تحلیل و بررسی تاریخ نگاری بنائی هروی در مثنوی باغ ارم

الموضوعات :

بتول شهابی ¹ , خیراله محمودی ² , داریوش کاظمی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.
2 - استاد گروه زبان و ادبیّات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرمان، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمان، ایران.

تاريخ الإرسال : 03 الإثنين , رجب, 1445 تاريخ التأكيد : 25 الأربعاء , محرم, 1446 تاريخ الإصدار : 26 الأحد , ذو الحجة, 1446

الکلمات المفتاحية: مثنوی, باغ ارم, بنائی هروی, رجال معاصر, تاریخ نگاری,

ملخص المقالة :

تاریخ نگاری و ثبت رخدادهای هر دوره ارتباط مستقیم با ادبیات دارد. برای شناخت رویدادهای هر عصر باید به سراغ متون کهن رفت و می توان اطلاعات فرهنگی و تاریخی را از بین آن ها استخراج کرد. مثنوی باغ ارم سروده کمال الدین شیرعلی بنائی هروی، شاعر دورۀ تیموری است. وی در این اثر، بین داستان اصلی «بهرام و بهروز» به ثبت رویدادهای آن دوره و رجال معاصر خود مانند خواجه محمد یحیی، امیر علیشیرنوایی، سلطان یعقوب، عبدالغفور لاری و چند مقام صدر چون قاضی عیسی و دیگران پرداخته  است. با توجه به علاقه‌مندی وی به ثبت وقایع تاریخی، فجایع و قتل های آن دوره را در بین متن، ثبت نموده است. بنائی هروی در تحلیل شخصیت‌ها به ویژه شکل ظاهر افراد همانند بیهقی، تصویری از قیافه و لباس پوشیدن برخی افراد گزارش می‌دهد و توانایی وی در این توصیفات به گونه‌ای که شخصیت ها و روایات برای مخاطب قابل درک است. بنائی‌هروی توانسته است؛ رخداد ها را با صراحت و صداقت انتقال دهد. می‌توان گفت؛ آثار بنائی هروی منبع مکتوب تاریخ نگاران عصر خود و بعد از آن بوده است. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی_تحلیلی است و چهار نسخه خطی مثنوی باغ ارم مورد استفاده قرار گرفته است.

المصادر:

کتاب¬ها
استفورد، مایکل. (1384). درآمدی بر تاریخ پژوهی، تهران: دانشگاه امام صادق، سمت.
اوحدی بلیانی، تقی‌الدین محمدبن محمد. (1389). عرفات العاشقین و عرصات العارفین، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
بنائی هروی، کمال‌الدین شیرعلی. (1270). مثنوی باغ ارم، نسخه خطی، کتابخانۀ ملی پاکستان، شماره 9228.
بنائی هروی، کمال‌الدین شیرعلی. (بی تا). مثنوی باغ ارم، نسخه خطی، اصل بادلیان 987، دانشگاه، شماره903- ف.
بنائی هروی، کمال‌الدین شیرعلی. (بی تا). مثنوی باغ ارم، نسخه خطی، کتابخانۀ ملی پاکستان، شماره1221.
بنائی هروی، کمال‌الدین شیرعلی. (بی تا). مثنوی باغ ارم، نسخه خطی، در کلیات سنائی، لاهور، دانشگاه پنجاب، شماره 3616.
بنائی هروی، کمال‌الدین شیرعلی. (م1997). شیبانی‌نامه، با تصحیح کازویوکی کوبو، ژاپن، توکیو.
بیهقی، ابوالفضل محمدبن حسین. (1386). تاریخ بیهقی، به کوشش دکتر خلیل خطیب رهبر، تهران: مهتاب.
بیهقی، حسینعلی. (1367). پژوهشی دربارۀ فرهنگ عامه ایران، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
تتوی، احمد بن نصرالله. (وفات 996). تاریخ الفی، بی جا: بی‌نا.
جهاندیده، سینا. (1379). متن در غیاب استعاره، رشت: انتشارات چوبک.
جیلانی «جلالی»، غلام. (1332). چهار کتاب نایاب، غزنین: مطبع سنائی.
خواندمیر، غیاث¬الدّین بن همام¬الدین. (1380). تاریخ حبیب‌السیر فی اخبار بشر، پدیدآورنده، محمددبیر سیاقی، مقدمه، جلال‌الدین همایی، تهران: خیام.
روملو، حسن بیگ. (1357). احسن التواریخ، به تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک.
سمرقندی، کمال الدین عبدالرزّاق. (1368). مطلع سعدین و مجمع البحرین به تصحیح محمد شفیع ایم- لی، لاهور- پاکستان.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1386). تازیانه‌های سلوک، چاپ هفتم، تهران: آگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1396). رستاخیز کلمات، چاپ چهارم، تهران: آگاه.
صفا، ذبیح الله. (1369). تاریخ ادبیات ایران، جلد4، تهران: فردوس.
طهرانی، ابوبکر. (1356). کتاب دیار بکریه، تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال، فاروق سومر، تهران: افست کتابخانۀ طهوری.
عاشقی عظیم‌آبادی، حسینقلی خان‌ بن‌ علی¬خان‌. (1391). تذکرۀ نشتر عشق، تصحیح و تعلیقات: سید کمال حاج سید جوادی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
فسایی، حسن بن حسن. (1382). فارسنامه ناصری، مصحح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.
قطعان، محمدیار بن عرب. (1385). مسخرالبلاد«تاریخ شیبانیان»، به تصحیح نادره جلالی، تهران : میراث مکتوب.
مایل هروی، نجیب. (1394). تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: انتشارات سوره مهر.
منشی قمی، احمد بن حسین.‌ (1383). خلاصة التواریخ، به تصحیح احسان اشراقی، تهران: دانشگاه تهران.
میرخواند، محمدبن خاوند شاه. (1270). روضة الصفا، جلد1، بی¬جا: بی¬نا.
نظامی باخرزی، عبدالواسع. (1401). مقامات جامی، مقدمه، تصحیح و تعلیقات، نجیب مایل هروی، تهران: نشر نی.
نفیسی، سعید. (1363). تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، جلد1، تهران: نشر فروغی.
نوائی،رعبدالحسین. (1356). اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
واصفی، زین‌الدین محمود. ( 1349). بدایع الوقایع، به کوشش الکساندربلدوروف، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
واعظ کاشفی، مولانا فخرالدّین علی بن حسین. (1356). رشحات عین الحَیات، با مقدّمه و تصحیح علی اصغر معینیان، جلد1، تهران: بنیاد نیکوکاری نوریانی.
واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی. (1384). تذکرۀ الشعرا، مقدمه، تصحیح و تعلیق، محسن ناجی نصرآبادی تهران: اساطیر.
مقالات
آژند، یعقوب. (1397). شیوۀ تبریز مکتب ترکمان. هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 23(4)، 29-40. doi: 10.22059/jfava.2018.68758
پاینده، حسین. (1391). رهایی از بند تاریخ مروری بر دیدگاه تاریخی¬گرایی نوین در نقد ادبی، علوم اجتماعی. سورۀ اندیشه، 19(62 و 63)، 220-221.
پاینده، حسین. (1397). خوانش متن به شیوۀ تاریخ‌گرایان نوین تحلیل گفتمان‌های سَووشون. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 14(53)، 11-29. doi: 10.22034/jcsc.2019.34324
عادل، پرویز. (1383). معرفی کتاب شیبانی¬نامه. کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، (81 و 82 و 83)، 186-190.
فکری سلجوقی. (1324). استاد سبزمعمار و استاد بنایی هروی. آریانا، 3(4)، 26-35.
کریمی، صدیقه، و امینی، محمدرضا. (1401). نمودهای فرهنگ عامه در خاوران¬نامه ابن حسام خوسفی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 14(53)، 141-168. doi:10.30495/dk.2022.694816
کلکانی، صدیق‌اللّه. (1401). دوره‌های سنایی‌پژوهی افغانستان و تأثیرات آن بر سنایی‌پژوهی ایران و عکس آن. تاریخ ادبیات، 15(2)، 27-44. doi:10.48308/hlit.2023.102935.
References
Books
Banai Heravi, Kamal al-Din Shir Ali. (1991). The Mathnawi of Bagh-e-Eram, manuscript, National Library of Pakistan, no. 9228. [In Persian]
Banai Heravi, Kamal al-Din Shir Ali. (No Date). The Mathnawi of Bagh-e-Eram, manuscript, Badalian original 987, University, no. 903-F. [In Persian]
Fasaei, Hassan ibn Hassan. (2003). Naseri's Persian Novel, edited by Mansur Rastegar Fasaei, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Mayel Haravi, Najib. (2015). History of Manuscript Editing and Critical Editing of Manuscripts, Tehran: Surah Mehr Publications. [In Persian]
Mirkhwand, Mohammad bin Hawad Shah. (1270). Rawdat al-Safa, vol. 1, Bi¬ja: Bi¬na. [In Persian]
Munshi Qomi, Ahmad ibn Hussein. (2004). Summary of Chronicles, edited by Ehsan Eshraqi, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Nafisi, Saeed. (1984). History of Poetry and Prose in Iran and in Persian, vol. 1, Tehran: Foroughi Publications. [In Persian]
Navai, Abd al-Hossein. (1977). Historical Documents and Correspondences of Iran, Tehran: Translation and Book Publishing House. [In Persian]
Nezami Bakharzi, Abd al-Wase. (2022). Maqamat al-Jami, introduction, corrections and annotations, Najib Mayel Haravi, Tehran: Nay Publications. [In Persian]
Ovadi Baliani, Taqi al-Din Muhammad ibn Muhammad. (2009). Arafat al-Ashiqin and Arsat al-Arifin, Tehran: Written Heritage Research Center. [In Persian]
Qetan, Mohammadyar ibn Arab. (2006). Maskhar al-Bilad, "History of the Shaybanians", edited by Nadereh Jalali, Tehran: Miras Maktoob. [In Persian]
Stafford, Michael. (2005). An Introduction to Historical Studies, Tehran: Imam Sadiq University, s.m. [In Persian]
Va’ez Kashfi, Maulana Fakhr al-Din Ali ibn Hossein. (1977). Rashhat ayn al-Hayat, with an introduction and correction by Ali Asghar Moinian, Volume 1, Tehran: Nuriani Charity Foundation. [In Persian]
Valeh Daghestani, Ali Qoli ibn Mohammad Ali. (2005). Tazreh al-Shu’ara, introduction, correction and commentary, Mohsen Naji Nasrabadi, Tehran: Asatir. [In Persian]
Wasifi, Zeyn al-Din Mahmud. (1960). Bada’i al-Waqa’i, edited by Alexander Beldurov, Tehran: Iranian Cultural Foundation. [In Persian]
Articles
Ajhand, Y. (2018). The Tabriz Style of the Turkmen School. Fine Arts-Visual Arts, 23(4), 29-40. doi: 10.22059/jfava.2018.68758. [In Persian]
Payandeh, H. (2012). Liberation from the Bondage of History: A Review of the New Historicist Perspective in Literary Criticism, Social Sciences. Surah Andisheh, 19(62 and 63), 220-221. [In Persian]
Payandeh, H. (2018). Reading the Text in the Style of New Historicists: Analysis of Savushon Discourses. Cultural Studies and Communication, 14(53), 11-29. doi: 10.22034/jcsc.2019.34324. [In Persian]
Adel, P. (2004). Introduction to the book Sheybani-nameh. Book of the Month of History and Geography, (81, 82, 83), 186-190. [In Persian]
Fikri Seljuqi. (1945). Master Sabz-e-Memar and Master Banai-e-Heravi. Ariana, 3(4), 26-35. [In Persian]
Karimi, S, & Amini, M. R. (1998). Manifestations of Popular Culture in Ibn Hesam Khusfi's Khavaran-nameh. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 14(53), 141-168. doi:10.30495/dk.2022.694816. [In Persian]
Kalakani, S.A. (2022). Periods of Afghan Sanai Studies and Its Effects on Iranian Sanai Studies and Its Vice Versa. History of Literature, 15(2), 27-44. doi:10.48308/hlit.2023.102935. [In Persian]