«شیبو» نماد کهن الگوی «نقاب» در داستان عامیانۀ «جنیدنامه»
الموضوعات :
1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
الکلمات المفتاحية: کهن الگو, نقاب, سایه, شیبو, جنیدنامه,
ملخص المقالة :
با توجه به این که داستانهای عامیانه بهترین تجلیگاه کهنالگوها است، این مقاله، به تحلیل کهنالگوی «نقاب» در داستان عامیانۀ جنیدنامه میپردازد. جنیدنامه به روایت ابوحفص کوفی، داستان پهلوانی‌های پدربزرگ ابومسلم، جنید و ماجرای عشق سوزان او به رشیده و سرگشتگی‌های این دو دلداده و کامیابی نهایی آنها است که به تولّد اسد، پدر ابومسلم میانجامد. این داستان در قالب افسانهپردازیهای مردمی و به دور از وسواسهای تاریخنگاری دقیقِ علمی در زمینههایی با بنمایههای عشقی، عاطفی، مذهبی، دینی و افسانهسازی، حول شخصیتهای تاریخی نگاشته شده است. بر مبنای این تحقیق، که به روش توصیفی ـ تحلیلی، کهنالگوی نقاب در جنیدنامه را مورد بررسی قرار میدهد شیبو، نیروی یاریگر و نزدیکترین دوست قهرمان، «سایۀ» اوست که در تلاش برای رسیدن به خودآگاهی جنید و پیوستن به اتحاد و یگانگی روان او، با نقابهای انعطافپذیر و انتخابی چون تغییر نام، شکل، زبان و دین یا دستاویز قرار دادن نقابهایی مانند گریستن و سکوت، قهرمان را در عبور از موانع سفر یاری میکند. این نقابهای مثبت نه تنها سبب جعل فردیت نمیشود بلکه همسویی در مسیر تفرد و به نوعی اتحاد با «خود» است. در این داستان، نوع دیگر نقاب که از آن به «اثر سایه» تعبیر میشود و با تعریف نقابهای غیرمنعطف مطابق است نمودی از سایۀ درونی، سیاه و حیوانی قهرمان است که در قالب کلاغی سیاه ظاهر میشود و قهرمان با در آغوش کشیدن و قبول این بعد منفی ناخودآگاه، خود را به کمال فردیت و یگانگی میرساند. هدف این مقاله بررسی نمودهای هر دو نوع نقاب، منعطف و غیرمنعطف در شخصیت شیبو است تا نشان دهد چگونه شخصیت داستان با استفاده از نقاب میتواند چرخۀ فردانیت را به کمال برساند.
کتاب¬ها
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1389ه.ق). لسان العرب، جلد 4، بيروت: دارصادر.
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز.
استس، کلاریسا پینکولا. (1394). زنانی که با گرگ¬ها می‌رقصند؛ افسانه¬ها و قصه¬هایی درباره کهن¬الگوی زن وحشی، ترجمه سیمین موحد، تهران: پیکان.
اسنودن، روت. (1392). خودآموز یونگ، ترجمه نورالدین رحمانیان، تهران: آشیان.
پالمر، مایکل. (1385). فروید، یونگ و دین، ترجمه محمد دهقانپور و غلامرضا محمدی، تهران: رشد.
تبریزی، غلامرضا. (1373). نگرشی بر روان¬شناسی یونگ، مشهد: جاودان خرد.
رستگار فسایی، منصور. (1388). پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سنفورد، جان.ا. (1397). یار پنهان، ترجمه فیروزه نیوندی، تهران: نشر افکار.
شوالیه، ژان، گربران، آلن. (1388). فرهنگ نمادها: اساطیر، رویاها، رسوم، ترجمة سودابه فضائلی، تهران: جیحون.
شولتس، دوآن. (1369). روان‌شناسی کمال، ترجمة گیتی خوشدل، تهران: نشر نو.
طرسوسی، ابوطاهر. (1380). ابومسلم¬نامه، به اهتمام حسین اسماعیلی، تهران: معین.
فراهیدی، خلیل بن احمد. (1409ه.ق). العین، جلد 3، بيروت : مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
فروید، زیگموند. (1400). توتم و تابو، ترجمۀ محمد علی خنچی، تهران: نگاه.
فورد، دبی و دیگران. (1398). اثر سایه، ترجمه الهام شریف، تهران: نسل نواندیش.
یونگ، کارل گوستاو. (1394). انسان و سمبول‌هایش، ترجمه ابوطالب صارمی، تهران: امیرکبیر.
یونگ، کارل گوستاو. (1396). ناخودآگاه جمعی و کهن‌الگو، ترجمۀ فرناز گنجی و محمد باقر اسمعیل‌پور، تهران: جامی.
مقالات
پویان¬مهر، میترا، و طالبیان، یحیی. (1390). بررسی اجزای کلام در جنیدنامه. متن¬شناسی ادب فارسی، 3(2)، 1-8.
جلالی پندری، یداله، و عباسی، سکینه. (1391). نقد و بررسی کارکرد انواع قهرمانان در قصۀ بلند عامیانۀ جنیدنامه. شعرپژوهی (بوستان ادب)، 4(3)، 93-114. doi: 10.22099/jba.2012. 593.
عباسی، سکینه، جلالی¬ پندری، یداله. (1393). درنگی بر ظرفیت‌های فانتزی در جنیدنامه (پیش‌درآمد داستان بلند ابومسلم‌نامه). مطالعات ادبیات کودک، 5(1)، 93-114. doi: 10.22099 /jcls.2014.1628.
یزدانیان امیری، بهاره، طاووسی، محمود، و ماحوزی, امیرحسین. (1397). تأسی پسر از پدر (رستم و زال در شاهنامۀ فردوسی) از نگاه نقد کهن¬الگویی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 10(37)، 159-177.
منابع انگلیسی
Schultz, P., Schultz, S. E. (2005). Theories of personality. 8th ed. United States of America: Wadsworth, Thomson Learning, Inc.
Carter, D.2006.Literary theory. Pocket essential. Pdf.
References
Books
Ahmadi, B. (1992). Text structure and interpretation, Tehran: Markaz Publishing. [In Persian]
Chevalier, J., Gerbra, A. (2009). Dictionnaire des Symbols: Myths, Reves, Coutumes, Translation Soodabeh Tatazoli, Tehran: Jeyhun. [In Persian]
Estes, C. P. (2016). Women Who Run With Wolves: Myths and Stories of the Wild Woman Archetype, translated by Simin Movahed, Tehran: Peykan. [In Persian]
Farahidi, Kh. I. A. (1988). Al-Ain, vol.3. Beirut: Al-Alami Publishing House. [In Arabic]
Ford, D., & Others. (2020). The Shadow Effect, Translated by Elham Sharif, Tehran: Nasl e No Andish. [In Persian]
Freud, S. (2021). Totem and Taboo, Translated by Mohammad Ali Khanchi, Tehran: Negah. [In Persian]
Ibn Manzur, M. I. M. (1969). Lesan ol Arab, vol.4, Beirut: Dar Sader. [In Arabic]
Jung, C. G. (2016). Man and his symbols, Translated by Saremi, Aboutaleb. Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Jung, C. G. (2018). Collective unconscious and archetype, Translated by Farnaz Ganji and Mohammad Baqer Ismailpour, Tehran: Jami. [In Persian]
Palmer, M. (2007). Freud, Jung, and, Religion, Translated by Mohammad Dehghanpour and Gholamreza Mohammadi, Tehran: Roshd. [In Persian]
Rastegar Fasaei, M. (2010). Sculpture in Mythology, Tehran: Institute of Humanities and Cultural Studies. [In Persian]
Sanford, J. A. (2019). Hidden Freind, Translated by Firoozeh Nivandi, Tehran: Afkar Publishing. [In Persian]
Schultz, Duane (1991). Psychology of Perfection, Translated by Giti Khoshdel, Tehran: Nashr-e No. [In Persian]
Snowden, R. (2013). Teach Yourself, Jung, Translated by Nnoureddin Rahmanian, Tehran: Ashian. [In Persian]
Tabrizi, Gh. R. (1995). A Perspective on Jungian Psychology, Mashhad: Javdan e kherad. [In Persian]
Tarsusi, A. T. (2002). Abu Muslim Nameh, by Hossein Ismaili, Tehran: Moin, first edition. [In Persian]
Articles
Abasi, S., & Jalali Pandari, Y. (2014). A Study of Fantasy in Joneidnameh (Prologue to the Long Story of Abu Moslemnameh). Iranian Children's Literature Studies, 5(1), 93-114. doi: 10.22099/jcls.2014.1628
Jalali Pandari, Y. & Abasi, S. (2012). Various Roles of Heroes in the Persian Long Folktale of Joneid Nameh:An Analytic Study. Poetry Studies (boostan Adab), 4(3), 93-114. doi: 10.22099/jba.2012.593
Puyan Mehr, M., & Talebian, Y. (2011). A Study of Speech Parts in Joneyd-nameh. Textual Criticism of Persian Literature, 3(2), 1-8.
Yazdanian Amiri, B., Tavoosi, M., & Mahozi, A. H. (2018). The Attitude of the Son from the Father (Rustam and Zal in Ferdowsi's Shahnameh) from the Viewpoint of the Ancient Criticism of the Pattern. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 10(37), 159-177.
