واکاوی پیوند زبان و قدرت در اشعار طنز ابوالقاسم حالت با بهره‌گیری از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

الموضوعات : Social (with literary and artistic features)

مجتبی دستجردی ¹ , ابراهیم رحیمی زنگنه ² , غلامرضا سالمیان ³ , خلیل بیگ‌زاده ⁴

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
3 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.
4 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

تاريخ الإرسال : 12 الأربعاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: تحلیل گفتمان انتقادی, قدرت, ایدئولوژی, شعر طنز, ابوالقاسم حالت,

ملخص المقالة :

اثرپذیری زبان از مناسبات قدرت همواره با نوعی تمایل ذاتی به پنهان‌شدن همراه است. آشکارسازی این فرآیند موضوع اصلی رویکردی است که تحت عنوان تحلیل گفتمان انتقادی توسط نورمن فرکلاف معرفی شده است. در این رویکرد که به بررسی متن به‌عنوان بستر تبلور زبان تأکید دارد، تحلیلگر در آغاز با بهره‌گیری از الگویی نظام‌مند به تجزیۀ متن می‌پردازد و سپس به تشریح ارتباط متن با بافت اجتماعی آن اقدام می‌کند؛ آنگاه با استفاده از داده‌های به‌دست‌آمده، ضمن نیم‌نگاهی به ایدئولوژی‌های بسط‌یافته در متن، ارتباط میان داده‌ها را با مناسبات قدرت در بافت اجتماعی تبیین می‌نماید. نتایج این بررسی همواره حاکی‌از آن است که پدیدآورندگان متون گاه ضمن همراهی با خواست گروه‌های مسلط، به بازتولید مناسبات قدرت می‌پردازند و گاه افزون‌بر مخالفت با ایشان، با به‌چالش‌کشیدن این مناسبات، دگرسانی در نظم گفتمانی و تسهیل در تغییر اجتماعی را میسّر می‌سازند. رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی اگرچه در بررسی بسیاری‌از متون کاربرد دارد، اما متون طنز با در‌بر‌داشتن دیدگاه‌های نقادانه نسبت‌به مسائل اجتماعی و مناسبات قدرت، تناسب بیشتری با آن دارند. جستار پیش‌روی نیز که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به‌روش توصیفی-تحلیلی صورت گرفته است، به واکاوی پیوند زبان و قدرت در اشعار طنز ابوالقاسم حالت با بهره‌گیری از رویکرد یادشده پرداخته است. نتایج به‌دست‌آمده گویای آن است که شاعر ضمن مخالفت با گفتمان غالب، با به‌چالش‌کشیدن مناسبات قدرتِ موجود در جامعۀ هم‌روزگار خود، به ایجاد دگرسانی در نظم گفتمانی و تسهیل در تغییر اجتماعی یاری رسانده است.

المصادر:

کتاب¬ها
آبراهامیان، یرواند. (1379). ایران بین دو انقلاب، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: مرکز.
آبراهامیان ، یرواند. (1395). تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمد‌ابراهیم فتاحی، تهران: نی.
آسابرگر، آرتور. (1398). تحلیل گفتمان کاربردی، ترجمۀ حسین پاینده، تهران: مروارید.
آقاگل‌زاده، فردوس. (1393). تحلیل گفتمان و کاربرد‌شناسی، تهران: نویسۀ پارسی.
اصلانی، محمدرضا. (1387). فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کاروان.
بیکر، پل، و الس، سیبونل. (1398). فرهنگ مفاهیم کلیدی تحلیل گفتمان، ترجمۀ داود کوهی، تبریز: آکادمیک.
پالتریج، برایان. (1395). درآمدی بر تحلیل گفتمان، ترجمۀ طاهره همتی، تهران: نویسۀ پارسی.
پزشکزاد، ایرج. (1384). طنز فاخر سعدی، تهران: ثاقب.
حالت، ابوالقاسم. (1325). فکاهیات، 2 جلد، تهران: شرکت سهامی چاپ چهر.
حالت، ابوالقاسم. (1362). دیوان خروس لاری، تهران: تالار کتاب.
حالت، ابوالقاسم. (1372). دیوان شوخ، تهران: ما.
حالت، ابوالقاسم. (1370). دیوان ابوالعینک، تهران: سنایی.
عضدانلو، حمید. (1380). گفتمان و جامعه، تهران: نی.
فرکلاف، نورمن. (1379). تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمۀ گروه مترجمان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
لمتون، آن کاترین سواین‌فورد. (1345). مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مجابی، جواد. (1395). تاریخ طنز ادبی ایران، 2 جلد، تهران: ثالث.
مکین، دیوید، و آمیر، آندره. (1397). چگونه تحلیل گفتمان انتقادی انجام دهیم، ترجمۀ مهدی کوچک‌زاده، تهران: سورۀ مهر.
وحیدیان کامیار، تقی، و عمرانی، غلامرضا. (1392). دستور زبان فارسی، تهران: سمت.
ویداوسون، اچ جی. (1395). تحلیل گفتمان، ترجمۀ نگار ایلغمی و نگار داوری اردکانی، تهران: جامعه‌شناسان.
مقالات
ایرانی، محمد، سالمیان، غلامرضا، و منصوری، زهرا. (1398). تحلیل واژگان مرتبط‌با اجتماعیات در خمسۀ نظامی با رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان فرکلاف. متن‌پژوهی ادبی، 23 (80)، 33-60. Doi:10.22054/ltr.2018.19825.1789
باقری، سیده الهام، و خاتمی، احمد. (1402). شگردهای طنزپردازی در حدیقه الحقیقه سنایی و کارکرد ارتباطی آن. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 15(56)، 552-586. Doi:10.30495/dk.2023.1970926.2604
سادات ناصری، زهره‌، فاروقی، جلیل‌الله، ناصری، امین، و محمدی، ابراهیم. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر‌اساس رویکرد نورمن فرکلاف. علم زبان، 3(4)، 85-110. Doi: 10.22054/ls.2015.7285
References
Books
Abrahamian, Yerevan. (2000). Iran between two revolutions, Trans. group of translators, Tehran: Markaz. [In Persian]
Abrahamian, Yerevan. (2016). History of modern Iran, Trans. Mohammadebrahim Fattahi, Tehran: Ney. [In Persian]
Aqagolzade, Ferdows. (2014). Discourse analysis and pragmatics, Tehran: Nevise-ye parsi. [In Persian]
Asaberger, Arthur. (2019). Applied discourse analysis, Trans. Hoseyn Payande, Tehran: Morvarid. [In Persian]
Aslani, Mohammad Reza. (2008). Glossary of satire terms, Tehran: Karevan. [In Persian].
Azodanloo, Hamid. (2001). Discourse and society, Tehran: Ney. [In Persian]
Baker, Paul, & Ellece, Sibonelle. (2019). A dictionary of key concepts of discourse analysis, Trans. Davood Koohi, Tabriz: Academic. [In Persian]
Fairclough, Norman. (2000). Critical analysis of discourse, Trans. group of translators, Tehran: Markaz-e motale’at va tahqiqat-e rasaneha. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1946) Fokahiyat, Vol 2, Tehran: Chehr. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1983) Divan-e khroos lari, Tehran: Talar-e ketab. [In Persian].
Halat, Abu al-Qasim. (1991) Divan-e abol’eynak, Tehran: Sanayi. [In Persian]
Halat, Abu al-Qasim. (1993) Divan-e shookh, Tehran: Ma. [In Persian]
Lambton, Anne Catherine Swynford. (1966). Owner and farmer in Iran, Trans. Manoochehr Amir, Tehran: Bongah-e tarjome va nashr-e ketab. [In Persian]
Machine, David, & Amir, Andre. (2018). How to do critical discourse analysis, Trans. Mahdi Koochakzade, Tehran: Soore-ye mehr. [In Persian]
Mojabi, Javad. (2016). The history of Iranian literary satire, Tehran: Sales. [In Persian]
Paltridge, Brian. (2016). An introduction to discourse analysis, Trans. Tahere Hemmati, Tehran: Nevise-ye parsi. [In Persian]
Pezeshkzad , Iraj. (2005). Saadi's great satire, Tehran: Saqeb. [In Persian]
Vahidian kamyar, Taghi, & Omrani, Gholamreza. (2013) Persian grammer, Tehran: Samt. [In Persian]
Widdawson, H.G. (2016). Discourse analysis, Trans. Negar-e Ilqami & Negar Davari Ardakani, Tehran: jame’eshenasan. [In Persian]
Articles
Baqeri, S.E. & Khatami, A. (2023). The Modes of Satire in Hadiqat al-Haqiqah Sana'i and its Communicative. Interpretation and analysis of Persian language and literature texts (Dehkhoda), 15(56), 552-586. doi: 10.30495/dk.2023.1970926.26 04. [In Persian]
Irani, M., Salemian, Q., & Mansuri, Z. (2019). Analysis of vocabulary related to societies in the Nezami’s Khamse with the approach of critical analysis of Fairclough discourse. Literary research text, 23(80), 33-60. doi:10.22054/ltr.2018.1 9825.1789. [In Persian]
Sadatnaseri, Z., Faruqi, J., Naseri, A., & Mohammadi, E. (2015). Analyzing the critical discourse of the story of the death of Bunasr-e Moshkan based on Norman Fairclough's approach. Language science, 3(4), 85-110. doi: 10.22054/ls.2015. 7285. [In Persian]