بررسی عنصر آتش در ایران باستان و چگونگی بازتاب آن در اندیشۀ مولانا

الموضوعات :

سهیلا ذوقی ¹

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، مرکز نظرآباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نظرآباد، ایران.

تاريخ الإرسال : 26 الأحد , صفر, 1440 تاريخ التأكيد : 14 الأحد , شوال, 1443 تاريخ الإصدار : 28 الخميس , جمادى الأولى, 1444

الکلمات المفتاحية: مولانا, آتش, ایران باستان, عرفان, عشق,

ملخص المقالة :

یکی از عناصر سازنده و بنیادی در جهان مادّی که همواره نقش ارزشمندی در زندگی بشر ایفا کرده است، آتش است. هر چه در جهان وجود دارد همگی به نوعی با این عنصر مقدّس در ارتباط است. آتش از دیرباز دراساطیر ایرانی، جایگاه ویژه داشته است. زرتشت به آن جنبۀ اخلاقی و معنوی داد و آن را علامت و نشانۀ زنده‌ای از پاکی و طهارت دانست.با توجه به راز آفرینی و شکوهمندی ذات آتش و نماد بودن آتش در اساطیر و افسانه‌های اقوام و ادیان گذشته و امروز، درمی‌یابیم که‌ این عنصر همواره با زندگی و حیات انسان‌ها و مناسک و مراسم آیینی آن پیوند داشته است. مسلم است که آتش در پیشینۀ فرهنگی نیاکان ما، باور و اعتقادی دینی بوده است؛ اما امروز می‌توان آن را نماد پیوند در فرهنگ گذشته و حال دانست. عارف ایرانی مثل مولانا این آتش را در مکتب عشق و جمال به بیان‌های رمزی بیان نموده و دیدار با نور را چون زرتشت در مراحل سیر و سلوک نشان داده و در شهود باطنی به دیدار با نور رسیده است. این آتش همانی است که درگفتۀ مولانا چنین انعکاس یافته است هرکه این آتش ندارد نیست باد و این آتش در شراب معنوی و موسیقی عرفانی و جمال معشوق بروز می‌کند و عرفان ایرانی را یکسره به رنگ خود درمی‌آورد. در این گفتار کوشیده می‌شود تا تفسیر و تحلیلی از آتش در دیدگاه مولانا با روش تحلیلی(کتابخانه‌ای) داده شود.

المصادر:

کتاب‌ها

قرآن مجید (1388) ترجمه بر اساس المیزان، ترجمۀ سیّد محمّد رضا صفوی، قم: دفتر نشر معارف.

آموزگار، ژاله (1374) تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی.

آمیه، پیر (1349) تاریخ ایلام، ترجمۀ شیرین بیانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1393) اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات کاروان.

افراسیاب پور، علی اکبر(1384) زیبایی پرستی در عرفان اسلامی، تهران، انتشارات طهوری.

بهار، مهرداد (1376) جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران: انتشارات فکر روز.

پورداوود، ابراهیم (1356) یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‌وشی، جلد1، تهران: انتشارات دانشگاه.

رازی، نجم‌الدین (1352) مرصادالعباد، به اهتمام دکتر محمّد امین ریاحی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

رازی، نجم‌الدین (1367) رسالۀ عشق و عقل (معیار الصدق فی مصداق العشق)، به اهتمام و تصحیح تقی تفضّلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

رجبی، پرویز (1380) هزاره‌های گمشده، جلد1، تهران: انتشارات طوس.

رضی،‌ هاشم (1371) تاریخ مطالعات دین‌های ایرانی، تهران: انتشارات بهجت.

شاهرخ، ارباب کیخسرو (1380) زرتشت پیامبری که از نو باید شناخت، تهران: انتشارات جامی.

شهرزوری، محمد بن محمود (1384) نزهة الارواح و روضة الافراح(تاریخ الحکما)، مترجم مقصود علی تبریزی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

فردوسی، ابوالقاسم (1393) شاهنامه، به کوشش دکتر سعید حمیدیان، 9جلدی، تهران: نشر قطره.

کارنوی، جوزف آلبرت (1383) اساطیر ایرانی، مترجم احمد طباطبایی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

کیانی‌نژاد، زین‌الدّین (1377) جلوه‌هایی از عرفان ایران باستان، تهران: انتشارات عطایی.

کازرونی، محمود بن مسعود (1380) شرح حکمه الاشراق سهروردی، به اهتمام عبدالله نورانی و مهدی محقق، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

لاهوری، محمّد اقبال (1364) سیر فلسفه در ایران، ترجمۀ امیرحسین آریان‌پور، تهران: انتشارات امیرکبیر.

محمد، معین (1384) مزدیسنا و ادب پارسی، جلد 1و2، تهران: مؤسسۀ انتشارات دانشگاه تهران.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1375) مثنوی معنوی، به تصحیح رینولدالین نیکلسون، تهران: انتشارات بهزاد.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1381) کلیات دیوان شمس تبریزی، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

نیشابوری، عطار (1362) دیوان عطار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

یاحقی، محمد (1388) فرهنگ اساطیر و فرهنگ‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

مقالات

روحانی رضا. (1387). زمینه‌ها و انگیزه‌های اتّحاد انبیا در مثنوی. مطالعات عرفانی، 1(7)، 124-93.

Books

The Holy Quran (2009) translated according to Al-Mizan, translated by Seyyed Mohammad Reza Safavi, Qom: Maarif Publishing House.

Afrasiabpour, Ali Akbar (2005) Aestheticism in Islamic Mysticism, Tehran, Tahori Publications.

Amieh, Pir (1970) History of Ilam, translated by Shirin Bayani, Tehran: Tehran University Press.

Amoozgar, Jhaleh (1995) Mythological History of Iran, Tehran: Publications of Organization for Studying and Compiling Human Sciences Books.

Bahar, Mehrdad (1997) A few essays on Iranian culture, Tehran: Feker Rooz Publications.

Esmailpour, Abulqasem (2013) The Myth of Symbolic Expression, Tehran: Karvan Publications.

Ferdowsi, Abolqasem (2013) Shahnameh, by the effort of Dr. Saeed Hamidian, 9 volumes, Tehran: Qatre Publishing.

Karnoy, Joseph Albert (2004) Iranian Mythology, translated by Ahmad Tabatabai, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Kazaruni, Mahmoud bin Masoud (2010) The description of Hikma al-Ishraq Suhrawardi, by Abdullah Noorani and Mehdi Mohaghegh, Tehran: University of Tehran Press.

Kiani-nejad, Zain-al-Din (1998) Manifestations of ancient Iranian mysticism, Tehran: Atai Publications.

Lahori, Mohammad Iqbal (1985) History of Philosophy in Iran, translated by Amir Hossein Arianpour, Tehran: Amir Kabir Publications.

Maulavi, Jalaluddin Mohammad (1996) Masnavi al-Manivi, edited by Reynolds Nicholson, Tehran: Behzad Publications.

Maulvi, Jalaluddin Mohammad (2011) The Generalities of Diwan Shams Tabrizi, with corrections and margins by Badia-ul-Zaman Forozanfar, Tehran: Tehran University Press.

Mohammad, Moin (2004) Mazdisna and Persian literature, volumes 1 and 2, Tehran: University of Tehran Publications.

Neishabouri, Attar (1983) Divan Attar, edited and revised by Taqi Tafzali, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Pordawood, Ebrahim (1977) Yachts, by the efforts of Bahram Farh-Voshi, Volume 1, Tehran: University Publications.

Rajabi, Parviz (2010) The Lost Millenaries, Volume 1, Tehran: Tos Publications.

Razi, Hashem (1992) History of Iranian Religion Studies, Tehran: Behjat Publications.

Razi, Najm al-Din (1973) Mersad al-Abad, under the care of Dr. Mohammad Amin Riahi, Tehran: Book Translation and Publishing Company.

Razi, Najm al-Din (1988) The treatise of love and reason (the measure of sincerity in the example of love), edited and corrected by Taqi Tafzali, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Shahrokh, Arbab Kikhusro (2001) Zarathustra a prophet who must be known anew, Tehran: Jami Publications.

Shahrzouri, Mohammad bin Mahmoud (2005) Nozhah al-Arawah and Rozada al-Afarah (The History of Al-Hakma), translated by Maqsood Ali Tabrizi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Yahaghi, Mohammad (2009) The culture of myths and idioms in Persian literature, Tehran: Contemporary Culture.

Articles

Rouhani, R. (2008). The Backgrounds and Incentives of the Prophets,:union: in Rumi's Mathnawi. s-erfani, 1(7), 93-124. dor:20.1001.1.20086555.1387.1.7.5.8