بررسی مفهوم «علم» و «عالِم» در آثار احمد جام
الموضوعات :
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسیواحد تهران جنوب دانشگاه آزاد اسلامی ایران تهران
الکلمات المفتاحية: تحلیل, مفهوم علم, عالِم, تصوف, احمد جام.,
ملخص المقالة :
مفهوم علم و عالِم در متون اسلامی ادبیات فارسی چه در حوزه کلام و چه در حوزه عرفان و تصوف بسیار مورد توجه و چالش‌برانگیز بوده، در ادبیات فارسی در چند مسیر و دیدگاه تعریف شده است. دیدگاه ادبای بزرگی چون فردوسی، سنایی و نظامی، دیدگاه صاحب‌نظران در دانش حدیث، در معنای صوفیانه و عرفانی و در اندیشۀ کسانی چون فارابی و ابن سینا و خواجه نصیر. این پژوهش به بررسی و تحلیل مفهوم علم و عالِم از دیدگاه احمد جام و مقایسۀ آن با تعاریف برخی از صاحب‌نظران در متون عرفانی و اسلامی ادبیات فارسی به شیوه توصیفی-تحلیلی پرداخته است و به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد: علم از دیدگاه شیخ جام چیست؟ عالم کیست؟ نقاط مشترک و تفاوت دیدگاه او دربارۀ مفهوم علم با سایر صاحب‌نظران در حوزه کلام، حدیث و تصوف کدامند؟ با استناد به آثار شیخ جام که بیانگر اندیشۀ صوفیانۀ شریعت-محور اوست روشن شد: در نزد او علم و معرفت دو مقولۀ جدا از یکدیگرند. مفهوم واژه علم در بسیاری از گزاره‌های شیخ با مفهوم دانش و به تعبیر امروزی نالج مترادف است. برترین علم در نزد شیخ علم خداشناسی و علم باطن یا علم سرّ است. او مانند گذشتگان خود علم طب، نجوم یا حساب را در زمرۀ حرفه‌ها می‌آورد که سود و نفع آن مشروط به پایبندی به ملکات اخلاقی است. او در این مورد تالی اهل حدیث و صوفیان متشرعی چون هجویری است. شیخ نشان علم را در عملکرد عالمان جستجو می‌کند و در مواردی آن را با عمل صالح مترادف می‌داند.
