مقایسه دیدگاه‌های شیخ صدوق و فخر رازی درباره‌ی مفهوم عقل از منظر قرآن کریم
الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی
فرخنده نصیری
1
,
عباس احمدی سعدی
2
1 - دانشجوی دکتری فلسفه و کلام اسلامی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا
2 - استادیار گروه فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا
الکلمات المفتاحية: عقل نظری, عقل عملی, استکمال عقل, مفاهیم قرآنی, تعقّل,
ملخص المقالة :
از منظر فخر رازی سرچشمه معرفت، نفس ناطقه انسانی است که از آن به عقل یا قوه عاقله تعبیر شده که خود به دو قوه عملی و نظری تقسیم می شود. به عقیده وی عقل نظری برتر از عقل عملی است و هیچ‌گاه حکمت عملی به پای حکمت نظری نمی‌رسد. شیخ صدوق هم عقل‌گرا و هم نص‌گراست هر چند بررسی آثار وی حاکی از آن است که به اصول عقل عملی کمتر اشاره مستقیم نموده و ورود به برخی مباحث و ساحات را برای عقل ممنوع شمرده با این همه اما در بسیاری موارد اصل حسن و قبح ذاتی و عقلی را در مقدمات بحث مورد عنایت قرار داده است. از نظر وی، قرآن کمالات آدمی را در قوه نظریه و قوه عملیه منحصر دانسته است. این تحقیق در صدد نشان دادن بهره گیری فخر رازی و شیخ صدوق از عقل در فهم و تفسیر معارف دینی است. شیخ صدوق کمتر از فخر رازی برای عقل در شناخت خداوند و صفاتش ارزش قائل است . شیخ صدوق عقل را یک منبع عالی برای شناخت و نیز یک دستاویز مهم و مؤثّر جهت درک مسائل دینی و نیز دفاع از امور عقلانی می‌داند.
قرآن کریم
ابراهیمی دینایی، غلامحسین (1385)، ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام، تهران، طرح نو.
ابنمنظور، لسان العرب، تعلیق ووضع الفهارس: علی شیری، الطّبعة الأولی، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1413ق.
اکبریان، رضا (1386)، مناسبات دین و فلسفه در جهان اسلام، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
برنجکار، رضا، موسوی، محسن(1389)، عقلگرایی شیخ صدوق و متکلم بودن او، مجله علوم حدیث، شماره 57، ص 35.
جوادپور، غلامحسین (1389)، سنجش و سازش عقل و ایمان از منظر فخرالدین رازی، مجله اندیشه نوین دینی، شماره 20، ص 126.
رازی، فخرالدین محمد، (1381)، شرح الاشارات و التنبیهات ، تهران، دانشگاه تهران.
--------------- (1422ق)، التفسیر الکبیر، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
-------------- (1373)، شرح عیون الحکمه، ج1 و 2، احمد حجازی السقاء تهران، موسسه الصادق.
الرّاغب الأصفهانی، حسین بن محمّد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، الطّبعة الأولی، دمشق، دار العلم، بیروت، الدّار الشّامیة، 1390.
رضوی، عبدالحمید (1391)، هم آوایی ملاصدرا و خواجه نصیر در باب علم و عقل، مجله تاریخ فلسفه، شماره 4، ص 102
سید وکیلی، هادی (1390)، جایگاه عقل از منظر محدثان امامیه-شیخ کلینی و شیخ صدوق، مجله پژوهش های اعتقادی کلامی، شماره 4، ص 159.
شریف، میان محمد (1365)، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصرالله پورجوادی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
صدوق، محمدبن بابویه (1357)، التوحید، قم، موسسه نشر اسلامی (جامعه مدرسین).
-------- (1405ق)، عیون الاخبار الرضاء، ج1، ابوجعفرمحمدبن علی بنحسین بن بابویه معروف به شیخ صدوق، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
مؤمن نژاد، ابوالحسن و عباس یوسفی تازه کندی و مرتضی سازجینی (1397)، فصلنامهی مطالعات قرآنی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، سال نهم، شمارهی 35، صص 208- 185.
مهرنیا، حسن و همکاران (1398)، تحلیل و بررسی رابطه عقل و نقل در اندیشه کلامی شیخ صدوق، مجله مطالعات معرفتی در دانشگاه آزاد اسلامی، شماره 78، ص117.
_||_