ارزیابی و پهنه بندی ریسک سیلاب سکونتگاه های انسانی در راستای توسعه پایدار با بهره گیری از Fuzzy AHP در محیط GIS و مدل DPSIR (مطالعه موردی : منطقه آبعلی)

الموضوعات :

مرتضی قبادی ¹ , معصومه احمدی پری ² , اسماعیل صالحی ³

1 - (مسوول مکاتبات): استادیار گروه محیط زیست، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه لرستان، ایران.
2 - دانشجوی دکتری برنامه ریزی محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، ایران.
3 - دانشیار گروه برنامه ریزی محیط زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الأحد , محرم, 1436 تاريخ التأكيد : 25 الإثنين , جمادى الأولى, 1436 تاريخ الإصدار : 21 الإثنين , صفر, 1438

الکلمات المفتاحية: ریسک سیلاب, سکونتگاه های انسانی, منطقه آبعلی, مدل DPSIR, Fuzzy AHP,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: ارزیابی و پهنه بندی ریسک سیلاب در سکونتگاه های انسانی به دلیل توسعه آن ها در حاشیه رودخانه ها، بستر و حواشی دشت های سیلابی بدون شناخت و توجه به شرایط هیدرولوژیکی و دینامیکی رودخانه ها و قسمت های بالا دست حوضه که موجب افزایش خطر سیلاب و خسارات جانی، مالی و زیربنایی می شود، امری ضروری و مهم در راستای توسعه پایدار سکونتگاه های انسانی می باشد. هدف از تحقیق حاضر شناسایی علل سیلاب و پیش بینی دامنه خسارات ناشی از آن در محدوده منطقه آبعلی است. روش بررسی: به منظور تحلیل عوامل تاثیر گذار بر سیلاب منطقه از مدل مفهومی DPSIR استفاده شده است. در تحلیل آسیب پذیری منطقه در برابر خطر سیلاب به روش DPSIR ، عوامل اجتماعی ، اقتصادی ، کالبدی و زیست محیطی به عنوان نیرو محرکه ها مورد بررسی قرار می گیرد و سپس با نقشه سازی نیرو محرکه ها و پهنه بندی منطقه ، سطح ریسک سیلاب منطقه تعیین می گردد. بدین منظور از روش Fuzzy AHP برای محاسبه وزن لایه ها و برای اجرای آن از برنامه نویسی در نرم افزار Matlab بهره گرفته شد و در نهایت براساس وزن های مستخرج از روش Fuzzy AHP، در محیط GIS پهنه بندی ریسک انجام گرفت. یافته ها: نتایج نشان می دهد از مجموع کل مساحت منطقه مطالعاتی، حدود 1788 هکتار ریسک خیلی بالا، 5098 هکتار ریسک بالا، 75/6190 هکتار ریسک متوسط و 75/3038 هکتار ریسک پایین سیلاب دارند. نتیجه گیری: : نتایج حاصل از تلفیق مدل های سیستم های پشتیبانی تصمیم گیری و سیستم اطلاعات جغرافیایی در تایید مطالعات پیشین، حاکی از کارایی بالای آن ها در تعیین مناطق با ریسک بالای سیلاب می باشد و ضرورت دارد در فرایند برنامه ریزی و آمایش به ویژه ارزیابی خطر این سطوح پهنه بندی شده مدنظر قرار گرفته شود.

المصادر:

منابع

1-      فرجی سبکبار، ح؛ زراعتی، م؛ 1387 ، بررسی و مدیریت ریسک سیلاب در منطقه کاشان با استفاده از تکنیک GIS ، مجله سپهر، شماره 66،

2-      Associated Programme on Flood Management (APFM), 2008, URBAN FLOOD RISK MANAGEMENT: A Tool for Integrated Flood Management. World Meteorological Organization (WMO).PP 44.

3-      Belmonte, C, García,S, 2012, Flood  risk  assessment  and  mapping  in  peri-urban  Mediterranean  environments using  hydrogeomorphology.  Application  to  ephemeral  streams  in  the  Valencia region  (eastern  Spain), Landscape  and  Urban  Planning  104(5), 189–  200.

4-      Samuels,P,2004, A European perspective on current challenges in the analysis of inland flood risks, in: Proceedings of the NATO Advanced Research Workshop on Flood Risk Management: Hazards, Vulnerability and Mitigation Measures, Springer, pp. 21–34.

5-      جعفری ، تیمور ، 1387، روش های سازه ای مدیریت سیلاب با توجه به قابلیت های ژئومورفولوژیک در مناطق روستایی، مجله سپهر ، دوره بیست و یکم، شماره هشتاد و دوم . 27-35 .

6-      Maantay,J, Maroko ,A , 2009, Mapping urban risk: Flood hazards, race, & environmen tal justice in New York, Applied Geography 29(3). 111–124.

7-      Bheshem, R & Serwan, M, 2008.Developing a GIS based integrated approach to flood management in Trinidad, West Indies. Environmental Management 88,1131-1140.

8-      Plate,E, 2002, Flood risk and flood management, Journal of Hydrology ,267(8). 2–11.

9-      شعبانلو، س، صدیقی، ح، ثقفیان، ب ، موسوی ، ح ، 1387 ، پهنه بندی سیلاب در شبکه رودخانه های استان گلستان با استفاده از GIS ، مجله پژوهش آب ایران ، سال دوم ، شماره سوم ، 22-11 .

10-  Wei, C & Hsu,N, 2008. Multireservoir real-time operations for flood control using balanced water level index method. Environmental Management 88,1624-1639.

11-  Jonkman, S.N., 2005. Global Perspectives on Loss of Human Life Caused by Floods. Natural Hazards 34:151-175.

12-  Tscherning,K , Helming,K, Sieber,S ,Paloma,G .2012. Does   research   applying   the   DPSIR   framework   support   decision   making?, Land  Use  Policy . 29(7) . 102–  110.

13-  Bell,S .2012. DPSIR = A Problem Structuring Method?. European Journal of Operational Research. 222(11) .350–360.

14-  Skoulikidis, N .2009. The environmental state of rivers in the Balkans:A review within the DPSIR framework. Science of the Total Environment. 407(5).2501 –2516.

15-  Liang, s and Mohanty ,A, 1997. Optimization of GIS-based Flood Hazard Zoninig. Journal of Chinese Soil and Water Conservation 28(1),PP.11-20.

16-  Sommer, T., Karpf, C., Ettrich, N., Haase, D., Weichel, T., Peetz, J. V., ... & Ullrich, K. (2009). Coupled modelling of subsurface water flux for an integrated flood risk management. Natural Hazards and Earth System Science, 9(4), 1277-1290.

17-  Weichel, T., Pappenberger, F., & Schulz, K. (2007). Sensitivity and uncertainty in flood inundation modelling? concept of an analysis framework. Advances in Geosciences, 11, 31-36.

18-  Maantay, J., & Maroko, A. (2009). Mapping urban risk: Flood hazards, race, & environmental justice in New York. Applied Geography, 29(1), 111-124.

19-  Camarasa-Belmonte, A. M., & Soriano-García, J. (2012). Flood risk assessment and mapping in peri-urban Mediterranean environments using hydrogeomorphology. Application to ephemeral streams in the Valencia region (eastern Spain). Landscape and Urban Planning, 104(2), 189-200.

20-  ولیزاده ، خ، 1386، کاربرد  GIS در پهنه بندی خطر سیلاب، مجله فضای جغرافیایی، ش 20، صص 169-153.

21- شعبانلو ، سعید ، صدیقی ، حسن ، ثقفیان ، بهرام ، موسوی ، حبیب ، 1387 ، پهنه بندی سیلاب در شبکه رودخانه های استان گلستان با استفاده از GIS ، مجله پژوهش آب ایران ، سال دوم ، شماره سوم ، 22-11 .

22- افتخاری ، ر، صادقلو ، ط ، احمد آبادی ، ع ، سجاسی ، ح ، 1388، ارزیابی پهنه بندی روستاهای در معرض خطر سیلاب با استفاده از مدل HEC-GeoRAS در محیط GIS . مجله توسعه روستایی، دوره اول، شماره 1، صص 182-156.

23- امیر احمدی ، ا ، بهنیافر ، ا، ابراهیمی ، م،1390 ، ریز پهنه بندی خطر سیلاب در محدوده شهر سبزوار در راستای توسعه پایدار شهری ، مجله آمایش محیط ، 1 -16 .

24-  Maxim, L, Joachim, H, Connor, M. 2009. An analysis of risk s for biodiversity under the DPSIR framework. Ecological Economics. 69(8), 12– 23.

25-  Kristensen, P. (2004). The DPSIR framework. National Environmental Research Institute, Denmark, 10.

26-  Karen, A, Bianet, J, Kaneko, Sh, Fujikura, R.2012. Urbanization and subsurface environmental issues: An attempt at DPSIR model application in Asian cities. SCIENCE OF THE TOTAL ENVIRONMENT .407(6) .3089 – 3104.

27-  Kahraman, C., Cebeci, U., & Ulukan, Z. (2003). Multi-criteria supplier selection using fuzzy AHP. Logistics Information Management, 16(6), 382-394.

28- خسروانجم داود، الهی شعبان، چاوشینی رسول، شایان علی، (1390)، نقش فنآوری اطلاعات در طراحی و پیاده ‎سازی مدیریت دانش در مخابرات با تکنیک AHP فازی، مجله مدیریت صنعتی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، شماره 17، 71-59.

29-  Leung, L. C., & Cao, D. (2000). On consistency and ranking of alternatives in fuzzy AHP. European Journal of Operational Research, 124(1), 102-113.

30-  عطائی، محمد، (1389)، تصمیم‌گیری چند معیاره فازی، انتشارات دانشگاه صنعتی شاهرود، چاپ اول، شاهرود.

31- عالم تبریز، اکبر، باقر‌زاده آذر، محمد، (1388)، تلفیق AHP فازی و TOPSIS تعدیل شده برای گزینش تأمین کننده راهبردی، پژوهش‌های مدیریت، دوره2، شماره 3،  181-149.

32-  Kuo, R. J., Chi, S. C., & Kao, S. S. (2002). A decision support system for selecting convenience store location through integration of fuzzy AHP and artificial neural network. Computers in Industry, 47(2), 199-214.