چالش کهن‌الگوی آنیما در داستان مرد اعرابی مولانا

الموضوعات :

آزاده ابراهیمی پور ¹ , صابر امامی ² , عبدالحسین فرزاد ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 16 الخميس , ذو الحجة, 1441 تاريخ التأكيد : 27 الثلاثاء , محرم, 1442 تاريخ الإصدار : 27 الجمعة , صفر, 1444

الکلمات المفتاحية: مولانا, آنیما, کهن‌الگو, یونگ,

ملخص المقالة :

اشعار مثنوی که آینه درون نما و رازآلود مولاناست، به دلیل پیچیدگی معنایی و هنر ورزی‌های زبانی، همواره از متـون باز و تفسیرپذیر به شمار آمده و دربارۀ آن از منظرهای گوناگون سخن رفته است. نقد کهن‌الگویی آثـار ادبـی از فـروع نقـدهای روان‌شناختی است که در دهه‌های اخیر همچون تحقیق میان‌رشته‌ای دیگر رونق و روایی یافته است. ایـن مقاله کـه بـه بررسـی مضامین و تصاویر کهن‌الگویی آنیما در نهاد انسانی مرد اعرابی می‌پردازد، راه را برای ژرف کاوی‌های بعدی آثار ادبـی می‌گشاید و نشان‌دهنده جهانی بودن پیام انسانی و احساسات شاعران هنروری همچون مولانا است. در این پژوهش با دید مکتـب روانکـاوی یونـگ و از منظر کهن‌الگویی به جهان شعری مولانا نگریسته شده و به شخصیت پررنگ و تکرارشونده آنیما در داستان مرد اعرابی او پرداخته‌شده اسـت؛ بررسی مقایسه‌های چهره مرد اعرابی با کهن‌الگوی آنیما یونگ، نشان‌دهنده شباهت بسیار و یا حتی انطباق کامل وی با آن تصویر کهن است.

المصادر:

کتاب‌ها

اسماعیل‌پور، ابوالقاسم (1377) اسطوره بیان نمادین، تهران: انتشارات سروش.

اسنودن، روت (1381) خودآموز یونگ، ترجمۀ نوراودین رحمانیان، تهران: آشتیان.

آموزگار، ژاله (1385) تاریخ اساطیری ایران، تهران: انتشارات سمت.

باشلار، گاستون (1364) روانکاوی آتش، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.

دلاشو، م. لوفلر (1364) زبان رمزی افسانه‌ها، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: توس.

زرین‌کوب، عبدالحسین (1383) تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، ترجمۀ مجدالدین کیوانی، تهران: انتشارات سخن.

ستاری، جلال (1366) رمز و مثل در روان کاوی، تهران: توس.

ستاری،جلال (1386) مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: نشر مرکز.

شمیسا، سیروس (1370) بیان، تهران: فردوس.

شمیسا،سیروس (1381) نقد ادبی، تهران: فردوس.

شولتز، دو آن و سیدنی الن شولتز (1377) نظریه‌های شخصیت، ترجمۀ یحیی سید محمدی، تهران: نشر هما.

فرای، نورتروپ (1363) تخیل فرهیخته، ترجمۀ سـعید اربـاب شـیرانی، تهـران: مرکـز نـشر دانشگاهی.

مقدادی، بهرام (1378) فرهنگ اصطلاحات ادبی (از افلاطون تا عصر حاضر)، تهران: فکر روز.

مولوی، جلال‌الدین محمد (1373) مثنوی معنوی، تصحیح و تحلیل دکتر محمـد اسـتعلامی، دفتر اول، تهران: انتشارات زوار.

نجم رازی، عبداالله بن محمد (1371) مرصاد‌العباد من المبدأ الـی المعـاد، تصحیح محمدامین ریاحی، تهـران: انتـشارات علمی و فرهنگی.

همایی، جلال‌الدین (1376) مولوی‌نامه، تهران: نشر هما.

یونگ، کارل گوستاو (1377) انسان و سمبول‌هایش، ترجمۀ محمود سلطانیه (ب)، تهران: جامی.

یونگ، کارل گوستاو (1372) جهان‌نگری، ترجمۀ جلال ستاری، تهران: نشر افکار.

یونگ، کارل گوستاو (1377) تحلیل رؤیا، ترجمۀ رضا رضایی (الف)، تهران: نشر افکار.

مقالات

اتونی، بهروز. (1391). دبستان نقد اسطوره‌شناختی ژرفا بر بنیاد کهن‌نمونۀ نرینه روان (= آنیموس). ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 8(26)، 1-41.

اسپرهم، داوود، خدایاری، زهرا. (1390). کهن‌الگوی دریا و ماهی در اندیشه مولوی، فصلنامه تخصصی مولوی پژوهی، 5(10)، 15-40.

امامی، صابر. (1382). تجربۀ دیدار با خویشتن تحلیل داستان پادشاه و کنیزک بر مبنای کهن‌الگوی یونگ. فصلنامه هنر، 23(58)، 8-16.

حسینی، مریم. (1387). نقد کهن‌الگویی غزلی از مولانا، دو فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، 7(11)، 97-118.

زمان احمدی، محمدرضا. (1389). تحلیل کهن‌الگویی داستان پادشاه و کنیزک. متن پژوهی ادبی، 14(45)، 87-104. doi: 10.22054/ltr.2010.6507.

ستاری، جلال‌الدین. (1348). سه مفهوم اساسی در روانشناسی یونگ. نامۀ علوم اجتماعی، 2(3)، 127-150.

صلاحی مقدم، سهیلا. (1389). نمادهای کهن الگویی در مثنوی معنوی. فصلنامه تخصصی مولوی پژوهی، 9، 127-146.

علوی مقدم، مهیار و مریم ساسانی. (1387). فرآیند نقد اسطوره‌ای در نقد و تحلیل کهن الگوی مرگ و تولّد دوباره. مجلۀ مطالعات ایرانی، 7(14)، 221- 236.

گلی‌زاده، پروین، گبانچی، نسرین. (1392). روانکاوی شخصیت‌ها و نمادهای عرفانی مولانا در داستان رومیان و چینیان مثنوی معنوی. ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 9(31)، 164-179.

محمدی، علی، اسمعلی‌پور، مریم. (1390). بررسی و تحلیل کهن‌الگوی آنیما در غزل‌های مولانا. ادبیات عرفانی، 3(5)، 111-153. doi: 10.22051/jml.2013.95.

محمدی، علی، اسمعلی‌‌پور، مریم. (1391). بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و رد پای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس). ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، 8(26)، 132-164.

محمودی، علی، ریحانی فرد، علی اصغر. (1391). تحلیل کهن‌الگویی حکایت «پادشاه و کنیزک» مثنوی براساس دیدگاه یونگ. پژوهشنامه ادب غنایی، 10(18)، 145-166. doi: 10.22 111/jllr.2012.971

مشیدی، جلیل، نوری، سونیا. (1396). نقد کهن‌الگویی داستان «دژ هوش‌ربا». فنون ادبی، 9(1)، 109-118. doi: 10.22108/liar.2017.21397.

پایان‌نامه

زروانی، مجتبی، غروی نیستانی، سیدماجد. (1393). بازخوانی منظومه عرفانی مولوی بر پایۀ مدل تحلیلی یونگ، دانشگاه تهران.

Books

Amoozgar, Jhaleh (2005) Mythical History of Iran, Tehran: Smet Publications.

Bashlar, Gaston (1985) Psychoanalysis of fire, translated by Jalal Sattari, Tehran: Tos.

Delasho, M. Loeffler (1985) The Coded Language of Legends, translated by Jalal Sattari, Tehran: Tos.

Esmailpour, Abulqasem (1998) The Myth of Symbolic Expression, Tehran: Soroush Publications.

Fry, Northrop (2013) The Educated Imagination, translated by Saeed Arrab Shirani, Tehran: Academic Publishing Center.

Homai, Jalaluddin (1997) Maulvinameh, Tehran: Homa publishing.

Jung, Carl Gustav (1993) World View, translated by Jalal Sattari, Tehran: Afkar Publishing House.

Jung, Carl Gustav (1998) Dream Analysis, translated by Reza Rezaei (A), Tehran: Efkar Publishing House.

Jung, Carl Gustav (1998) Man and his symbols, translated by Mahmoud Soltaniyeh (B), Tehran: Jami.

Molavi, Jalaluddin Mohammad (1994) Masnavi al-Mahani, correction and analysis of Dr. Mohammad Estilami, first book, Tehran: Zovar Publications.

Moqdadi, Bahram (1999) Dictionary of Literary Terms (from Plato to the present age), Tehran: Fekr Rooz.

Najm Razi, Abdullah bin Muhammad (1992) Mursad-al-Abad Man Al-Mubadad al-Ma'ad, revised by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific and Cultural Publications.

Sattari, Jalal (1987) Code and Parable in Psychoanalysis, Tehran: Tos.

Sattari, Jalal (2007) An entry on mystical cryptology, Tehran: Nahr-e-Karzan.

Shamisa, Siros (1991) Bayan, Tehran: Ferdous.

Shamisa, Siros (2002) literary criticism, Tehran: Ferdous.

Shultz, Do Ann and Sidney Ellen Shultz (1998) Theories of Personality, translated by Yahya Seyed Mohammadi, Tehran: Homa Publishing.

Snowden, Ruth (2002) Self-taught Jung, translated by Nourauddin Rahmanian, Tehran: Ashtian.

Zarin Koob, Abdul Hossein (2013) Iranian Sufism in its historical perspective, translated by Majdaldin Kivani, Tehran: Sokhon Publications.

Articles

Alavi Moghadam, Mahyar and Maryam Sasani. (2008). The process of criticism of myths in the criticism and analysis of the archetype of death and rebirth. Journal of Iranian Studies, 7(14), 221-236.

Emami, Saber. (2003). The experience of meeting oneself, analyzing the story of the king and the maid based on Jung's archetype. Art Quarterly, 23(58), 16-8.

Etoni, Behrouz. (2011). The elementary school of deep mythological criticism based on the archetype of the male psyche (animus). Mystical literature and cognitive mythology, 8(26), 1-41.

Golizadeh, Parvin, Gbanchi, Nasreen. (2012). Psychoanalysis of Rumi's mystical characters and symbols in the story of the Romans and the Chinese Masnavi Manavi. Mystical literature and cognitive mythology, 9(31), 164-179.

Hosseini, Maryam. (2008). Criticism of the archetype of Ghazli by Rumi. Persian Language and Literature Research Quarterly, 7(11), 118-97.

Mahmoudi, Ali, Rihani Fard, Ali Asghar. (2011). Analyzing the archetype of Masnavi's "King and Maid" story based on Jung's point of view. Research Journal of Ghanaian Literature, 10(18), 145-166. doi: 10.22 111/jllr.2012.971.

Mashidi, Jalil, Nouri, Sonia. (2016). Criticism of the archetype of the story "Hoshraba Fortress". Literary Techniques, 9(1), 109-118. doi: 10.22108/liar.2017. 21397.

Mohammadi, Ali, Ismailpour, Maryam. (2011). A comparative study of the archetype of the veil in Jung's views and its traces in Rumi's ghazals (Ghazliat Shams). Mystical literature and cognitive mythology, 8(26), 132-164.

Mohammadi, Ali, Ismailpour, Maryam. (2011). Investigation and analysis of the archetype of anima in Rumi's sonnets. Mystical Literature, 3(5), 111-153. doi: 10.22051/jml.2013.95.

Salahi Moghadam, Soheila. (2010). Archetypal Symbols in Spiritual Masnavi. Maulavi Research Quarterly, 9, 127-146.

Sattari, Jalaluddin. (1969). Three basic concepts in Jungian psychology. Journal of Social Sciences, 2(3), 127-150.

Sparham, Davud, Khodayari, Zahra. (2011). The ancient pattern of sea and fish in Molavi's thought. Molavi Research Quarterly, 5(10), 15-40.

Zaman Ahmadi, Mohammadreza. (2010). Archetypal analysis of the story of the king and the maid. Literary Research Text, 14(45), 87-104. doi: 10.22054/ltr.2010. 6507.

Thesis

Zarvani, Mojtabi, Gharoi Nistani, Seyed Majed. (2013). Re-reading of Molavi's mystical system based on Jung's analytical model, University of Tehran.