تبیین و تحلیل مولفه های اجتماعی در شهنشاه نامه تبریزی و تطبیق آن با شاهنامۀ فردوسی
الموضوعات :حمیده مقدس 1 , حسنعلی عباسپور اسفدن 2 , وحید رویانی 3
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گلستان، گرگان، ایران.
الکلمات المفتاحية: عامۀ مردم, شهنشاه نامه تبریزی, پادشاه, مولفه‌های اجتماعی, شاهنامۀ فردوسی,
ملخص المقالة :
مولفه های اجتماعی به عناصر یا اجزای تشکیل دهندۀ یک اجتماع اطلاق می‌شود که بدون داشتن آن‌ها نمی‌توان آن اجتماع را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. شاهنامه به عنوان اثری برآمده از میراث فرهنگی، تاریخی و اجتماعی حائز اهمیت است، غنای این اثر و اهمیت آن به حدی است که منظومه‌های حماسی و تاریخی بسیاری به تقلید از آن نوشته شده که شهنشاه نامه تبریزی نمونه ای از این موارد است. بررسی مولفه‌های اجتماعی دراین دو اثر نه تنها منجربه روشن شدن آیین زندگی از دوران حیات فردوسی تا پایان حکومت مغولان می‌گردد، بلکه شباهت‌ها و تفاوت‌های مولفه‌های اجتماعی را دراین دو اثر روشن می‌سازد. پیرامون این مبحث تاکنون پژوهشی انجام نشده است و موارد موجود تنها به بررسی برخی از مولفه‌های اجتماعی در شاهنامه پرداخته است. نگارنده در پی اثبات این فرضیه است که در این دو اثر پادشاه به عنوان قطب اصلی مملکت مطرح است، نتایج پژوهش نشان می‌دهد مردم در شاهنامه از آگاهی و بیداری برخوردارند و در روند سیاست‌های کشور خود دخالت دارند اما در شهنشاه نامه مردم تسلیم به جبرو زورگویی می‌باشند و در تعیین سرنوشت خود نقشی ندارند، این امر حاکی از فضای خفقان آور حکومت مغولان در دوران سرایش شهنشاه نامه می‌باشد. علاوه براین شهنشاه نامه در مولفه‌هایی نظیر آداب و رسوم، آداب جشن و سوگواری و برخی از آداب جنگ با شاهنامه مشابهت دارد، اما مولفه‌هایی نظیر شیوة حکمرانی پادشاهان، عدالت اجتماعی و آگاهی عامه مردم در این دو کتاب متفاوت است.
کتاب‌ها آراسته‌خو، محمد (1370) نقد و نگرش بر فرهنگ اصطلاحات علمی-اجتماعی، تهران: گستره. تبریزی، احمد (1397) شهنشاه‌نامه، تصحیح مهشید گوهری کاخکی و جواد راشکی، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، با همکاری انتشارات سخن. حمیدیان، سعید (1383) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر ناهید. سرامی، قدمعلی (1378) از رنگ گل تا رنج خار، شکل‌شناسی قصه‌های شاهنامه، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی. شارع‌پور، محمود (1389) جامعه‌شناسی شهری، تهران: سمت. صفا، ذبیح‌الله (1374) حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم، تهران: نشر رامین. فردوسی، ابوالقاسم (1373) شاهنامه، براساس چاپ مسکو، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: نشر قطره. کزازی، میرجلال‌الدین (1370) مازهای راز (جستارهایی در شاهنامه)، تهران: نشرمرکز. مقالات عباسی، جواد، راشکی علی‌آباد، جواد. (1389). عنایت به شاهنامۀ فردوسی و شاهنامه‌سرایی در عصر فرمانروایی مغولان برایران (بررسی موردی: دو شاهنامۀ خطّی در تاریخ مغول). جستارهای نوین ادبی، 43(2)، 19-44. doi: 10.22067/jls.v43i2.8394. گوهری کاخکی، مهشید، یاحقی، محمدجعفر. (1399). بازنمایی مفهوم ایران در عصر ایلخانی (بر اساس منظومه‌های تاریخی). پژوهش‌های ایران‌شناسی، 10(2)، 181-203. doi: 10.22059/ jis.2021.309544.903. منشادی، مرتضی. (1391). بررسی چیستی سیاست و کیستی فرمانروا در شاهنامه. پژوهشنامه علوم سیاسی، 7(3)، 115-146. پایان‌نامه سهامی، علی، پرنیان، موسی (1396) بررسی روابط فرهنگی و آداب دیپلماسی در شاهنامه فردوسی، پایان‌نامۀ دانشگاه رازی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی. منابع لاتین Tonnies, F. (2001) Community and Civil Society. (J. HARRIS, Ed). Cambridge: Cambridge University Press.
_||_Books Arastehkhoo, Mohammad (1991) Criticism and Attitude towards the Culture of Social-Scientific Terms, Tehran: Gostareh. [In Persian] Ferdowsi, Abulqasem (1994) Shahnameh, based on Moscow edition, by the efforts of Saeed Hamidian, Tehran: Qatreh Publications. [In Persian] Hamidian, Saeed (2004) An Introduction to Ferdowsi's Art and Thought, Tehran: Nahid Publications. [In Persian] Kazazi, Mirjalaluddin (1991) Mazhai Raz (secret reasons) (Querries in Shahnameh), Tehran: Markaz Publications. [In Persian] Safa, Zabihullah (1995) Epic-writing in Iran from the Oldest Historical Period to the 14th Century, Tehran: Ramin Publications. [In Persian] Serami, Ghadamali (1999) From the Color of the Flower to the Pain of the Thorn, Morphology of Shahnameh Stories, Tehran: Elmi va Farhangi Publications. [In Persian] Shaarepour, Mahmoud (2010) Urban Sociology, Tehran: Samt. [In Persian] Tabrizi, Ahmad (2018) Shahanshah Nameh, corrected by Mahshid Gohari Kakhaki and Javad Rashki, Tehran: Dr. Mahmoud Afshar Endowments Foundation, in collaboration with Sokhan Publications. [In Persian] Articles Menshadi, M. (2012). What is Politics and Who is the Ruler in Shahnameh. Research Letter of Political Science, VOL.7(3), 115-146. [In Persian] Gohari Kakhki, M., Yahaghi, M. J. (2021). Manifestation of the Concept of Iran in the Ilkhanid Era (According to the Historical Epics). Iranian Studies, 10(2), 181-203. doi: 10.22059/jis.2021.309544.903. [In Persian] Abbasi, J., Rashki Ali Abad, J. (2010). Favour of Ferdowsi's Shāhnāmeh and the Shāhnāmeh-Composition during the Mongol Rule of Iran. New Literary Studies, 43(2), 19-44. doi: 10.22067/jls.v43i2.8394. [In Persian] Khalili Jahantigh, M., Dehrami, M. (2011). Didactic and educational literature in Firdausi's Shah Name. Didactic Literature Review, 3(11), 41-58. [In Persian] Thesis Sahami, Ali, Parnian, Musa (2016) A Study of Cultural Relations and Diplomatic Etiquette in Ferdowsi's Shahnameh, Razi University, Faculty of Literature and Humanities. [In Persian] Latin References Tonnies, F. (2001) Community and Civil Society. (J. HARRIS, Ed). Cambridge: Cambridge University Press.
