بررسی تطبیقی وقوع ترادف در قرآن از دیدگاه زمخشری و طبرسی

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

علی محمدی آشنانی ¹ , سمیه صیادی ²

1 - استادیار دانشکده علوم معارف قرآن کریم تهران
2 - دانش‌پژوه سطح 4(دانشجوی دکتری)، مؤسسه آموزش عالی حوزوی کوثر

تاريخ الإرسال : 13 الأحد , شوال, 1440 تاريخ التأكيد : 13 الأحد , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 17 الأربعاء , رمضان, 1440

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

ترادف یکی از انواع روابط معنایی و از مباحث لغوی است که در متون فقه اللغه، اصول و تفسیر در مباحث ادبی مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. اندیشمندان در مورد وقوع ترادف در قرآن کریم، بر یک رأی و نظر نیستند. زمخشری از جمله مفسران ادیبی است که تفسیر وی از کم نظیرترین تفاسیر ادبی به شمار می‌آید. طبرسی نیز از مفسران بزرگ معاصر زمخشری بوده و در فنون ادبی چیره دست بوده است. لذا تفسیر مجمع البیان نیز در زمره تفاسیر ادبی به شمار می‌آید. بررسی تطبیقی کشاف و مجمع البیان نشان‌گر آن است که زمخشری با بهره‌گیری از الفاظی چون متقاربان و معنی واحد برخی از واژگان را مترادف با یکدیگر تلقی کرده و در مواردی میان الفاظ به ظاهر مترادف، به تفاوت‌های معنایی اشاره می‌کند. طبرسی نیز بسیاری از لغات را با الفاظی نظیر متقارب المعنی، نظائر و بمعنی واحد هم‌معنا و مترادف دانسته است، گرچه در برخی مواقع نیز به تفاوت معنایی برخی واژه‌ها اشاره می‌نماید. در واقع می‌توان چنین گفت که این دو مفسر علی‌رغم هم معنا دانستن برخی واژگان، از آنجا که قائل به فروق الفاظ نیز می‌باشند، ترادف جزئی در قرآن را پذیرفته‌اند و نمی‌توان گفت این دو از منکران ترادف هستند چنانکه برخی گفته‌اند.

المصادر:

قرآن کریم.

منابع عربی

ابن جنی، عثمان بن جنی. 1429ق، الخصائص، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب‏، چاپ سوم‏، بیروت‏: دار صادر.

آمدی، علی بن محمد. 1387ش، الاحکام فی اصول الاحکام، قم: مؤسسه فرهنگی تبیان.

زبیدى مرتضى، محمد بن محمد. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ ‏اول،‏‏ بیروت: ‏دار الفکر.

زمخشری، جار الله محمود بن عمر. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیبویه، عمرو بن عثمان. بی تا، کتاب سیبویه، چاپ سوم، بیروت: مؤسسه اعلمی.

سیوطی، جلال الدین. بی تا، المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، شرح و تعلیق محمد احمد جاد المولی بک، قاهره: مکتبة التراث.

صاحب، اسماعیل بن عباد عالم. 1414ق، المحیط فى اللغة، چاپ‏ ‏اول،‏ بیروت: دار الکتب.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، تفسیر مجمع البیان، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طریحى، فخر الدین بن محمد. 1375ش،مجمع البحرین، چاپ سوم،‏  تهران: مرتضوی.

عبد الباقی، محمد فواد. 1383ش، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قم: حر.

فراهیدى، خلیل بن احمد. 1409ق، کتاب العین، چاپ دوم‏،قم:‏ نشر هجرت‏.

مصطفوی، حسن. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.‌

مظفر، محمد رضا. 1387ش، أصول الفقه(با تعلیق زارعى)، چاپ پنجم، قم: بوستان کتاب.

معرفت، محمد هادی. 1391ش، تلخیص التمهید، قم: تمهید.

المنّجد، محمد نور الدین. 1422ق و 1419ق، الترادف فی القرآن الکریم(بین النظریة والتطبیق)، دمشق: دار الفکر.

وافی، علی عبد الواحد. 1388ق، فقه اللغة، قاهره: دار نهضه للطبع و النشر.

کتب فارسی

بنت الشاطئ، عایشه عبد الرحمان. 1376ش، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسین صابری، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

راغب اصفهانى، حسین بن محمد. 1374ش، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم،‏ تهران‏: مرتضوی.

سیوطی، جلال الدین. 1380ش، الاتقان فی علوم القرآن، ترجمه حائری قزوینی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.

طبرسى، فضل بن حسن. بی تا، ترجمه تفسیر مجمع البیان، چاپ اول، تهران: فراهانی.

طیب حسینی، سید محمود. 1390ش، درآمدی بر دانش مفردات قرآن، چاپ اول، قم: سبحان.

عسکری، ابو هلال حسن بن عبدالله. 1390ش، الفروق اللغویة، ترجمه مهدی کاظمیان و زهرا رضاخواه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.

علوی مهر، حسین. 1384ش، آشنایی با تفسیر و مفسران، چاپ اول، قم: مرکز علوم جهان اسلامی.

فرزانه، بابک. 1388ش، مفردات قرآن، تهران: سمت.

 

مقالات

ربانی، محمد حسن. 1379ش،«ترادف در واژه‌های قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 23 و 24.

رحیمی، سیده وحیده. 1385ش، «ترادف در زبان عربی»، تحقیقات علوم و قرآن و حدیث، سال سوم، شماره دوم.

رئیسیان، غلامرضا و ملیکا کرد لویی. 1393ش، «ترادف در واژگان قرآن و مشکلات ترجمه آن»، صحیفه مبین، شماره 55، دوره بیستم.

قاسم پور، محسن و دیگران. 1389ش، «بررسی نمادهای ترادف و تحلیل آن‌ها در تفسیر مجمع البیان»،پژوهش‌های قرآن و حدیث، شماره هفتم.

نکونام، جعفر. 1384ش، «ترادف در قرآن کریم»،پژوهش‌های دینی، شماره دوازدهم.

 

 

Abd al-Baqi, Mohammed Fouad (1383), Al-Mu'ayyad al-Mufasa'ah al-Fah al-Quran al-Karim: Qom: Hor.

Amidi, Ali ibn Muhammad, (2008), Alhakam Faissul Alahakam, Qom: Cultural Institute of Tabyan.

Askari, Abu Halel Hasan ibn Abdullah (2011), Al-Froogh al-Lahwi, Translation by Mehdi Kazemian and Zahra Reza Shah, Tehran: Humanities Research Institute.

Alawi Mehr, Hossein (2005), Introduction to Interpretation and Commentaries, Qom: Islamic World Science Center, First Edition.

Al-Mundhad, Mohammad Nour al-Din (1422 AH and 1419 AH). Al-Farad al-Qur'an al-Karim (interpositional verse), Damascus: Dar al-Fakr.

Bennet al-Shati, Ayesha Abdul Rahman (1376), The Magic of the Qur'an; Translated by Hossein Saberi, Tehran: Scientific Cultural Edition.

Farahidi, Khalil ibn Ahmad (1409 BC), Book Al-Ain, Qom: Hejrat Publishing, Second Edition.

Farzaneh, Babak (1388), Qur'anic Mufradat, Tehran: Position.

Ibn Muhammad ibn Muhammad (1414 BC) Lassan al-Arab, Beirut: Imprisoned Third Edition.

Ibn Jenny, Uthman bin Jenny, (1429 AH) Al-Hayes, Beirut: Dar al-Kotb al-Ummah.

Knowledge, Mohammad Hadi, (1391). Tobacco recognition, Qom: Encyclopedia.

Mozaffar, Mohammad Reza (2008), osool fegh (with zarei's allegory), Qom: Bostan Book, Fifth Edition.

Mostafavi, Hasan (1368), Al-Tahtiqi Fayn Wali Al-Quran Al Karim, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance, First Edition.

Ragheb Esfahani, Hossein ibn Muhammad (1374), translation and research of the Qur'anic words (Raghib Isfahani) Tehran: Mortazavi, Second Edition.

Syvati, Jalal, (Bi-to), Al-Mashur Fi, Science and Technology, Miscellany, Explanation and Suspension of Mohammad Ahmed Jad Al-Muli Bek, Cairo: Maktab al-Terat.

Syvati, Jalal, (1380). Faraghan Fayyas al-Quran, translated by Khaeeri Qazvini, Tehran: Amir Kabir, Third Edition

Sibouyeh, Amrobn Osman (Bi-to), Book of Sibiuyeh, Beirut: Alaami Institute Third edition.

Sahib, Ismail ibn'Abad'alem, (1414 AH), Q al-Ma'h'yat Fi Beatles: Beirut: Daralektab, First Edition.

Tabrsi, Fazl ibn Hasan, (bi-to), translation of the commentary of the Assembly of the Al-Bayan, Tehran: Farahani, Printing: First.

Tabrsi, Fazl ibn Hasan, (.1372), Interpretation of the Assembly, Tehran: Naser Khosrow, Third Edition.

Tarihi, Fakhr al-Din bin Muhammad (1375), Assembly of the Al-Bahrain, Tehran: Mortazavi, Third edition.

Tayyib Hosseini, Seyyed Mahmoud (2011), An Introduction to the Knowledge of the Qur'anic Quran, Qom: Sobhan, First Edition.

Wafi, Ali Abdul Wahid, (1388 AD), Jurisprudence of Al-Lahga, Cairo: Dar Nizhdat Lalatbah and Al-Nashr.

Zubaidi Morteza, Mohammed bin Muhammad (1414 BC), Taj.

al-Ursu I Jahar Al-Qamus, Beirut: Dar al-Shorr, first edition.

Zamakhshari, Jarallah Mahmud bin Omar (1407 AH), Al-Qashqat al-Haqa'im al-Tunzil and Ayoun al-Aqa'il al-Ta'awil, Beirut: Al-Darabi Al-Arab, third edition.

 

Articles

Ghasempour, Mohsen and others (2010). "The study of the symbols of the sequence and their analysis in the commentary of the Assembly of the Al-Bayan", Qur'anic and Hadith studies, seventh issue.

Rabbani, Mohammad Hassan (1379). "Sequence in the Quranic Words", Qur'anic Studies, No. 23 & 24.

Raisian, Gholam Reza and Melika Kurd Louis (1393). "Synopsis in Qur'anic Vocabulary and Its Translation Problems", Sahife Mobin, No. 55, Volume Twenty.

Rahimi, Seyyedeh vahideh, (1385). "Synonyms in Arabic Language", Science Research, Quran and Hadith, Third Year, No. 2.

Nekounam, Ja'far (2005), "The Sequence in the Holy Qur'an", Religious Studies, No. 12.