بررسی نجوم احکامی، نجوم و صور فلکی در دیوان امیر معزی

الموضوعات :

وحید علی بیگی سرهالی ¹ , هادی دهقانی ²

1 - دانش آموخته دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
2 - استادیار دانشگاه فرهنگیان تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الإثنين , محرم, 1443 تاريخ التأكيد : 07 الأربعاء , ربيع الأول, 1443 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: امیر معزی, نجوم احکامی, باورهای عامیانه, صور فلکی, شعر کلاسیک.,

ملخص المقالة :

یکی از راه‌های تکامل شعر و تنوع‌بخشی به مضامین آن، استفاده شاعر از اصطلاحات علوم گوناگون ازجمله نجوم است. ایرانیان در گذشته، به کمک اختـران و صورتهای فلکی، باورهای عامیانه‌ای را از نجوم احکامی در میان مردم رواج داده بودند که این امر به خاطر نشات گرفتن بخشی از فرهنگ و اساطیر آنان از اجرام آسمانی و صور فلکی ناشی شده بود. در این میان، شاعران به کمک علم نجوم احکامی و باورهای عامیانه، توصیفات زیبایی را در اشعارشان به کار بردند که نشان دهندۀ آگاهی آنان از این علم بوده است. امیر معزی از شاعرانی است که باورهای عامیانه و اجرام آسمانی را با صور فلکی در دیوان شعرش مورد استفاده قرار داده است تا با نگرشی خاص به این مضامین، ادبیات را با علم نجوم درهم آمیزد. وی صورت‌های فلکی و گرایش‌های ذهنی عامه دربارة آن‌ها را در دیوان شعرش به کار می‌گیرد و زیباترین تعبیرها را می‌آفریند. معزی با برخورداری از اطلاعات نجومی مطابق زمان خود، اقدام به بیان و توصیف آنها می‌کند و بسیاری از تشبیهات نجومی خود را بر اساس تصاویر ذهنی‌ای که از اجرام آسمانی داشته، به وجود آورده است و بسان هنرمندی زبردست می‌کوشد تا میان مردم و عناصر آن، پیوندی شاعرانه برقرار سازد. این پژوهش با روش تحلیل و توصیف ابیات، بـه شـیوة کتابخانـه‌ای صورت گرفته است تا ضمن بررسی علم نجوم احکامی و باورهای عامیانۀ شکل‌گرفته پیرامون آن، صورتهای فلکی به کار گرفته شده با ویژگی‌های آنان را در دیوان شعر امیر معزی مورد ارزیابی قرار داده‌ایم.

المصادر:

کتاب¬ها
قرآن کریم.
آرام، احمد، ناتل خانلری، پرویز و دیگران. (1349). فرهنگ اصطلاحات علمی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
آملی، شمس¬الدین محمد ابن محمود. (1380). فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس¬الفنون فی عرایس¬العیون، تهران: فردوس
اکرمی، موسی. (1380). گاهشماری ایرانی، تهران: دفتر پژوهش¬های فرهنگی.
انوشه، حسن. (1376). فرهنگنامة ادبي فارسي، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد. (1367). التفهیم لأوائل الصناعة التنجیم، تصحیح و مقدمه و شرح و حواشی جلال¬الدین همایی، تهران: چاپخانه مجلس
بیکرمن، ئی.هنینگ. (1384). علم در ایران و شرق باستان، ترجمه همایون صنعتی¬زاده، کرمان: انتشارات دانشگاه باهنر کرمان.
پادشاه، محمد. (1363). فرهنگ آنندراج، تهران: کتابفروشی خیام.
تفضلي، احمد. (1364). مينوي خرد، تهران: توس.
حلبي، علي¬اصغر. (1378). سي قصيده از ناصرخسرو، تهران: پيام نور.
دگانی، مایر. (1386). نجوم به زبان ساده، ترجمه محمد رضا خواجه¬پور، تهران: گیتاشناسی.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
رازی، شهمردان بن ابی¬الخیر. (1382). روضة¬المنجمین، محقق جلیل اخوان زنجانی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
راوندي، مرتضی. (1371). تاریخ اجتماعی ایران، تهران: انتشارات نگاه.
شعربافيان، حميدرضا. (1383). باورهاي عاميانه در ايران، به گزارش سياحان غربي، مشهد: نشر محقق.
شمیسا، سیروس. (1377). فرهنگ اشارات ادبيات فارسي (اساطیر، سنن، آداب، اعتقادات، علوم)، تهران: فردوس.
صوفی، عبدالرحمن بن عمر. (1351). ترجمه صورالکواکب، به قلم نصیرالدین طوسی، تهران: چاپ معزالدین مهدوی.
گنابادي، محمد بن قاسم بن مظفر. (1276ق). شرح بیست باب از عبدالعلی بن محمد بیرجندي، مشهد: سازمان کتابخانه¬ها، موزه¬ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.
ماهيار، عباس. (1388). شرح مشكلات خاقاني، ثري تا ثريا، دفتر یکم، تهران: انتشارات جام گل.
محسن¬نژاد، اصغر. (1384). صورت¬های فلکی، تهران: انتشارات شرح.
مسعودی بخارایی، شرف¬الدین محمد. (1379). مجمع¬الاحکام، تصحیح علی حصوری، تهران: نشر طحوری.
مصاحب، غلام¬حسین. (1345). دایرةالمعارف فارسی، تهران: شرکت سهامی افست.
مصفي، ابوالفضل. (١٣٦٦). فرهنگ اصطلاحت نجومي، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقيقات فرهنگی.
نفیسی، علی اکبر. (1355). فرهنگ نفیسی ‌(ناظم‌الاطباء)، تهران: خیام.
هدايت، صادق، هدایت، جهانگیر. (1356). فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، تهران: چشمه
همایی، جلال¬الدین. (1369). مقالات ادبی، تهران: موسسه نشر هما.
یاحقی، محمدجعفر. (1386). فرهنگ اساطیر و داستانواره¬ها در ادبیات فارسی، تهران: نشر فرهنگ معاصر.
مقالات
سلیمانی دلارستاقی، محمدرضا، و ماهیار، عباس. (1394). جلوه هایی از باورهای نجوم قدیم در دیوان خواجوی کرمانی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 7(23)، 27-32.
شكوري¬زاده، ابـراهيم. (1362). هواشناسـي عاميانـه در خراسـان. جستارهای نوین ادبی، 16(63 و 64)، 723 - 744.
صرفی، محمد‌رضا، و افاضل، راضیه. (1389). بازتاب باورهای نجومی در خمسۀ خواجوی کرمانی. کهن‌نامه ادب پارسی، 1(2)، 53-76.
References
Books
The Holy Quran. [In Persian]
Akrami, M. (2001). Iranian Calendar, Tehran: Cultural Research Office. [In Persian]
Amoli, Sh. M. I. M. (2001) .Dictionary of Terms and Definitions of the Precious Arts in the Eyes, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Anousheh, H. (1997). Persian Literary Dictionary, Vol. I, Tehran: Printing and Publishing Organization. [In Persian]
Aram, A., Natel Khanlari, P,. & others. (2015) .Dictionary of Scientific Terms, Tehran: Iran Culture Foundation Publications. [In Persian]
Bakerman, E. H. (2005). Science in Iran and Ancient East, Trans. Homayoun, Kerman: Bahnar University Press, Kerman. [In Persian]
Biruni, A. M. I. A. (1988). Al tafhim, Introduction, description and margins Jalaluddin Homayi, Tehran: Majles Printing House. [In Persian]
Degani, M. (2007). Astronomy in Simple Language, Trans. Mohammad Reza Khajehpour, Tehran: Geology. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1998). Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Gonabadi, M. I. Q. I. M. (1859). Explanation of Twenty chapters by Abdul Ali bin Muhammad Birjandi, Mashhad: Organization of Libraries, Museums and Documentation Center of Astan Quds Razavi. [In Persian]
Halabi, A. A. (1958). Thirty Poems by Naser Khosrow, Tehran: Payam Noor. [In Persian]
Hedayat, S. (1977). Nirangistan, Tehran: Javidan. [In Persian]
Homayi, J. (1990). Literary Articles, Tehran: Homa Publishing Institute. [In Persian]
King, M. (1984). Andraj Culture, Tehran: Khayyam Bookstore. [In Persian]
Mahyar, A. (2009). Description of Khaghani's Problems, 1st Book, Tehran: Jam Gol Publications. [In Persian]
Masaheb, Gh. H. (1966). Persian Encyclopedia, Tehran: Offset Joint Stock Company.
Masoudi Bukharaei, Sh. M. (2000). Majma 'al-Ahkam, Corrected by Ali Hosuri. Tehran: Tahoori Publishing. [In Persian]
Mohsennejad, A. (2005). Constellations, Tehran: Sharh Publications. [In Persian]
Musafa, A. (1978). Dictionary of Astronomical Terms, Tabriz: Faculty of Literature and Humanities. [In Persian]
Musafi, A. (1987). Dictionary of Astronomical Terms, Tehran: Institute of Cultural Studies and Research. [In Persian]
Nafisi, A. A. (1976). Farhang Nafisiyah (Nazim al-Attabi), Tehran: Khayyam. [In Persian]
Ravandi, M. (1992). Social History of Iran, Tehran: Negah Publications. [In Persian]
Razi, Sh. I. A. A. (2003). Rozeh Al-Munjamin, Researcher Jalil Akhavan Najani. Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Sanatizadeh. Kerman: Bahonar University of Kerman Publications. [In Persian]
Shamisa, S. (1998). Dictionary of Persian Literature, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Sharabafian, H. R. (2004). Folk Beliefs in Iran, According to Western Tourists. Mashhad: Mohaghegh Publishing. [In Persian]
Sufi, A. R. I. U. (1972). Translated by sooaralkavakeb, By Nasir al-Din Tusi. Tehran: Published by Moazeddin Mahdavi. [In Persian]
Tafzali, A. (1985). Minavi Kherad, Tehran: Toos. [In Persian]
Yahaghi, M. J. (2007). Culture of Myths andStories in Persian Literature, Tehran: Contemporary Culture Publishing. [In Persian]
Articles
Sarfi, M. R., & Afazel, R. (2010). The Reflection of Astronomical Beliefs in Khwaju Kermani's Khamseh. Classical Persian Literature, 1(2), 53-76. [In Persian]
Shakurizadeh, I,. (1983). Folk Meteorology in Khorasan. New Literary Studies, 16(63 and 64), 723-744. [In Persian]
Soleimani Delarastaqi, M. R., & Mahyar, D. A. (2015). Manifestations of Belief inAncient Astronomy in Khajou-ye Kermani’s Poetry. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 7(23), 27-32. [In Persian]