سنت امداد و گونه‌های آن در قرآن کریم
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
علی بنایی
1
(استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی)
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
سنت‌های الهی عبارت‌اند از روش‌هایی که خدای متعال امور عالم و آدم را بر پایه آن‌ها تدبیر و اداره می‌کند. یکی از مهم‌ترین سنن الهی، سنت امداد است. بر مبنای این سنت، خداوند متعال تمامی بندگان خویش را اعم از خوبان و بدان، در راه دستیابی به اهدافشان، یاری می‌رساند و آنان را در به ثمر نشستن تلاش‌هایشان کمک می‌کند. آیات مختلفی در خصوص این سنت الهی نازل شده است. بر مبنای این آیات، سنت امداد، به اعتبارات مختلفی قابل تقسیم است و از این رو بر گونه‌های محتلفی انقسام می‌شود. همچنین سنن دیگری در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته‌اند که با توجه به جهت مشترکشان با سنت امداد می‌توان آن‌ها را سنن هم‌عرض این سنت الهی دانست. در این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی- تحلیلی سامان یافته، علاوه بر تأملی در مفهوم سنت و گونه‌های سنت امداد، به سنت‌های هم‌عرض آن نیز پرداخته می‌شود و در عین حال، نتایج اعتقاد به سنت امداد مورد بررسی قرار می‌گیرند که در پی این بررسی‌ها، ماهیّت دقیق این سنت الهی روشن می‌گردد.
کتب عربی
قرآن کریم.ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.
نهج البلاغه. ترجمه جعفر شهیدی.
ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری. بی تا، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، ج2، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی تا، التحریر والتنویر، بی‌جا: بی‌نا.
ابن منظور، محمد بن مکارم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع: دار صادر.
احمد بن فارس زکریا، ابوالحسین. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
امامی کاشانی، محمد. 1434ق، بشارة الامان بموعود الادیان، بی‌جا: بی‌نا.
بغدادی، علاء الدین علی بن محمد. 1415ق، لباب التأویل فی معانی التنزیل، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
جواد، علی. 2005م، المهدی المنتظر عند الشیعة الاثنی عشریة، ترجمه ابوالعید دودو، الطبعة الاولی، النجف: المکتبة طریق المعرفة.
پاینده، ابوالقاسم. 1382ش، نهج الفصاحة(مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه وآله)، چاپ چهارم، تهران: دنیای دانش.
جوهری، اسماعیل بن حماد. 1410ق، الصحاح- تاج اللغة وصحاح العربیة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.
حقی بروسوی، اسماعیل. بی‌تا، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.
حمیری، نشوان بن سعید. 1420ق، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، چاپ اول، بیروت: دار الفکر المعاصر.
داورپناه، ابوالفضل. 1375ش، أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات صدر.
زمخشری، ابو القاسم محمود بن عمر. 1417ش، الفائق فی غریب الحدیث، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
سید قطب، سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی. 1412ق، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت- قاهره: دار الشروق.
سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
شیبانی، محمد بن حسن. 1413ق، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، چاپ اول، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.
صاحب بن عباد کافی الکفاة، اسماعیل بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، چاپ اول، بیروت: عالم الکتاب.
طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فضل الله، سید محمد حسین. 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.
فیض کاشانی، ملا فتح الله. 1423ق، زبدة التفاسیر، چاپ اول، قم: بنیاد معارف اسلامی.
فیض کاشانی، ملا فتح الله. 1336ش، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.
مصطفوی، حسن. 1402ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمة والنشر.
نووی جاوی، محمد بن عمر. 1417ق، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.
واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی حسینی. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
کتب فارسی
رهنما، زین العابدین. 1346ش، ترجمه و تفسیر رهنما، تهران: انتشارات کیهان.
مصباح یزدی، محمدتقی. 1380ش، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: شرکت چاپ و نشر بین المللی سازمان تبلیغات اسلامی.
مطهری، مرتضی. 1386ش، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
موسوی همدانی، سید محمد باقر. 1374ش، ترجمه المیزان، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامیه مدرسین حوزه علمیه قم.
سعیدی مهر، محمد. 1393ش، آموزش کلام اسلامی: خداشناسی، چاپ پانزدهم، قم: کتاب طه.
_||_
Arabic sources
The Holy Quran, (Makarem Shirazi, Trans.)
Imam Ali ibn-Abi talib (A.S.). (1999). Nahj Al-Balaghah (J. Shahidi, Trans.), Tehran, Iran: Elmi VA Farhangi
Imam Ali ibn-Abi talib (A.S.). (1994). Nahj Al-Balaghah (Lal Sabah Salih), In Sharif al-Razi, Mohammed ibn Husain (Ed.), 1st Ed.) Qom, Iran: Hejrat
Ibn Athir, & Jazri, Mubarak ibn M. (Beethat) al-Nahi fi Gharib al-Hadith al-asar. Vol. 2(1), Qom, Iran: Ismailian press.
Ibn Athir, & Jazri, Mubarak ibn M. (Beethat) al-Nahi fi Gharib al-Hadith al-asar. Vol 4(1), Qom, Iran: Ismailian press.
Ibn Ashour, & Mohammed bin Taher (Beyta) Al-Tahrir and Al-Tanvir. Vol. 1
Ibn-e-Manzoor, Muhammad bin Makarem. (1994). Lassan al-Arab. Vol. 13, 3rd ed., Beirut, Lebanon: Dar al-Qarl libat, Al-Nashr and Al-Tha'zar
Ahmad ibn Fars Zakaria, & Abolhossein. (1984) Mo’jam Moghaees al-Loghah, Vol. 3, 1st ed., Qom, Iran: Islamic Propaganda Publishing House
Emami Kashani, M. (2013). Basharat al-Aman be mauoud Al_adian. Al-Jaza al-Awl
Baghdadi, Ala'ddin Ali ibn Muhammad. (1995). Labab al-Ta'vil fi Ma'ani al-Tanzil. Vol. 1, 1st ed., Beirut, Lebanon: Dar al-Kabul Al-Amiya
Payandeh, A. (2003). Nahj al-Fusayeh (the collection of words of the Prophet's Prophet's Prophet, peace be upon him), fourth edition, Tehran, the world of knowledge
Payande, (2003). Nahj-al feṣāḥa. Tehran, Iran: Donyaye Danesh
Ali J. (2005). Al-Mahdi al-Muntazar Enda al-Shi'a al-'Athna AShrehie. (Abul'id Doodu, Trans.), al-Tawba'at al-Awli, al-Najaf, al-mkātbā by al-Ma'rafeh
Johari, Ismail ibn Hamad. (1990). Al-Sahah-Taj al-Lughat VA sahah al-Arabiya. Vol. 5, 1st ed., Beirut, Lebanon: Dar al-Elam Lelmalaeen
Haghi Brosavi, I. (Beethat). Tafsir of Roh al-Bayan (Interpretation). Vol. 3, Beirut, Lebanon: Dar al-Fakr
Homiri, Neshwan bin Sa'id (2000). Shams al-ulum and Dawa Kalam al-Arab al-Koolum, Vol. 5, 1st ed., Beirut, Lebanon: Dar al-Fakr al-Mu'aser
DavarPanah A. (1996). Anvar Al-Erfan fi Tafsir. Al-Quran. Vol. 9, Tehran, Iran: Sadr
Zamakhshari, A., & Mahmud bin Umar (1997). Al-Fayegh fi Gharib al-Hadith, Vol 3, 1st ed., Beirut, Lebanon: Dar al-Kumar
Sayyid Qutb, Sayyid ibn Qutb ibn Ibrahim Sha'zali (1992), fi Zalale Al-Qur'an, Vol. 5, 17th ed., Beirut – Cairo: Darleshrouh
Siouti, J. (1984). Al-Durr al-Mansour fi-Tafsir al-Ma'athur. Vol. 3, Qom: Ayatullah Marashi Najafi Library
Shaybani, Mohammad ibn Hassan. (1993), Nahj al-Bayan, A cashf Ma’ani al-Quran, Vol. 1, 1st ed., Tehran: Islamic Encyclopedia Foundation
Shaybani, Mohammad ibn Hassan. (1993) Nahj al-Bayan, A cashf Ma’ani al-Quran, Vol. 3, 1st ed., Tehran: Islamic Encyclopedia
Sahib bin Abad al-Kafa al-Qa'afah, & Ismail ibn Ebad. (1994). Al-Moḥyth fi al-laghah, Vol. 9, 1st ed., Beirut: Alam al-Maktab.
Tabarsee, Fazl ibn Hasan. (1993). Majma al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Vol. 9, 3rd ed., Tehran: Naser Khosrow Publishin
Tusi, Mohammad ibn Hassan. (Beyta). Al-Tibyan fi tafsir al-Qur'an
Vol. 8, Beirut: Dar Ehya altrath alarbi
Fakhr Razi, Abu Abdullah Mohammed bin Omar. (2000). Mafatih al-Ghayb. Vol. 16, 3rd ed., Beirut, Dar Ehya altrath alarbi
Fazlollah, Seyyed Mohammad Hussein. (1999).Tafsir Men wahy al-Qur’an, 16th, 2nd ed., Beirut: Dar Almakl llatbaa and al-nashr
Faiz Kashani, Mullah Fatollah. (2003). Zubdat al-tafasir, Vol. 7, 1st ed., Qom: Islamic Foundation
Fayaz Kashani, Mullah Fathollah (1957). Manhaj al-ṣādiqīn fī ilzām al-mukhālifīn
Mostafavi, H. (1982). Al-Tahghegh fi kalamat al-Quran al-Kareem, Vol. 5, 1st ed., Tehran: center of the book and Translation
Novi Javie, & Mohammad bin Umar. (1997). Marah Labid Lkashf Ma'ni al-Quran al-Majid, Vol.1, 1st ed., Beirut: Dar al-Kabul Al-Amiya
Va'sati Zubaidi, S. M., & Hosseini, M. (1994) Taj al-Arsu, men Javahar Al-Qamus, Vol. 18, 1st ed., Beirut: Dar al-Fakr lltavbaa'et and Alnshir and al-Thouzar
Persian sources
Rahnama, Z. (1967). Tafsir Rahnama (Translation and commentary), Vol. 4, Tehran, Iran: Kayhan Publishing
Mesbah Yazdi, M. T. (2001). Jamehe VA tarikh AZ didgahe Qur’an (Society and History from the Viewpoint of the Qur'an), Vol. 5. Qom, International Publishing Company of Islamic Propagation Organization
Motahari, M. (2007). The collection of works by Shahid Motahari Master, Vol. 1, 14th ed., Tehran: Sadra Publications
Motahari, M. (2007). The collection of works by Shahid Motahari, Vol. 3, 14th ed., Tehran: Sadra Publications
Motahari, M. (2008). The Revolt and Revolution of Mehdi (A.S.) In Motahari, M. Collected Works by Shahid Motahari, Vol. 24, 2nd ed., pp. 442-406.
Makarim Shirazi, N. (1995). Tafsir Nemooneh, Vol. 17, 1st ed., Tehran: Dari Elektb al-Islamiyya.
Mousavi Hamedani, S. M. B. (1995). Tafsir al-Mizan, Vol. 9, 5th ed., Qom: Islamiyah Publications Office
Saeedi Mehr, M. (2014) an Introduction to KALAM (Islamic Theology). Vol. 1, 15th ed., Qom, Iran: TAHA Cultural Institution.
