تحلیل پیوندهای زبان عرفان و زبان عامه در آثار احمد جام نامقی

الموضوعات :

عاطفه سلطانی ¹ ( دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. )
فاطمه غلامی ² ( استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران. )

تاريخ الإرسال : 19 الخميس , ربيع الأول, 1442 تاريخ التأكيد : 21 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1442 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: زبان عامه, زبان عرفان, آثار احمد جام, نثر عرفانی, مقایسه تطبیقی,

ملخص المقالة :

نثر عرفانی در سنجش با شعر به سبب حضور خود آگاهی بیش‌تر، برای واکاوی مؤلفه های زبان عرفان منبعی دقیق‌تر به شمار می رود. بسیاری از هنجارهای این زبان گرچه به ظاهر در خدمت بیان حقایقی پیچیده و ناگفتنی است؛ امّا یک‌سره از ویژگی های زبان عامیانه گسسته نیست. این پیوند در گونۀ ادبی گفتارنوشت عمیق تر و آشکارتر است. احمد جام نامقی از عارفان سخنور سدۀ پنجم و ششم است که آثار مکتوب او حاصل گفتارهایی شفاهی برای مخاطبان خاص و عام بوده است. زبان آثار وی ساده و غالباً معطوف به زبان عامۀ مردم است. در نوشتار حاضر کوشش شده‌است به روش توصیفی- تحلیلی با پیش چشم داشتن ویژگی های زبان عرفان و زبان عامیانه، همانندی ها و پیوندهای این دو زبان در آثار احمد جام بازشناسی و تحلیل شود. بدین منظور متن های شش گانۀ مجالس احمد جام بازخوانی و مؤلفه های نزدیک به هم در این دو زبان همراه با شواهد آن استخراج شد. گرچه در نگاه نخست چنین می نماید که بیان ناپذیری حقایق عرفانی موجب پیچیدگی زبان سخنوران صوفیه است؛ امّا با وجود پیچیدگی برخی از آثار عرفانی، پاره ای از این متون با زبان روزمرۀ مردم و عناصر آن پیوندی عمیق دارد. یافته ها نشان‌می دهد از میان ویژگی‌های زبان عرفان آهنگین بودن، روایت‌گری، آشنایی زدایی، چندمعنایی و نزدیکی به زبان مردم در گونه های گفتارنوشت به ترتیب با ویژگی‌هایی چون شعر و مثل، تمثیل و حکایت، هنجارگریزی آوایی و دستوری، کنایه و واژگان و اصطلاحات خاص لهجه در زبان عامه قابل تطبیق است. افزون بر این صراحت لحن در زبان شیخ جام که سرشار از حس شفقت، تندی، گزندگی و پریشانی است متأثر از صراحت و شفافیتی است که در زبان عامه نسبت به سطوح دیگر زبان بیش‌تر نمودار است.

المصادر:

کتاب‌ها

اخوت، احمد (1371) دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.

ادونیس، علی احمد سعید (1373) تصوّف و سوررئالیسم، ترجمة حبیب‌الله عباسی، تهران: مرکز.

انزابی‌نژاد، رضا (1383) چیستی و چرایی شریعت نثرهای عرفانی، در مجموعه مقالات عرفان پلی میان فرهنگ‌ها، جلد 1، تهران: مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.

انوری، حسن (1383) فرهنگ کنایات سخن، جلد اول، تهران: سخن.

پورنامداریان، تقی (1384) دانشنامة زبان و ادب فارسی، مدخل ادبیات عرفانی، جلد 1، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

تمیم‌داری، احمد (1390) فرهنگ عامه، تهران: مهکامه.

جام نامقی، احمد‌ (1347) مفتاحالنجات، به تصحیح علی فاضل، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

جام نامقی، احمد (1355) روضةالمذنبین و جنةالمشتاقین، به تصحیح علی فاضل، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.

جام نامقی، احمد‌ (1387) کنوزالحکمه، به تصحیح حسن نصیریجامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جام نامقی، احمد‌ (1389الف) بحارالحقیقه، به تصحیح حسن نصیریجامی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جام نامقی، احمد‌ (1389ب) سراجالسائرین، به تصحیح حسن نصیریجامی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

جام نامقی، احمد‌ (1390) انسالتائبین و صراطاللهالمبین، به تصحیح علی فاضل، تهران: توس.

دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه، جلد 7 و 15، تهران: دانشگاه تهران.

ذوالفقاری، حسن (1392) فرهنگ بزرگ ضرب‌المثل‌های فارسی، تهران: نشر علم.

ذوالفقاری، حسن (1394) زبان و ادبیّات عامة ایران، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1380) صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگه. شمیسا، سیروس(1385) نقد ادبی، تهران: میترا.

غلامرضایی، محمّد(1388) سبکشناسی نثرهای صوفیانه، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.

فرشیدورد، خسرو(1382) دستور مفصل امروز بر پایة زبان‌شناسی جدید، تهران: سخن.

فولادی، علیرضا(1389) زبان عرفان، تهران: سخن. میرصادقی، جمال(1376) ادبیات داستانی، تهران: سخن.

نجفی، ابوالحسن(1378) فرهنگ فارسی عامیانه، تهران: نیلوفر.

مقالات

پورمظفری، داوود. (1390). گفتار نوشت‌های صوفیان بازشناسی یک گونة نوشتاری. نقد ادبی، 4(15)، 60-31. 20.1001.1.20080360.1390.4.15.9.4:dor

حق‌شناس، علی‌محمّد، جباری، نجم‌الدین. (1381). انواعِ رواییِ سنتی در ادب فارسی. مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 49(4و5)، 195-175.

حق‌شناس، علی‌محمّد. (1379). فرهنگ فارسی عامیانه یا گفتاری، کدام؟. نشر دانش، 17(96)، 65-59.

خدادادی محمد، صادقی شهپر، رضا. (1391). بررسی برخی وجوه بلاغی در نثر عرفانی شیخ احمدجام بر پایۀ دو کتاب انس‌التائبین و کنوزالحکمه. زبان و ادب فارسی، 4(10)، 67-88.

زرگرزاده دزفولی، نسرین، موذنی، علی‌محمد. (1398). ساختارشناسی حکایت‌های تمثیلی روضۀ هشتم بهارستان از منظر مینیمالیسم. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 11(42)، 43-60.

سلطانی، عاطفه، جوکار، نجف، غلامی، فاطمه. (1396). بررسی دیدگاه‌های اجتماعی در آثار شیخ احمد جام. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 13(49)، 109-145.

مالمیر، تیمور. (1393). اهمیت گویش‌ها و لهجه‌های محلی در تبیین و تصحیح متون عرفانی. پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 8(1)، 1-18.

Books

Adonis, Ali Ahmad Saeed (1994) Sufism and Surrealism, translated by Habibullah Abbasi, Tehran: Marzan.

Anvari, Hassan (2004) Dictionary of Sokhn Allusions, Volume 1, Tehran: Sokhn.

Anzabinejad, Reza (2004) What and why is Sharia of mystical prose, in the collection of essays on the mystic bridge between cultures, volume 1, Tehran: Humanities Research and Development Foundation.

Dehkhoda, Ali Akbar (1998) Dictionary, volumes 7 and 15, Tehran: University of Tehran.

Farshidvard, Khosrow (2012) Today's Detailed Order Based on New Linguistics, Tehran: Sokhn.

Fuladi, Alireza (2010) The Language of Irfan, Tehran: Sokhn.

Gholamrezaei, Mohammad (2008) Stylistics of Sufi Prose, Tehran: Shahid Beheshti University.

Jam Nameghi, Ahmad (1968) Mifthalanjat, edited by Ali Fazel, Tehran: Farhang Iran Foundation Publications.

Jam Nameghi, Ahmad (1976) Rozada al-Mozbin and Janna al-Mashtaqin, edited by Ali Fazel, Tehran: Farhang Iran Foundation Publications.

Jam Nameghi, Ahmad (2009) Siraj al-Saerin, edited by Hassan Nasirijami, Tehran: Publications of Research Institute of Human Sciences and Cultural Studies.

Jam Nameghi, Ahmad (2010) Bihar al-Haqiqah, edited by Hassan Nasirijami, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies.

Jam Nameghi, Ahmed (2008) Kenuzal-Hikmeh, edited by Hassan Nasirijami, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies.

Jam Nameghi, Ahmed (2013) Ansaltaebeen and Saratullah Al-Mobin, corrected by Ali Fazel, Tehran: Tos.

Mirsadeghi, Jamal (1997) fiction literature, Tehran: Sokhn.

Najafi, Abolhasan (1999) Persian folk culture, Tehran: Nilofar.

Okhovat, Ahmed (1992) Story Grammar, Isfahan: Farda.

Pournamdariyan, Taqi (2005) Persian Language and Literature Encyclopedia, Mystical Literature Entry, Volume 1, Tehran: Persian Language and Literature Academy.

Shafiei-Kadkani, Mohammad Reza (2010) Sorkhayal in Persian poetry, Tehran: Age.

Shamisa, Siros (2006) literary criticism, Tehran: Mitra.

Tamim Dari, Ahmad (2010) Popular Culture, Tehran: Mahkame.

Zulfiqari, Hassan (2012) The Big Culture of Persian Proverbs, Tehran: Alam Publishing.

Zulfiqari, Hassan (2014) Iran's General Language and Literature, Tehran: Organization for the Study and Compilation of University Humanities Books (Samt).

Articles

Haqshanas, A. M., Jabari, N. (2002). Types of traditional narration in Persian literature. Journal of Faculty of Literature and Human Sciences, University of Tehran, 49(4, 5), 175-195.

Khodadadi, M., Sadeghi Shahpar, R. (2012). A Survey on some Rhetorical Aspects of the Mystical Prose of Sheikh Ahmad Jaam in his Two Books (Ons Al Taaebeen and Konuz Al Hekmah). , 4(10), 67-88.

Malmir, T. (2014). The Importance of Local Accents and Dialects in Explaining and Correcting Mystical Texts. Research on Mystical Literature (Guhar-i-Guyā) , 8(1), 1-18.

Poormozaffari D. (2011). Sufis’ Goftārnevesht as a Genre in Persian Mystical Prose. LCQ, 4 (15), 32-60. Dor: 20.1001.1.20080360.1390.4.15.9.4.

Soltāni, A., Joukār, N., Qolāmi, F. (2018). The Social Views of Sheikh Ahmad Jām. journal of mytho-mystic literature, 13(49), 109-145.

Zargarzade Dezfuli, N., Moazzeni, A. M. (2019). The Structure of the Allegorical tales of the Eighth Rowze Baharestan from the viewpoint of Minimalism. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 11(42), 43-60.