تحلیل و بررسی نسخۀ اساس استاد فروزانفر در تصحیح دیوان کبیر مولوی

الموضوعات :

شیرین رزمجو بختیاری ¹ , الهام خلیلی جهرمی ² , محمد یوسف نیری ³

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

تاريخ الإرسال : 08 الجمعة , رمضان, 1441 تاريخ التأكيد : 21 الأربعاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: مولوی, تصحیح, دیوان‌ کبیر, فروزانفر, نسخۀ قونیۀ 770,

ملخص المقالة :

دیوان کبیر مولوی از متون محوری پژوهش‌های عرفانی است. از حدود نیم قرن پیش تا به امروز تمام تحقیقاتی که در زمینۀ غزلیات مولوی انجام شده‌، براساس کلیّات شمس تصحیح استاد فروزانفر بوده‌است؛ امّا از زمان تصحیح این متن تا کنون نقدهایی دربارۀ اصالت متن و شیوۀ تصحیح انجام گرفته‌است. شیوۀ تصحیح استاد فروزانفر و انتخاب نسخۀ قونیۀ 770 به عنوان نسخۀ اساس یکی از مسائلی است که باید به صورت علمی و انتقادی بررسی شود. در مورد نسخۀ مذکور دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. در این پژوهش ضمن آوردن نقدهایی که دربارۀ آن انجام شده‌، به طور دقیق و مفصّل به معرّفی غزل‌هایی پرداختیم که در هیچ یک از نسخ – حتّی در نسخه‌های پرحجم - نیامده‌اند و تنها در نسخۀ قونیۀ 770 (=فذ) آمده‌اند، در بین این غزل‌ها، به غزل‌هایی برخوردیم که مطمئناً از آن مولوی نیستند و هم چنین به غزل‌هایی برخوردیم که نباید آن‌ها را غزلی مستقل به حساب آورد. بررسی این غزل‌ها می‌تواند مبیّن این امر باشد، که نسخۀ قونیۀ 770 (=فذ) نسخة معتبر و اصیلی نیست و برای تصحیح دیوان کبیر مولوی نباید آن را نسخۀ اساس قرار داد.

المصادر:

کتاب‌ها

انوری، اوحد‌الدّین (1337) دیوان انوری، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

سنایی، مجدود بن آدم (1387) حدیقة الحقیقة و شریعة الطریقة، تصحیح مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.

شیخ بهایی، محمّد بن حسین (1388) کشکول، کوشش و مقدّمه و ترجمه صادق برزگر، قم: صبح پیروزی.

عطّار، محمّد بن ابراهیم (1392) دیوان عطّار نیشابوری، به سعی و تصحیح مهدی مداینی و مهران افشاری، تهران: نشر چرخ.

غزنوی، سید حسن (1362) دیوان سید حسن غزنوی، با مقدّمه و تصحیح مدرّس رضوی، تهران: اساطیر.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1363) کلّیات شمس یا دیوان کبیر، 10 جلدی، تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: دانشگاه تهران.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد (1389) کلیات شمس تبریزی، نسخۀ قونیه، 2 جلدی، توضیحات، فهرست و کشف الابیات توفیق هـ . سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

مقالات

خلیلی جهرمی، الهام؛ نیّری. م؛ رزمجو بختیاری.ش. (1394). بررسی نسخه‌شناسی و سبک‌شناسی غزل آوازعشق. پرنیان سخن، مجموعه مقاله‌های همایش ملّی بررسی موضوعی کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی، 626-611.

سبحانی، توفیق هـ (1386). دیوان کبیر قونیه و کلیّات شمس استاد فروزانفر. ادب‌پژوهی، 1(2) 115ـ95. Dor: 20.1001.1.17358027.1386.1.2.6.5.

مشتاق‌مهر، رحمان. (1388 الف). نگاهی به حواشی کلّیات شمس بر اساس نسخة مورَّخ 770 به تصحیح دکتر توفیق سبحانی. کتابِ‌ ماهِ ادبیات، (26)91ـ76.

مشتاق‌مهر، رحمان. (1388ب). نگاهی دیگر به نسخة قونیه و تصحیح فروزانفر از کلّیات شمس. ادب‌پژوهی، 3(7و8)، 230ـ207.

مشتاق مهر, رحمان. (1391). تا تصحیح نهایی دیوان کبیر: نسخه قونیه یا تصحیح فروزانفر؟ (بررسی انتقادی چاپ نسخه قونیه). ادبیات عرفانی, 4(6), 143-179. doi: 10.22051/jml.2013.9010.22051/jml. .90.

نیری، محمدیوسف، خلیلی جهرمی، الهام، رزمجو بختیاری، شیرین. (1396). بررسی انتساب شش غزل از دیوان کبیر به مولوی. پژوهش‌ های ادب عرفانی (گوهر گویا)، 11(3)، 1-18. doi: 10.22108/jpll.2017.83144.0.

نسخ خطی

آستان قدس رضوی، نگهداری شده در کتابخانۀ آستان قدس رضوی، به شماره 4770.

اسعد افندی، نگهداری شده در کتابخانه اسعد افندی در سلیمانیه، به شمارۀ 2693.

بریتانیا، نگهداری شده در کتابخانه موزة بریتانیا، فیلم 853 دانشگاه تهران. بلدیة استانبول، نگهداری شده در کتابخانه بلدیۀ استانبول، به شمارۀ 17.

چستربیتی، نگهداری شده در کتابخانه مستر چستربیتی، فیلم 4341 دانشگاه تهران.

حالت افندی، جُنگی است مشتمل بر اشعار مولانا و سلطان ولد، نگهداری شده در کتابخانۀ حالت افندی، فیلم 558 دانشگاه تهران.

قره‌حصار، نگهداری شده در کتابخانه گدک احمدپاشا در افیون قره‌حصار، به شماره 1605.

قره‌حصار، نگهداری شده در کتابخانه گدک احمدپاشا در افیون قره‌حصار، به شماره 1587.

قونیۀ کم‌حجم، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 2113.

قونیۀ پرحجم، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 70.

قونیۀ 770، نگهداری شده در موزۀ قونیه، به شمارۀ 68 و 69.

مرحوم حاجی محمّد نخجوانی، نگهداری شده در کتابخانه ملّی تبریز، به شماره 3621.

مرعشی، نگهداری شده در کتابخانة آیت‌الله مرعشی، به شمارۀ 13264.

نافذ پاشا، نگهداری شده در کتابخانۀ نافذپاشا، فیلم شمارۀ 602 دانشگاه تهران.

نورعثمانی، نگهداری شده در کتابخانه حسن عالی بک یوجل، به شمارۀ 12927.

Books

Anuri, Ohaduddin (1958) Diwan Anuri, edited by Modares Razavi, Tehran: Book Translation and Publishing Company.

Attar, Mohammad Bin Ibrahim (2012) Diwan Attar Nishaburi, edited by Mehdi Modaini and Mehran Afshari, Tehran: Chakh Publishing.

Ghaznavi, Seyyed Hassan (1983) Divan of Seyyed Hassan Ghaznavi, with an introduction and correction by Madras Razavi, Tehran: Asatir.

Molavi, Jalaluddin Mohammad (1984) Kolliyat Shams or Diwan Kabir, 10 volumes, corrections and footnotes by Badi al-Zaman Forozanfar, Tehran: University of Tehran.

Molavi, Jalaluddin Mohammad (2010) Kalyat Shams Tabrizi, Konya edition, 2 volumes, explanations, list and discovery of Tawfiq's works. Sobhani, Tehran: Cultural Artifacts Association.

Senai, Majdod bin Adam (2008) Hadiqa al-Haqiq and Shariah al-Tarqa, edited by Modares Razavi, Tehran: University of Tehran.

Sheikh Bahai, Muhammad bin Hossein (2009) Kashkul, effort and introduction and translated by Sadegh Barzegar, Qom: Sobh Pirouzi.

Articles

Khalili Jahrami, Elham; Nyeri M; Razmjo Bakhtiari.sh. (2014). Review of the etymology and stylistics of Avaz Eshgh Ghazal. Parnian Sokhon, collection of articles of the national conference on thematic review of Persian language and literature textbooks, 611-626.

Mushtaq Mehr, Rahman. (2011). Until the final correction of Diwan Kabir: the Konya version or the Forozanfar correction? (Critical review of the Konya edition). Mystical Literature, 4(6), 143-179 doi: 10.22051/jml. 2013.90.

Mushtaqmehr, Rahman. (2009 A). A look at the margins of Kollayat Shams based on the version dated 770 corrected by Dr. Tawfiq Sobhani. Book of Literature Month, (26) 91-76.

Mushtaqmehr, Rahman. (2009 B). Another look at the Konya version and Farozanfar's correction of Shams's collections. Literary Studies, 3(7&8), 207-230.

Niri, Mohammadyoussef, Khalili Jahormi, Elham, Razmjo Bakhtiari, Shirin. (2016). Examining the attribution of six ghazals from Divan Kabir to Molavi. Mystical Literature Researches (Gohar Goya), 11(3), 1-18. doi: 10.22108/jpll.2017. 83144.0.

Sobhani, Tawfiq H. (2006). Diwan Kabir of Konya and Shams College of Professor Forozanfar. Literary Studies, 1(2) 95-115. Dor: 20.1001.1.17358027.1386 .1.2.6.5.

Manuscripts

Asad Effendi, stored in the Asad Effendi library in Sulaimaniyah, number 2693.

Astan Quds Razavi, stored in the library of Astan Quds Razavi, number 4770.

Britannia, kept in the British Museum Library, film 853, University of Tehran.

Chesterbeatty, kept in Mr. Chesterbeatty's library, film 4341, University of Tehran. Konya 770, kept in the Konya Museum, No. 68 and 69.

Large volume of Konya, kept in Konya Museum, No. 70.

Marashi, stored in the library of Ayatollah Marashi, number 13264.

Municipality of Istanbul, kept in the library of Istanbul Municipality, No. 17.

Nazef Pasha, kept in the library of Nazef Pasha, film number 602, University of Tehran. Noor Osmani, stored in Hasan Ali Bek Yojal Library, No. 12927.

Qarahisar, stored in the library of Gedak Ahmadpasha in Afion, Qarahisar, under number 1605.

Qarahisar, stored in the library of Gedak Ahmadpasha in Afion, Qarahisar, numbered 1587.

Small size Konya, kept in Konya Museum, No. 2113. The late Haji Mohammad Nakhjavani, kept in Tabriz National Library, number 3621.

The state of Effendi is a war consisting of the poems of Maulana and Sultan Volad, kept in the library of State of Effendi, film 558 of Tehran University.