بررسی رفتار زیست محیطی کشاورزان دشت مغان در بکارگیری سموم کشاورزی
الموضوعات :ابوا لمحمد بندری 1 , اصغر باقری 2 , مجتبی سوختانلو 3
1 - کارشناسی ارشد مدیریت کشاورزی، گروه آب و مدیریت کشاورزی ، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران
2 - استاد گروه آب و مدیریت کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
3 - استادیار گروه آب و مدیریت کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.
الکلمات المفتاحية: دشت مغان, دانش, نگرش, کشاورزان, رفتار زیست‌محیطی,
ملخص المقالة :
رفتارهای نامناسب کشاورزان در هنگام آماده کردن آفت‌کش‌ها انجام می دهند، می تواند باعث تخریب محیط‌زیست ازجمله آلودگی های آب‌های سطحی و زیرزمینی و از بین بردن موجودات زنده در آب شود؛ بنابراین تبیین رفتارهای کشاورزان در مورد به‌کارگیری نهاده های شیمیایی‌بر محیط‌زیست و انسان‌ها ضرورت دارد. ازاین‌رو، هدف از انجام تحقیق، بررسی رفتار زیست‌محیطی کشاورزان دشت مغان (استان اردبیل) در بکارگیری سموم کشاورزی است. این پژوهش از نوع تحقیق، توصیفی- همبستگی و ازنظر گردآوری داده‌ها، از نوع تحقیقات پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق شامل همه کشاورزان دارای کشت آبی در دشت مغان (سال زراعی 1395 ـ 1396) است (9996=N). حجم نمونه با استفاده از جدول کرجسی و مورگان (1970) و به روش نمونه گیری چندمرحله ای با انتساب متناسب، به تعداد 400 نفر تعیین شد (400n=). ابزار تحقیق پرسشنامه‌ای بود که روایی آن توسط متخصصان موضوعی و استادان دانشگاه بررسی و درنهایت مورد تأیید قرار گرفت. پایایی ابزار تحقیق نیز با استفاده از ضریب آلفای کرون باخ مورد تأیید قرار گرفت. یافته‌های پژوهش نشان داد به‌طورکلی کشاورزان نگرش نسبتاً مثبتی نسبت به حفظ محیط‌زیست داشتند. همچنین نتایج تحلیل همبستگی نشان داد رابطه معناداری بین رفتار زیست‌محیطی کشاورزان با متغیرهای نگرش، دانش، فاصله روستا تا مرکز خدمات کشاورزی، تجربه کشاورزی و سابقه سمپاشی در سطح یک درصد بوده است. مطابق نتایج تحلیل رگرسیون، چهار متغیر نگرش، دانش، فاصله روستا تا مرکز خدمات و سابقه سمپاشی 57 درصد واریانس سطح رفتار زیست‌محیطی کشاورزان در به‌کارگیری سموم کشاورزی را تبیین می‌کنند.با توجه رابطه بین نگرش و دانش بر رفتار زیست‌محیطی کشاورزان در به‌کارگیری سموم کشاورزی، توجه به پیاده‌سازی تئوری فرایند انتقال نوآوری (دانش، نگرش و مهارت) در قالب برنامه‌های ترویج و آموزش کشاورزی در منطقه تحقیق می تواند نقش مهمی در بهبود رفتار زیست‌محیطی کشاورزان داشته باشد.
1- یزدان پناه، مسعود و هاشمی نژاد، آذر. 1394. مقایسه قدرت پیش‌بینی کنندگی تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و مدل اعتقادات سلامت جهت سنجش تمایل دانشجویان نسبت به استفاده از محصولات ارگانیک، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-42، شماره 4، صص 831-817.
2- قاسمی، صدیقه و کرمی، عزت اله. 1388. نگرش‌ها و رفتارهای گلخانه داران استان فارس نسبت به کاربرد سموم شیمیایی در گلخانه‌ها، مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی). جلد 23، شماره 1، صص 40 ـ 28.
3- محبوبی، محمدرضا؛ و همکاران. 1395. نگرش محیط زیستی و استفاده از سموم شیمیایی در بین برنج‌کاران (مطالعه موردی: دهستان اسفیورد شورآب شهرستان ساری). فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 41، صص 10 ـ 94.
4- Yazgan, M.S. and Tanik, A. 2005. A new approach for calculating the relative risk level of pesticides. Environment international, 31(5), pp.687-692.
5- Fan, L., Niu, H., Yang, X., Qin, W., Bento, C.P., Ritsema, C.J. and Geissen, V., 2015. Factors affecting farmers' behaviour in pesticide use: Insights from a field study in northern China. Science of the Total Environment, 537, pp.360-368.
6- Jallow, M.F., Awadh, D.G., Albaho, M.S., Devi, V.Y. and Thomas, B.M., 2017. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in Kuwait: results of a survey. International journal of environmental research and public health, 14(4), p.340.
7- Koh, D. and Jeyaratnam, J., 1996. Pesticides hazards in developing countries. Science of the total environment, 188, pp.S78-S85.
8- Baldi, I., Lebailly, P., Rondeau, V., Bouchart, V., Blanc-Lapierre, A., Bouvier, G., Canal-Raffin, M. and Garrigou, A., 2012. Levels and determinants of pesticide exposure in operators involved in treatment of vineyards: results of the PESTEXPO Study. Journal of exposure science and environmental epidemiology, 22(6), p.593.
9- Gomes, J., Lloyd, O., Revitt, M.D. and Basha, M., 1998. Morbidity among farm workers in a desert country in relation to long-term exposure to pesticides. Scandinavian journal of work, environment & health, pp.213-219.
10- Neghab, M., Momenbella-Fard, M., Naziaghdam, R., Salahshour, N., Kazemi, M. and Alipour, H., 2014. The effects of exposure to pesticides on the fecundity status of farm workers resident in a rural region of Fars province, southern Iran. Asian Pacific journal of tropical biomedicine, 4(4), pp.324-328.
11- Wilson, C. and Tisdell, C., 2001. Why farmers continue to use pesticides despite environmental, health and sustainability costs. Ecological economics, 39(3), pp.449-462.
12- Mancini, F., Termorshuizen, A.J. and Van Bruggen, A.H., 2006. Impact of integrated pest management farmer field schools on pesticide use and farmers’ ecological knowledge on cotton farming in India. Mancini, F. Impact of IPM Farmer Field Schools on the environment, health and livelihoods of cotton growers in Southern India, Thesis, Biological Farming Systems Group, Wageningen University, The Netherlands.
13- Chen, R., Huang, J. and Qiao, F., 2013. Farmers' knowledge on pest management and pesticide use in Bt cotton production in china. China Economic Review, 27, pp.15-24.
14- McCauley, L.A., Anger, W.K., Keifer, M., Langley, R., Robson, M.G. and Rohlman, D., 2006. Studying health outcomes in farmworker populations exposed to pesticides. Environmental health perspectives, 114(6), p.953.
15- García-García, C.R., Parrón, T., Requena, M., Alarcón, R., Tsatsakis, A.M. and Hernández, A.F., 2016. Occupational pesticide exposure and adverse health effects at the clinical, hematological and biochemical level. Life sciences, 145, pp.274-283.
16- Recena, M.C.P., Caldas, E.D., Pires, D.X. and Pontes, E.R.J., 2006. Pesticides exposure in Culturama, Brazil—knowledge, attitudes, and practices. Environmental Research, 102(2), pp.230-236.
17- Abang, A.F., Kouamé, C.M., Abang, M., Hanna, R. and Fotso, A.K., 2014. Assessing vegetable farmer knowledge of diseases and insect pests of vegetable and management practices under tropical conditions. International journal of vegetable science, 20(3), pp.240-253.
18- Costa, C., Silva, S., Coelho, P., Roma-Torres, J., Teixeira, J.P. and Mayan, O., 2007. Micronucleus analysis in a Portuguese population exposed to pesticides: preliminary survey. International journal of hygiene and environmental health, 210(3), pp.415-418.
19- Fianko, J.R., Donkor, A., Lowor, S.T. and Yeboah, P.O., 2011. Agrochemicals and the Ghanaian environment, a review. Journal of Environmental Protection, 2(03), p.221.
20- بیگدلی، ابوالفضل. و صدیقی، حسن. 1389. بررسی رفتار پذیرش روش‌های کشاورزی پایدار توسط مددکاران ترویجی استان قزوین، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران (علوم کشاورزی ایران). دوره 2-41، شماره 3، صص 412-405.
21- قربانی، محمد؛ و همکاران. 1389. رفتار اقتصادی کشاورزان گندم‌کار استان خراسان رضوی برای کاهش آثار منفی علفکشها بر محیط‌زیست: کاربرد ارزش‌گذاری مشروط، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-41، شماره 3، صص 266-257.
22- استادی، یحیی؛ و همکاران. 1392. بررسی میزان اثرگذاری عوامل مدیریتی در تولید محصول سالم از دیدگاه مصرف‌کنندگان. دومین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط‌زیست سالم، همدان، شرکت هم اندیشان محیط‌زیست فردا، صص 9-1.
23- موسوی، مرضیه؛ و همکاران. 1393. شناسایی عوامل مؤثر بر نگرش سبزی‌کاران شهرستان باوی استان خوزستان نسبت به کشاورزی ارگانیک، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد 8، شماره 9، صص 118-105.
24- مجردی، غلام‌رضا؛ و همکاران. 1393. تحلیل سازههای پیش برنده و بازدارنده پذیرش کشاورزی ارگانیک از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی زنجان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد ۱۰، شماره 2، صص 15-1.
25- هوشمندان مقدم فرد، زهرا؛ و شمس، علی. 1395. عوامل مؤثر بر رفتار مصرف سموم شیمیایی توسط گلخانه داران استان زنجان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 12، شماره 1، صص 131 ـ 119.
26- گل زردی، فرید؛ و همکاران. 1390. بررسی نگرش و رفتار کشاورزان بخش مرکزی کرج نسبت به کاربرد علف‌کش‌های شیمیایی، فصلنامه بوم‌شناختی علف‌های هرز. جلد 2، شماره 1، صص. سس 83 ـ 71.
27- آقا صفری، حنانه؛ و همکاران. 1394. تحلیل مشارکت مالی کشاورزان برای کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی نهادههای شیمیایی کشاورزی (مطالعه موردی حوضه آبخیز رودخانه کشف رود). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 29، شماره 1، صص 19-1.
28- حسینی، محمد حامد؛ و همکاران. 1389. بررسی میزان آگاهی و نگرش کشاورزان استان خراسان جنوبی از مسائل بهداشت حرفه‌ای کشاورزی. فصلنامه سلامت کار ایران، دوره 8، شماره 1، 29-25.
29- عبدالله زاده، غلامحسین؛ و همکاران. 1395. ارزیابی آگاهی برنج‌کاران شهرستان ساری از پیامدهای مصرف سموم شیمیایی و خطرات آن برای سلامت در سال زراعی 1394، مجله سلامت و محیط‌زیست. فصلنامه‌ی علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران، دوره نهم، شماره چهارم، صص 558-545.
30- آزانی، عزت اله و مسعود بیژنی، (1395). کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست محیطگرایانه کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک (موردمطالعه: کشاورزان شالی‌کار بخش مرکزی شهرستان ساری)، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دور 0 2-47، شماره 1، صص 91 ـ 81.
31- Monfared, N., Yazdanpanah, M. and Tavakoli, K., 2015. Why do they continue to use pesticides? The case of tomato growers in Boushehr Province in Southern Iran. Journal of Agricultural Science and Technology, 17(3), pp.577-588.
32- رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. 1391. بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت‌ها و تنگناها، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 65، صص 257-233.
33- رضائی، مهدیه؛ و همکاران. 1395. تأثیر برنامه‌های محیط زیستی رادیو بر ارتقای سواد محیط زیستی دانشجویان، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 54-41.
34- سبزهای، محمدتقی؛ و همکاران. 1395. بررسی رابطه بین آگاهی، نگرش و رفتار حامی محیط‌زیست دانشجویان دختر دانشگاه قم، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 16-5.
35- منتی زاده، میثم و زمانی، غلامحسین. (1391). بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر نگرش زیست‌محیطی زارعان عضو و غیر عضو تعاونی‌های کشاورزی شهرستان شیراز، تعاون و کشاورزی، سال اول، شماره 4، صص 66-44.
36- Lichtenberg, E. and Zimmerman, R. 1999. Information and farmers’ attitudes about pesticides, water quality, and related environmental effects. Agriculture, ecosystems & environment, 73(3), pp.227-236.
37- شمس، علی؛ و همکاران. 1394. سنجش نگرش کشاورزان شهرستان اسدآباد نسبت به کشاورزی پایدار و ارتباط آن با میزان مصرف نهادههای شیمیایی توسط آن‌ها، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. جلد 11، شماره 1، صص 210 ـ 191.
38- نظریان، مهدی؛ و همکاران. 1389. بررسی دانش، نگرش و رفتار ایمنی کشاورزان سبز کار شوش در استفاده از سموم آفت‌کش. سومین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی، مشهد، انجمن ترویج و آموزش کشاورزی ایران، صص 14 ـ 1.
39- Isin, S. and Yildirim, I., 2007. Fruit-growers’ perceptions on the harmful effects of pesticides and their reflection on practices: The case of Kemalpasa, Turkey. Crop protection, 26(7), pp.917-922.
40- رضوانی نیا، زینب. 1392. بررسی دانش، نگرش، تمایل و رفتار کشاورزان نسبت به مصرف سموم شیمیایی و کودهای شیمیایی ذرت کاران شهرستان بهبهان. پایان‌نامه درجه کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین (خوزستان)، صص 143-1.
41- سالاروند، زهرا.1393. شناسایی عوامل مؤثر برپذیرش نهاده های زیستی توسط گندم کاران شهرستان دورود (موردمطالعه: دهستان حشمت‌آباد)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین (خوزستان)، صص 165 ـ 1.
42- Ntow, W.J., Gijzen, H.J., Kelderman, P. and Drechsel, P., 2006. Farmer perceptions and pesticide use practices in vegetable production in Ghana. Pest management science, 62(4), pp.356-365
43- Amera, T. and Abate, A., 2008. An assessment of pesticide use, practice and hazards in the Ethiopian Rift Valley. Institute for Sustainable Development, Ethiopia.
44- Damalas, C.A., Telidis, G.K. and Thanos, S.D., 2008. Assessing farmers' practices on disposal of pesticide waste after use. Science of the total environment, 390(2), pp.341-345.
45- امینی، ف. و خانجانی، م. 1393. کاهش آلودگی محیط‌زیست با رعایت ایمنی در مصرف سموم کشاورزی، اولین همایش ملی توسعه پایدار منابع طبیعی تجدیدشونده، مرکز توسعه پایدار علم و صنعت فرزین، همدان، صص 7-1.
46- Gorton, M., Douarin, E., Davidova, S. and Latruffe, L., 2008. Attitudes to agricultural policy and farming futures in the context of the 2003 CAP reform: A comparison of farmers in selected established and new Member States. Journal of Rural Studies, 24(3), pp.322-336.
47- Mohanty, M.K., Behera, B.K., Jena, S.K., Srikanth, S., Mogane, C., Samal, S. and Behera, A.A., 2013. Knowledge attitude and practice of pesticide use among agricultural workers in Puducherry, South India. Journal of forensic and legal medicine, 20(8), pp.1028-1031.
48- Karunamoorthi, K. and Yirgalem, A., 2013. Insecticide risk indicators and occupational insecticidal poisoning in indoor residual spraying. Health Scope, 1(4), pp.165-172.
49- Reyhani, M. N., Eslamian, S., Davari, A., 2017, Sustainable Agriculture: Building Social-Ecological Resilience, Ch. 10 in Handbook of Drought and Water Scarcity, Vol. 2: Environmental Impacts and Analysis of Drought and Water Scarcity, Ed. by Eslamian S. and Eslamian F., Francis and Taylor, CRC Press, USA, 187 -204.
_||_
1- یزدان پناه، مسعود و هاشمی نژاد، آذر. 1394. مقایسه قدرت پیش‌بینی کنندگی تئوری رفتار برنامه‌ریزی‌شده و مدل اعتقادات سلامت جهت سنجش تمایل دانشجویان نسبت به استفاده از محصولات ارگانیک، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-42، شماره 4، صص 831-817.
2- قاسمی، صدیقه و کرمی، عزت اله. 1388. نگرش‌ها و رفتارهای گلخانه داران استان فارس نسبت به کاربرد سموم شیمیایی در گلخانه‌ها، مجله اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی). جلد 23، شماره 1، صص 40 ـ 28.
3- محبوبی، محمدرضا؛ و همکاران. 1395. نگرش محیط زیستی و استفاده از سموم شیمیایی در بین برنج‌کاران (مطالعه موردی: دهستان اسفیورد شورآب شهرستان ساری). فصلنامه انسان و محیط‌زیست، شماره 41، صص 10 ـ 94.
4- Yazgan, M.S. and Tanik, A. 2005. A new approach for calculating the relative risk level of pesticides. Environment international, 31(5), pp.687-692.
5- Fan, L., Niu, H., Yang, X., Qin, W., Bento, C.P., Ritsema, C.J. and Geissen, V., 2015. Factors affecting farmers' behaviour in pesticide use: Insights from a field study in northern China. Science of the Total Environment, 537, pp.360-368.
6- Jallow, M.F., Awadh, D.G., Albaho, M.S., Devi, V.Y. and Thomas, B.M., 2017. Pesticide knowledge and safety practices among farm workers in Kuwait: results of a survey. International journal of environmental research and public health, 14(4), p.340.
7- Koh, D. and Jeyaratnam, J., 1996. Pesticides hazards in developing countries. Science of the total environment, 188, pp.S78-S85.
8- Baldi, I., Lebailly, P., Rondeau, V., Bouchart, V., Blanc-Lapierre, A., Bouvier, G., Canal-Raffin, M. and Garrigou, A., 2012. Levels and determinants of pesticide exposure in operators involved in treatment of vineyards: results of the PESTEXPO Study. Journal of exposure science and environmental epidemiology, 22(6), p.593.
9- Gomes, J., Lloyd, O., Revitt, M.D. and Basha, M., 1998. Morbidity among farm workers in a desert country in relation to long-term exposure to pesticides. Scandinavian journal of work, environment & health, pp.213-219.
10- Neghab, M., Momenbella-Fard, M., Naziaghdam, R., Salahshour, N., Kazemi, M. and Alipour, H., 2014. The effects of exposure to pesticides on the fecundity status of farm workers resident in a rural region of Fars province, southern Iran. Asian Pacific journal of tropical biomedicine, 4(4), pp.324-328.
11- Wilson, C. and Tisdell, C., 2001. Why farmers continue to use pesticides despite environmental, health and sustainability costs. Ecological economics, 39(3), pp.449-462.
12- Mancini, F., Termorshuizen, A.J. and Van Bruggen, A.H., 2006. Impact of integrated pest management farmer field schools on pesticide use and farmers’ ecological knowledge on cotton farming in India. Mancini, F. Impact of IPM Farmer Field Schools on the environment, health and livelihoods of cotton growers in Southern India, Thesis, Biological Farming Systems Group, Wageningen University, The Netherlands.
13- Chen, R., Huang, J. and Qiao, F., 2013. Farmers' knowledge on pest management and pesticide use in Bt cotton production in china. China Economic Review, 27, pp.15-24.
14- McCauley, L.A., Anger, W.K., Keifer, M., Langley, R., Robson, M.G. and Rohlman, D., 2006. Studying health outcomes in farmworker populations exposed to pesticides. Environmental health perspectives, 114(6), p.953.
15- García-García, C.R., Parrón, T., Requena, M., Alarcón, R., Tsatsakis, A.M. and Hernández, A.F., 2016. Occupational pesticide exposure and adverse health effects at the clinical, hematological and biochemical level. Life sciences, 145, pp.274-283.
16- Recena, M.C.P., Caldas, E.D., Pires, D.X. and Pontes, E.R.J., 2006. Pesticides exposure in Culturama, Brazil—knowledge, attitudes, and practices. Environmental Research, 102(2), pp.230-236.
17- Abang, A.F., Kouamé, C.M., Abang, M., Hanna, R. and Fotso, A.K., 2014. Assessing vegetable farmer knowledge of diseases and insect pests of vegetable and management practices under tropical conditions. International journal of vegetable science, 20(3), pp.240-253.
18- Costa, C., Silva, S., Coelho, P., Roma-Torres, J., Teixeira, J.P. and Mayan, O., 2007. Micronucleus analysis in a Portuguese population exposed to pesticides: preliminary survey. International journal of hygiene and environmental health, 210(3), pp.415-418.
19- Fianko, J.R., Donkor, A., Lowor, S.T. and Yeboah, P.O., 2011. Agrochemicals and the Ghanaian environment, a review. Journal of Environmental Protection, 2(03), p.221.
20- بیگدلی، ابوالفضل. و صدیقی، حسن. 1389. بررسی رفتار پذیرش روش‌های کشاورزی پایدار توسط مددکاران ترویجی استان قزوین، تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران (علوم کشاورزی ایران). دوره 2-41، شماره 3، صص 412-405.
21- قربانی، محمد؛ و همکاران. 1389. رفتار اقتصادی کشاورزان گندم‌کار استان خراسان رضوی برای کاهش آثار منفی علفکشها بر محیط‌زیست: کاربرد ارزش‌گذاری مشروط، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دوره 2-41، شماره 3، صص 266-257.
22- استادی، یحیی؛ و همکاران. 1392. بررسی میزان اثرگذاری عوامل مدیریتی در تولید محصول سالم از دیدگاه مصرف‌کنندگان. دومین همایش ملی توسعه پایدار کشاورزی و محیط‌زیست سالم، همدان، شرکت هم اندیشان محیط‌زیست فردا، صص 9-1.
23- موسوی، مرضیه؛ و همکاران. 1393. شناسایی عوامل مؤثر بر نگرش سبزی‌کاران شهرستان باوی استان خوزستان نسبت به کشاورزی ارگانیک، فصلنامه راهبردهای توسعه روستایی، جلد 8، شماره 9، صص 118-105.
24- مجردی، غلام‌رضا؛ و همکاران. 1393. تحلیل سازههای پیش برنده و بازدارنده پذیرش کشاورزی ارگانیک از دیدگاه کارشناسان جهاد کشاورزی زنجان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد ۱۰، شماره 2، صص 15-1.
25- هوشمندان مقدم فرد، زهرا؛ و شمس، علی. 1395. عوامل مؤثر بر رفتار مصرف سموم شیمیایی توسط گلخانه داران استان زنجان. علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران، جلد 12، شماره 1، صص 131 ـ 119.
26- گل زردی، فرید؛ و همکاران. 1390. بررسی نگرش و رفتار کشاورزان بخش مرکزی کرج نسبت به کاربرد علف‌کش‌های شیمیایی، فصلنامه بوم‌شناختی علف‌های هرز. جلد 2، شماره 1، صص. سس 83 ـ 71.
27- آقا صفری، حنانه؛ و همکاران. 1394. تحلیل مشارکت مالی کشاورزان برای کاهش اثرات سوء زیست‌محیطی نهادههای شیمیایی کشاورزی (مطالعه موردی حوضه آبخیز رودخانه کشف رود). نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، جلد 29، شماره 1، صص 19-1.
28- حسینی، محمد حامد؛ و همکاران. 1389. بررسی میزان آگاهی و نگرش کشاورزان استان خراسان جنوبی از مسائل بهداشت حرفه‌ای کشاورزی. فصلنامه سلامت کار ایران، دوره 8، شماره 1، 29-25.
29- عبدالله زاده، غلامحسین؛ و همکاران. 1395. ارزیابی آگاهی برنج‌کاران شهرستان ساری از پیامدهای مصرف سموم شیمیایی و خطرات آن برای سلامت در سال زراعی 1394، مجله سلامت و محیط‌زیست. فصلنامه‌ی علمی پژوهشی انجمن علمی بهداشت محیط ایران، دوره نهم، شماره چهارم، صص 558-545.
30- آزانی، عزت اله و مسعود بیژنی، (1395). کاربرد نگرش‌های ارزشی زیست‌محیطی در تحلیل رفتار زیست محیطگرایانه کشاورزان به‌منظور حفاظت از خاک (موردمطالعه: کشاورزان شالی‌کار بخش مرکزی شهرستان ساری)، مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، دور 0 2-47، شماره 1، صص 91 ـ 81.
31- Monfared, N., Yazdanpanah, M. and Tavakoli, K., 2015. Why do they continue to use pesticides? The case of tomato growers in Boushehr Province in Southern Iran. Journal of Agricultural Science and Technology, 17(3), pp.577-588.
32- رمضانی قوام‌آبادی، محمدحسین. 1391. بررسی راهبردی آموزش حفاظت از محیط‌زیست در ایران: ضرورت‌ها و تنگناها، فصلنامه راهبرد، سال بیست و یکم، شماره 65، صص 257-233.
33- رضائی، مهدیه؛ و همکاران. 1395. تأثیر برنامه‌های محیط زیستی رادیو بر ارتقای سواد محیط زیستی دانشجویان، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 54-41.
34- سبزهای، محمدتقی؛ و همکاران. 1395. بررسی رابطه بین آگاهی، نگرش و رفتار حامی محیط‌زیست دانشجویان دختر دانشگاه قم، فصلنامه آموزش و محیط‌زیست توسعه پایدار، سال 4، شماره 4، صص 16-5.
35- منتی زاده، میثم و زمانی، غلامحسین. (1391). بررسی و مقایسه عوامل مؤثر بر نگرش زیست‌محیطی زارعان عضو و غیر عضو تعاونی‌های کشاورزی شهرستان شیراز، تعاون و کشاورزی، سال اول، شماره 4، صص 66-44.
36- Lichtenberg, E. and Zimmerman, R. 1999. Information and farmers’ attitudes about pesticides, water quality, and related environmental effects. Agriculture, ecosystems & environment, 73(3), pp.227-236.
37- شمس، علی؛ و همکاران. 1394. سنجش نگرش کشاورزان شهرستان اسدآباد نسبت به کشاورزی پایدار و ارتباط آن با میزان مصرف نهادههای شیمیایی توسط آن‌ها، علوم ترویج و آموزش کشاورزی ایران. جلد 11، شماره 1، صص 210 ـ 191.
38- نظریان، مهدی؛ و همکاران. 1389. بررسی دانش، نگرش و رفتار ایمنی کشاورزان سبز کار شوش در استفاده از سموم آفت‌کش. سومین کنگره علوم ترویج و آموزش کشاورزی، مشهد، انجمن ترویج و آموزش کشاورزی ایران، صص 14 ـ 1.
39- Isin, S. and Yildirim, I., 2007. Fruit-growers’ perceptions on the harmful effects of pesticides and their reflection on practices: The case of Kemalpasa, Turkey. Crop protection, 26(7), pp.917-922.
40- رضوانی نیا، زینب. 1392. بررسی دانش، نگرش، تمایل و رفتار کشاورزان نسبت به مصرف سموم شیمیایی و کودهای شیمیایی ذرت کاران شهرستان بهبهان. پایان‌نامه درجه کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین (خوزستان)، صص 143-1.
41- سالاروند، زهرا.1393. شناسایی عوامل مؤثر برپذیرش نهاده های زیستی توسط گندم کاران شهرستان دورود (موردمطالعه: دهستان حشمت‌آباد)، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین (خوزستان)، صص 165 ـ 1.
42- Ntow, W.J., Gijzen, H.J., Kelderman, P. and Drechsel, P., 2006. Farmer perceptions and pesticide use practices in vegetable production in Ghana. Pest management science, 62(4), pp.356-365
43- Amera, T. and Abate, A., 2008. An assessment of pesticide use, practice and hazards in the Ethiopian Rift Valley. Institute for Sustainable Development, Ethiopia.
44- Damalas, C.A., Telidis, G.K. and Thanos, S.D., 2008. Assessing farmers' practices on disposal of pesticide waste after use. Science of the total environment, 390(2), pp.341-345.
45- امینی، ف. و خانجانی، م. 1393. کاهش آلودگی محیط‌زیست با رعایت ایمنی در مصرف سموم کشاورزی، اولین همایش ملی توسعه پایدار منابع طبیعی تجدیدشونده، مرکز توسعه پایدار علم و صنعت فرزین، همدان، صص 7-1.
46- Gorton, M., Douarin, E., Davidova, S. and Latruffe, L., 2008. Attitudes to agricultural policy and farming futures in the context of the 2003 CAP reform: A comparison of farmers in selected established and new Member States. Journal of Rural Studies, 24(3), pp.322-336.
47- Mohanty, M.K., Behera, B.K., Jena, S.K., Srikanth, S., Mogane, C., Samal, S. and Behera, A.A., 2013. Knowledge attitude and practice of pesticide use among agricultural workers in Puducherry, South India. Journal of forensic and legal medicine, 20(8), pp.1028-1031.
48- Karunamoorthi, K. and Yirgalem, A., 2013. Insecticide risk indicators and occupational insecticidal poisoning in indoor residual spraying. Health Scope, 1(4), pp.165-172.
49- Reyhani, M. N., Eslamian, S., Davari, A., 2017, Sustainable Agriculture: Building Social-Ecological Resilience, Ch. 10 in Handbook of Drought and Water Scarcity, Vol. 2: Environmental Impacts and Analysis of Drought and Water Scarcity, Ed. by Eslamian S. and Eslamian F., Francis and Taylor, CRC Press, USA, 187 -204.
