تحلیل روایات اسباب نزول قرآن با رویکرد تاریخمندی
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
1 - عضو هیأت علمی دانشگاه آیت الله بروجردی
الکلمات المفتاحية:
ملخص المقالة :
اگرچه پژوهش در روایات اسباب نزول قرآن از جهاتی صورت گرفته است، اما با رویکرد تاریخمندی پژوهشی صورت نگرفته است، در این مقاله با این رویکرد، اسباب نزول قرآن تحلیل شده است. شبهات مستشرقین در این زمینه، ضرورت پرداختن به این موضوع را ضروری می‌نماید. از مستشرقان معاصر، اندرو ریپین شخصیتی است که در آثارش به ویژه در تز دکترای خود به اسباب نزول با رویکرد فقه اللغه ای به صورت مستقل پرداخته است و در مواردی به تاریخمندی قرآن تأکید دارد. نصر حامد ابوزید نیز در کتاب مفهوم النص، فصلی را به اسباب نزول اختصاص داده است و از این باب بر تاریخمندی تأکید می‌ورزد و متن قرآنی را همچون همه متون، پدیده‌ای فرهنگی و محصول تعامل با واقعیت زنده تاریخی می‌داند و اسباب نزول را چیزی جز بافت اجتماعی آیات قرآن کریم نمی‌داند. برای پاسخ به این شبهات در این مقاله تأکید می‌شود که اسباب نزول قرآن نه‌تنها عمومیت و جاودانگی را محدود نمی‌کند بلکه برای وصول به جاودانگی گریزی از توجه به واقعیت‌های عینی عصر نزول نیست. نقدی که بر این نظریه وارد است عدم توجه به قاعده عمومیت لفظ نه خصوص سبب می‌باشد. به رغم نزول خاص برخی آیات، عمومیت مفاد آن ها نزد فقها مسلم است.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی. 1418ق، العجاب فی بیان الأسباب(اسباب النزول)، الطبعة الاولی، المملکة العربیة السعودیة: دار ابن الجذری للنشر والتوزیع.
ابن منظور، محمد بن مکرم. بی تا، لسان العرب، الطبعة الاولی، بیروت: دار صادر.
ابوزید، نصر حامد. 1995م، النص، السلطة والحقیقة، الطبعة الأولی، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
ابوزید، نصر حامد. 1997م، نقد الخطاب الدینی، الطبعة الرابعة، قاهره: مکتبة مدبولی.
ابوزید، نصر حامد. 1999م، اشکالیات القراءة وآلیات التأویل، بیروت: المرکز الثقافی العربی- الدار البیضاء.
آلوسی بغدادی، محمود شکری. 1345ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی، مصر: ادارة الطباعة المنیریة.
بابایی،علی اکبر و دیگران. 1379ش، روش‌شناشی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و تهران: سمت.
جواد، علی. 1976م، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، الطبعة الثانیة، بیروت: دار العلم للملایین.
حرب، علی. 1995م، نقد النص، بیروت: الدار البیضاء- المرکز الثقافی العربی.
حمزه ابن فناری. 1382ش، مصباح الأنس، تهران: انتشارات مولی.
حنفی، حسن. 1995م، دراسات فلسفیة، الطبعة الثانیة، لبنان- بیروت: دار التنویر.
دروزه، محمد عزّه. 1421ق، التفسیر الحدیث- ترتیب السور حسب النزول، الطبعة الثانیة، بیروت: دار المغرب الاسلامی.
رشید رضا، محمد. بی تا، تفسیر المنار، الطبعة الثانیة، بیروت: دار المعرفه.
زمخشری، محمود بن عمر. بی تا، الکشاف، بی جا: نشر ادب حذر.
ساجدی، ابوالفضل. 1385ش، زبان دین و قرآن، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
طباطبائی، محمدحسین. 1353ش، قرآن در اسلام، چاپ دوم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طباطبائی، محمدحسین. 1393ق، المیزان، الطبعة الثانیة، بیروت: مؤسس: الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن الحسن. 1354ق، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، لبنان: مطبعة العرفان.
طبرسی، فضل بن الحسن. 1418ق، تفسیر جوامع الجامع، الطبعة الاولی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طه، عبدالرحمان. 2006م، روح الحداثة المدخل الی تأسیس الحداثة الاسلامیة، بیروت: المرکز الثقافی العربی.
عابدینی، 1382ش، ژرفایی قرآن و شیوههای برداشت از آن، بی نا: انتشارات مبارک.
غازی، عنایه. 1991م، اسباب النزول القرآنی، بیروت: دار الجیل.
فخر رازی، محمد بن عمر. بی تا، التفسیر الکبیر، الطبعة الثانیة، تهران: دار الکتب العلمیه.
قیصری، داود. 1386ش، شرح فصوص الحکم، تحقیق آیت الله حسن‌زاده آملی، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
کلانتری، ابراهیم. 1386ش، قرآن و چگونگی پاسخگویی به نیازهای زمان، قم: دفتر نشر معارف.
کلینی، محمد بن یعقوب. 1388ق، الکافی، الطبعة الثانیة، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. 1398ش، بحار الأنوار، ج89، تهران: انتشارات المکتبة الإسلامیة.
مصطفوی، حسن. 1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، الطبعة الأولی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتب.
معرفت، محمدهادی. 1398ق، التمهید، الطبعة الأولی، قم: مطبعة مهر.
معرفت، محمدهادی. 1418ق، التفسیر والمفسرون، الطبعة الأولی، مشهد: الجامعة الرضویة للعلوم الاسلامیة.
معرفت، محمدهادی. 1423ق، شبهات وردود حول القرآن الکریم، الطبعة الأولی، قم: مؤسسة التمهید.
مقالات
ایازی، سید محمدعلی. 1382ش، «تاریخمندی در نصوص دینی»، مجله علوم حدیث، شماره 29.
پیروزفر، سهیلا و محمدعلی مهدوی راد. بهار و تابستان 1388ش، مطالعات اسلامی، «روایات اسباب نزول و چالش‌های مربوط به جاودانگی قرآن»، دوره 41، شماره 3/82، صص 9-46.
جلیلی، هدایت. «انگاره‌های ناظر به بازشناسی نسبت متن قرآنی با بافت فرهنگی- اجتماعی عصر نزول»، در سایت راسخون.
جلیلی، هدایت. 1373ش، «وحی در همزبانی با بشر و هملسانی با قوم»، مجله کیان، ش 23.
حامدی، سید مصنف. 1386ش، «تأثیرپذیری دکتر نصر حامد ابوزید از مستشرقان»، قرآن و مستشرقان، شماره 2.
حسینی طباطبایی، مصطفی. 1374ش، «زبان قوم نه فرهنگ ایشان»، مجله بینات، ش 6.
خرمشاهی، بهاء الدین. 1374ش، «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، مجله بینات، ش 5.
رستمی، حیدر علی. بهار و تابستان 1379ش، «فهم متن در افق تاریخی آن»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 21.
رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1377ش، «قرآن و فرهنگ زمانه»، مجله معرفت، ش 26.
سروش، عبدالکریم. «ذاتی و عرضی دین»، کیان، شماره 42.
عرب صالحی، محمد. زمستان 1387ش، «تاریخی نگری و دین»، قبسات، سال سیزدهم.
_||_
Ibn Hajar Asqalani, Ahmad Ibn Ali. 1418 AH, Wonder in stating the causes (causes of revelation), first edition, Al-Mamleka Al-Arabiya Al-Soodiya: Dar Ibn Al-Jazri for publication and distribution.
Ibn Manzur, Muhammad ibn Makram. No date, Arabic Language, First Edition, Beirut: Dar Sader.
Abu Zayd, Nasr Hamed. 1995, Text, Sovereignty and Truth, First Edition, Beirut: Al-Markaz Al-Saghafi Al-Arabi
Abu Zayd, Nasr Hamed. 1997, Critique of Religious Speech, Quarterly Print, Cairo: Madbouli School.
Abu Zayd, Nasr Hamed. 1999, Problems of Reading and Interpretations, Beirut: Al-Thaqafi Al-Arab Center - Al-Dar Al-Bayza.
Alusi Baghdadi, Mahmoud Shokri. 1966, Ruh Al-Maani Fi Tafsir Al-Quran Al-Azim Valsaba Al-Masali, Egypt: Edara Al-Tabat Al-Moniriya
Babaei, Ali Akbar and others. 2000, Methodology of Quranic Interpretation, Qom: Seminary and University Research Institute and Tehran: Samt
Javad, Ali, 1976, Detailed in the History of Arabia before Islam, Second Edition, Beirut: Dar al-Alam Lelmalabin.
Harb, Ali. 1995, Critique of Texts, Beirut: Al-Dar Al-Bayza - Arab Cultural Center.
Hamza Ibn Fanari. 2003, Mesbah Al-Ans, Tehran: Molly Publications.
Hanafi, Hassan 1995, Philosophical Studies, Second Edition, Lebanon - Beirut: Dar al-Tanwir.
Daruzeh, Mohammad Azza. 1421 AH, Al-Tafsir Al-Hadith –Tartib Al-Sur Hasib Al-Nozul, Second edition, Beirut: Dar Al-Maghrib Al-Islami.
Rashid Reza, Mohammad, no date, Tafsir Al-Manar, Second Printing, Beirut: Dar Al-Ma'rifah.
Zamakhshari, Mahmoud bin Omar. No date, Al-Kashef, no place: Publication of Adab Hazar
Sajedi, Abolfazl 2006, Language of Religion and Quran, Qom: Imam Khomeini Educational and Research Institute Publishing Center.
Tabatabai, Mohammad Hossein 1974, Quran in Islam, second edition, Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyeh.
Tabatabai, Mohammad Hussein 1393 AH, Al-Mizan, second edition, Beirut: Founder: Scientific Press.
Tabarsi, Fazl Ibn Al-Hassan 1975, Majma 'al-Bayan fi Tafsir al-Quran, Lebanon: Al-Erfan Press
Tabarsi, Fazl Ibn Al-Hassan 1418 AH, Interpretation of the Comprehensive Societies, First Edition, Qom: Islamic Publishing Foundation.
Taha, Abdul Rahman 2006, Ruh al-Hadasat Al-Madkhal Ela TasisAl-Hedasat al-Islamiya, Beirut: Al-Thaqafi Al-Arabi Center.
Abedini, 2003, Depth of Quran and methods of interpreting it, Bina: Mobarak Publications.
Ghazi, Enayeh. 1991, Causes of Quranic revelation, Beirut: Dar Al-Jail.
Fakhr Razi, Muhammad ibn Umar. No date, Al-Tafsir Al-Kabir, Second Printing, Tehran: Dar Al-Kitab Al-Elmiyeh
Qeisari, Davud. 2007, Sharh Fosus Al-Hakam, research of Ayatollah Hassanzadeh Amoli, Qom: Bustan Ketab Institute.
Kalantari, Ibrahim. 2007, Quran and how to meet the needs of the time, Qom: Maaref Publishing Office.
Kelini, Muhammad ibn Ya'qub 2009, Al-Kafi, Second Printing, Tehran: Dar Al-Kotob Al- Islami.
Majlesi, Mohammad Baqir, 2019, Bahar Al-Anvar, vol. 89, Tehran: Islamic School Publications.
Mustafavi, Hassan 1981, Research in the words of the Holy Quran, first edition, Tehran: Book Translation and Publishing Company.
Marefat, Mohammad Hadi, 2019, Al-Tamheed, First Printing, Qom: Mehr Press.
Marefat, Mohammad Hadi 1418 AH, Al-Tafsir and Al-Mofserun, first edition, Mashhad: Al-Jamea Al-Razaviya Lelolum Al-Eslamiye
Marefat, Mohammad Hadi 1423 AH, doubts about the Holy Quran, first edition, Qom: Al-Tamheed Foundation.
Articles
Ayazi, Seyed Mohammad Ali 2003, "Historiography in Religious Texts", Journal of Hadith Sciences, No. 29.
Piruzfar, Soheila and Mohammad Ali Mahdavi Rad. Spring and Summer 2009, Islamic Studies, "Narrations of the Reasons of Revelation and Challenges Related to the Immortality of the Qur'an", Volume 41, Number 3/82, pp. 9-46.
Jalili, Hedayat. "Ideas for recognizing the relationship between the Qur'anic text and the socio-cultural context of the age of revelation", on Raskhoon website.
Jalili, Hedayat. 1994, "Revelation in the language of man and fellowship with the people", Kian Magazine, Vol.
Hamedi, Seyed Mosnef 2007, "Dr. Nasr Hamed Abu Zayd's Influence from Orientalists", Quran and Orientalists, No. 2.
Hosseini Tabatabai, Mostafa. 1995, "The language of people, not their culture", Baynat Journal, Vol 6.
Khorramshahi, Baha'u'llah. 1995, "Reflection of the culture of time in the Holy Quran", Baynat Journal, Vol.5
Rostami, Heidar Ali, Spring and Summer 2000, "Understanding the text in its historical horizon", Quranic researches, No. 21.
Rezaei Isfahani, Mohammad Ali 1998, "Quran and the culture of time", Journal of Marefat, vol. 26.
Soroush, Abdul Karim "Intrinsic and Transversal of Religion", Kian, No. 42.
Arab Salehi, Mohammad, Winter 2008, "Historiography and Religion", Qabsat, 13th year.
