينه است. همه پرسش‌ها بر اساس مقیاس لیکرت (0 تا 3) نمره گذاری شده و نمره کل فرد از راه جمع تمامی‌پرسش ها، دامنه‌ای از 0 تا 63 را شامل خواهد شد. Beck, Steer & Garbin (1988) در یک تحلیل سطح بالا از کوشش‌های مختلف برای تعیین همسانی درونی، ضرایب ۷۳/۰ تا ۹۲/۰ با میانگین ۸۶/۰ را به دست آوردند. ارزشیابی روایی محتوایی، سازه و افتراقی و نیز تحلیل عاملی عموماً نتایج مطلوبی داشته‌اند. محتوای ماده‌های پرسشنامه افسردگی بک، با هم فکری و هم رأی متخصصان بالینی در مورد نشانه‌های مرضی بیماران افسرده تدوین شده و شش مورد از نه مقوله راهنمای تشخیصی آماری اختلال‌های روانی برای تشخیص افسردگی نیز در آن گنجانیده شده است (Beck, Ward, Mendelson, Mock, & Erbaugh, 1961).
روایی همزمان با درجه بندی های بالینی برای بیماران روان پزشکی نشانگر ضرایب همبستگی از متوسط تا بالا و r = 72 Mdn 0/55 – ۰/۹۶ است (Beck & et al., 1988). همبستگی این آزمون با مقیاس درجه بندی همیلتون برای افسردگی (۷۳/۰)، مقیاس خودسنجی افسردگی زونگ (۷۶/۰)، و مقیاس افسردگی پرسشنامه شخصیت مینه سوتا (76/0) به دست آمده است (Beck & et al., 1988). ضریب آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر 96/0 به دست آمد. برخی از سوالات این پرسشنامه عبارت اند از: 1-احساس می کنم آینده امیدبخشی در انتظارم نیست. 2-احساس می کنم مجازات می شوم.
پرسشنامه درد مک گیل (McGill Pain Questionnaire): پرسشنامه درد مک گیل (MPQ) داراي 20 مجموعه عبارت است و هدف آن سنجش درك افراد از درد از ابعاد مختلف (سه بعد ادراك حسی درد، ادراك عاطفی درد، ادراك ارزیابی درد، و دردهاي متنوع و گوناگون) می باشد (Melzack, 1997).Dworkin, Turk, Revicki, Harding, Coyne, & et al (2009) فرم تجدید نظر شده درد مک گیل را طراحی کردند. در فرم تجدید نظر شده 15 گویه از شماره پیشین را که توانایی تطبیق با ادبیات و تشخیص جامع و فراگیر در مورد توصیفات حسی و عاطفی درد غیرنوروپاتیک تامین میکرده است حفظ شده و بر پایه نتایج تحقیقات درد نوروپاتیک و دیگر تجربیات بالینی هفت گویه به SF-MPQ اضافه شد که عبارتند از: درد خسته کننده یا تحلیل دهنده، شوك برقی، یخ کردن، احساس یخ زدگی، لمس ساعقه یا ساعق هزدگی، خارش، قلقلک یا سوزن سوزن شدن و بی حسی. این گویه ها به 15 گویه توصیف کننده درد حسی و عاطفی اضافه شده و با اصلاح چهارچوب پاسخ و تبدیل آن به مقیاسی با دامنه 0تا10 میزان پاسخگویی در مطالعات طولی را افزایش داده اند. روایی و پایایی این پرسشنامه در سال 2009 مورد بررسی قرار گرفت (Dworkin & et al, 2009). یافته هاي این پژوهش پایایی و روایی بالایی را براي این پرسشنامه نشان دادند. نتایج تحلیل عاملی اکتشافی و تاییدي حاکی از وجود چهار خرده مقیاس درد پیوسته، درد متنوع، درد نوروپاتیک، و درد عاطفی بود. ضریب آلفاي کرونباخ به ترتیب 83/0، 87/0، 87/0 و 86/0 گزارش شده است. در ایران روایی و پایایی این پرسشنامه توسط (2011) Khosravi, Sadighi, Moradi, & Zendehdel به روش ضریب آلفاي کرونباخ برای کل پرسشنامه 85/0، و آلفاي کرنباخ هر چهار مولفه آن را بالاي 80/0 به دست آمده است. ضریب آلفای کرونباخ در پژوهش حاضر 83/0 به دست آمد. چند نمونه از سوالات پرسشنامه عبارت اند از: 1- کدام عبارت درد فعلی شما را توصیف می‌کند. 2- کدام عبارت بدترین دردی را که تا به حال داشته‌اید توصیف می‌کند.
پرسشنامه سلامت عمومی (General Health Questionnaire): پرسشنامه سلامت عمومی دارای 28 سوال بوده و توسط Goldberg & Hiller (1979) ارائه شده و داراي 4مقیاس فرعی است و هر مقیاس7 پرسش دارد. از 28 عبارت پرسشنامه موارد 1 الی 7 مربوط به مقیاس علائم جسمانی است. موارد 8 الی 14 علائم اضطرابی و اختلال خواب را بررسی کرده و موارد 15 الی 21 مربوط به ارزیابی علائم کارکرد اجتماعی است و نهایتاً موارد 22 الی 28 علائم افسردگی را می سنجد. براي جمع بندي نمرات به الف نمره صفر، ب 1، ج 2 و د نمره 3 تعلق میگیرد. در هر مقیاس از نمره 6 به بالا و در مجموع از نمره 22 به بالا بیانگر علائم مرضی است. پايايي بازآزمايي مقياس سلامت رواني بر حسب نتايج دو بار اجراي آزمون و همساني دروني مقياس بر حسب ضريب آلفاي كرونباخ محاسبه شد و مورد تاييد قرار گرفت. ضرايب آلفاي كرونباخ براي بهزيستي و درماندگي روانشناختي در نمونه هاي بيمار و بهنجار از 89/0 تا 94/0 محاسبه شد. ضرايب پايايي بازآزمايي نيز به همين ترتيب از 85/0 تا 91/0 به دست آمد. همه ضرايب در سطح 001/0p< معنادار بودند. روايي همزمان مقياس سلامت رواني بر حسب ضرايب همبستگي زير مقياس هاي اين ابزار با نمره كلي پرسشنامه سلامت عمومي بررسي شد. اين ضرايب براي بهزيستي روانشناختي 87/0- و براي درماندگي روانشناختي 88/0 محاسبه و در سطح 001/0p< تاييد شد. نتايج مربوط به روايي تفكيكي مقياس سلامت رواني نيز نشان داد كه اين مقياس مي تواند افراد دو گروه بيمار و بهنجار را متمايز كند. که توسط Besharat در سال 1388 هنجار یابی شده است. (Besharat, 2009). ضریب آلفای کرونباخ در این پژوهش 95/0 به دست آمد. برخی از سوالات این پرسشنامه عبارت اند از: 1- آیا از یک ماه گذشته تا به امروز اتفاق افتاده که بر اثر نگرانی دچار بیخوابی شده باشید؟ 2- آیا از یک ماه گذشته تا به امروز فکر کرده اید که شخص بی ارزشی هستید؟
روش اجرا
روش اجرا به این صورت بود که پس از هماهنگی های لازم با مدیریت مرکز مشاوره شاهد، ابتدا جلسه توجیهی برای همسران جانبازان مراجعه کننده به این مرکز برگزار گردید و پس از بیان اهداف پژوهش، بین مادران 45 تا 55 سال که فرزند دختر 18 تا 20 سال داشتند، پرسشنامه های افسردگی بک و درد مزمن مک گیل بر روی مادران و پرسشنامه سلامت روان بر روی فرزندان دختر آنها توزیع و اجرا گردید، سپس افرادی که در پرسشنامه افسردگی نمره بالاتر از خط برش (30) و در پرسشنامه درد مزمن نمره بالاتر از 100 و دخترانشان در پرسشنامه سلامت عمومی نمره بالاتر از خط برش (18) داشتند و با کسب رضایت نامه کتبی، اعضای نمونه انتخاب و به صورت تصادفی در گروه های آزمایش و کنترل جایگذاری شدند. برنامه مداخله برای گروه های آزمایش واقعیت درمانی (8 جلسه) هفته ای یک بار و هر جلسه 90 دقیقه اجرا شد، جلسات برای زنان دارای همسر جانباز روزهای یکشنبه و جلسات فرزندان آنها روزهای سه‌شنبه اجرا شد. در پایان گروه های آزمایش و کنترل مجدد پرسشنامه را تکمیل کردند. لازم به ذکر است تقریبا تمامی کدهای اخلاقی مطرح شده توسط انجمن روانشناسی آمریکا مانند جلب رضایت نامه کتبی افراد نمونه، محرمانه ماندن اطلاعات به دست آمده، و ترک جلسه بر اساس ملاک های ورود و خروج، در این پژوهش رعایت شده است. داده‌های کمی حاصل از انجام این تحقیق، با استفاده از آماره‌های توصیفی مثل فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد توصیف و در سطح استنباطی نیز از آزمون‌های تحلیل کوواریانس استفاده شده است. داده‌ها نیز با استفاده از نرم‌افزار آماری SPSS-22 تحلیل شد. روش مداخله در این پژوهش بر اساس راهنمای درمانی کتاب واقعیت درمانی(2017) Sahebi ارائه شد که خلاصه آن در جدول 1 آمده است:
جدول 1. خلاصه جلسات واقعیت درمانی (Sahebi, 2017)
جلسات | محتوا |
اول | معرفی برنامه درمانی، منطق زیربنایی آن، اخذ پیش آزمون معرفی درمانگر و درمانجو، قواعد گروه و تنظیم اهداف. |
دوم | معرفی چرایی و چگونگی صدور رفتار از سوی ما: ما چرا رفتار می کنیم؟ ما چگونه رفتار می کنیم؟ شناخت نیازهای خود و چگونگی برآورده کردن آنها. |
سوم | ارزیابی ادراک و برداشت از درد. چگونه احساسات، هیجانات و ناسازگاری های رفتاری توأم با آن از آن متأثر بوده ولی زاده مستقیم آن نیستند. ارزیابی و ادراک و برداشت زنان از درد. |
چهارم | معرفی رفتار کلی و آشناسازی فرد با مؤلفه رفتار کلی فکر، عمل، احساس و فیزیولوژی اینکه ما همواره برد و مؤلفه فکر و عمل به طور مستقیم و بر مؤلفه های احساس و فیزیولوژی بطورغیرمستقیم و فقط از طریق بکارگیری و دستکاری چرخ های جلوی ماشین، یعنی فکر و عمل کنترل و مدیریت داریم. |
پنجم | آشنایی اعضاء با چگونگی طرح ریزی حل مشکل استرس و برنامه ریزی برای زندگی فعلی خود |
ششم | معرفی هفت رفتار تخریب گر (انتقاد، غرغر، شکایت و...) تشخیص الگوی استفاده از عوامل در تعاملات اصلی زندگی، معرفی هفت رفتار سازنده رفتار )گوش دادن، تشویق و...)، آشنایی با شیوة تعهد نسبت به انجام دادن و عمل کردن طرح و برنامه های انجام شده |
هفتم | معرفی و بحث پیرامون کنترل درونی در صورت یادآوری تجربه آسیب زا باآموزش اصول ده گانه تئوری انتخاب توضیح مبسوط، درخواست از آنها برای ارائه مثال های شخصی. |
هشتم | کمك به فرد در جهت تدوین یك طرح عینی برای اجتناب از بکارگیری و تن دادن به کنترل بیرونی (قرارگرفتن در شرایطی که تجربه آسیب زا یادآوری می شود) و همچنین انجام پس آزمون. |
یافته‌های پژوهش
در این پژوهش 30 زن دارای همسر جانباز و 30 فرزند دختر شرکت کردند که 27 % از شرکت کنندگان گروه آزمایش مادران سنین 40 تا 45 سال، 49 % مادران سنین 46 تا 50 سال و 24 % مادران دارای سنین 51 تا 55 سال بودند. و در گروه کنترل، 29 % از شرکت کنندگان مادران سنین 40 تا 45 سال، 57 % مادران سنین 46 تا 50 سال و 14 % مادران دارای سنین 51 تا 55 سال بودند. همچنین در گروه آزمایش 64 % از دختران 18 سال، 29 % 19 سال و 7 % 20 سال سن داشتند و در گروه کنترل 59 % از دختران 18 سال، 31 % 19 سال و 10 % 20 سال سن داشتند. آماره توصیفی متغیرهای افسردگی، درد مزمن و سلامت روان در گروه های مورد مطالعه طی مراحل ارزیابی در جدول 2 درج شده است.
جدول 2. آماره توصیفی متغیرهای افسردگی، درد مزمن و سلامت روان در گروه های آزمایش و کنترل طی مراحل ارزیابی
کنترل | آزمایش | زمان | متغیر | ||
انحراف استاندارد | میانگین | انحراف استاندارد | میانگین |
|
|
41/8 | 12/35 | 77/9 | 50/39 | پیش آزمون | افسردگی |
77/8 | 19/36 | 27/8 | 30/31 | پس آزمون | |
78/6 | 14/28 | 87/6 | 21/29 | پیش آزمون | درد مزمن |
82/6 | 21/27 | 48/4 | 11/19 | پس آزمون | |
66/7 | 34/26 | 62/5 | 51/22 | پیش آزمون | سلامت روان |
82/7 | 47/27 | 49/3 | 16/17 | پس آزمون | |
همان طورکه در جدول 2 مشاهده می شود، میانگین و انحراف استاندارد نمرات متغیرهای افسردگی، درد مزمن مادران و سلامت روان فرزندان آنها در گروه آزمایش نسبت به مرحله پیش آزمون تغییراتی داشته است، این تغییرات موید آن است که در گروه آموزش واقعیت درمانی، نمرات پس آزمون شرکت کنندگان در این متغیرها کاهش داشته است. به منظور آزمون این تفاوت بین گروه های آزمایش و کنترل از تحلیل کوواریانس تک متغیره استفاده شد. نرمال بودن توزیع نمرات و همگنی واریانس های متغیرهای افسردگی، درد مزمن و سلامت روان به ترتیب با استفاده از آزمون های شاپیرو ویلکز و لوین با مقادیر (05/0<p) برقرار می باشد. مفروضه همگنی شیب رگرسیون نیز با استفاده از محاسبه مقدار F تعامل بین همپراش و مستقل در متغیرهای افسردگی، درد مزمن و سلامت روان به ترتیب با مقادیر (91/59F=، 137/0P=)، (428/5F=، 065/0P=) و (21/74F=، 134/0P=) محقق شد. لذا، می توان از تحلیل کوواریانس چند متغیره استفاده کرد. پس از خارج نمودن اثر پیش آزمون و متغیرهای کنترل به روش تحلیل کوواریانس چند متغیره، اثر معناداری برای عامل عضویت گروهی وجود دارد (001/0P=، 527/036F=، 031/0= ضریب لامبدای ویکلز، 78/0= ضریب اتا)؛ بدین معنا که بین گروه های مورد مطالعه حداقل در یکی از متغیرهای افسردگی، درد مزمن و سلامت روان تفاوت معناداری وجود دارد. از این رو، از تحلیل کوواریانس تک متغیره با هدف تعیین تفاوت استفاده شد که نتایج حاصل از آن در جدول 3 درج شده است.
جدول3. نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیره برای بررسی تاثیر واقعیت درمانی بر متغیرهای افسردگی، درد مزمن مادران و سلامت روان دختران
متغیر | منبع تغییرات | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معناداری | مجذور اتا | توان آزمون |
افسردگی | پیش آزمون | 87/356 | 1 | 87/356 | 70/41 | 001/0 |
941/0 |
1 |
گروه | 90/3641 | 1 | 90/3641 | 61/411 | 001/0 | |||
خطا | 429/237 | 27 | 051/9 |
|
| |||
درد مزمن | پیش آزمون | 79/2316 | 1 | 79/2316 | 11/451 | 001/0 |
674/0 |
1 |
گروه | 26/191 | 1 | 26/191 | 96/42 | 001/0 | |||
خطا | 71/119 | 27 | 51/4 |
|
| |||
سلامت روان | پیش آزمون | 75/234 | 1 | 75/234 | 70/32 | 001/0 |
815/0 |
1 |
گروه | 62/1426 | 1 | 62/1426 | 02/116 | 001/0 | |||
خطا | 911/329 | 27 | 510/12 |
|
|
چنانچه در جدول 3 ملاحظه می شود، واقعیت درمانی بر افسردگی (001/0P=، 61/411F=، 94/0= ضریب اتا)، درد مزمن (001/0P=، 96/42F=، 67/0= ضریب اتا) و سلامت روان (001/0P=، 02/116F=، 81/0= ضریب اتا) تاثیر دارد، لذا فرضیه 1، 2 و 3 تایید می شود. به علاوه واقعیت درمانی به ترتیب منجر به کاهش 94 و 67 درصدی افسردگی و درد مزمن مادران گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل و افزایش سلامت روان فرزندان گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل در نرحله پس آزمون شده اند. توان آزمون 1 به دست آمده در این پژوهش نیز نشان دهنده حجم نمونه آماری مناسب برای این چنین نتیجه گیری است.
بحث و نتیجه گیری
این پژوهش با هدف اثربخشی واقعیت درمانی بر نشانگان افسردگی و احساس درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و سلامت روان فرزندان دختر آنها انجام شد. در خصوص فرضیه اول مبنی بر اینکه واقعیت درمانی بر افسردگی زنان دارای همسر جانباز تاثیر دارد، نتایج این پژوهش نشان داد که درمان مذکور بر افسردگی در زنان دارای همسر جانباز تاثیر دارد.
این یافته با نتایج حاصل از مطالعه kiani (2018) Farshchi, &و Polistico & et al (2018) همسو می باشد. در تبیین یافته های پژوهش می توان گفت که رفتار شامل چهار مؤلفه عمل، فکر، احساس و فیزیولوژی است. از آنجایی که در واقعیت درمانی معتقدیم هر رفتاری که از ما سر می زند رفتاری انتخاب شده است، بنابرین افسردگی نیز رفتاری انتخابی به نام "افسردگی کردن است". همسران جانبازان به دلیل شرایط ویژه همسرانشان در موقعیتی قرار دارند که یکی از رابطه های اساسی آنها (رابطه زناشویی) آن طور که می خواهند پیش نمی رود و برخی از نیاز های اساسی شان مانند نیاز به عشق و تعلق ارضا نمی شود احساسات ناخوشایند در آنها به وجود می آید. فرد در این شرایط ممکن است رفتار های نادرستی را پیش گیرد که یکی از این رفتارها همان "افسردگی کردن است". بر همین اساس به افراد گروه تئوری انتخاب و ماشین رفتار آموزش داده شد و تاکید بر آن بود که وقتی فرد فکر و عمل خود را تغییر دهد به طور خودکار احساس بهتری را تجربه می کند و به طبع آن تغییرات مثبت در فیزیولوژی بدن به وجود می‌آید. بنابراین آگاهی از مؤلفه های مفاهیم رفتار کلی و ماشین رفتار توانست تاثیر مثبت بر کاهش افسردگی افراد نمونه داشته باشد (Moin, & Hosseini, 2020).
مطابق با فرضیه دوم این پژوهش مبنی بر اینکه واقعیت درمانی بر درد مزمن زنان دارای همسر جانباز تاثیر دارد، مشخص شد که این مداخله بر احساس درد مزمن در زنان دارای همسر جانباز موثر بود. در خصوص این یافته مطالعه مشابهی مشاهده نشد، لذا پژوهشگران تنها به تبیین یافته های حاصل از مطالعه خود بسنده می کنند. همسران جانبازان به دلیل نداشتن روابط گرم و صمیمانه با همسرانشان و عدم ارضای نیازهای اساسی شان سعی می کنند با قربانی نشان دادن خود، مسولیت را از خود سلب کنند، دائم کمک بخواهند و سیستم خلاقشان در جهت خود تخریب گری گام بر می دارد بنابراین از درد های مداوم، استرس و اضطراب رنج می برند. در این دوره آموزشی مبتنی بر واقعیت درمانی به افراد نمونه آموزش داده شد تا از مثلث قربانی خارج شوند و به دایره توانمندی ها بازگردند. آنها در این دوره متوجه شدند با پذیرفتن مسولیت ها و عدم احساس قربانی بودن و تغییر در رفتار و خواسته ها و پذیرش واقعیت های زندگی و توجه به ارزش های زندگی می توانند از توانمندی های بالقوه خود استفاده کنند. با آموزش ماشین رفتار و تاکید بر تغییر فکر و عمل که به احساس و فیزیولوژی بهتر می انجامد و آگاهی از انتخاب های درست به مراتب احساس درد کاهش یافت و توانستند با آنچه در زندگی شان رخ می دهد کنار بیایند تا وضعیت بهتری داشته باشند (Ghotbinejad, & et al., 2018).
مطابق با فرضیه سوم این پژوهش مبنی بر اینکه واقعیت درمانی بر سلامت روان دختران دارای پدر جانباز اثربخش می باشد، مشخص شد که این مداخله بر احساس درد مزمن در دختران دارای فرزند جانباز موثر بود. این یافته با نتایج حاصل از مطالعه Kamsari, & et al (2021)، Nasrabad, & et al (2018) و (2018) Holland & Walker همسو می باشد. در تبیین یافته های پژوهش می توان گفت از آنجایی که انسان ها با هم پیوند عاطفی برقرار می کنند فرزندان با قرار دادن والدین در دنیای مطلوب خود و والدین نیز با قرار دادن آنها در دنیای مطلوبشان با هم پیوند عاطفی برقرار می کنند. زمانی که فرزند والدین خود را در دنیای مطلوب خود قرار می دهند تقریبا بیرون کردن آن غیر ممکن خواهد بود، می توان گفت رابطه والد و کودک رابطه ای بی همتا می باشد. بد رفتاری با فرزند، طرد کردن و غفلت نسبت به نیازهای کودک گاهی بسیار فراگیر است و بخش ناخشنودی روابط بین والد و فرزند ناشی از کوشش والدین به وادار ساختن فرزندان به کاری است که مایل به انجامش نیستند 2021) (Kamsari, & et al., گرچه نیت والدین اغلب خیر است ولی فرزندان برای دستیابی به آزادی های شخصی در برابر تلاش های والدین خود مقاومت می کنند همچنین با توجه به دنیای اداراکی که خود از سه فیلتر عبور می کند شامل حواس پنج‌گانه، دانش کلی و سیستم ارزش گذاری، از آنجایی که افراد همواره به دنبال ادراک جهان پیرامون خود هستند و به جستجوی مسائلی می‌پردازند که دارای ویژگی‌های مورد علاقه‌شان باشد و این فهرست نامحدود است (Ghorbani & et al., 2019). بنابراین دنیای اداراکی فرزندان می‌تواند متفاوت از دنیای اداراکی والدین باشد. با آشنایی مادران از مفهوم دنیای مطلوب و دنیای اداراکی متفاوت در فرزندان و درک این موضوع که دنیای مطلوب افراد با هم متفاوت است به مادران گروه کمک کرد تا تفاوت خواسته های خود و فرزندانشان را بپذیرند و با توجه به نیاز به آزادی فرزندان با کاهش اعمال کنترل گری و قدرت والدین با آگهی در این زمینه توانست رابطه و پیوند عمیق تری ایجاد کرده و سازگاری بیشتر ایجاد شده توانست سلامت روان کودکان به ویژه در بخش کارکردهای اجتماعی را افزایش دهد.
باید توجه داشت این پژوهش نیز همچون هر پژوهشی باید با محدودیت‌هایی رو به رو بوده است. چنانچه، این مطالعه تنها بر روی زنان دارای همسر جانباز و فرزندان آنها شهر گرگان انجام شد. لذا قدرت تعمیم یافته های پژوهش به سایر نمونه ها را کاهش می دهد. از دیگر محدودیت های پژوهش عدم انجام پیگیری بود. بنابراین پیشنهاد می شود که سایر محققان علاقمند به این حوزه موضوع مورد بحث در این پژوهش را در فرزندان پس جانبازان در سایر شهرها انجام دهند و از سایر طرح های آزمایشی با نمونه گیری تصادفی استفاده کنند. همچنین تاثیر مداخله مورد نظر را در دوره‌های نسبتا بلند مدت مورد پیگیری قرار دهند تا میزان ثبات نتایج در طول زمان مشخص شود.
با توجه به اینکه واقعیت درمانی در بهبود نشانه‌های افسردگی و درد مزمن زنان دارای همسر جانباز و افزایش سلامت روان فرزندان آنها اثربخش بود، پیشنهاد میشود ضرورت یادگیری و اهمیت برگزاری دوره‌های آموزشی واقعیت درمانی با هدف کاهش نشانه‌های افسردگی و درد مزمن و افزایش سلامت روان به متخصصان سلامت روان و مشاوران مراکز درمان روانشناختی آموزش داده شود.
سپاسگزاری
نویسندگان بر خود لازم می بینند از کلیه شرکت کنندگان در این پژوهش تقدیر و تشکر به عمل آورند.
منابع
Aghaeipour Guasraei, M., Tavoli, A., Kamal, A., & Ghafouri, GH., Z. (2020). Comparison of the effectiveness of three therapies based on schema, cognitive-behavioral and mindfulness on reducing anxiety and depression in veterans' spouses. Clinical Psychology and Personality, 17 (1): 123-134. [Persian]
Alirezaei, M., Fathi Aghdam, GH., Ghamari M., & Bazazian, S. (2020). Comparison of the effectiveness of reality therapy and schema therapy on stress syndrome in women with marital conflict. Psychiatric Nursing, 8(2): 1-13. [Persian]
Abyar, Z., Rahimi, E., Mardpour, A., Ahmadi Nasrabad Sofla, S., & Zamani, N. (2016). The effectiveness of emotion regulation training on the mental health of mothers with children with mental disorders. Journal of Health Research, 2 (1): 17-23. [Persian]
Beck, A., Epstein, N., Brown, G., & Steer, RA. (1988). An inventory for measuring clinical anxiety: psychometric properties. Consult Clin Psychol, 56: 893-897.
Beck, A., Ward, H., Mendelson, M., Mock, E., & Erbaugh, J. (1961). An inventory for measuring depression. Archives of General Psychology, 4 (2): 561–571.
Besharat, M. (2009). Reliability and validity of the 28-item questionnaire of the Mental Health Scale in the Iranian population. Scientific Journal of Forensic Medicine, 15 (2): 78-91. [Persian]
Dekel, R., Levinstein, Y., Siegel, A., Fridkin, S., & Svetlitzky, V. (2016). Secondary traumatization of partners of war veterans: The role of boundary ambiguity. Journal of Family Psychology, 30(1): 63-71.
Delsouz Khaki, H., Kafi, M, Moazami, SH., & Tahmasebi, J. (2020). The effectiveness of communication skills training on reducing psychological and verbal violence in women victims of domestic violence in Karaj. Social and disciplinary research on women and the family, 8 (2): 315-333. [Persian]
Dworkin, H., Turk, C., Revicki, A., Harding, G., Coyne, S., Peirce-Sandner, S., & Farrar, T. (2009). Development and initial validation of an expanded and revised version of the Short-form McGill Pain Questionnaire (SF-MPQ-2), 144(1-2): 35-42.
Farhangi, A., (2020). The effectiveness of meaning therapy on the level of happiness and loneliness of infertile spouses of veterans. Journal of Military Psychology, 11 (42): 65-55. [Persian]
Farshchi, N., Kiani, Q. (2018). Effectiveness of Group Therapy Reality in Reducing Depression, Anxiety and Increased Compliance to Treatment in Patients with Diabetic Type 1. J Adv Med Biomed Res. 26 (117):74-85. [Persian]
Ghotbi Nejad Bahr Asmani, U., Ahadi, H., Hatami, H., & Sarami Foroushani GH. (2018). Comparison of the effectiveness of group positive psychotherapy and group psychotherapy on spiritual attitude, distress tolerance and quality of life in women with chronic pain. Anesthesia and pain, 9 (4): 51-65. [Persian]
Ghorbani Vajani, M., Ejei, J., & Gholam Ali Lavasani, M. (2019). The Effectiveness of Documentary Retraining on the Mental Health of Children of Divorced High School Boys. Knowledge and Research in Applied Psychology, 20 (1): 26-34. [Persian]
Glaser, W. (2019). Reality therapy: in addition to an introduction to modern reality therapy based on selection theory. Translated by Ali Sahebi, Tehran: Sayeh Sokhan Publications. [Persian]
Goldberg, D., & Hillier, V. (1979). A scaled version of General Health Questionnaire. Psychological Medicine, 9(1): 131-145.
Holland, C., & Walker, M. (2018). The effectiveness of reality therapy on students' spiritual and general health. International Journal of Theory of Selection and Treatment of Reality, 37 (2): 17-23.
Isa Nejad, O., & Azadbakht, F. (2019). Comparison of the effectiveness of two approaches of acceptance, commitment and cognition, mind-based therapy, quality of life awareness and resilience of spouses of war veterans with post-traumatic stress disorder (PTSD). Journal of Military Psychology, 10 (38): 57-69. [Persian]
Johari Fard, R., Seifi Gandomani, M., Zare, H., & Kalantar, S. (2013). The effect of depressing and threatening music themes on reminding and estimating the frequency of emotional and neutral stimuli in students. Knowledge and Research in Applied Psychology, 13 (3): 12-24. [Persian]
Kudang, E., Mustaffa, B., Sabil, S., Khan, A., & Yahya, F. (2019). Coping Styles in Group Reality Therapy among Cardiac Women Patients with Depression. Indian Journal of Public Health Research & Development, 10(4): 1377-1381.
Kiani, S., Sabahi, P., Makvand Hosseini, SH., Rafieinia, P., & Al-Bouyeh, M. (2020). Comparison of the effectiveness of acceptance and commitment based therapy and positive cognitive-behavioral therapy on psychological disorders in patients with chronic pain. Journal of Health Psychology, 9 (36): 133-150. [Persian]
Kamsari, F., Keshavarz Afshar H., Ghadami M., & Ahghar G. (2021). Comprehensive the effects of Adlerian group counseling and reality therapy on self-efficacy in students of middle school. Rooyesh, 10 (5) :107-118. [Persian]
Khosravi, M., Sadighi, S., Moradi, SH., & Zendehdel, K. (2011). [Persian-McGill pain questionnaire; translation, adaptation and reliability in cancer patients: a brief report (Persian)]. TUMJ, 71(1):53-58. [Persian]
Khodayari Fard, M., Shahabi, R., & Akbari Zardkhaneh, S. (2007). The relationship between religious attitude and marital satisfaction in married students. Family Studies, 3 (10): 611-620. [Persian]
Lin, X. (2019). Novel Mental Health Management and Therapy through Virtual Reality. Doctoral dissertation, Kent State.
Lahav, Y., Kanat-Maymon, Y., & Solomon, Z. (2017). Posttraumatic growth and dyadic adjustment among war veterans and their wives. Frontiers in psychology, 8, 1102.
Melzack, R. (1997). The McGill Pain Questionnaire: major properties and scoring methods. Pain, 1(3): 277-299.
Moin, L., Hosseini, A. (2020). The effectiveness of reality therapy on depression in women heads of households under the auspices of the Imam Khomeini Relief Committee in Shiraz. Women and Family Studies, 13 (49): 65-89. [Persian]
Nasrabad Sofla, S., Zarei, E., & Najarpourian, S. (2018). The Effectiveness of Reality Therapy on Quality of life, Mental Health and Happiness of Parents of Children with Disabilities. hrjbaq, 3 (2): 95-100. [Persian]
Oveyssi Fardavi, GH. (2017). Pathology of the families of spinal cord amputees: a study with an underlying theory approach. Anthropology Quarterly, 15 (22): 47-17. [Persian]
Pereira, G., Roios, E., & Pereira, M. (2017). Functional disability in patients with low back pain: the mediator role of suffering and beliefs about pain control in patients receiving physical and chiropractic treatment. Brazilian Journal of Physical Therapy, 58(2): 1- 8.
Polistico, K., Roll, D., Damiani, F., & Demesmin, D. (2018). Integrative virtual reality therapy produces lasting benefits for a young woman suffering from chronic pain and depression post cancer surgery: A case study. Journal of Alternative Medicine Research, 10(1): 99-109.
Shield, M. (2016). Stress and depression in the employed population. Health Reports. 17(4): 1- 20.
Schmeer, K. (2017). Family structure and child anemia in Mexico. Social Science Medicine, 95: 16–23.
Stutey, M., & Wubbolding, E. (2018). Reality play therapy: A case example. International. Journal of Play Therapy, 27(1): 1-13.
Sahebi, A. (2017). Invitation to take responsibility. Tehran: Sayeh Sokhan Publications.
Savadi, Z., Bahmani, B., & Zadeh Mohammadi, A. (2021). The effectiveness of teaching the concepts of unity-oriented approach on reducing depressive symptoms and increasing the spiritual well-being of bereaved mothers. Culture of Counseling and Psychotherapy, 12 (46): 259-280. [Persian]
Shafiee, S., & Mousavi Viyeh, F. (2021). An extended mother in the lived experience of veterans' wives. Cultural and Educational Quarterly of Women and Family, 15 (52): 107-128. [Persian]
Sedaghat, H., Sahebi, A., & Shahabi, M. (2016). The effectiveness of case therapy on people with major depression with a history of suicide. Journal of Forensic Medicine, 20: 378-371. [Persian]
Topcu, Y. (2018). Relations among Pain, Pain Beliefs, and Psychological Well-Being in Patients with Chronic Pain. Pain Management Nursing. Original Article, 12(4): 1- 8.
Verdeli, H., Baily, C., Vousoura, E., Belser, A., Singla, D., & Manos, G. (2018). The case for treating depression in military spouses. Journal Family Psychology, 25: 488–96.
Yahya Zadeh, H., Masoomzadeh, N. (2016). Living Experiences of Veterans' Wives. Welfare Planning and Social Development, 28: 115-91. [Persian]
Zimering, R., Munroe, J., & Gulliver, S. (2017). Secondary traumatization in mental health care providers. Psychiatric Times, 20(4): 1-4.
