وجود شرط علم و عمد در دعاوی جبران خسارت دادرسی

الموضوعات :

سعید فرزانه ¹ (دانشجوی دکتری، حقوق خصوصی، واحد اراک، دانشگاه آزاد اسلامی، اراک، ایران.)
علی عباس حیاتی ² (استادیار، گروه حقوق، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران)
فرامرز باقرآبادی ³ (استادیار، گروه حقوق، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.)

تاريخ الإرسال : 07 الثلاثاء , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 26 الأربعاء , رجب, 1442 تاريخ الإصدار : 15 الإثنين , محرم, 1443

الکلمات المفتاحية: خسارت دادرسی, علم و عمد, تقصیر, رابطه‌ی سببیت, عنصر روانی و باطنی,

ملخص المقالة :

در فرضی که دعوای خواهان با شکست مواجه شود، ممکن است خوانده جهت پیروزی خویش در دعوا، متحمل خساراتی از قبیل حق‌الوکاله، دستمزد کارشناس، هزینه ی دادرسی و... شده باشد که مسبّب ورود چنین خساراتی، اقدام خواهان به طرح دعوا بوده است. هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه علم و عمد در جبران خسارت دادرسی است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که قواعد فقهی لاضرر، تسبیب، اتلاف، اباحه و...، شرایطی را برای مسئولیت جبران خسارت برشمرده که مهم‌ترین آن‌ها، تقصیر است. پیام این قواعد در قانون مسئولیت مدنی منعکس‌ شده است. در مورد خسارت ناشی از هزینه‌های دادرسی، به‌ موجب ماده 515 قانون آئین دادرسی مدنی، دو شرط "علم به غیرمحق بودن" و "به ‌عمد" برای جبران خسارت از طرف خواهان برشمرده شده است. ارکان مسئولیت مدنی جبران خسارت که منبعث از منابع فقهی می باشد، وجود سه شرط بروز ضرر، ارتکاب فعل زیان‌بار و رابطه سببیت را برای مسئولیت مدنی ناشی از جبران خسارت برشمرده که در بررسی‌های انجام ‌شده، دو شرط مذکور در ماده 515 ق.آ.د.م نوعی ترک فعل در جهت بروز خسارت بوده و به‌ واسطه آن زیان‌هایی به ‌طرف دیگر دعوا وارد شده و مسبب آن تنها طرف شکست‌خورده‌ای است که از ابتدا به غیرمحق خویش ایمان داشت و اگر به‌ موجب قاعده لزوم، مسئولیت خود را پذیرفته بود، منجر به بروز خسارت نمی‌شد.

المصادر:

قرآن کریم.

امامی، سیّد حسن (1395). مسئولیت مدنی. تهران، دانشکده­ی حقوق، دانشگاه شهید بهشتی (جزوه­).

باریکلو، علیرضا (1385). مسئولیت مدنی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.

بجنوردی، ‌محمدحسین (1419ق).‌ قواعد فقهیه. قم: نشر الهادی.

سنهوری، عبدالرزاق (1417ق). مصادر الحق فقه و الاسلامی. قم: آل البیت.

شهیدی، مهدی (1386). آثار قراردادی و تعهّدات. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد، چاپ سوم، ج3.

صدری، سید محمد (1388). معاملات الکترونیک. کاشان: گلاب آدینه.

صدوق، محمد بن حسین (1390). من لا یحضره الفقیه. تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ج4.

طباطبایی لطفی، عصمت السادات؛ روشنی، محمود (1395). قاعده تسبیب و رابطة آن با قاعده اتلاف. مطالعات فقهی و فلسفی، 2(7)، ص 73-91.

فخرالمحققین (1378ق). ایـضـاح الـفـوأد فى شرح اشکالات القواعد. قم: نشر اسماعیلیان.

قاسم­زاده، سیّد مرتضی (1387). الزام­ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد. تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ دوم.

قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. مصوب 1358، بازنگری شده در سال 1368.

قانون آیین دادرسی مدنی. مصوب 1379.

قانون مدنی ایران. مصوب 1316.

قانون مسئولیت مدنی. مصوب 1339.

کاتوزیان، ناصر (1368). قواعد عمومی قراردادها. تهران: شرکت سهامی انتشار، با همکاری شرکت بهمن برنا، ج4.

کاتوزیان، ناصر (1371). حقوق مدنی. تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ دوم.

 

 

 

کاتوزیان، ناصر (1386). الزام­های خارج از قرارداد. تهران: مؤسّسه­ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ هشتم.

محمصانی، صبحی رجب (1358). النظریات العامّه للموجبات و العقود. ترجمه­ی رحمان­الدّین جمالی. تهران: سازمان چاپ.

نقیب، عاطف (1984م). النظریه العامّه للمسوریه الناشئه عن الفعل الشخصی. الجزایر: دیوان المطبوعات الجامعیه، چاپ سوم.

یزدانیان، علیرضا (1379). حقوق مدنی؛ قلمرو مسئولیت مدنی. تهران: نشر ادبستان.

یزدانیان، علیرضا (1386). حقوق مدنی؛ قواعد عمومی مسئولیت مدنی. تهران: بنیاد حقوقی میزان.