بررسی تحلیلی ضبط و گزارش برخی از ابیات بحث انگیز شاهنامه (از داستان بهمن تا یزدگرد شهریار)

الموضوعات :

حسین منصورنژاد ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.)
محمود رضایی دشت ارژنه ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران)

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , رجب, 1442 تاريخ التأكيد : 09 الأربعاء , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: ابیات بحث ‏انگیز, گزارش, شاهنامۀ فردوسی, ضبط, بررسی تحلیلی,

ملخص المقالة :

شاهنامۀ فردوسی، بزرگ ترین حماسۀ ملی ایران است که علی رغم روساخت ساده و زودیابش، متنی دشوار و دیریاب است و از همین رو با وجود شرح های متعدد و مقالات مستقل در تبیین برخی ابهامات آن، هنوز هم ضبط بسیاری از ابیات، مورد تردید است و هم گزارش شارحان دربارۀ برخی از بیت ها پذیرفتنی نمی نماید. در این جستار، نگارندگان با واکاوی برخی از بیت های شاهنامۀ ویراستۀ جلال خالقی مطلق، دریافتند نارسایی ها و ابهاماتی که در شرح برخی از ابیات دیده می شود یا از عدم توجّه کافی به بافت متن ناشی شده و یا ناشی از ضبط نادرست بیت است. از این رو، در این جستار، ابتدا با تکیه بر متن شاهنامه و یاری گرفتن از ذهن و زبان فردوسی و سپس با غور در منابع برون متنی و مقایسه و نقد گزارش های شارحان در کتب و مقالات مرتبط، ضبط و گزارش چند بیت مورد بررسی انتقادی قرارگرفته و پس از بیان کاستی ها، نویسش، خوانش یا گزارش موجّه تر و درخورتری برای ابیات پیشنهاد شده است.

المصادر:

کتاب‌ها البنداری، قوام‌الدین (1350 هـ - 1932 م) الشاهنامه، تصحیح عزام، عبدالوهاب، قاهره: مطبعه دارالکتب المصریه. بیرونی، ابوریحان (1386) آثارالباقیه، ترجمۀ داناسرشت، اکبر، تهران: امیرکبیر. خالقی‌مطلق، جلال (1389) یادداشت‌های شاهنامه، 3 جلدی، تهران: مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی. دهخدا، علی اکبر (1377) لغت‏نامه، 16 جلدیتهران: دانشگاه تهران. رواقی، علی (1390) فرهنگ شاهنامه، تهران: فرهنگستان هنر. شفیعی، محمود (1377) شاهنامه و دستور، تهران: انتشارات دانشگاه تهران. فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، 8 جلدی، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: مرکز دائرة-المعارف بزرگ اسلامی. فردوسی، ابوالقاسم (1394) شاهنامه، 4 جلدی، تصحیح جلال خالقی‌مطلق، تهران: سخن. کاشانی، محمدقاسم بن حاجی محمد (1340) فرهنگ مجمع‏الفرس، به کوشش دبیرسیاقی، محمد، تهران: علمی. کزازی، میرجلال‌الدین (1388) نامۀ باستان(ویرایش و گزارش شاهنامه)، جلد 7، تهران: سمت. کزازی، میرجلال‌الدین (1390) نامۀ باستان(ویرایش و گزارش شاهنامه)، جلد 5و8و9، تهران: سمت. میبدی، ابوالفضل‏ رشید‌الدین (1382) کشف‏الاسرار و عدة‏الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران: امیرکبیر. نوشین، عبدالحسین (1392) واژه‌نامک، تهران: معین. الوشاء، أبوطیب محمدبن أحمد بن إسحاق ابن یحیى ( 1407) الظرف و الظرفاء، به کوشش فهمی سعد، بیروت: عالم الکتب. یاحقی، محمدجعفر (1368) سوگنامه سهراب، تهران: توس. یغمایی، اقبال (1399) ز گفتار دهقان، شاهنامه فردوسی به نظم و نثر، تهران: توس. مقالات آیدنلو، سجاد. (1380). مقدمه‏ای بر شاهنامه‏گزاری. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 5(46و47)، 57-50. امیدسالار، محمود. (1386). نکاتی پیرامون برخی از ابیات داستان‏های اسکندر و اشکانیان در شاهنامۀ خالقی. آینۀ میراث، 10(36 و 37)، 29- 13. خالقی‌مطلق، جلال، اخوان زنجانی، جلیل، و کاشف، منوچهر. (1371). نکته‌ها. ایران‌شناسی، 4(15)، 667- 666. خطیبی، ابوالفضل. (1379). نگاهی به فرهنگ‌های شاهنامه. نامۀ فرهنگستان، (15)، 57- 37. خطیبی، ابوالفضل. (1389). جهش، واژه‌ای ناشناخته در شاهنامه: پیشنهادی برای تصحیح دو بیت. فرهنگ‌نویسی، (3)، 179-172. رحمانی، اکرم. (1393). بیان غیر صریح در شاهنامه فردوسی مبتنی بر نظریۀ معنا شناسی کاترین کربرات. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(21)، 9-23. کزازی، میرجلال‏الدین. (1386). کالبدشکافی و نهادشناسی شاهنامه. رودکی، (15)، 170-162.

_||_

Books Alvosha, Abou Tayeb Muhamed ibn Ahmad ibn Eshagh ibn Yahya (1986) Azzarf vazorafa, by the effort of Fahmi Sad, Beirut: Ᾱlam Alkotob. [In Persian] Biruni, Abu Rayhan (2007) Ᾱsarol baghiah, Trans. Akbar Dānāseresht, Tehran: Amirkabir.[In Persian] Bondari, Ghavamodin (1971) Shahname, Edited by Abdolvahab Ezam, Ghahere: Maktbae Darol kotb Almesriye. [In Persian] Dehkhoda, Aliakbar (1998) Dictionary, 16 valume, Tehran: Tehran uneversity. Ferdowsi, Abolqasem (2010) Shahname ((Eight volumes), Edited by Jalal Khaleghi Motlagh, Tehran: Markaz-e Dayeratol maāref Bozorg-e Eslami. [In Persian] Ferdowsi, Abolqasem (2015) Shahnameh, 4 volumes Edited by Jalal Khaleghi Motlagh, Tehran: Sokhan.[In Persian] Kāshāni Muhamad Ghsem ibn Haji Muhamad (1961) Farhang-e Majmaolfors, by the effort of Muhamad Dabirsiaghi, Tehran: Elmi. [In Persian] Kazzazi, Mir Jalaladin (2009) Name Bastan (The Edition and Interperation of Shahname), 7 volume, Tehran: Samt. [In Persian] Kazzazi, Mir Jalaladin (2011) Name Bastan (The Edition and Interperaion of Shahname) , 5 & 8 & 9 volumes, Tehran: Samt.[In Persian] Khaleghi Motlagh, Jalal (2010) Yaddasht-haye Shahname, 3 volumes, Tehran: markaz-e dayeratol maāref eslami. [In Persian] Noushin Abdolhosyin (2013) Vazhenamak, Tehran: Moin. [In Persian] Noushin, Abdolhosin (2007) Vagenamak, Tehran: Moin. [In Persian] Rashidaddin Meybodi, Abolfazl (2003) Kashfolasrar va Odatolabrar, by the effort of Ali Asghar Hekmat, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Ravaghi, Ali (2011) Farhang-e Shahname, Tehran: Farhangestane Honar. Shafii, Mahmud (1998) Shahname and Dastoor (Grammer), Tehran: Tehran university publications. [In Persian] Yaghmāi, Eghbal (2020) Ze Goftar-e Dehghan(Ferdowsi's Shahname to poetry and prose), Tehran: Tous. [In Persian] Yāhaghi, Muhamad Jafar (1989) Sugname-ye Sohrab, Tehran: Tus. [In Persian] Articles Aidenloo, S. (2001). Moghademei bar Shahname Gozari (An introduction to the descriptions of Shahnameh). Ktab-e Māh Adabiat va Falsefeh, 5(46 and 47), 57-50. [In Persian] Kazzazi, M.J. (2007). Dissection and Semasiology of Shahnameh. Rudaki, (15), 170-162. [In Persian] Khaleghi-Mutlaq, J., Akhavan Zanjani, J., & Kashif, M. (1992). Notes. Iranology, 4(15), 666-667. [In Persian] khatibi, A. (2000). A look at Shahnamehe’s dictionaries. Name Farhangestan, (15), 37-57. [In Persian] khatibi, A. (2010). Jahesh, An unknown word in Shahname Suggestion for Edit of two Verses. Farhang Nevisi, (3), 179-172. [In Persian] Omidsalar, M. (2007). Tip on some verses of the stories of alexander and the parthians in Shahnameh khaleghi motlagh. Ayene Miras, 10(36 and 37), 13-29. [In Persian] Rahmani, A. (2014). Indirect Discourse in Shahname Ferdowsi Based on Catherine Kerbrat’s Semantic Theory. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(21), 9-23. [In Persian]