بینامتنی اشعار اخطل با قرآن کریم

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

حمید متولی زاده نائینی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد)
رضا افخمی عقدا ² (عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد(دانشیار).)
رحمت اله حیدری منش ³ (دبیر آموزش و پرورش، خراسان رضوی، منطقه تبادکان)

تاريخ الإرسال : 21 الأحد , ربيع الثاني, 1442 تاريخ التأكيد : 21 الأحد , ربيع الثاني, 1442 تاريخ الإصدار : 06 الإثنين , جمادى الأولى, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

بینامتنی، یکی از موضوعات مهم نقد ادبی، نظریه‌ای است به منظور خوانش عمیق‌تر متن ادبی و دستیابی به ناگفته‌های آن. بر اساس این نظریه، هر متنی، آگاهانه یا ناآگاهانه، زایش و بازخوانشی از متون پیش از خود یا معاصر با خود است. قرآن کریم یکی از متونی است که سروده‌های بسیاری از شاعران با آن پیوند و ارتباط برقرار نموده است؛ از جمله این شاعران اخطل تغلبی، شاعر نامدار دوره اموی است که تعابیر و مفاهیم قرآنی را به گونه‌ای هنرمندانه و با خلاقیتی خاص در اشعار خود به کار برده و باعث جذابیت و تأثیرگذاری فوق العاده اشعار خود شده است. پژوهش حاضر با هدف تبیین انواع نمونه‌های بینامتنی قرآنی در اشعار اخطل با روش تحلیلی- توصیفی به تحلیل انواع روابط بینامتنی موجود در اشعار استخراج شده از وی با قرآن پرداخته است. بررسی اشعار اخطل گواه این است که وی گاه مضمون یا مفهوم آیه یا آیاتی از قرآن کریم را منبع الهام خویش قرار می‌دهد و گاه در ساختار جملات و موسیقی ابیات از آیات قرآنی بهره می‌گیرد و گاه به داستان‌های قرآنی اشاره می‌کند تا به اثر ادبی خود صفت قداست و ماندگاری بخشد.

المصادر:

قرآن کریم.

ابن رشیق القیروانی، أبو الحسن. 1972م، قراضة الذهب فی اشعار العرب، تحقیق: الشاذلی بو یحیی، تونس: الشرکة التونسیة للتوزیع.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1999م، لسان العرب، مصحح: امین محمد عبدالوهاب و محمد صادق العبیدی، ط3، بیروت: دار إحیاء التراث العربی و مؤسسة التاریخ الاسلامی.

الأخطل، غیاث بن غوث. 1994م، دیوان الأخطل، تقدیم مهدی محمد ناصر الدین، ط3، بیروت: دار الکتب العلمیة.

انیس، ابراهیم. 1999م، الأصوات اللغویة، مصر: مکتبة الأنجلو المصریة.

زمخشری، محمود بن عمر. 1987م، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، مصحح: حسین بن احمد مصطفی، ط3، بیروت: دار الکتاب العربی.

طبوشه، نبیل سلیمان. 1990م، اتجاه الاسلامی فی الشعر المصری المحافظ من 1882 الی 1919م، قاهره: الهیئة المصریة العامة للکتاب.

الطرابلسی، محمد الهادی. 1996م، خصائص الاسلوب فی الشوقیات، بغداد: المجلس الاعلی للثقافه.

عزام، محمد. 2005م، شعریة الخطاب السردی، دمشق: منشورات الکتاب العرب.

قرطبی، محمد بن احمد. 1985م، الجامع لأحکام القرآن، تهران: ناصرخسرو.

قطب، محمد علی. 2004م،زوجات الأنبیاء وأمّهات المؤمنین، ط1، القاهرة: الدار الثقافیة للنشر.

مرتاض، عبدالملک. 1998م، السبع المعلقات(مقاربة سیمیائیة/أنتروبولوجیة لنصوصها)، ط1، دمشق: منشورات اتحاد کتاب العرب.

مصطفی، ابراهیم و دیگران. 2004م، المعجم الوسیط، ط1، القاهرة: مکتبة الشروق الدولیة.

مفتاح، محمّد. 1992م، تحلیل الخطاب الشعری(استراتیجة التنّاص)، ط3، لا مک: المرکز الثقافیّ العربی.

موسی، خلیل. 2000م، قراءات فی الشعر العربی الحدیث والمعاصر، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.

وعد الله، لیدیا. 2005م، التناص المعرفی فی شعر عزّ الدین المناصرة، بیروت: دار المندلاوی.

یزیدی، محمد بن عباس. 2011م، شعر الأخطل، مشهد: سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی.

 

مقالات

حسنی، المختار. 2003م، «التناص فی الانجاز النقدی»، مجلۀ علامات، المجلد13، الجزء49، صص560-578.

لوشن، نور الهدی. 2003م، «التنّاص بین التراث والمعاصرة»، مجلّۀ جامعة أمّ القری لعلوم الشریعۀ واللغۀ العربیۀ وآدابها، ج15، ع26، صص1019-1033.

ممتحن، مهدی. 2005م، « الأخطل والتصاویر الحرکیة فی شعره»، مجله اللغة العربیة وآدابها، سال اول، ش دوم، صص 113-133.

 

The Holy Quran

Ibn Rashigh al-Qirwani, Abu al-Hasan, Ghrazat Al-zahab fi Ashaar Al-Arab, Research: Al-Shazli Bue Yahya, Tunisia: Tunisian Company for distribution. (1972)

Ibn Manzoor, Mohammad bin Makram, Lassan al-Arab, moderated by Amin Mohammad Abdul Wahhab and Mohammad Sadegh al-Abidi, Beirut: Dar E'Hiya'a al-'torath al-Arabi and Islamic History Institute. F.3. (1999)

Al-Akhtal, Ghiyas ibn Ghawth (1994), Al-Akhtal Divan, Mahdi Mohammad Nasser Al-din, Beirut: Dar al-Kotob al-Elamiyah, F.3. (1994)

Anis, Ibrahim, Al-Aswat al-Laghiyah, Egypt: Egyptian Anjelo School. (1999)

Hosni, Al-Mukhtar, Al-tanas fi Anjaz Al-Naqdi, Alamat Magazine, Vol. 13, part 49, Pp. 495-560. (2003)

Zamazakhshari, Mahmud ibn Umar, Al-Kashaf an Haghaegh Ghavamez Al-Tanzil an oyoun al-Aqawil fi Vojuh -Taawil, Moderated by Hussein ibn Ahmad Mustafa, Beirut: Dar al-Kitab Al-Arabi, F. 3. (1987)

Al-Trablisi, Mohammad al-Hadi, Khasaes Al-oslub fi Al-shoghyat, Baghdad, Lfafeah House of Lords, (1996)

Taboosheh, Nabil Soleiman, Itjah Al-Islami fi Al-Sher Al-Mesri Al-Mohafez, From 1882 to 1919, Cairo, Egyptian General Association, (1990)

Azzam, Mohammed, Al-Sheriat al-Khatab Al-Sardi, Damascus: Arab Books publication (2005)

Qartabi, Mohammed ibn Ahmad, Al-Jamea al- ahakam al-Quran, Tehran: Naser Khosrow. (1985)

Qoutb, Mohammad Ali; Zawjat Al-Anbia va Ommohat Al-Momenin, Al-Cairo: Al-Dār al-Thaqfiyath publication. 1.

Lushan, Noor al-Hoda; Al-Tanas bayn al-Tharath and Al-Moā'se'ra, Om Al-Qora Magazine of religion sciences and Arabic words and manners, vol. 15, p. 26 (pp. 1019-1033). (2003)

Mortaz, Abdolmalek, Al-Saba al-moallaghat (Moghareba Symaeyah/Antrobulyjyat le Nosooseha), Damascus: Al-Arab book association Magazine. 1.(1998)

Mustafa, Ibrahim et. al; (2004). Al-Mujam al-Vassat, Al-Cairo: the school of Al-Shorugh Al-dorya, F.4, (2004)

Meftah, Muhammad, Tahlil Al-Khattab al-Sha'ari (Strategic Research), al-Thaqafi al-Arabi center, F. 3, (1992).

Momtahen, Mahdi, AL-Akhtal and Al-Thasawir al-Harikayya fi Shaker, Al-Arabiya words and manners Magazine, First Year, No. II, pp. 113-133, (2005).

Musa, Khalil (2000), Qara'at fi al-Sha'r al-Arabi al-Hadith and al-Mousa'er, Damascus: the laws of the Arab Books Association, (2000).

Waddallah, Lydia Al-Tanas Al-Moarrefi fi Shaar Al- Ezudine al-Mustafa, Beirut: Dar al-almandalavi, (2005)

Yazidi, Mohammad ibn Abbas, Poetry of Akhtal, Mashhad: Organization of Libraries, Museums and Documents Center of Astan Quds Razavi.