کاربردهای هنری اصطلاحات دانش پزشکی در اشعار نظامی گنجوی
الموضوعات :
سهیلا رجایی
1
(
دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
)
رقیه رضایی
2
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
)
حسین پارسایی
3
(
استادیار گروه زبان ادبیات فارسی، واحد قائمشهر،دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.
)
الکلمات المفتاحية: دانش پزشکی, بیماری‌‌ها, داروها, آرایه‌های ادبی, نظامی گنجوی,
ملخص المقالة :
پزشکی و شناخت داروها از گذشته‌های دور، از دانش‌های رایج در ایران بوده است؛ بنابراین انعکاس واژگان و اصطلاحات این دانش در درخشان‌ترین آینۀ فرهنگی ایران یعنی ادبیّات منظوم و منثور، جای شگفتی نیست و ادبا به ویژه شاعران، از این دانش در سرودههای خود بهره برده‌اند و از این دانش و اصطلاحات و مفاهیم مربوط به آن در آفرینش و خلق مضامین و صور خیال سود جستهاند تا آنجا که اشاره به دانش پزشکی به عنوان یکی از ویژگی‌های سبکی اشعار سدۀ ششم به شمار آمده است. نظامی به عنوان شاعر برجسته این سبک، علاقۀ وافری به استفاده از اصطلاحات دانش پزشکی نشان داده است. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل دانش پزشکی و کاربردهای هنری نظامی در بازتاب این دانش، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و ترسیم نمودار فراوانی، به تحقیق دربارۀ اصطلاحات پزشکی در خمسه پرداخته است. نتایج نشان می‌دهد که نظامی در دانش پزشکی اطّلاعات وسیعی داشته و از امراض و بیماری‌‌های عهد خود آگاه بوده است. وی با خواص انواع داروها و تأثیر آن‌‌ها بر درمان بیماران و نیز شیوۀ درمان بیماری‌‌ها آشنا بوده است. نظامی در کاربرد اصطلاحات پزشکی هم به جنبۀ علمی و هم به جنبۀ ادبی توجه نموده است. وی با به کارگیری مبتکرانه و خلّاقانۀ این دانش و آراستن آن با انواع صورخیال و آرایه‌های بدیعی، هنر خویش را به نمایش گذاشته است.
کتاب¬ها
ابن¬سینا، حسین¬بن¬عبدالله. (1363). قانون در طب، ترجمه عبدالرحمن شرفکندی هه¬ژار، تهران: سروش.
براهنی، رضا. (1380). طلا در مس (در شعر و شاعری)، تهران: زریاب.
تهانوی، محمدعلی¬بن¬علی. (1376). کشاف¬اصطلاحات‌الفنون و العلوم، ترجمۀ جورج زیناتی و عبدالله خالدی، تهران: سپاس.
جرجانی، اسماعیل. (1355). ذخیرۀ خوارزمشاهی، به اهتمام علی¬اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1370). راز بقای ایران در سخن نظامی، تهران: گنج دانش.
حسینی، محمّد مؤمن. (1373). تحفه حکیم مؤمن یا تحفه‌المؤمنین، مقدمه دکتر محمود نجم‌آبادی، تهران: کتابفروشی مصطفوی.
خاقانی، افضل¬الدین بدیل. (1385). دیوان خاقانی، به اهتمام ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
خدادادی، جمشید. (1388). کلید ورود به طب قدیم، تهران: نشر شهر.
دُنیسری، شمس‌الدین محمد. (1350). نوادر التبادر لتحفه‌البهار، به کوشش محمد تقی دانش‌پژوه، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
دهخدا، علی اکبر. (1372). لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
راستگو، سید محمد. (1376). تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: سمت.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا. (1366). صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگاه.
صفا، ذبیح‌الله. (1372). تاریخ ادبیات در ایران، جلد 2، تهران: فردوس.
طوسی، محمدبن‌محمود. (1345). عجایبالمخلوقات و غرایب‌الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، تهران: ترجمه و نشر کتاب.
عبداللهی، منیژه. (1381). فرهنگ‌نامه جانوران در ادب فارسی، تهران: پژوهنده.
عقیلی¬خراسانی، محمدحسین. (1371). مخزن¬الادویه، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
عوفي، محمد. (1335). لباب الالباب، به كوشش سعيد نفيسي، تهران: كتابخانة ابن‌سينا و كتابخانة حاج علي علمي.
کزازی، ميرجلال‌الدّين. (1388). گزارش دشواریهای دیوان خاقانی، تهران: مرکز.
محمد حسنين، عبدالنعيم. (1954م). نظامي الگنجوي؛ شاعر الفضيله، قاهره: مكتبه الخانجي.
معین، محمد. (1362). فرهنگ معین، تهران: امیرکبیر.
نظامی¬گنجوی، الیاس¬بن‌یوسف. (1376). پنج‌گنج، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
همدانی، محمدبن‌محمود. (1375). عجایب‌نامه، ویرایش جعفر مدرس صادقی، تهران: مرکز.
مقالات
ساکت، سلمان. (1386). بررسي پاره‌اي مسائل پزشكي در آثار نظامي، پژوهش‌هاي ادبي، 4(17)، 63-86.
محسنی وادقانی، مجید، خاتمی، احمد و مرادی روستا، ابوالفضل. (1399). بررسی تحلیلی مباحث و اصطلاحات طبّ سنتی در مثنوی «منّ و سلوی» اثر نعمت خان عالی شیرازی، تفسير و تحليل متون زبان و ادبيات فارسی (دهخدا)، 14(52)، 50-69. Doi:10.30495/dk.2022.692013
Refrences
Books
Abdullahi, M. (2011). Dictionary of animals in Persian literature, Tehran: Pazhuhandeh. [In Persian]
Aghili-Khorasani, M. H. (1992). Makhzan-Al-Adowieh, Tehran: Islamic Revolution Publications and Education. [In Persian]
Aufi, M. (1956). Labab al-albab, by the efforts of Saeed Nafisi, Tehran: Ibn Sina Library and Haj Ali Elami Library. [In Persian]
Brahni, R. (2001). Gold in copper (in poetry and poetry), Tehran: Zaryab. [In Persian]
Dehkhoda, A. A. (1993). Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian]
Donisari, Sh. M. (1971). Nawadar al-Tabadar Latafeh al-Bahar, edited by Mohammad Taghi Daneshpajoh, Tehran: Farhang Iran Foundation.
Hamdani, M. M. (1996). Ajaibnameh, edited by Jafar Modares Sadeghi, Tehran: Center. [In Persian]
Hosseini, M. M. (1994). Tohfa Hakim Momenin or Tohfa al-Momenin, introduction by Dr. Mahmoud Najmabadi, Tehran: Mostafavi bookstore. [In Persian]
Ibn-Sina, H. A. (1984). Law in Medicine, Trans. Abdur Rahman Sharafkandi Ha-Jhar, Tehran: Soroush. [In Persian]
Jafari Langroudi, M. J. (1991). The Secret of Iran's Survival in Military Speech, Tehran: Ganj Danesh. [In Persian]
Jorjani, I. (1976). Khorazmshahi Collection, by Ali-Akbar Saeedi Sirjani, Tehran: Farhang Iran Foundation. [In Persian]
Kazazi, M. J. (2009). report on the difficulties of the Khagani court, Tehran: Center. [In Persian]
Khaqani, A. B. (2006). Diwan Khaqani, by Ziauddin Sajjadi, Tehran: Zovar. [In Persian]
Khodadadi, J. (2008). The key to ancient medicine, Tehran: Shahr Publishing. [In Persian]
Mohammad Hasnain, A. N. (1954). Nizami Al-Ganjavi; Poet al-Fadilah, Cairo: Al-Khanji Library. [In Persian]
Moin, M. (1983). Farhang Moin, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Nizami-Ganjavi, E. Y. (1997). Panjganj, edited by Hasan Vahid Dastgardi, with the effort of Saeed Hamidian, Tehran: Qathr. [In Persian]
Rastgo, S. M. (1997). Manifestation of Qur'an and Hadith in Persian Poetry, Tehran: Semit. [In Persian]
Safa, Z. (1993). History of Literature in Iran, Volume 2, Tehran: Ferdous. [In Persian]
Shafi'i Kodkani, M. R. (1987). Sorkhayal in Persian poetry, Tehran: Aghaz. [In Persian]
Tahanvi, M. A. A. (1997). Kashaf-Istlahat Al-Funun and Uloom, Trans. George Zinati and Abdullah Khalidi, Tehran: Thank you. [In Persian]
Tousi, M. M. (1966). Ajaib-al-Mukhaluqat va Gharayb-al-Mujudat, by the efforts of Manouchehr Sotoudeh, Tehran: translation and publication of the book. [In Persian]
Articles
Saket, S. (2007). Investigation of some medical issues in military works, Literary Research, 4(17), 63-86. [In Persian]
Mohseni Wadghani, M., Khatami, A. & Moradi Rosta, A. (2019). Analytical study of topics and terms of traditional medicine in Masnavi "Mann and Salva" by Nemat Khan Ali Shirazi, Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 14(52), 50-69. Doi:10.30495/dk.2022.692013. [In Persian]
