تثلیث در عهد جدید و نگاه قرآن کریم در این زمینه
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنیمحمدرضا رحیمی 1 , عباس همامی 2
1 - عضو هیأت علمی و مربی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد
2 - عضو هیأت علمی و استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
در عهد جدید عیسی مولود مقدس، بنده خدا، پسر انسان، مسیح، منجی، شبان نیکو، صورت خدای نادیده، پسر خدا، کلمه خدا و نهایتاً در انجیل یوحنا و نوشته‌های او و رساله‌های پولس و اعتقادنامه‌ها، عیسی خدا نامیده می‌شود. اما در قرآن کریم عیسی علیه السلام با عنوان پیامبر بزرگ، پیامبر اولو العزم، روح الله، کلمة الله، مؤید به روح القدس، دارای خلقتی استثنایی و معجزه آسا، عبد و بنده خدا، نشانه نزدیکی قیامت ذکر شده است و فرزند خدا و یا خدا معرفی نمی‌شود. روش این مقاله، ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ- تحلیلی و در عین حال تاریخی و مقایسه‌ای (تطبیقی)و کتابخانه‌ای و در مواردی هم معناشناختی است. آنچه در عهد جدید (در بخش عیسی خدایی آن) موجود است تثنیه است نه تثلیث، یعنی فقط از پدر و پسر سخن به میان آمده است. قرآن بر اساس نظام توحیدی، با صراحت و قاطعانه به انکار و نقد آموزه تثلیث پرداخته و با رد هرگونه اعتقاد به الوهیت عیسی مسیح علیه السلام یا همانیِ الله و مسیح، این عقیده را کفرآمیز و شرک آلود و غلوآمیز خوانده است.
قرآن کریم.
نهج البلاغه.
کتاب مقدس.
قاموس کتاب مقدس.
ادیب آل علی، سید محمد. 1385ش، پرسش‌ها و پاسخ‌هایی درباره مسیحیت، قم: سپهر.
ایلخانی، محمد. 1380ش، متافیزیک بوئتیوس، تهران: انتشارات الهام.
برانتل، جورج. 1381ش، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
تیسن، هنری. بی تا، الهیات مسیحی، ترجمه طاطه وس میکائیلیان، تهران: انتشارات حیات ابدی.
دورانت، ویل. 1360ش، تاریخ تمدن، ترجمه حمید عنایت و همکاران، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
زیبایی نژاد، محمدرضا. 1382ش، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، قم: نشر معارف.
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم و محمدی مظفر، محمدحسن. 1390ش، اسطوره تجسد خدا، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1378ش، پسر خدا در عهدین و قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
شاذلی(سید قطب). 1408ق، الظلال فی تفسیر القرآن، بیروت- لبنان: دار الشروق.
صادقی، محمد. 1408ق، الفرقان فی تفسیر القرآن، تهران: فرهنگ اسلام.
صالحی مقدم، محمد اسماعیل. 1389ش، ادیان در گذر زمان از آغاز تا کنون، چاپ اول، قم: انتشارات اندیشه و فرهنگ جاویدان.
طارمی، حسن و همکاران. 1389ش، توحید، ثنویت، تثلیث، چاپ اول، تهران: نشر کتاب مرجع.
طالقانی، سید محمود. 1362ش، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.
طباطبایی، سید محمدحسین. 1374ش، نهایة الحکمة، ترجمه و شرح از علی شیروانی، چاپ هفتم، قم: بوستان کتاب.
طباطبائی، سید محمدحسین. 1383ش، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، چاپ نوزدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
طباطبائی، سید محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبری، محمد بن جریر. 1911م، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: چاپ افست.
طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فخر الدین رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر. 1420م، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فهیم، عزیز. 1980م، المدخل الی العهد الجدید، قاهره: دار الثقافة المسیحیة.
قرشی، ع. 1377ش، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
قنبری، بخشعلی. 1396ش، جزوه نظام‌های عرفانی مسیحیت، تهران: انتشارات نوشناخت.
کاشفی، محمدرضا. 1380ش، فرهنگ و مسیحیت در غرب، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
کمیجانی، داوود. 1384ش، پژوهشی توصیفی در کتاب مقدس، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مری جو ویور. 1381ش، درآمدی بر مسیحیت، ترجمه حسن قنبری، چاپ دوم، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.
مک گراس ادگار، الیستر. 1395ش، الهیات، ترجمه ا. ساوار، قم: نشر ادیان.
منوچهری، محمد علی. 1370ش، مذهب و سیاست در جهان، چاپ اول، تهران: انتشارات هدی.
میشل، توماس. 1377ش، کلام مسیحی، ترجمه توفیقی حسین، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
ناس، جان بایر. 1388ش، تاریخ جامع ادیان(از آغاز تا امروز)، ترجمه علی اصغر حکمت، چاپ نوزدهم، تهران: نشر پیروز.
نصر، سید حسین. 1390ش، دین و نظام طبیعت، ترجمه محمدحسن فغفوری، تهران: انتشارات حکمت.
نصری، عبدالله. 1373ش، خدا در اندیشه بشر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
و.م. میلر. 1311ش، تفسیر کتاب اعمال رسولان، ترجمه نخستین احمد، تهران: چاپ اگوست پریس.
ویلسون، برایان. 1376ش، دین مسیح، ترجمه حسن افشار، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.
هادی نیا، محبوبه. 1390ش، ریشه‌های الهیات مسیحی در مکاتب گنوسی و افلاطونی میانه، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
هیوم، دیوید. 1360ش، تاریخ طبیعی دین، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات خوارزمی.
هیوم، رابرت ارنست. 1391ش، ادیان زنده جهان، ترجمه عبد الرحیم گواهی، تهران: نشر علم.
یگر، ورنر. 1389ش، صدر مسیحیت و پایدیای یونانی، ترجمه فریده فرنودفر و امیر نصری، بی جا: انتشارات حکمت.
کتب لاتین
Cross ,F,Th Oxford Dictionary of Christian Church(ODC) London, Oxford university Press, P 853
Dahl, N. A. (1991), Jesus the Christ: The Historical Origins of Christologica1 Doctrine, Minneapolis: Fortress Press.
مقالات
اسدی، علی. 1389ش، «خدای سهگانه: سیر پیدایش و تحول عقدیه تثلیث و نگرش انتقادی قرآن کریم به آن»، مجله معرفت ادیان، سال اول، شماره چهارم، پاییز 1389، صص 56-35.
ایلخانی، محمد. 1374ش، «تثلیث از آغاز تا شورای قسطنطنیه»، مجله معارف، شماره 36، اسفند 1374، صص 100-73.
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1382ش، «ارض موعود و صهیونیزم»، مجله هفت آسمان، شماره20، زمستان، صص 67-86.
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1389ش، «سرشت انسان در اسلام و مسیحیت»، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
کیت کلمنتس. 1383ش، «الهیات در زمان حاضر»، ترجمه مهراب صادق نیا، مجله هفت آسمان، شماره 21، صص 181- 210.
ویلکن، رابرت ال. 1388ش، «خدای سهگانه در کتاب مقدس و ظهور راستدینی»، مجموعه مقالات، ترجمه الیاس عارفزاده، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم، صص 235-237.
_||_
Adib Al Ali, Seyed Mohammad (2006), Questions and Answers on Christianity, Qom, Sepehr Qom, First Edition
Asadi, Ali (2010), "The Threefold God: The Growth and Evolution of the Doctrine of the Trinity and the Critical Attitude of the Holy Qur'an to it", Journal of Religious Faith, First Year, No. 4, Autumn 2010, pp. 56-35.
Brenttl, George (2002), Catholicism, translated by Hasan Ghanbari, Qom: Center for the Study of Religions and Sects, First Edition.
Citenni, Merrill (1983), Translated by Tateh ves Mickaelian, Tehran: Hayat Abadi Publications.
Cross, F, Th Oxford Dictionary of Christian Church(ODC) London , Oxford university Press , P 853.
Dahl, N. A. (1991), Jesus the Christ: The Historical Origins of Christologica1 Doctrine, Minneapolis: Fortress Press.
Durant, Will (1982), History of Civilization, Translated by Enayat et al., Tehran: Islamic Revolution Publications and Training Organization.
Fahim Aziz, (1980) Introduction to the New Testament, Cairo: The House of Christian Culture.
Fakhreddin Razi, Abu Abdullah Mohammad bin Omar (1998), Mofatih al-Ghayb, third edition, Beirut: Dar al-ehiya Al-Torath Al-Arabi.
Ghanbari, Bakhshali (2017), The Booklet of the Mystical Systems of Christianity, Tehran, Nowshnakht Publications.
Hadinia, Mahboubeh (2011), The roots of Christian theology: In the Middle School Gnostic and Platonic School, Qom: Center for the Study of Religions and Sects.
Humm, David (1981), Natural History of Religion, translation by Hamid Enayat, Tehran: Kharazmi Publishing.
Humm, Robert Ernest (2012), The World's Religions, Translation by Abdul Rahim Gawahi, Tehran: Elm Publishing.
Ilkhani, Mohammad (1995), "Trinity from the Beginning to the Constantinople Council", Ma'aref Magazine, No. 36, 1995, pp. 100-73.
Ilkhani, Mohammad (2001), Metaphysics of Boethius, Tehran: Elham Publishing.
Kamijani, Dawood (2005), A Descriptive Research in the Bible, Tehran: Printing and Publishing Organization of the Ministry of Culture and Islamic Guidance, First Edition.
Kashefi, Mohammad Reza (2001), Culture and Christianity in the West, Tehran: Cultural Institute of Contemporary Science and Thought, first edition.
Kate Clements (2004), Contemporary Theology, Translated by Sadegh Nia, Haft Aseman Journal, No. 21, pp. 181-210.
Majlesi Mohammad Baqir (1403), Bihar al-Anwar, Third edition, Beirut, Dar al-ehiya Al-Torath Al-Arabi.
Manouchehri, Mohammad Ali (1993), Religion and Politics in the World, Tehran: Hoda Publishing, First Printing.
Mary Joe Weaver (2002), An Introduction to Christianity, Translated by Ghanbari, H, Qom, Second Edition, University of Religions and Sects.
McGrath Edgar, Alister (2016), Theology, Translated by Sawar, Qom: The publication of religions.
Michel, Thomas (1998), Christian Word, Translated by Tofighi, Hussein, First Edition, Qom: Center for the Study of Religions and Sects.
Nasr, Seyyed Hussein (2011), Religion and Nature, Translated by Mohammad Hassan Faghfouri, Tehran: Hekmat Publications.
Nasri, Abdullah (1994), God in the Thought of Man, Tehran: Allameh Tabatabai University Press, First Edition.
Nass, John Bayer (2009), Comprehensive History of Religions (from the beginning to the present), translation by Ali Asghar Hekmat, Tehran: Pirouz Publishing, 19th edition.
Qorashi, AS, 1377, Qamus Al-Quran, Sixth Edition, Tehran: Dar al-Kotul El-Islamiyah.
Sadeghi, Mohammad (1988), Al-Furqan Fi Tafsir Al-Quran, Tehran: Islam Culture.
Salehi Moghadam, Mohammad Esmaeil (2010), Religions fron the Beginning to now, Qom: Andisheh Javidan Publications, First Edition.
Shazli (Seyyed Qutb), (1988), Al-Zalal fi Tafsir al-Quran, Beirut-Lebanon, Dar al-Shorouq.
Soleimani Ardestani, Abdul Rahim (1999) Son of God in the Qur'an and the Testaments, Qom: Imam Khomeini Institute of Education and Research.
Soleimani Ardestani, Abdul Rahim (2003), the Promised Land and Zionism, Haft Aseman Journal, No. 20, Winter 2003, pp. 67-86.
Soleimani Ardestani, Abdul Rahim (2010), Human Nature in Islam and Christianity, Qom: Center for Studies and Researches of Religions and Sects.
Soleimani Arestani, Abdul Rahim and Mohammadi Mozaffar, Mohammad Hassan (2011), The Incarnation of God, Qom: The Center for Religious Studies and Research.
Tabari, Mohammad ibn Jarir (1911), Jamea al-Bayan fi Taqsari al-Quran, Beirut: offset printing.
Tabarsei, Fazl ibn Hassan (1993), Majma al-Bayan fi Tafsir Al-Quran, Third Edition, Tehran: Naser Khosrow Publishing.
Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hussein (1995), Al-Mizan Fi Tafsir al-Quran, fifth edition, Qom: Islamic Publications Office of the Qom Seminary Teachers Society.
Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hussein (1995), Nahaya al-Hikmah, translation and description of Ali Shirvani, seventh edition, Qom: Bustan Book.
Tabatabayi, Seyyed Mohammad Hussein (2004), Tfsir Al-Mizan, translation by Seyyed Mohammad Bagher Mousavi Hamedani, 19th edition, Qom; Islamic publications office.
Taleghani, Seyyed Mahmoud (1983), The Light of the Qur'an, Fourth Edition, Tehran, Public Joint Stock Publishers.
Taromi, Hasan et al. (2010), Monotheism, Duality, Trinity, First Edition, Tehran: Reference Books Publication.
Tisen, Henry (Bita), Christian Theology, Translated by Teteh ves Michaeilian, Tehran: Hayat Abadi Publishing.
Tusi, Mohammad ibn Hassan (Bi Ta), Al-Tibyan fi Tafsir al-Qur'an, Beirut: Dar al-ehiya Al-Torath Al-Arabi.
V.M.Miller (1897), The Exegesis of the Book of Apostles, Translated by Nakhostin, Tehran, The August Press.
Wilkins, Robert L. (2009), "The Triple God in the Bible and the Emergence of Righteousness", Collection of Articles, Translation by Elias Arefzadeh, Center for the Study of Religions and Sects, Qom, pp. 235-237).
Wilson, Brian (1997), Christianity, translation by Hasan Afshar, Tehran: Markaz publication, Second edition.
Yegger, Werner (2010), the Early Christianity and Greek Paedia, translated by Farideh Farnoodfar and Amir Nasri, Hekmat Publications.
Zibaei Nejad, Mohammad Reza (2003), An Introduction to the History and Theology of Christianity, Qom: Ma'aref Publishing.
