تاثیر تجربه هم‌آفرینی بر رفتار سبز با نقش میانجی کیفیت زندگی و تعدیلگری نگرش سبز در صنعت گردشگری استان مازندران
الموضوعات :محمد باشکوه اجیرلو 1 , ایمان قاسمی همدانی 2
1 - استاد، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. *(مسوول مکاتبات)
2 - دانشجوی دکتری مدیریت بازاریابی، گروه مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اجتماعی،دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
الکلمات المفتاحية: تجربه هم آفرینی, رفتار سبز, کیفیت زندگی, نگرش سبز.,
ملخص المقالة :
زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف تاثیر تجربه هم‌آفرینی بر رفتار سبز با نقش میانجی کیفیت زندگی و تعیدلگری نگرش سبز، انجام شده است.
روش بررسی: این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی است که از لحاظ روش اجرا در قالب یک پژوهش توصیفی-پیمایشی با رویکرد مقطعی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، کلیه کارکنان شرکتهای گردشگری استان مازندران می‌باشند که از این میان، نمونه‌ای متشکل از 384 نفر با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده است. در این مطالعه برای جمعآوری اطلاعات جهت آزمون فرضیات از پرسشنامه محقق ساخته اقتباسی از مطالعه لو (2021) شامل 4 بعد و 33 سوال استفاده شده است که بر مبنای طیف لیکرت پنج درجه تدوین شده است. روایی پرسشنامه با استفاده از روش روایی محتوا مورد تایید قرار گرفت. برای ارزیابی پایایی پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ بیش از 7/0 بدست آمد که نشان میدهد پرسشنامه از پایایی مطلوبی برخوردار است. برای آزمون فرضیات از تکنیک حداقل مربعات جزئی و نرم افزار اسمارت پی.ال.اس استفاده شده است.
بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های تحقیق نشان داد که تجربه هم آفرینی تاثیر مثبت و معناداری بر رفتار سبز و کیفیت زندگی دارد؛ کیفیت زندگی تاثیر مثبت و معناداری بر رفتار سبز دارد. علاوه بر این، مشخص شد که کیفیت زندگی، رابطه بین تجربه هم آفرینی و رفتار سبز را میانجی گری؛ و نگرش سبز رابطه بین رابطه بین تجربه هم آفرینی و رفتار سبز را میانجیگری میکند.
1. Wu, Q., Cao, H., Lin, X., Zhou, N., & Chi, P. (2021). Child maltreatment and subjective well-being in Chinese emerging adults: A process model involving self-esteem and self-compassion. Journal of interpersonal violence, 0886260521993924.
2. Hassanpour, Akbar; Ebrahimi, Sara. 2019. Identification and ranking of factors affecting the green behavior of employees with the DANP technique. Organizational Behavior Studies Quarterly. 9(1): 177-207.(In Persian)
3. Adriana, L. T. D., Fahira, K. T., Nailissa’adah, M., & El Maula, H. (2020, May). A review the important of green human resource management practices toward employee green behaviour in organization. In Journal of International Conference Proceedings (JICP) (Vol. 3, No. 1, pp. 124-135).
4. Xiao, J., Mao, J. Y., Huang, S., & Qing, T. (2020). Employee-organization fit and voluntary green behavior: a cross-level model examining the role of perceived insider status and green organizational climate. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(7), 2193.
5. Juvan, E., & Dolnican, S. (2016). Measuring environmentally sustainable tourist behaviour. Annals of Tourism Research, 59, 30-44.
6. Tian, H., Zhang, J., & Li, J. (2020). The relationship between pro-environmental attitude and employee green behavior: the role of motivational states and green work climate perceptions. Environmental Science and Pollution Research, 27(7), 7341-7352.
7. Correia, A., Kozak, M., Gnoth, J., & Fyall, A. (Eds.). (2017). Co-creation and well-being in tourism. Springer.
8. Neuhofer, B., Buhalis, D., & Ladkin, A. (2014). A typology of technology‐enhanced tourism experiences. International journal of tourism research, 16(4), 340-350.
9. Lanier, C., & Hampton, R. (2008). Consumer participation and experiential marketing: Understanding the relationship between co-creation and the fantasy life cycle. Advances in Consumer Research, 2008, 35(1): 44-48.
10. Ramaswamy, V., & Gouillart, F. J. (2010). The power of co-creation: Build it with them to boost growth, productivity, and profits. Simon and Schuster.
11. Binkhorst, E., & Den Dekker, T. (2013). Agenda for co-creation tourism experience research. In Marketing of tourism experiences (pp. 219-235). Routledge.
12. Mohammadi, Fatima; Yazdani, Hamidreza; Jamipour, Mona; Soltani, Morteza. 1400. Systematic review of the global trend of research in the field of co-creation in tourism. Quarterly journal of scientific research on tourism and development. 10(1): 17-31. (In Persian)
13. Wu, Y., Xiao, J., & Xie, K. (2020, January). The Role of Social Media Technologies in Service Innovation: Perceptions of Exceptional-customer-engaged Value Co-creation. In Proceedings of the 53rd Hawaii International Conference on System Sciences.
14. Pham, T. A. N., Le, H. N., Nguyen, D. T., & Pham, T. N. (2022). Customer service co-creation literacy for better service value: evidence from the health-care sector. Journal of Services Marketing, (ahead-of-print).
15. Reese, G., & Jacob, L. (2015). Principles of environmental justice and pro-environmental action: A two-step process model of moral anger and responsibility to act. Environmental Science & Policy, 51, 88-94.
16. Liu, A., Ma, E., Qu, H., & Ryan, B. (2020). Daily green behavior as an antecedent and a moderator for visitors’ pro-environmental behaviors. Journal of Sustainable Tourism, 28(9), 1390-1408.
17. Chen, D., Chu, X., Yang, X., Sun, X., Li, Y., & Su, Y. (2015). PSS solution evaluation considering sustainability under hybrid uncertain environments. Expert Systems with Applications, 42(14), 5822-5838.
18. Laing, J. H., & Frost, W. (2017). Journeys of well-being: Women's travel narratives of transformation and self-discovery in Italy. Tourism Management, 62, 110-119.
19. Pyke, J., Pyke, S., & Watuwa, R. (2019). Social tourism and well-being in a first nation community. Annals of Tourism Research, 77, 38-48.
20. Mathis, E. F., Kim, H. L., Uysal, M., Sirgy, J. M., & Prebensen, N. K. (2016). The effect of co-creation experience on outcome variable. Annals of tourism research, 57, 62-75.
21. Rusyani, E., Lavuri, R., & Gunardi, A. (2021). Purchasing eco-sustainable products: Interrelationship between environmental knowledge, environmental concern, green attitude, and perceived behavior. Sustainability, 13(9), 4601.
22. Nagar, K. (2015). Modeling the effects of green advertising on brand image: investigating the moderating effects of product involvement using structural equation. Journal of global marketing, 28(3-5), 152-171.
23. Kaiser, F. G., Wölfing, S., & Fuhrer, U. (1999). Environmental attitude and ecological behaviour. Journal of environmental psychology, 19(1), 1-19.
24. Quoquab, F., Thurasamy, R., & Mohammad, J. (Eds.). (2017). Driving green consumerism through strategic sustainability marketing. IGI Global.
25. Safari, A., Salehzadeh, R., Panahi, R., & Abolghasemian, S. (2019). Multiple pathways linking environmental knowledge and awareness to employees’ green behavior. Corporate Governance: The international journal of business in society.
26. Unanue, W., Vignoles, V. L., Dittmar, H., & Vansteenkiste, M. (2016). Life goals predict environmental behavior: Cross-cultural and longitudinal evidence. Journal of Environmental Psychology, 46, 10-22.
27. Prebensen, N. K., Woo, E., Chen, J. S., & Uysal, M. (2013). Motivation and involvement as antecedents of the perceived value of the destination experience. Journal of travel research, 52(2), 253-264.
28. Cova, B., Dalli, D., & Zwick, D. (2011). Critical perspectives on consumers’ role as ‘producers’: Broadening the debate on value co-creation in marketing processes. Marketing theory, 11(3), 231-241.
29. Kaida, N., & Kaida, K. (2019). Positive associations of optimism–pessimism orientation with pro-environmental behavior and subjective well-being: A longitudinal study on quality of life and everyday behavior. Quality of Life Research, 28(12), 3323-3332.
30. Su, L., & Swanson, S. R. (2019). Perceived corporate social responsibility's impact on the well-being and supportive green behaviors of hotel employees: The mediating role of the employee-corporate relationship. Tourism management, 72, 437-450.
31. Farhadinejad, Mohsen; Ali Karmi, Sajjad; Abdi, Marzieh. 2018. Investigating the impact of green transformational leadership on green behaviors at the workplace: the mediating role of employees' environmental green attitude. Change management research paper. 11(22): 30-52. (In Persian)
32. Stern, P. C. (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of social issues, 56(3), 407-424.
33. Schlegelmilch, B. B., Bohlen, G. M., & Diamantopoulos, A. (1996). The link between green purchasing decisions and measures of environmental consciousness. European journal of marketing, 30(5), 35-55.
34. Eilam, E., & Trop, T. (2012). Environmental attitudes and environmental behavior—which is the horse and which is the cart?. Sustainability, 4(9), 2210-2246.
35. Kaiser, F. G., Doka, G., Hofstetter, P., & Ranney, M. A. (2003). Ecological behavior and its environmental consequences: A life cycle assessment of a self-report measure. Journal of environmental psychology, 23(1), 11-20.
36. Hines, J. M., Hungerford, H. R., & Tomera, A. N. (1987). Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A meta-analysis. The Journal of environmental education, 18(2), 1-8.
تاثیر تجربه هم‌آفرینی بر رفتار سبز با نقش میانجی کیفیت زندگی و تعدیلگری نگرش سبز در صنعت گردشگری استان مازندران
چکیده
زمینه و هدف: مطالعه حاضر با هدف تاثیر تجربه هم‌آفرینی بر رفتار سبز با نقش میانجی کیفیت زندگی و تعیدلگری نگرش سبز، انجام شده است.
روش بررسی: این مطالعه از لحاظ هدف کاربردی است که از لحاظ روش اجرا در قالب یک پژوهش توصیفی-پیمایشی با رویکرد مقطعی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، کلیه کارکنان شرکتهای گردشگری استان مازندران می‌باشند که از این میان، نمونه‌ای متشکل از 384 نفر با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده است. در این مطالعه برای جمعآوری اطلاعات جهت آزمون فرضیات از پرسشنامه محقق ساخته اقتباسی از مطالعه لو (2021) شامل 4 بعد و 33 سوال استفاده شده است که بر مبنای طیف لیکرت پنج درجه تدوین شده است. روایی پرسشنامه با استفاده از روش روایی محتوا مورد تایید قرار گرفت. برای ارزیابی پایایی پرسشنامه، ضریب آلفای کرونباخ محاسبه شد. ضریب آلفای کرونباخ بیش از 7/0 بدست آمد که نشان میدهد پرسشنامه از پایایی مطلوبی برخوردار است. برای آزمون فرضیات از تکنیک حداقل مربعات جزئی و نرم افزار اسمارت پی.ال.اس استفاده شده است.
بحث و نتیجه گیری: نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های تحقیق نشان داد که تجربه هم آفرینی تاثیر مثبت و معناداری بر رفتار سبز و کیفیت زندگی دارد؛ کیفیت زندگی تاثیر مثبت و معناداری بر رفتار سبز دارد. علاوه بر این، مشخص شد که کیفیت زندگی، رابطه بین تجربه هم آفرینی و رفتار سبز را میانجی گری؛ و نگرش سبز رابطه بین رابطه بین تجربه هم آفرینی و رفتار سبز را میانجیگری میکند.
واژگان کلیدی: تجربه هم آفرینی، رفتار سبز، کیفیت زندگی، نگرش سبز.
The effect of co-creation experience on green behavior with the mediating role of quality of life and moderating green attitude in the tourism industry of Mazandaran province
Abstract
Background and purpose: The present study was conducted with the aim of the effect of co-creation experience on green behavior with the mediating role of quality of life and normalization of green attitude.
Research method: This study is applied in terms of its purpose, which was carried out in the form of a descriptive-survey research with a cross-sectional approach. The statistical population of the research is all employees of tourism companies in Mazandaran province, from which a sample of 384 people was selected using Cochran's formula. In this study, to collect information to test hypotheses, a researcher-made questionnaire adapted from Luo's study (2021) including 4 dimensions and 33 questions was used, which was developed based on a five-point Likert scale. The validity of the questionnaire was confirmed using the content validity method. Cronbach's alpha coefficient was calculated to evaluate the reliability of the questionnaire. Cronbach's alpha coefficient was more than 0.7, which shows that the questionnaire has good reliability. Partial least squares technique and SmartPLS software were used to test the hypotheses.
Discussion and conclusion: The results of the research hypotheses test showed that the experience of co-creation has a positive and significant effect on green behavior and quality of life; Quality of life has a positive and significant effect on green behavior. In addition, it was found that quality of life mediates the relationship between co-creation experience and green behavior; And green attitude mediates the relationship between co-creation experience and green behavior.
Keywords: co-creation experience, green behavior, quality of life, green attitude.
مقدمه
پایداری یکی از دغدغه های اصلی دولت ها، مقاصد و سازمان های گردشگری در سراسر جهان بوده است (1). در پاسخ به رشد نگرانی‌های همگانی درخصوص نتایج بلندمدت تخریب محیط زیست و تغییرات آب و وایی و همچنین تهدیدات آنها برای رشد و سودآوری اقتصادی، سازمان ها در سراسر جهان به طور فعالانه در حال توسعه مسئولیت اجتماعی خود در قبال محیط زیست و حفظ و نگهداری آن می باشند (2). از این رو محیط زیست در حال حاضر برای همه از جمله برای سازمان ها به عنوان یک مسئله جهانی مطرح شده است (3).
به طوری که جلوگیری از تخریب و تلاش در راستای افزایش کیفیت محیط زیست از جمله چالش های پیش روی سازمان ها محسوب می شود (4). اخیرا رفتار سبز کارکنان در محل کار در کانون توجه محققان سازمانی قرار گرفته است زیرا شواهد حاکی از آن است که رفتار فردی کارکنان می تواند نقش مهمی را در عملکرد محیط زیستی سازمان ایفا نماید و باعث بهبود آن شود. به رفتارهای تقویت کننده یا تضعیف کننده پایداری محیط زیست از سوی کارکنان که به صورت داوطلبانه یا غیر داوطلبانه بروز پیدا می کند و قابل اندازه گیری نیز می باشد، رفتار سبز کارکنان گفته می شود (4).
رفتار سبز که به رفتارهایی اطلاق میشود که به محیط مقصد آسیبی نمی‌رساند یا به گونه‌ای دیگر باعث ارتقای محیط زیست مقصد نمی‌شود، اساساً برای موفقیت گردشگری پایدار مهم است (5). نگرش سبز سازمان نیز محرکی کلیدی برای رفتار سبز محسوب میشود؛ که بیانگر فعالیت‌های سازمان در عین پایبندی به مسئولیت‌های اجتماعی و زیست محیطی است. سازمانی که رفتار سبز داشته باشد به کارکنان خود امکان میدهد که به شکلی فعالانه و ریسک‌پذیر نسبت به بروز رفتارهای سبز و زیستمحیطی اقدام نمایند (6).
از طرف دیگر تفکیک ناپذیری تولید و ارائه خدمات مشخص می کند که گردشگران بخشی جدایی ناپذیر از تجربه خدمات هستند. در صنعت گردشگری فعلی، گردشگران نه تنها محصولات را به صورت منفعلانه می پذیرند، بلکه شرکت کنندگان مهمی در روند فعالیت های گردشگری هستند. ایجاد مشارکت برای افزایش مشارکت گردشگران در گردشگری از طریق تعامل گردشگران و ارائه دهندگان خدمات و در نهایت منجر به بهبود رضایت گردشگران از تجربه خود است (7). یکی از شیوه های مشارکت دادن گردشگران در فرایند خلق ارزش، هم آفرینی است (8). در تجارب هم‌آفرینی، گردشگران می‌توانند تجارب مصرف بهتری مانند محیط، خدمات، مراقبت و احترام را برای تولید بازخورد رفتاری مثبت به دست آورند (9). هم آفرینی «فعالیت تولید محصولات و خدمات با همکاری مشتریان، مدیران، کارکنان و دیگر ذینفعان شرکت» است (10). مقالات منتشر شده آنلاین ر پایگاه‌های دادهها نشان می دهند که نخستین بار پراهالد و راماسومی در سال 2004 به مفهوم هم آفرینی به طور جدی پرداخته اند و پس از آن نویسندگان چندی در پیشبرد مبانی نظری و ادراک هم آفرینی سهم داشته اند (11). در حالی که هم آفرینی در سایر زمینه ها از جمله راهبرد و مدیریت و بازاریابی بررسی شده است، کاربرد آن در زمینه گردشگری با توجه به ماهیت ذاتی آن به عنوان عرضه کننده خدمات بالقوه فعال اهمیت ویژه ای دارد (12). با توجه به نقش مهم تجربه خدمات در خلق ارزش در خدمات گردشگری و هتل داری اخیرا پژوهش های بیشتری درباره اهمیت هم آفرینی در این حوزه انجام شده است (13).
با این حال، تلاش های تجربی محدودی در مورد اینکه چگونه تجربه همکاری گردشگران با ارائه دهندگان خدمات ممکن است بر رفتار سبز آنها تأثیر بگذارد، مشاهده شده است، و یک شکاف تحقیقاتی مهم باقی می ماند که باید به آن پرداخته شود. فونت و. آل (2021) همچنین تحقیقات بیشتری را برای بررسی تأثیر ایجاد مشارکت مشتری بر پایداری محیطی به یاد می آورد. اغلب تحقیقاتی که تاکنون انجام شده‌اند، رفتار سبز کارکنان را بعنوان زیرمجموعه‌ای از رفتارهای شهروندی در نظر گرفته‌اند و به مساله تجربه هم آفرینی بعنوان یک متغیر مجزا نپرداخته‌اند. این شکاف تحقیقاتی، درک ما را از رفتار سبز در زمینه خدمات گردشگری محدود کرده و نشاندهنده نیاز به بررسی چگونگی فعال کردن تجربه هم آفرینی در بین کارکنان گردشگری است. در راستای برطرف نمودن این شکاف تحقیقاتی، پژوهش حاضر سعی بر آن دارد تا با استناد به شواهد بدستآمده از مطالعات قبلی، چارچوب مفهومی جدیدی جهت تبیین عوامل موثر بر تجربه هم آفرینی را ارائه دهد. به طور، این مقاله تجربه هم آفرینی را بعنوان عامل اصلی در بروز رفتار سبز معرفی نموده و در رابطه بین این دو متغیر، مولفه‌های دیگری همچون کیفیت زندگی و نگرش سبز را نیز لحاظ میکند.
2. مبانی نظری و پیشینه پژوهش
تجربه هم‌آفرینی
مفهوم هم‌آفرینی ارزش ابتدا توسط راماسوامی و پراهالاد (2000) مطرح شد، سپس وارگو و لوش (2004) تحقیقات مرتبطی را بر اساس منطق غالب خدمات آغاز کردند که یکی دیگر از شاخه‌های مهم است. اعتقاد بر این است که مصرف کنندگان دانش، مهارت ها و تجربیات خود را در فرآیند مبادله در ارزش آفرینی قرار می دهند و با شرکت ها رابطه همکاری خواهند داشت. در زمینه گردشگری، تجربه هم‌آفرینی گردشگران در تهیه انواع منابع شخصی مانند زمان، دانش، تلاش و پول متجلی میشود. یعنی گردشگران فقط مصرف کننده نیستند، بلکه نقش تولیدکننده را هم دارند(14).
رفتار سبز
رفتار سبز به طور رسمی در اواخر قرن بیستم پیشنهاد شد، با برخی عبارات مشابه در همان زمان توسعه یافت، مانند "رفتار زیست محیطی طرفدار"، "رفتار مسئولانه زیست محیطی"، و "رفتار پایدار". (15). اگرچه مواضع رشته‌ای و دیدگاه‌های نظری پشت این مفاهیم کمی متفاوت است، اما هسته‌های آنها مشابه هستند. در این پژوهش، رفتار سبز گردشگران به رفتارهای گردشگرانی اطلاق میشود که به محیط مقصد آسیبی نمی‌رسانند یا به شکل دیگری باعث ارتقای محیط نمی‌شوند. اگرچه نقش حیاتی رفتار سبز گردشگران در ادبیات گردشگری و مهمان‌نوازی شناخته شده است، مطالعات موجود عمدتاً بر تأثیر ویژگی‌های فردی متمرکز شده‌اند. به عنوان مثال، لیو و همکاران1 (2020) نشان داد که هنجارهای شخصی، عادات، خودکنترلی و نگرش ذهنی بر عملکرد رفتار سبز شخصی از طریق نظرسنجی از 625 گردشگر آمریکایی تأثیر می گذارد(16).
کیفیت زندگی
در دهه 1990، پروفسور کای چون و دیگران برای اولین بار به مسائل توسعه گردشگری و کیفیت زندگی جامعه توجه کردند (17). مطالعات قبلی نشان داده‌اند که ویژگی‌های توریست، شخصیت، ویژگی‌های سفر، رضایت از حوزه زندگی و رضایت گردشگران تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی دارند (18و19). در سال‌های اخیر، مطالعات معدودی در مورد رابطه بین هم‌آفرینی ارزش و رضایت از زندگی بحث کرده‌اند، اما عمدتاً مبتنی بر پیشینه مهمان‌نوازی یا دیدگاه ساکنان بوده و نقش‌های پیش‌بینی‌کننده عزت نفس و سایر عوامل بر کیفیت زندگی را نادیده می‌گیرند (20).
نگرش سبز
نگرش به عادات روانشناختی یک فرد با ارزیابی درجه معینی از منافع یا مضرات اشاره دارد (21). نگرش سبز یک عامل تصمیم گیری طرفدار محیط زیست بود (22). کمپتون و همکاران2 (1995) مطرح کردند که نگرش‌های زیستمحیطی از ارزش‌های مذهبی و اخلاقی، جهت‌گیری‌های عمل‌گرایانه و انسان‌محور و باورهای زیست‌مرکزی الهام می‌گیرند که همه موجودات زنده حق وجود و بقا را دارند. همچنین دانلپ و همکاران 3(2000)، دریافتند که سه جنبه کلیدی تعیین کننده نگرش های محیطی مانند باورها در مورد تعادل طبیعت، محدودیت های رشد و تسلط انسان بر طبیعت وجود دارد. آنها همچنین تأکید کردند که نگرش های زیست محیطی را می توان به عنوان باورها و ارزش های چندگانه ردیابی کرد. نگرش سبز یک مفهوم انتقادی در روانشناسی محیطی است (23). میلفونت4 (2007) بیان کرد که نگرش سبز به عنوان نگرش های زیست محیطی، نگرش های بوم شناختی، نگرش های دوستدار محیط زیست و نگرش های سازگار با محیط زیست شناخته می شود (24). اوپاتا و آرولراجا5 (2019) نگرش سبز را به عنوان باورهای مناسب (شناختی)، احساسات (عاطفی) و تمایل به رفتار (نیت های رفتاری) با توجه به سبز شدن تعریف می کنند. به گفته شولتز و همکاران6 در سال 2004، لو و دنگ7 در سال 2008، چان و همکاران8 در سال 2014 نگرش سبز به عنوان باورهای فردی تعریف می شود که واقعاً به فعالیت ها و مسائل دوستدار محیط زیست اهمیت می دهد (25).
تجربه هم آفرینی و رفتار سبز
گردشگرانی که تجربه هم‌آفرینی خوبی دارند، به دلیل درک ارزش در حین لذت بردن از خدمات گردشگری، خودکارآمدی خود را تقویت کرده و سپس قصد رفتاری را شکل می‌دهند. رفتار سبز یکی از پیامدهای رفتاری گردشگران است. یونیون و همکاران9 (26) دریافته اند که اهداف درونی زندگی مانند توسعه خود و روابط اجتماعی می تواند رفتارهای سبز گردشگران را افزایش دهد. علاوه بر این، تجربه هم آفرینی یک محرک خارجی است که می تواند بر تجربه کلی سفر تأثیر بگذارد و حالات روانی مثبت (مانند عزت نفس و کیفیت زندگی) را برانگیزد. از یک طرف، هر چه گردشگران عمیق‌تر در فرآیند ایجاد مشارکت مشارکت کنند، احتمال بیشتری برای دریافت حس مثبت از تجربه دارند (27). بنابراین رضایت از سفر افزایش می‌یابد. از سوی دیگر، تئوری پردازش اطلاعات اجتماعی نشان داد که افراد هنگام تعامل با دیگران، خود را بهتر درک می‌کنند و بر این اساس، خود ارزیابی می‌کنند. فرآیند هم آفرینی ارزش باعث می شود گردشگران ارزش منحصر به فرد خود را بشناسند و عزت نفس آنها را افزایش دهند (28). در نهایت، تجربه هم آفرینی به کیفیت زندگی گردشگران کمک می کند. فام و همکاران10 (2022) تأثیر فعالیت‌های هم آفرینی ارزش بر کیفیت زندگی را از منظر روانشناختی مورد بررسی قرار داد و دریافت که رفتارهای ارزش‌آفرینی می‌توانند کیفیت روانشناختی را از چهار منظر تحت تأثیر قرار دهند(14). بنابراین، فرضیات این پژوهش این است که:
فرضیه اول: تجربه هم آفرینی گردشگران با کارکنان گردشگری بر رفتار سبز آنها تأثیر مثبت می گذارد.
فرضیه دوم: تجربه هم آفرینی گردشگران با ارائه دهندگان خدمات به طور مثبت بر کیفیت زندگی آنها تأثیر می گذارد.
فرضیه سوم: کیفیت زندگی رابطه بین تجربه هم آفرینی گردشگران با کارکنان گردشگری بر رفتار سبز را میانجی گری می کند.
کیفیت زندگی و رفتار سبز
چند مطالعه سعی کرده اند رابطه بین کیفیت زندگی و رفتار طرفدار محیط زیست را بررسی کنند (29و30). بر اساس تئوری تبادل اجتماعی، افراد در پاسخ به مزایایی که در طول فرآیند تبادل اجتماعی به دست آورده‌اند، اقدامات مثبتی انجام می‌دهند. به عنوان مثال، سو و سوانسون (2019) دریافتند که افراد زمانی که از نظر جسمی و روانی احساس رضایت و خوشحالی می کنند تمایل دارند اقدامات مثبتی مانند رفتارهای سبز برای حفظ محیط موجود انجام دهند .بنابراین فرضیه زیر مطرح می گردد:
فرضیه چهارم: کیفیت زندگی گردشگران به طور مثبت بر رفتار سبز آنها تأثیر می گذارد.
نگرش سبز و رفتار سبز
نگرش را گرایش های روان شناختی فردی تعریف کرده اند که بر مبنای آن فردی چیزی را مثبت یا منفی ارزیابی می کند (31). همچنین نگرش زیست محیطی را به عنوان یکی از تأثیرگذارترین عوامل زیست محیطی معرفی کرده اند (32). در مطالعه ای تأثیر نگرش سبز بر رفتار سبز مورد بررسی قرار گرفت، نتایج نشان داد بهترین پیش بینی کننده رفتارهای سبز افراد نگرش آنها نسبت به محیط زیست است (33) و همچنین نگرش سبز را به عنوان پیش شرط برای رفتار سبز معرفی کردند (34). محققان ارزیابی مثبت افراد از محیط زیست را یکی از مهم ترین عوامل موثر بر بروز رفتارهای زیست محیطی از افراد معرفی کرده اند (35). موضوع نگرش سبز به حدی مهم است که اگر کسی دارای نگرش سبز مثبت باید، محصولاتی که آسیب کمتری به محیط زیست می زنند برای او دارای اولویت است حتی اگر قیمت آنها بیشتر باشد (17). در تحقیقی یک متاآنالیز از رابطه بین نگرش ها و رفتارهای زیست محیطی مورد بررسی قرار گرفت (36). آن ها قصد عمل را به عنوان یک عامل تعیین کننده در رفتار زیست محیطی مورد بررسی قرار دادند نتایج تحقیق آنها نشان داد نگرش سبز به طور قابل توجهی به رفتار سبز منجر می شود. بدین ترتیب فرضیه زیر را می توان مطرح کرد:
فرضیه پنجم: نگرش سبز رابطه زندگی رابطه بین تجربه هم آفرینی گردشگران با کارکنان گردشگری بر رفتار سبز را تعدیل می کند.
با توجه به پیشینه و فرضیات بیان شده، الگوی مفهومی پژوهش حاضر در قالب شکل 1 ارائه شده است. این الگوی مفهومی نشان دهنده هفت فرضیه پژوهش است.
شکل1- مدل مفهومی تحقیق
Figure 1- Conceptual model of the research
4. روش پژوهش
این مطالعه از نظر هدف، کاربردی است و از دیدگاه نحوه گردآوری دادهها نیز، این بررسی در حوزه تحقیقات توصیفی از نوع پیمایشی قرار دارد. جامعه آماری پژوهش حاضر متشکل از کارکنان شرکتهای گردشگری استان مازندران می باشند، که با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده است. حجم نمونه موردنیاز پژوهش از فرمول کوکران برای جامعه محدود با خطای 5 درصد محاسبه شد که تعداد نمونه آماری 384 به دست آمد، که پرسشنامه کامل و قابل استفاده جمعآوری شد. در این پژوهش برای گردآوری دادهها از دو روش کتابخانه‌ای و میدانی بوده و متغیرهای موردبررسی در مطالعه حاضر از طریق نظرخواهی با استفاده از «پرسشنامه الکترونیکی بومی‌سازی شده» اقتباسی از مطالعه لو (2021) شامل 4 بعد و 33 سوال براساس طیف 5 گزینه‌ای لیکرت استفاده شده است. همچنین روایی صوری این پرسشنامه با نظر اساتید و صاحب‌نظران متخصص در این حوزه و روایی محتوای آن با شاخص روایی محتوای نسبی با تکیه بر نظرات 10 نفر از خبرگان آگاه به موضوع پژوهش و پایایی یا اعتبار آن نیز با کمک آزمون ضریب آلفای کرونباخ تأیید شده است. نتیجه حاصل‌شده به شرح جدول 1 است.
جدول1- روایی و پایایی پرسشنامه
Table 1. Validity and reliability of the questionnaire
متغیر | CVR | Cronbach's alpha |
تجربه هم‌آفرینی | 823/0 | 765/0 |
کیفیت زندگی | 881/0 | 799/0 |
رفتار سبز | 864/0 | 756/0 |
نگرش سبز | 844/0 | 787/0 |
همانطور که در جدول 1 نمایان است، با توجه به اینکه مقادیر روایی محتوا نسبی بر مبنای نظرات 10 نفر از خبرگان بیشتر از 6/0 و همچنین میزان آلفای کرونباخ برای هر یک از متغیرهای پژوهش بالاتر از 7/0 حاصل شده است، می‌توان بیان داشت که متغیرها نرمال بوده و روایی و پایایی پرسشنامه پژوهش مورد تأیید قرار گرفته است.
تجزیه و تحلیل داده‌های جمع آوری شده با استفاده از روش مدلسازی معادلات ساختاری با رویکرد حداقل مربعات جزئی به کمک نرم افزار اسمارت‌پی‌ال‌اس11 بررسی شد.
5. یافته‌های پژوهش و بحث
5. 1. عنوان فرعی
جدول شماره 2 توزیع افراد نمونه را بر حسب متغیرهای زمینهای نشان میدهد.
جدول2- توزیع پاسخگویان بر حسب متغیرهای زمینه ای
Table 2- Distribution of respondents according to contextual variables
نام متغیر | گروه¬ها | فراوانی | درصد | |||
سطح تحصیلات
| لیسانس | 243 | 63.3 | |||
فوق لیسانس | 98 | 25.7 | ||||
دانشجوی دکتری | 25 | 6.5 | ||||
دکتری | 18 | 4.5 | ||||
سابقه کار
| زیر 5 سال | 118 | 30.8 | |||
5 تا 10سال | 183 | 47.7 | ||||
10 تا 15 سال | 74 | 19.3 | ||||
15 سال و بالاتر | 9 | 2.2 | ||||
سن
| زیر 30 سال | 127 | 33.1 | |||
30 تا 40 سال | 201 | 52.5 | ||||
40 سال و بالاتر | 56 | 14.4 | ||||
براساس نتایج جدول 2 بیشترین درصد سطح تحصیلات 3/63 درصد لیسانس میباشد. بیشترین درصد سابقه کار، 7/47 درصد 10 تا 15 سال میباشد. بیشترین درصد سن پاسخگویان، 5/52 درصد پاسخگویان 30 تا 40 سال و بالاتر هستند.
به منظور ارزیابی روایی و پایایی پرسشنامه از مدليابي معادلات ساختاري استفاده شده است. روایی سازه با استفاده از روش تحلیل عاملی مورد آزمون قرار گرفته شده است. در این پژوهش مقدار استاندارد برای بار عاملی برابر با 5/0 مدنظر قرار گرفته است. نتایج حاصل از تحلیل عاملی به صورت بارهای عاملی در نمودار 2 آورده شده است. با توجه به ضرایب بار عاملی ارائه شده در نمودار 2، تمامی ضرایب بیشتر از 5/0 بوده و بر این اساس می‌توان دریافت از نظر تحلیل بارعاملی تمام گویهها مورد تایید قرار گرفته است.
نمودار 2: ضرایب مسیر و مقادیر ضریب تعیین
Chart 2: path coefficients and determination coefficient values
پس از اطمینان از مطلوب بودن میزان بارهای عاملی متغیرهای پژوهش، شاخص‌های برازش مدل بررسی و نتیجه حاصله در جدول 3 گزارش شده است.
جدول 3- مقادیر بارعاملی، آلفای کرونباخ، پايايي تركيبي و میانگین واریانس
Table 3- Factor loading values, Cronbach's alpha, composite reliability and average variance
سازه | آلفای کرونباخ | پایایی ترکیبی | AVE |
تجربه هم‌آفرینی | 899/0 | 918/0 | 585/0 |
کیفیت زندگی | 929/0 | 941/0 | 620/0 |
رفتار سبز | 901/0 | 919/0 | 563/0 |
نگرش سبز | 839/0 | 870/0 | 529/0 |
نتایج حاصل از ضریب آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی تمام سؤالات پرسشنامه در جدول 3 ارائه شده است. با توجه به مقدار اشاره شده در جدول 3، ضریب آلفای کرونابخ بدست آمده بیشتر از 7/0 میباشد که نشاندهنده قابل قبول بودن پایایی پرسشنامه میباشد. علاوه بر روایی سازه به بررسی روایی تشخیصی و پایایی مرکب نیز در جدول 3 پرداخته شده است. مقادير اين ضريب که بيشتر از 5/0 و در حد قابل قبول است، در جدول 3 بيان شده است. براي بررسي پایایی مرکب هر يک از سازهها از ضريب ديلون- گلداشتاين استفاده ميشود. مقادير اين ضريب که بيشتر از 7/0 است، در جدول 3 بيان شده است. بنايراين سازهها از پايايي ترکيبي مناسبي برخودارند.
به منظور سنجش روايي واگرا، از ماتريس فورنل و لاركر12 (مقايسه ميزان همبستگي يك سازه با شاخصهايش در مقابل همبستگي آن سازه با ساير سازهها) استفاده شده است. نتايج مربوط به روایی واگرا در جدول 4 گزارش شده است.
جدول4. روایی واگرا فورنل و لاركر
Table 4. Divergent validity of Fornell and Larcker
متغیر | ایجاد تجربه مشترک | رفتار سبز | نگرش سبز | کیفیت زندگی |
تجربه هم‌آفرینی | 765/0 |
|
|
|
رفتار سبز | 537/0 | 750/0 |
|
|
نگرش سبز | 167/0 | 238/0 | 727/0 |
|
کیفیت زندگی | 507/0 | 565/0 | 352/0 | 787/0 |
همان طور که در جدول 4 مشاهده میشود برای مقادير روي قطر اصلي (جذر AVE) از مقادير زيرين خود در هر ستون بيشترند كه اين نشان دهندة همبستگي بيشتر هر سازه با شاخصهايش در مقايسه با همبستگي آن سازه با ساير سازه‌هاست.
نمودار 2 و 3 مدل پژوهش را همراه با متغیرهای مکنون و مشاهده شده موجود در آن در قالب مدلهای اندازهگیری انعکاسی همراه با ضرایب مسیر بین متغیرها و مقادیر ضریب تعیین و آماره تی استیودنت نشان میدهد.
نمودار 3. مقادیر آماره تی استیودنت
Chart 3. Student's t-statistic values
یکی از مهمترین معیارها جهت بررسی برازش مدل ساختاری عبارت از معیار ضریب تعیین (R2) است. سه مقدار 19/0، 33/0 و 67/0 به عنوان مقدار ملاک برای مقادیر ضعیف، متوسط و قوی R2 در نظر گرفته میشود . مطابق با نمودار 2 برای اولین متغیر درونزای مدل یعنی رفتار سبز، R2 برابر 443/0 و کیفیت زندگی، برابر 257/0 به دست آمده است. بنابراین با توجه به مقادیر مورد ملاک، مدل در مجموع از برازش ساختاری مناسبی برخوردار است.
برای آزمون معناداری فرضیهها از دو شاخص ضریب مسیر و T-value استفاده شده است. شاخص T-value معناداری ضرایب مسیر را ارزیابی میکند. در سطح اطمینان 95 درصد، چنانچه مقادیر آماره بین 96/1+ و 96/1 باشد، فرضیه تأیید و در غیر این صورت رد میشود (در جدول نتایج مشخص شده است). نتایج آزمون فرضیات حاصل از خروجی نمودار معادلات ساختاری نرمافزار Smart-PLS در جدول 5 ارائه شده است.
جدول5. نتایج برازش الگوی درونی
Table 5. Internal model fitting results
مسیر ساختاری | ضریب مسیر | ضریب t | معناداری p | سطح 05/0 درصد |
تأثیرات مستقیم | ||||
تجربه هم‌آفرینی ß رفتار سبز | **338/0 | 522/3 | 000/0 | تأیید |
تجربه هم‌آفرینی ß کیفیت زندگی | **507/0 | 026/8 | 000/0 | تأیید |
رفتار سبز ß نگرش سبز | **094/0 | 031/1 | 303/0 | رد |
کیفیت زندگی ß رفتار سبز | **359/0 | 134/4 | 000/0 | تأیید |
تأثیرات غیرمستقیم | ||||
تجربه هم‌آفرینی ß کیفیت زندگی ß رفتار سبز | 182/0 | 652/3 | 000/0 | تأیید |
تأثیرات تعدیلگر | ||||
تجربه هم‌آفرینی ß نگرش سبز ß رفتار سبز | 187/0 | 338/2 | 019/0 | تأیید |
همانطور که در جدول 5 مشاهده میشود، با توجه به مقدار آماره t و همچنین p-value از تمام فرضیات اصلی مطرح شده، ادعای بیان شده برای همه مسیرهای اصلی بجز تاثیر رفتار سبز بر نگرش سبز، مورد تأیید قرار گرفت. و در فرضیات فرعی اثر میانجی کیفیت زندگی و اثر تعدیلگر نگرش سبز نیز مورد تأیید قرار گرفت.
6. نتیجه‌گیری
نتایج نشان داد تجربه هم آفرینی گردشگران با کارکنان گردشگری بر رفتار سبز آنها و همچنین تجربه هم آفرینی گردشگران با ارائه دهندگان خدمات بر کیفیت زندگی آنها تأثیر معنادار می گذارد و نهایتا نیز کیفیت زندگی رابطه بین تجربه هم آفرینی گردشگران با کارکنان گردشگری بر رفتار سبز را میانجی گری می کند. این نتایج با تحقیقات انجام گرفته توسط یونیون و همکاران (2016)، کووا و همکاران (2011) و فام و همکاران (2022) همراستا بود. فلذا در این راستا می توان پیشنهاد کرد که: سازمان های متولی و مسئول در صنعت گردشگری کشور برای نیل به پیامدهای مثبت آن باید با ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی، وبگاه ها و کانال های ارتباطی در بستر اینترنت و شبکه های اجتماعی، زمینه مشارکت گردشگران را در تصمیمات و منافع شرکت فراهم کرده و از این طریق نسبت به برقراری تعاملات مثبت، اشتراک گذاری اطلاعات و تجربیات خود و گردشگران اقدام کنند. همچنین این سازمان ها باید با استفاده از ساز و کارهای بازاریابی رابزه ای و مدیریت ارتباط با مشتری، بازخوردهای لازم را از گردشگران دریافت کرده و نسبت به اقدامات اصلاحی اقدام کند تا از این طریق اعتماد، تعهد و انگیزه گردشگران را افزایش دهد. همچنین در راستای فراهم ساختن شرایط مناسب برای ایجاد تجربه هم آفرینی، پیشنهاد می شود سازمان های گردشگری اقدام به فرهنگ سازی مناسب در بین کارکنان کرده و ساختار سازمانی مناسبی را برای نیل به این هدف طراحی کنند. همچنین از طریق ارتقاء تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری و ایجاد سیستمهای اطلاعاتی مدیریت در سازمان، از قابلیت های مدیریت دانش بهره بگیرند. در همین راستا به دولت و نهادهای ذیربط پیشنهاد میشود تا بسترهای فرهنگی - اجتماعی مناسب و امنیت لازم از لحاظ سیاسی و اجتماعی در بین ساکنان محلی و گردشگران را فراهم کرده و در راستای بهبود زیرساخت های گردشگری اقدام کنند. به مسئولین حوزه گردشگری، نهادهای حکومتی و قانون گذار پیشنهاد می شود تا از طریق تصویب قوانین و مقررات مناسب نسبت به رفع موانع موجود در گردشگری اقدام کرده و در راستای جذب سرمایه گذاری بخش خصوصی تلاش کنند. مسئولین فرهنگی کشور باید از طریق ایجاد شبکه های تلویزیونی ویژه، ساخت فیلم های مناسب در زمینه معرفی جاذبه های گردشگری و انتشار آن در رسانه های مختلف، نسبت به تبلیغ و معرفی هرچه بیشتر توانمندیها و ظرفیت های کشور در این حوزه اقدام کرده و در راستای رفع تضادهای فرهنگی بین گردشگران و ساکنین محلی کوشا باشند تا زمینه ایجاد تعامل و همکاری که لازمه اصلی فرآیند هم آفرینی ارزش است؛ فراهم شود. همچنین به مسئولین سیاسی کشور نیز پیشنهاد میشود با اقداماتی همچون حذف ویزا، برقراری پروازهای مستقیم به شهرها و کشورهای مهم و پرجمعیت و... ورود و خروج گردشگران را تسهیل کنند.
نتایج نشان داد کیفیت زندگی گردشگران به طور مثبت بر رفتار سبز آنها تأثیر می گذارد. این نتیجه با مطالعات کایدا و کایدا (2019) و سو سوانسون (2019) همراستا می باشد. در این راستا پیشنهاد می گردد که: به طور کلی پیش از احداث هر فضای گردشگری براساس یک مطالعه نظام مند، ادراک ذهنی افراد و همچنین انتظارات آنها از یک محیط گردشگری شناسایی شود تا محل ساخته شده تناسب و هماهنگی بیشتر با نیازمندی های کاربران داشته باشد. همچنین توجه به مناسب سازی مکان های گردشگری حائز اهمیت زیادی است. زیرا امکان بهره مندی عادلانه کاربران مختلف و گروه های متنوع اجتماعی از این فضاها را فراهم می کند. از جمله گروه خاصی چون نابینایان، زنان، سالمندان. در خصوص معلولان به ویژه دسترسی ایمن و آسان، مناسب بودن ورودی ها، مسیر بدون مانع با سیب و عرض و کفپوش مناسب. مدیریت و نظارت مستمر از حفاظت های زیست محیطی ضروری است.
در فرضیه نهایی نتایج نشان دهنده تأثیر معنادار نگرش سبز به عنوان تعدیلگر در رابطه بین تجربه هم آفرینی و رفتار سبز بود. از آنجا که نگرش را مجموعه ای از اعتقادات که باعث می شود فرد اعمالش در راستای اعتقاداتش تنظیم کند تعریف کرده اند. نتیجه این تحقیق با مطالعات فرهادی نژاد و همکاران (1398)، استرن (2000)، اسکلگلمیچی و همکاران (1996)، ایلم و تراپ (2012)، کیسر و همکاران (2003)، چن و همکاران (2015)، هنیز و همکاران (1987) همراستا بود. در این راستا پیشنهاد می شود سازمانی برای داشتن کارکنانی که رفتارهای سبز از خود بروز دهند در مرحله اول نیاز است آنان را در زمینه مسائل زیست محیطی آگاه کرده و آموزش های لازم را برای آنان به عمل آورند. همچنین پیشنهاد می شود در این دوره ها از کارشناسان مربوط به مسائل زیست محیطی استفاده شود تا آموزش ها در مسیر درست انجام شود. زمانی که کارکنان نسبت به مسائل زیست محیطی آکاه شوند برای کمک به پایداری هر چه بیشتر محیط زیست ترغیب می شوند و در نهایت به بروز رفتارهای سبز منجر می شود. رفتارهای سبز کارکنان می تواند به طور قابل توجهی هزینه های زیست محیطی را در مرحله اول برای سازمان و در سطح کلان برای جامعه کاهش دهند. شکل گیری رفتارهای سبز در سازمان پیامدهای مختلفی برای سازمان به همراه خواهد داشت مانند مزیت رقابتی، صرفه جویی در هزینه ها و رضایت درونی کارکنان. در پایان لازم به ذکر است دانستن اینکه رفتار سبز کافی نیست و سازمان ها باید تدابیری برای رفتارها بیندیشند، به طور مثال سازمان ها می توانند آزمون هایی طراحی کنند که در هنگام جذب و استخدام افراد آنهایی که گرایش بیشتری به رفتار سبز دارند شناسایی و جذب کنند. همچنین سازمان ها می توانند مدلی شاکل مجموعه رفتارها و شایستگی های سبز طراحی کرده و در بخش های مختلف سازمان قرار دهند تا همواره در معرض دید افراد باشند. در نهایت پیشنهاد می شود سازمان ها برای تقویت رفتارهای سبز معیاری را به فرآیند ارزیابی عملکرد کارکنان قرار داده و از کارکنانی که رفتار سبز از خود نشان می دهند به روش های مختلف تقدیر شود تا از این طریق کارکنان به انجام رفتارهای سبز ترغیب شوند. همچنین سازمان ها می توانند کارگاه هایی را در حوزه آموزش برخورد با محیط زیست برای کارکنان برگزار کرده تا از این طریق نگرش و رفتار را در حوزه رفتار سبز تحت تاثیر قرار دهند.
Refernses:
1.Wu, Q., Cao, H., Lin, X., Zhou, N., & Chi, P. (2021). Child maltreatment and subjective well-being in Chinese emerging adults: A process model involving self-esteem and self-compassion. Journal of interpersonal violence, 0886260521993924.
2. Hassanpour, Akbar; Ebrahimi, Sara. 2019. Identification and ranking of factors affecting the green behavior of employees with the DANP technique. Organizational Behavior Studies Quarterly. 9(1): 177-207.(In Persian)
3. Adriana, L. T. D., Fahira, K. T., Nailissa’adah, M., & El Maula, H. (2020, May). A review the important of green human resource management practices toward employee green behaviour in organization. In Journal of International Conference Proceedings (JICP) (Vol. 3, No. 1, pp. 124-135).
4. Xiao, J., Mao, J. Y., Huang, S., & Qing, T. (2020). Employee-organization fit and voluntary green behavior: a cross-level model examining the role of perceived insider status and green organizational climate. International Journal of Environmental Research and Public Health, 17(7), 2193.
5. Juvan, E., & Dolnican, S. (2016). Measuring environmentally sustainable tourist behaviour. Annals of Tourism Research, 59, 30-44.
6. Tian, H., Zhang, J., & Li, J. (2020). The relationship between pro-environmental attitude and employee green behavior: the role of motivational states and green work climate perceptions. Environmental Science and Pollution Research, 27(7), 7341-7352.
7. Correia, A., Kozak, M., Gnoth, J., & Fyall, A. (Eds.). (2017). Co-creation and well-being in tourism. Springer.
8. Neuhofer, B., Buhalis, D., & Ladkin, A. (2014). A typology of technology‐enhanced tourism experiences. International journal of tourism research, 16(4), 340-350.
9. Lanier, C., & Hampton, R. (2008). Consumer participation and experiential marketing: Understanding the relationship between co-creation and the fantasy life cycle. Advances in Consumer Research, 2008, 35(1): 44-48.
10. Ramaswamy, V., & Gouillart, F. J. (2010). The power of co-creation: Build it with them to boost growth, productivity, and profits. Simon and Schuster.
11. Binkhorst, E., & Den Dekker, T. (2013). Agenda for co-creation tourism experience research. In Marketing of tourism experiences (pp. 219-235). Routledge.
12. Mohammadi, Fatima; Yazdani, Hamidreza; Jamipour, Mona; Soltani, Morteza. 1400. Systematic review of the global trend of research in the field of co-creation in tourism. Quarterly journal of scientific research on tourism and development. 10(1): 17-31. (In Persian)
13. Wu, Y., Xiao, J., & Xie, K. (2020, January). The Role of Social Media Technologies in Service Innovation: Perceptions of Exceptional-customer-engaged Value Co-creation. In Proceedings of the 53rd Hawaii International Conference on System Sciences.
14. Pham, T. A. N., Le, H. N., Nguyen, D. T., & Pham, T. N. (2022). Customer service co-creation literacy for better service value: evidence from the health-care sector. Journal of Services Marketing, (ahead-of-print).
15. Reese, G., & Jacob, L. (2015). Principles of environmental justice and pro-environmental action: A two-step process model of moral anger and responsibility to act. Environmental Science & Policy, 51, 88-94.
16. Liu, A., Ma, E., Qu, H., & Ryan, B. (2020). Daily green behavior as an antecedent and a moderator for visitors’ pro-environmental behaviors. Journal of Sustainable Tourism, 28(9), 1390-1408.
17. Chen, D., Chu, X., Yang, X., Sun, X., Li, Y., & Su, Y. (2015). PSS solution evaluation considering sustainability under hybrid uncertain environments. Expert Systems with Applications, 42(14), 5822-5838.
18. Laing, J. H., & Frost, W. (2017). Journeys of well-being: Women's travel narratives of transformation and self-discovery in Italy. Tourism Management, 62, 110-119.
19. Pyke, J., Pyke, S., & Watuwa, R. (2019). Social tourism and well-being in a first nation community. Annals of Tourism Research, 77, 38-48.
20. Mathis, E. F., Kim, H. L., Uysal, M., Sirgy, J. M., & Prebensen, N. K. (2016). The effect of co-creation experience on outcome variable. Annals of tourism research, 57, 62-75.
21. Rusyani, E., Lavuri, R., & Gunardi, A. (2021). Purchasing eco-sustainable products: Interrelationship between environmental knowledge, environmental concern, green attitude, and perceived behavior. Sustainability, 13(9), 4601.
22. Nagar, K. (2015). Modeling the effects of green advertising on brand image: investigating the moderating effects of product involvement using structural equation. Journal of global marketing, 28(3-5), 152-171.
23. Kaiser, F. G., Wölfing, S., & Fuhrer, U. (1999). Environmental attitude and ecological behaviour. Journal of environmental psychology, 19(1), 1-19.
24. Quoquab, F., Thurasamy, R., & Mohammad, J. (Eds.). (2017). Driving green consumerism through strategic sustainability marketing. IGI Global.
25. Safari, A., Salehzadeh, R., Panahi, R., & Abolghasemian, S. (2019). Multiple pathways linking environmental knowledge and awareness to employees’ green behavior. Corporate Governance: The international journal of business in society.
26. Unanue, W., Vignoles, V. L., Dittmar, H., & Vansteenkiste, M. (2016). Life goals predict environmental behavior: Cross-cultural and longitudinal evidence. Journal of Environmental Psychology, 46, 10-22.
27. Prebensen, N. K., Woo, E., Chen, J. S., & Uysal, M. (2013). Motivation and involvement as antecedents of the perceived value of the destination experience. Journal of travel research, 52(2), 253-264.
28. Cova, B., Dalli, D., & Zwick, D. (2011). Critical perspectives on consumers’ role as ‘producers’: Broadening the debate on value co-creation in marketing processes. Marketing theory, 11(3), 231-241.
29. Kaida, N., & Kaida, K. (2019). Positive associations of optimism–pessimism orientation with pro-environmental behavior and subjective well-being: A longitudinal study on quality of life and everyday behavior. Quality of Life Research, 28(12), 3323-3332.
30. Su, L., & Swanson, S. R. (2019). Perceived corporate social responsibility's impact on the well-being and supportive green behaviors of hotel employees: The mediating role of the employee-corporate relationship. Tourism management, 72, 437-450.
31. Farhadinejad, Mohsen; Ali Karmi, Sajjad; Abdi, Marzieh. 2018. Investigating the impact of green transformational leadership on green behaviors at the workplace: the mediating role of employees' environmental green attitude. Change management research paper. 11(22): 30-52. (In Persian)
32. Stern, P. C. (2000). New environmental theories: toward a coherent theory of environmentally significant behavior. Journal of social issues, 56(3), 407-424.
33. Schlegelmilch, B. B., Bohlen, G. M., & Diamantopoulos, A. (1996). The link between green purchasing decisions and measures of environmental consciousness. European journal of marketing, 30(5), 35-55.
34. Eilam, E., & Trop, T. (2012). Environmental attitudes and environmental behavior—which is the horse and which is the cart?. Sustainability, 4(9), 2210-2246.
35. Kaiser, F. G., Doka, G., Hofstetter, P., & Ranney, M. A. (2003). Ecological behavior and its environmental consequences: A life cycle assessment of a self-report measure. Journal of environmental psychology, 23(1), 11-20.
36. Hines, J. M., Hungerford, H. R., & Tomera, A. N. (1987). Analysis and synthesis of research on responsible environmental behavior: A meta-analysis. The Journal of environmental education, 18(2), 1-8.
[1] Liu et al
[2] Kempton et al
[3] Dunlap et al
[4] Milfont
[5] Opatha and Arulrajah
[6] Schultz et al
[7] Luo and Deng
[8] Chan et al
[9] Unanue et al
[10] Pham et al
[11] Smart-Pls
[12] . Fornell & Larcker
