بررسی مفهوم «علم» و «عالِم» در آثار احمد جام
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: مفهوم علم, عالِم, تصوف, آثار احمد جام.,
ملخص المقالة :
مفهوم علم و عالِم در متون اسلامی ادبیات فارسی چه در حوزه کلام و چه در حوزه عرفان و تصوف بسیار مورد توجه و چالشبرانگیز بوده است. این پژوهش به بررسی و تحلیل مفهوم علم و عالِم از دیدگاه احمد جام و مقایسۀ آن با تعاریف برخی از صاحبنظران در متون عرفانی و اسلامی ادبیات فارسی به شیوه توصیفی-تحلیلی پرداخته است و به این پرسشها پاسخ میدهد: علم از دیدگاه شیخ جام چیست؟ عالِم کیست؟ نقاط مشترک و تفاوت دیدگاه او دربارۀ مفهوم علم با سایر صاحبنظران در حوزه کلام، حدیث و تصوف کدامند؟ با استناد به آثار شیخ جام که بیانگر اندیشۀ صوفیانۀ شریعتمحور اوست روشن شد: در نزد او علم و معرفت دو مقولۀ جدا از یکدیگرند. شیخ جام برای واژۀ علم دو مفهوم قائل شده است، مفهومی کلی که در بسیاری از گزارههای او با مفهوم دانش و آگاهی مترادف است، و مفهومی تخصصی، به این تعبیر که علم واقعی و برتر را علم خداشناسی و علم باطن یا علم سرّ میداند. او مانند گذشتگان خود علم طب، نجوم یا حساب را در زمرۀ حرفهها و پیشهها میآورد که سود و نفع آن مشروط به پایبندی به ملکات اخلاقی است. او در این مورد تالی اهل حدیث و صوفیان متشرعی چون هجویری است. شیخ نشان علم را در عملکرد عالمان و دانشمندان جستجو میکند و در مواردی آن را با عمل صالح مترادف میداند.
کتاب¬ها
انصاری، عبدالله. (1383). منازالسایرین و علل¬المقامات، ترجمه عبد¬الغفور روان فرهادی، تهران: مولی.
انصاری، عبدالله. (1391). صد میدان، تصحیح سهیلا موسوی سیرجانی، تهران: زوار.
جام ژنده¬پیل، احمد. (1350). انس¬التائبین و صراط¬ المبین، تصحیح علی فاضل، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جام ژنده¬پیل، احمد. (1387). کنوز¬الحکمه، پژوهنده علی فاضل، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
جعفریان، رسول. (1398). سیر تحول مفهوم علم در متون حدیثی، ادبی، کلامی و فلسفی. قم: نشر مورّخ.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1396). جستجو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
سنایی، ابوالمجد مجدودبن آدم. (1381). دیوان قصائد، تهران: نگاه.
سیوطی، جلال¬الدین. (بی¬تا). الجامع الصغیر، بیروت: دارالفکر.
فاضل، علی. (1383). کارنامۀ احمدجام، تهران: توس.
فردوسی، ابوالقاسم. (1384). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
قبادیانی، ناصرخسرو. (1384). دیوان اشعار، تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوارلدرر اخبار الائمه الاطهار، جلد1، بیروت: مؤسسه الوفا.
نظامی گنجوی، الیاس¬بن یوسف. (1389). لیلی و مجنون، تهران: فکر روز.
هجویری، ابوالحسن علی¬بن عثمان. (1384). کشف¬المحجوب، تهران: سروش.
مقالات
بهمنی مطلق، یدالله، و خدادادی، محمد. (1389). تحلیل افکار و معرفی آثار شیخ احمد جام. عرفان، 6(24)، 136-116.
رضایی، امین، پورنامداریان، تقی، و محمدنژاد عالی ¬زمینی، یوسف. (1399). تحلیل معرفت شناختی کرامات شیخ احمد جام ژنده پیل. ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا، 12(23)، 111-140
پایان¬نامه¬ها
سرفرازی، احمد. (1387)، فرهنگ موضوعی آثار احمد جامی (موضوعات عرفانی)، دانشگاه تربیت معلم سبزوار، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد.
References
Book
Ansari, A. A. (2004). Manaz al-Sarin and the causes of maqamat, Trans. Abdul Ghafoor Rawan Farhadi, Tehran: Molly. [In Persian]
Ansari, A. A. (2011). Sad meydan, Edited by Soheila Mousavi Sirjani, Tehran: Zovar. [In Persian]
Fazel, A. (2013). Ahmadjam's work, Tehran: Tos. [In Persian]
Ferdowsi, A. (2005). Shah nameh. By the efforts of Saeed Hamidian. Tehran: Drop. [In Persian]
Hajwiri, A. H. A. O. (2005). Kashf al-Mahjoob, Tehran: Soroush. [In Persian]
Jafarian, Rasul. (2018). Evolution of the concept of science in hadith, literary, theological and philosophical texts, Qom: Historian Publishing House. [In Persian]
Jam Gende-Peel, A. (1971). Ans-ul-Taibin and Sarat-ul-Mubin, Edited by Ali Fazel, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Jam Gende-Peel, A. (2007). Kanuz al-Hikma, Researcher Ali Fazel, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian]
Nizami Ganjavi, E. B. Y. (2010). Leyli & Majnoon, Manipulation correction, Tehran: Thought of the day. [In Persian]
Qobadiani, N. Kh. (2004). Diwan of poems, Edited by Mojtaba Minavi and Mehdi Mohaghegh, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Sana'i, A. M. A. (2002). Divan of poems, Tehran: Look.
Siyuti, J. (No date). Al-Jamae al-Saghir, Beirut: Dar al-Fakr. [In Persian]
Zarin Koob, A. H. (2016). Search in Iranian Sufism, Tehran: Amir Kabir. [In Persian]
Articles
Motlagh Bahmani, Y., & Khodadadi, M. (2010). Analysis of the thoughts and introduction of the works of Sheikh Ahmad Jam. Irfan, 6(24), 116-136. [In Persian]
Rezaei, A., Poornamdarian, T., & Mohammad Najad Ali Zmini, Y. (2019). Epistemological analysis of the virtues of Sheikh Ahmad Jam Gende Pil. Al-Zahra University's mystical literature, 12(23). 111-140. [In Persian]
Theses
Sarfarazi, A. (2007). thematic anthology of Ahmad Jami's works (mystical themes), Tarbiat Moalem Sabzevar University, Faculty of Literature and Humanities, master's thesis. [In Persian]
