بررسی مسئلۀ «خود» و «دیگری» در آثار میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله

الموضوعات :

فاطمه کواشی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
احمد خاتمی ² (استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.)
فرهاد طهماسبی ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران.)

تاريخ الإرسال : 30 السبت , صفر, 1442 تاريخ التأكيد : 23 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: ملکم‌, قرن نوزدهم, خود, دیگری, عصر قاجار,

ملخص المقالة :

جامعۀ ایران در عصر قاجار و آستانۀ مشروطه جامعه‌ای استبدادزده و مستضعف بود و مواجهه با غرب/‌دیگریِ متمدن و مقتدر، عمق عقب‌ماندگی‌ها و نابسامانی‌های این مملکت را نمایاند و خودِ ناآگاه و بی‌دانش ایرانیان را در برابر چشمان بهت‌زدۀ آنان قرار داد. میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، منورالفکر دوران پیشامشروطیت، با آثار و رساله‌هایش در تهییج و چرخش افکار مردم به سوی دیگری و گریز از خویشتن سهم بزرگی داشت. او کوشید تا با زمینه‌سازی برای تغییر گفتمان قاجار و استقرار گفتمان دموکراسی، جامعة درحال احتضار ایران را احیا کند. پرسش اصلی این مقاله چگونگی بازتاب خود و دیگری در مکتوبات ملکم و تأثیر رویکرد او در شکل‌گیری هویت ایرانی متجدد است. پژوهش حاضر نشان می‌دهد ملکم با اتخاذ سازوکارهایی سیاسی، ضمن افشاگری اوضاع داخلی کشور و نقد صریح شرایط موجود، همچنین تلاش برای به حاشیه راندن و حذف گفتمان دیرین سلطنت‌طلبی در ایران، به برجسته‌سازی گفتمان اروپایی و تقدیم جایگاه دیگری ارتقادهنده و توسعه‌بخش به غرب و فرهنگ و مظاهر تمدن غربی می‌پردازد و مساعی قلم وی مصروف استقرار گفتمان آزادی‌خواهِ قانون‌مدار ازطریق حذف خود و پذیرش غیر است. در این تحقیق، مسئلۀ خود و دیگری از منظر ملکم، با بررسی مجموعه آثار وی و کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی بررسی می‌شوند.

المصادر:

کتاب‌ها

آجدانی، لطف‌الله (1396) روشنفکران ایران در عصر مشروطیت، تهران: نشر اختران.

آدمیت، فریدون (1340) فکر آزادی و مقدمة نهضت مشروطیت ایران، تهران: انتشارات سخن.

آرنت، هانا (1396) میان گذشته و آینده، ترجمة سعید مقدم، تهران: نشر اختران.

آقابخشی، علی و افشاری‌راد، مینو (1375) فرهنگ علوم سیاسی، تهران: مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران.

احمدی، بابک (1392) ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.

ادگار، اندرو و سج‌ویک، پیتر (1387) مفاهیم بنیادی نظریة فرهنگی، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.

اصیل، حجت‌الله (1376) زندگی و اندیشة میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، تهران: نشر نی.

اصیل، حجت‌الله (1384) میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله و نظریه‌پردازی مدرنیتة ایرانی، تهران: انتشارات کویر.

بارت، رولان (1394) سخن عاشق، ترجمة پیام یزدانجو، تهران: مرکز.

بوبر، مارتین (1380) من و تو، ترجمة ابوتراب سهراب و الهام عطاردی تهران: نشر فرزان.

تودوروف، تزوتان (1396) منطق گفت‌وگویی میخائیل باختین، ترجمة داریوش کریمی، تهران: نشر مرکز.

رشیدیان، عبدالکریم (1393) فرهنگ پسامدرن، تهران: نشر نی.

سارتر، ژان‌پل (1358) اگزیستانسیالیسم و اصالت بشر، ترجمة مصطفی رحیمی، تهران: مروارید.

عضدانلو، حمید (1395) آشنایی با مفاهیم اساسی جامعه‌شناسی، تهران: نشر نی.

فروم، اریک (1393) فراسوی زنجیرهای پندار، ترجمة بهزاد برکت، تهران: مروارید.

کرمانی، ناظم‌الاسلام (1357) تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

گیدنز، آنتونی (1393) تجدد و تشخص: جامعه و هویت شخصی در عصر جدید، ترجمة تاصر موفقیان، تهران: نشر نی.

مورن، ادگار. (1384) هویت انسانی، ترجمة امیر نیک‌پی و فائزة محمدی، تهران: انتشارات قصیده‌سرا.

میرزا ملکم‌خان (1381) رساله‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، گردآوری و مقدمه حجت‌الله اصیل، تهران: نشر نی.

میرزا ملکم‌خان (1389) نامه‌های میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله، به اهتمام علی‌اصغر حقدار، تهران: نشر چشمه.

میرزا ملکم‌خان (2535) روزنامة قانون، به کوشش هما ناطق، تهران: انتشارات امیرکبیر.

میرزا ملکم‌خان (بی‌تا، الف) کلیات ملکم، به اهتمام هاشم ربیع‌زاده، تهران: مطبعة مجلس.

میرزا ملکم‌خان (بی‌تا، ب) مجموعه‌آثار میرزا ملکم‌خان، تدوین و تنظیم محمد محیط‌طباطبایی، تهران: انتشارات علمی.

میرسپاسی، علی (1394) تأملی در مدرنیتة ایرانی: بحثی دربارة گفتمان‌های روشنفکری و سیاست مدرنیزاسیون در ایران، ترجمة جلال توکلیان، تهران: نشر ثالث.

مقالات

اباذری، یوسف‌علی، بهیان، شاپور. (1386). در مصاف با دیگری؛ بازخوانی سه رمان فارسی در پرتو گفتمان غربزدگی. انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 3(10)، 130ـ99.

جدیدی، حمیدرضا. (1389). بازتاب وقایع مشروطه بر شعر ایرج میرزا. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 2(6)، 96ـ75.

جمالزاده، ناصر و منتظری، مصطفی. (1390). بررسی دکترین سیاسی ـ فرهنگی میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله. مطالعات سیاسی، 4(13)، 192ـ163.

خلخالی، سیدمحی‌الدین، پوزش، محمد. (1395). بررسی جریان‌های فکری عصر مشروطه. تاریخنامة خوارزمی، 4، 117ـ92.

دیلمی‌معزی، امین، ابوالحسن‌شیرازی، حبیب‌الله، جلالی، کاظم، سجادی، سیدفرهاد. (1396). غرب و مدرنیته از منظر میرزا ملکم‌خان. پژوهشنامة تاریخ، 12(47)، 140ـ127.

سرایی، حسن، هاشم‌زهی، نوروز، (1381). شرایط اجتماعی و گفتمان روشنفکری در آستانة انقلاب مشروطه. جامعه‌شناسی ایران، 4(3)، 114ـ81.

عبابافها، محمد. (1385). سه رویکرد به مشروطیت. اطلاعات سیاسی ـ اقتصادی، (230ـ227)، 97ـ90.

غفاری، مسعود، رادمرد، محمد. (1393). بررسی تطبیقی تحول میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله و دکتر علی شریعتی. علوم سیاسی، 10(37)، 93ـ62.

نویدنیا، منیژه. (1382). درآمدی بر امنیت اجتماعی. مطالعات راهبردی، 6(19)، 76ـ55.

Books

Adimit, Fereydoun (1961) Freedom Thought and Introduction to Iran's Constitutional Movement, Tehran: Sokhn Publications.

Aghabakhshi, Ali and Afsharirad, Mino (1996) Political Science Culture, Tehran: Iran Scientific Information and Documents Center.

Ahmadi, Babak (2012) Structure and interpretation of the text, Tehran: Central Publishing.

Ajodani, Lotfollah (2016) Iran's intellectuals in the era of constitutionalism, Tehran: Akhtaran publishing house.

Arendt, Hana (2016) between the past and the future, translated by Saeed Moghadam, Tehran: Akhtaran Publishing House.

Aseel, Hojatullah (1997) The life and thought of Mirza Malek Khan Nazim al-Doulah, Tehran: Ney Publishing.

Aseel, Hojatullah (2005) Mirza Malkam Khan Nazim-ud-Doulah and the theorizing of Iranian modernity, Tehran: Kavir Publications.

Azdanlou, Hamid (2015) Getting to know the basic concepts of sociology, Tehran: Ney Publishing.

Barrett, Rolan (2014) Sokhon Asheg, translation of Payam Yazdanjo, Tehran: Center.

Buber, Martin (2001) Me and You, translated by Abu Torab Sohrab and Elham Atardi Tehran: Farzan Publishing.

Edgar, Andrew and Sedgwick, Peter (2008) Basic Concepts of Cultural Theory, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Naboi, Tehran: Age Publishing.

Fromm, Eric (2013) Beyond imaginary chains, translated by Behzad Barkat, Tehran: Marwarid.

Giddens, Anthony (2013) Modernity and Identity: Society and Personal Identity in the New Age, translated by Taser Moafaqian, Tehran: Nei Publishing.

Kermani, Nazim-ul-Islam (1978) History of Iranian Awakening, by Ali Akbar Saeedi Sirjani, Tehran: Farhang Iran Foundation Publications.

Mirsepasi, Ali (2014) A Reflection on Iranian Modernity: A Discussion on Intellectual Discourses and Modernization Policy in Iran, translated by Jalal Tavaklian, Tehran: Third Edition.

Mirza Malekm Khan (2535) law newspaper, by Homa Natiq, Tehran: Amir Kabir Publications.

Mirza Malkam Khan (2002) The treatises of Mirza Malkam Khan Nazem al-Doulah, compiled and introduced by Hojatullah Aseel, Tehran: Nei Publishing.

Mirza Malkam Khan (2010) The letters of Mirza Malkam Khan Nazim al-Douleh, edited by Ali Asghar Haqdar, Tehran: Cheshme Publishing House.

Mirza Malkam Khan (No date, B) Collection of Mirza Malkam Khan's works, edited and edited by Mohammad Mohit Tabatabai, Tehran: Scientific Publications.

Mirza Malkam Khan (No date, A) Malikat Malkam, by Hashem Rabizadeh, Tehran: Majlis Press.

Moran, Edgar. (2005) Human Identity, translated by Amir Nikpi and Faiza Mohammadi, Tehran: Qaseidasara Publications.

Rashidian, Abdul Karim (2014) Postmodern Culture, Tehran: Ney Publishing.

Sartre, Jean-Paul (1979) Existentialism and Human Originality, translated by Mustafa Rahimi, Tehran: Marwarid.

Todorov, Tzutan (2016) Mikhail Bakhtin's Dialogue Logic, translated by Dariush Karimi, Tehran: Nahr-e-Karzan.

Articles

Ababafha, M. (2006). Three approaches to constitutionalism. Political-Economic Information, (227-230), 90-97.

Abazari, Y., Behian, S. (2008). Confronting the Other: A reading of three Persian novels in light of the Westoxification discourse. Cultural Studies & Communication, 3(10), 99-131.

Deylami moezi, A., Abu HasanShirazi, H., j, K., S, F. (2017). West and modernity in terms of Mirza Malkam Khan. Journal of History, 12(47), 127-140.

Ghaffari, M., Radmard, M. (2015). A Comparative Analysis of Reformism in Mirza Malkam Khan and Ali Shariati’s Thought. Research Letter of Political Science, 10(1), 63-93.

Jadidi, H. R. (2011). Constitutional events reflections on poetry of Iraj Mirza. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 2(6), 75-96.

Jamalzadeh, N, Montazeri, M. (2010). Studying the political-cultural doctrine of Mirza Malek Khan Nazim-ud-Doleh. Political Studies, 4(13), 163-192.

Khalkhali, S. M., Pozesh, M. (2015). Investigating the intellectual currents of the constitutional era. History of Khwarazmi, 4, 92-117.

Navidniya, M. (2003). An income on social security. Strategic studies, 6(19), 55-76.

Saraei, H, Hashemzahi, N. (2002). Social conditions and intellectual discourse on the threshold of the constitutional revolution. Iranian Sociology, 4(3), 81-114.