تأثیر سبک خاقانی بر حافظ در تبیین اصطلاح- مفهوم پیر مغان

الموضوعات :

طاهره باباخانی ¹ , علی حیدری ² , مسعود سپه وندی ³

1 - دانشجوی دکترا، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد، خرم آباد،
2 - استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه لرستان، خرم آباد، ایران
3 - استادیار گروه زبان و ادبیان فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خرم آباد، خرم آباد، ایران

تاريخ الإرسال : 13 الثلاثاء , ربيع الثاني, 1441 تاريخ التأكيد : 19 الخميس , ذو الحجة, 1442 تاريخ الإصدار : 13 الجمعة , ذو الحجة, 1442

الکلمات المفتاحية: پیر‌ مغان, خرابات, وام‌گیری, روشنگری, کوی مغان,

ملخص المقالة :

پیر مغان اصطلاح - مفهومی است که همچون خرابات و کوی مغان از آیین مهری و دین زردتشت در زادبوم ایرانیان به یادگار مانده و بعد از انقلاب دینی در دواوین بعضی از شاعران برای افشای موضوعات ریایی به شکلی مقدس و برجسته جلوه نموده است که در این میان خاقانی را می‌توان پیش‌قراول استفاده از آن دانست و حافظ با وام‌گیری از خاقانی و تقدس‌بخشی و جانمایی آن در کنار مفهوم غامض و وزین رند ، این اصطلاح – مفهوم را به گفتمان و ژانری دوپیر مغان اصطلاح- مفهومی است که همچون خرابات و کوی مغان از آیین مهری و دین زردتشت در زادبوم ایرانیان به یادگار مانده و بعد از انقلاب دینی در دواوین بعضی از شاعران برای افشای موضوعات ریایی به شکلی مقدس و برجسته جلوه نموده است که در این میان خاقانی را می‌توان پیش‌قراول استفاده از آن دانست. خاقانی (۵۹۵-۵۲۰ق) یکی از مهم‌ترین شاعرانی است که بعد از سنایی(۵۴۵-۴۷۳ق) و عطار (۶۱۸-۵۴۰ق) و قبل از مولوی(۶۷۲-۶۰۴ق) و حافظ به سرودن اشعار مغانه‌ای اهتمام ورزیده است و در لفظ، معنا و ایجاد ساختار بیرونی و درونیِ شعر مغانه‌ای بر حافظ (۷۹۲-۷۲۷ق) تأثیرِ مستقیم گذاشته است. حافظ نیز با وام‌گیری از خاقانی و تقدس‌بخشی و جانمایی آن در کنار مفهوم غامض و وزین رند، این اصطلاح- مفهوم را به گفتمان و ژانری دو وجهی تبدیل کرده است که بعد از عبور از صافیِ ذهن و زبان او از جهاتی شبیه و از جهاتی متفاوت از پیر مغانی است که خاقانی پیش‌تر با آن روشنگری کرده بود.تبدیل کرده است که از جهاتی شبیه و از جهاتی متفاوت از پیر مغانی است که خاقانی پیش‌تر با آن روشنگری کرده بود؛ زیرا جنبۀ هنری و رازآلودی و ایهامی پیرِ حافظ که صورت پیر را انتزاعی کرده، آنی نیست که خاقانی بی‌پرده و حقیقی با آن افشاگری و ستیهندگی نموده است. پس هر دو در راستای زمان به پیر مغان توجه داشته‌اند؛ با این تفاوت که پیر خاقانی حقیقی و شفاف است؛ امّا پیر حافظ انتزاعی و رندانه.

المصادر:

کتابنامه

قرآن کریم. 

استعلامی، محمد. ۱۳۹۰ش، نقد و شرح قصاید خاقانی، چاپ دوم، تهران: زوّار.

اوداینیک، ولودیمیر والتر. ۱۳۷۹ش، یونگ و سیاست، ترجمه علیرضا طیّب. تهران: نی.

بردسیری کرمانی، محمد بن ایلطغان. ۱۳۴۹ش،مصباح الأرواح، به تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

بیانی، شیرین. ۱۳۸۴ش، دمساز و دوصد کیش، تهران: جامی.

پرتو، ابوالقاسم. ۱۳۷۶ش، پیر مغان، چاپ اوّل، تهران: اندیشه.

پورنامداریان، تقی. ۱۳۸۴ش، گمشده لب دریا(صورت و معنی در شعر حافظ)، چاپ دوم، تهران: سخن.

حافظ، خواجه شمس الدین محمد. ۱۳۷۴ش، دیوان(با مجموعه تعلیقات و حواشی قزوینی- غنی)، چاپ پنجم، تهران: اساطیر.    

خاقانی شروانی، ابراهیم بن علی. ۱۳۸۹ش، دیوان، به تصحیح علی عبدالرسولی، تهران: سنایی.

خرمشاهی، بهاءالدین. ۱۳۷۴ش، حافظ­نامه، چاپ هفتم، تهران: علمی و فرهنگی.          

دارابی، محمد. ۱۳۸۵ش، لطیفه غیبی، به کوشش نصرت الله فروهر، تهران: طراوت.

رضی، ‌هاشم. ۱۳۷۹ش، حکمت خسروانی، تهران: بهجت.

زرّین کوب، عبدالحسین. ۱۳۸۷ش، از کوچه رندان، تهران: امیرکبیر.

سجادی، ضیاءالدین. ۱۳۸۹ش، فرهنگ لغات و تعبیرات با شرح اعلام و مشکلات دیوان خاقانیشروانی، تهران: زوّار.

شفیعی­کدکنی، محمدرضا. ۱۳۷۳ش، آن سوی حرف و صوت، تهران: سخن.

شفیعی­کدکنی، محمدرضا. ۱۳۸۶ش، قلندریه در تاریخ، تهران: سخن.

غزالی طوسی، ابوحامد محمد. ۱۳۸۷ش، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ چهاردهم، تهران: علمی و فرهنگی. 

فروزانفر، بدیع‌الزمان. ۱۳۷۶ش، احادیث مثنوی و قصص مثنوی، ترجمه حسین داوودی، تهران: امیرکبیر.

محمد بن منوّر، ابی‌سعد بن ‌ابی­سعید. ۱۳۸۱ش، اسرار التوحید فی ‌مقامات الشیخ ‌ابی‌سعید، به تصحیح محمدرضا شفیعی­کدکنی، چاپ پنجم، تهران: آگاه. 

محمودی بختیاری، علیقلی. ۱۳۴۵ش، راهی به مکتب حافظ، تهران: نشر مؤلف.

مرتضوی، منوچهر. ۱۳۸۸ش،مکتب حافظ، چاپ پنجم، تهران: توس.

نصر، سیدحسن. ۱۳۹۰ش، آموزه‌های صوفیان از دیروز تا امروز، ترجمه حسین حیدری و محمدهادی امینی. تهران: انتشارات قصیده‌سرا.

هروی، حسینعلی. ۱۳۸۶ش،، شرح غزل‌های حافظ، چاپ هفتم، تهران: چاپخانه حیدری.

همدانی، عین­القضات. بی­تا، تمهیدات، به تصحیح عفیف عسیران، تهران: کتابخانه منوچهری.

یثربی، یحیی. ۱۳۸۰ش، آب طربناک(تحلیل موضوعی دیوان حافظ)، تهران: فکر روز.

 

مقالات

بابایی، محسن. ۱۳۹۱ش، «درآمدی بر تبارشناسی پیر ‌مغان»، مجله پاژ، شماره ۹، ۱۰ و ۱۱. صص75- 86. 

بهروزی، کسری. ۱۳۸۵ش، «پیر ‌مغان و عصر حافظ»، مجله حافظ، شماره۲۹، صص80- 81. 

توانمند، سیروس. ۱۳۷۴ش، «نقدی بر کتاب حافظ و پیر ‌مغان(اثر محمدتقی مؤید)»، مجله چیستا، شماره ۱۲۲ و ۱۲۳، صص 279- 281.

خائفی، پرویز. ۱۳۸۷ش، «ماجرای پیر حافظ»، مجله حافظ، شماره ۵۷، صص 46- 50.         

راستگو، محمد. ۱۳۶۸ش، «خلاف‌آمد»، مجله کیهان فرهنگی، شماره 6۹، صص 29- 31. 

روضاتیان، مریم و افسانه غفوری. ۱۳۹۰ش، «از پیر خرد یونگ تا پیر‌ مغان حافظ»، مجله پژوهش‌های نقدادبی و سبک‌شناسی، شماره 2، صص 113- 132.  

شفیعی­کدکنی، محمدرضا. ۱۳۹۰ش، «شکار معانی در صحرای بی­معنی(آسیب شناسی فرهنگ ایرانی بعد از مغول)»، مجله بخارا، شماره 32، صص 23- 52.  

صدقی، حسین و نورالدّین پیدا. ۱۳۹۶ش، «مقایسه تطبیقی خمریات ابن‌فارض و حافظ»، مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه جیرفت، تابستان، سال یازدهم، شماره ۴۲، صص۱۳۳-۱۵۳.

علی‌محمدی، ابوالفضل. ۱۳۸۵ش، «پیر گلرنگ حافظ کیست؟»، مجله حافظ، شماره 5۷، صص 77- 97.              

کوشان، ایوب و غلامرضا ضیایی. ۱۳۹۱ش، «مقایسه پیر در دیوان حافظ و دیوان حکیم فضولی»، مجلهمطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه جیرفت، دوره ۶، شماره ۲۱، صص 1- 22.

گرجی، مصطفی و زهره تمیم­داری. ۱۳۹۱ش، «تطبیق پیر ‌مغان دیوان حافظ با کهن‌الگوی پیر خردمند یونگ»، مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناسی، شماره 28، صص 97- 113.   

وحیدی، حسین. ۱۳۸۴ش، «پیر ‌مغان کیست؟»، مجله حافظ، شماره ۲۲، صص 69- 71.

The Holy Quran.

Estelami, Mohammad, Critique and description of Khaghani's poems, second edition, Tehran: Zavar. Udaynik, Volodymyr Walter. 2000, Jung and Politics, translated by Alireza Tayeb. Tehran: Ney. Bardsiri Kermani, Mohammad bin Iltaghan. 1970, Mesbah al-Arwah, edited by Badi al-Zaman Forouzanfar, Tehran: University of Tehran Press.

Bayani, Shirin. 2005, Damsaz and Dosad Kish, Tehran: Jami.

Parto, Abolghasem, 1997, Pir Moghan, first edition, Tehran: Andisheh.

Pournamdarian, Taqi. 2005, Lost by the Sea (Form and Meaning in Hafez's Poetry), Second Edition, Tehran: Sokhan.

Hafiz, Khawaja Shamsuddin Mohammad 1995, Divan (with a collection of Qazvini-Ghani comments and notes), fifth edition, Tehran: Asatir.

Khaghani Sherwani, Ibrahim bin Ali. 2010, Divan, edited by Ali Abdolrasouli, Tehran: Sanaei. Khorramshahi, Bahauddin. 1995, Hafeznameh, seventh edition, Tehran: Scientific and Cultural. Darabi, Mohammad 2006, Latifa Gheibi, by Nusratullah Forouhar, Tehran: Taravat.

Razi, Hashem, 1990, Hekmat Khosravani, Tehran: Behjat.

Zarrin Koob, Abdul Hussein 2008, from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir.

Sajjadi, Zia-ud-Din 2010, Dictionary of Vocabulary and Interpretations with a description of the announcement and problems of Khaghani Shervani Divan, Tehran: Zavar.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza 1994, Beyond Words and Voice, Tehran: Sokhan.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza 2007, Qalandarieh in History, Tehran: Sokhan.

Ghazali Tusi, Abu Hamid Muhammad. 2008, The Alchemy of Happiness, by Hossein Khadiojam, Fourteenth Edition, Tehran: Scientific and Cultural.

Forouzanfar, Badi'a al-Zaman. 1997, Masnavi Hadiths and Masnavi Stories, translated by Hossein Davoodi, Tehran: Amirkabir.

Mohammad ibn Munawwar, Abi Sa'd ibn Abi Sa'id. 2002, The Secrets of Unity in the Authorities of Sheikh Abi Saeed, edited by Mohammad Reza Shafi'i Kadkani, fifth edition, Tehran: Agah.

Mahmoudi Bakhtiari, Aliqoli. 1967, a way to Hafez School, Tehran: Author's publication.

Mortazavi, Manouchehr. 2009, Hafez School, fifth edition, Tehran: Toos.

Nasr, Seyed Hassan 1390, Sufi teachings from yesterday to today, translated by Hossein Heidari and Mohammad Hadi Amini. Tehran: Publications of Ghasideh Sara.

Heravi, Hossein Ali 2007, Description of Hafez's lyric poems, seventh edition, Tehran: Heidari Printing House.

Hamedani, Ain Al-Ghozat. Bita, Arrangements, edited by Afif Asiran, Tehran: Manouchehri Library. Yathribi, Yahya. 2001, Ab Tarbnak (Thematic Analysis of Hafez Divan), Tehran: Fekr Rooz.

 

Articles

Babaei, Mohsen 2012, "Introduction to the genealogy of Pir Moghan", Paj Magazine, No. 9, 10 and 11.

Behroozi, Kasra. 2006, "Pir Moghan and the Age of Hafez", Hafez Magazine, No. 29, pp. 80-81.

Tavanmand, Cyrus. 1995, "A Critique of the Book of Hafez and Pir Moghan (by Mohammad Taghi Moayed)", Chista Magazine, Nos. 122 and 123, pp. 279-281.

Khaefi, Parviz 2008, "The Story of Old Hafez", Hafez Magazine, No. 57, pp. 46-50.

Rastgu, Mohammad. 1989, "Khalafamad", Kayhan Farhangi Magazine, No. 69, pp. 29-31.

Rozatian, Maryam and Afsaneh Ghafouri. 2011, "From Pir Kherad Jung to Pira Moghan Hafez", Journal of Literary Criticism and Stylistics, No. 2, pp. 113-132.

Shafi'i Kadkani, Mohammad Reza 1390, "Hunting meanings in the meaningless desert (pathology of Iranian culture after the Mongols)", Bukhara Magazine, No. 32, pp. 23-52.

Sedghi, Hussein and Nur al-Din. 2017, "Comparative study of Ibn Farez and Hafez Khamriyat", Comparative Literature Studies of Jiroft University, Summer, Year 11, No. 42, pp. 133-153.

Ali Mohammadi, Abu al-Fazl. 2006, "Who is Pir Golrang Hafez?", Hafez Magazine, No. 57, pp. 77-97. Kushan, Ayub and Gholamreza Ziaei. 2012, "Comparison of Pir in the Divan Hafez and Divan Hakim Fozuli", Journal of Comparative Literature Studies, Jiroft University, Volume 6, Number 21, pp. 1-22. Gorji, Mustafa and Zohreh Tamimdari. 2012, "Adaptation of Pir Moghan Diwan Hafez with the archetype of Pir Kheradmand ung", Journal of Mystical Literature and Mythology, No. 28, pp. 97-113. Vahidi, Hussein 2005, "Who is Pir Moghan?", Hafez Magazine, No. 22, pp. 69-71.