شناسایی مولفه‌های اثر گذار بر افزایش میزان تاب آوری اجتماعی محلات آسیب پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران)
الموضوعات : مطالعات مدیریت شهریعباس منوریان 1 , مجتبی امیری 2 , سیمین مهری کلی 3
1 - استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
amonavar@ut.ac.ir
2 - استاد دانشکده مدیریت دانشگاه تهران
amiry@ut.ac.ir
3 - دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت امور شهری دانشگاه تهران
siminmehrigol@gmail.com
الکلمات المفتاحية: تاب آوری, تاب آوری اجتماعی, بافت فرسوده, آسیب پذیری,
ملخص المقالة :
مقدمه و هدف پژوهش: مخاطرات طبیعی به دلیل شدت و زمان کوتاه اثر گذاری بر اجتماعات و محلات شهری تبدیل به یکی از دغدغه‌های اصلی برنامه ریزان و مدیران شهری در سال‌های اخیر شده است به همین دلیل تقویت اجتماعی ساکن در یک محیط نقشی تاثیر گذار در کاهش خطرات دارد.لازم است عواملی که میتواند به شهروندان کمک کند تا در زمان بحران و وقوع بحران بازتوانی سریع را تجربه کنند را شناسایی نمود تا با توجه به آن مولفه‌ها برنامه‌های مدون و تلاشهای مستمر و مجدانه‌ای قبل از وقوع حادثه صورت پذیرد روش پژوهش: این پژوهش از روش تحقیق تحلیل تم بهره گرفته شده و با انجام مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته و نمونه گیری تصادفی غیر احتمالی (گلوله برفی) این پژوهش انجام گرفته است یافته‌ها: مولفه‌های شناسایی شده در این پژوهش عبارتند از :امنیت اجتماعی، افزایش و ارتقاء آگاهی و دانش از طریق آموزش، تعلق و همبستگی اجتماعی، مشارکت اجتماعی، سرمایه اجتماعی، باورها و اعتقادات دینی، حمایت اجتماعی می‌باشد که هر کدام از این مولفه‌ها میتواند بر افزایش تاب آوری اجتماعی تاثیر گذاشته و میزان آن را افزایش دهد. نتیجه گیری: یک شهر تاب آور و مقاوم در برابر سوانح شهری است که ساکنان آن بر اساس ظرفیتها و منابع، همگام با مدیران شهری و شهرداری‌ها در تصمیم گیری‌ها و طرح‌های شهری مشارکت کنند.شهری است که مخاطرات آن شناسایی شده باشد و برنامه ریزی و اقدامات مناسب برای حفاظت و حمایت از جان و مال مردم، میراث فرهنگی و سرمایه‌های اجتماعی صورت گرفته باشد. شهری است که در مراحل پیش، حین و پس از وقوع بحران قادر به سازماندهی امور باشد بتواند منابع مورد نیاز را تخصیص دهد و در تمام سطوح آگاهی شهروندان را افزایش دهد تا بدین ترتیب مخاطرات شهری کاهش یابد. با تقویت ارتباطات بین مردم و نهادها، ارتقای مشارکت مردمی در برنامه‌ها و تصمیم گیری‌های مربوط به برنامه ریزی شهری و مدیریت بحران و مدیریت شهری، آموزش، ایجاد و حفظ امنیت اجتماعی، سرمایه اجتماعی درک شده از سوی مردم در ارتقا و افزایش میزان تاب آوری اجتماعی محلات مورد پژوهش نقش موثری دارد
امیری محمد جواد، سپهرزاد بهناز و دیگران، 1396 "ارزیابی تاب آوری ساختاری –طبیعی کاربری اراضی شهرها (نمونه موردی :منطقه 1 تهران) فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال سی و دوم شماره اول –بهار 96، شماره پیاپی 124
امینی الهام، 1383 "نقش شهرسازی در کاهش آسیب پذیری شهری" کنفرانس بین المللی زلزله 1383
امینی ورکی سعید، مدیری مهدی و دیگران، "شناسایی دیدگاههای حاکم بر آسیب پذیری شهرها در برابر مخاطرات محیطی و استخراج مولفه‌های تاثیر گذار در آن با استفاده از روش کیو"
بدری سید علی، رمضان زاده لسبونی مهدی و دیگران، 1393"نقش مدیریت در ارتقای تاب آوری مکانی در برابر بلایای طبیعی با تاکید بر سیلاب مطالعه موردی : دو حوضه چشمه کیله شهرستان تنکابن و سرد آبرود کلاردشت "
پورمحمدی محمدرضا، مصیب زاده علی، 1394" آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله‌ای در امداد رسانی آنها " جغرافیا و توسعه شماره 12 –پاییز وزمستان 1387
پرتوی پروین، بهزادفر مصطفی و دیگران، 1395 " طراحی هشری و تاب آوری شهری بررسی موردی: محله جلفا اصفهان "
پور محمدی محمدرضا، مصیب زاده علی و دیگران، 1387 " آسیب پذیری شهرهای ایران در برابر زلزله و نقش مشارکت محله‌ای در امداد رسانی آنها " جغرافیای توسعه شماره 12، پاییز و زمستان 1387
تقوایی مسعود، حسنی نژاد اردلان ، 1394 "ارزیابی آسیب پذیری کالبدی –عملکردی سازمان‌های متولی مدیریت بحران شهر شیراز شهر پایدار " دوره 2 شماره 1 بهار 1394
تقوایی مسعود، بابانسب رسول و دیگران، 1388 "تحلیلی بر سنجش عوامل موثر بر مشارکت شهروندان در مدیریت شهری مطالعه موردی :منطقه 4 شهر تبریز "، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقه‌ای سال اول، شماره دوم، پاییز 1388
جعفری تیمور، سلمانی مقدم محمد و دیگران، 1395 "بررسی نقش برنامه ریزی هشری در بهبود تاب آوری در برابر زلزله " سومین کنفرانس جامع مدیریت بحران و HSE، دانشگاه تهران، اردیبهشت 1395
حق پناه یعقوب، ادیبی سعدی نزاد، 1390 " بررسی نقش مدیریت شهری و شهرداری‌ها در احیاء بافتهای فرسوده شهری "، همایش ملی آرمان شهر ایرانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نور، دی ماه 1390
حسینی سید سجاد، صفرنیا حسن، 1395"رابطه میان مدیریت دانش مرتبط با زلزله و عوامل اجتماعی تاب آوری (مطالعه موردی : داوطلبان آموزش دیده محله سرآسیاب کرمان) "، فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم شماره سوم، پاییز 1395
خمر غلامعلی، رخشانی امین الله ”نقش راهکارهای مدیریت بحران در جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله (مطالعه موردی : شهر خرم آباد) “
خاکپور براتعلی، زمردیان محمد جعفر، 1390"تحلیل میزان آسیب پذیری فیزیکی –کالبدی منطقه 9 شهر مشهد از دیدگاه زلزله خیزی "مجله جغرافیا و توسعه ناحیه ای، شماره شانزدهم بهار و تابستان 1390
ذاکر حقیقی کیانوش، اکبریان زهرا ” تحلیل قیاسی میزان تاب آوری اجتماعی در محلات تاریخی، مسکونی و تدوین یک برنامه راهبردی –عملیاتی برای ارتقای آن (مورد مطالعه :محلات برج قربان و چرچره شهر همدان) “زمستان 94 شماره 12، پژوهشنامه جغرافیای انتظامی
رضایی، محمدرضا "تبیین تاب آوری اجتماعات شهری به منظور کاهش اثرات سوانح طبیعی زلزله مطالعه موردی :کلانشهر تهران "
رفیعیان مجتبی، رضایی محمدرضا و دیگران، 1389 "تبیین مفهومی تاب آوری و شاخص سازی آن در مدیریت سوانح اجتماع محور (CBDM)
رضایی محمدرضا، رفیعیان مجتبی، 1394 "سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی اجتماع‌های شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی :محله‌های شهر تهران) "، پژوهشهای جغرافیای انسانی، دوره 47، شماره 4، زمستان 1394
زنگی آبادی علی، تبریزی نازنین، 1385 " زلزله تهران و ارزیابی فضایی آسیب پذیری مناطق شهری "، پژوهشهای جغرافیایی شماره 56 تابستان 1385
زبردست اسفندیار، 1389 "کاربرد فر؟آیند تحلیل شبکه‌ای (ANP) در برنامه ریزی شهری و منطقه‌ای " نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهر سازی، شماره 41 بهار 1389
زنگی آبادی، علی، اسماعیلیان زهرا، زمستان 1391 "تحلیل شاخص‌های آسیب پذیر مساکن شهری در برابر خطر بلایای طبیعی مطالعه موردی: مساکن شهر اصفهان " جغرافیا و مخاطرات محیطی شماره چهارم
زالی، نادر، مهدی، علی و دیگران "تحلیلی بر عملکرد مدیریت شهری شهر مهاباد از منظر مشارکت و رضایتمندی شهروندی "
ساعی علی، بدری سید علی و دیگران "تحلیل مولفه‌های موثر بر مشارکت زنان در چرخه مدیریت بحران شهر تهران " نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی سال اول شماره 3 پاییز 93
سلیمانی مهسا، آقابخشی حبیب، 1395 "رابطه سرمایه اجتماعی با تاب آوری شهروندان در برابر زلزله " کنفرانس بین المللی روانشناسی و علوم اجتماعی مرداد 1395
سرور هوشنگ، کاشانی اصیل امیر، 1395 "ارزیابی آسیب پذیری کالبدی شهر اهر در برابر بحران زلزله "1395
سیاهویی عامری حمید رضا، تقوی گودرزی سعید و دیگران، 1389 "با رویکرد تحلیلی به بافتهای نامناسب شهری (بافت فرسوده شهر بندر عباس) "
سلمانی مقدم محمد، امیر احمدی ابوالقاسم، 1393 "کاربرد برنامه ریزی کاربری اراضی در افزایش تاب آوری شهری در برابر زمین لرزه با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی GIS (مطالعه موردی :شهر سبزوار) "، مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، سال پنجم شماره هفدهم پاییز 1393
ساسان پور فرزانه، آهنگری نوید و دیگران، 1396 " ارزیابی تاب آوری منطقه 12 کلانشهر تهران در برابر مخاطرات طبیعی " نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال چهارم شماره 2 پاییز 1396
شمس مجید، صارمی اسماعیل، 1389 "مدیریت بحران و نقش برنامه ریزی شهری در کاهش بلایای طبیعی مطالعه موردی: زلزله بروجرد "همایش ملی جغرافیا و برنامه ریزی شهری، آبان 1389
شماعی علی، عزیزی کاوه علی و دیگران، 1392 "تحلیل فضایی آسیب پذیری کالبدی، اجتماعی و اقتصادی بافت فرسوده محله شهید دستغیب منطقه 9 شهرداری تهران، اردیبهشت 1392
صفاری راد، عی، تحویلداری، میثم، مرداد 1394 "تحلیل بر مدیریت شهری و نقش آن در آگاهی از حقوق شهروندی و شهروند سازی مطالعه موردی : شهرستان لنگرود " همایش ملی عمران و معماری با رویکردی بر توسعه پایدار
صالحی اسماعیل، آقابابایی محمد تقی و دیگران، 1390 " بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت " محیط شناسی، سال سی و هفتم شماره 59، پاییز 1390
صادقلوطاهره، سجاسی قیداری حمدالله، 1392"الویت بندی عوامل موثر بر افزایش تاب آوری کشاورزان در برابر مخاطرات طبیعی (با تاکید بر خشکسالی) منطقه مورد مطالعه :کشاورزان روستاهای شهرستان ایجرود"جغرافیا و مخاطرات محیطی شماره دهم تابستان 1392
ضرغامی سعید، تیموری اصغر و دیگران ”سنجش و ارزیابی میزان تاب آوری محله‌های شهری در برابر زلزله (مورد پژوهی :بخش مرکزی شهر زنجان) “
عباداله زاده ملکی، شهرام، خانلو، نسیم "تبیین توانمند سازی اجتماعی به منظور تاب آوری جوامع محلی در مقابل بحران زلزله "اولین همایش بین المللی مخاطرات و بحرانهای زیت محیطی ایران، راهکارها، چالشها
عیسی لو شهاب الدین، لطیفی غلامرضا و دیگران، 1395 "ارزیابی آسیب پذیری کالبدی بافت منطقه 1 شهر تهران در برابر زلزله احتمالی با استفاده از روش IHWPو سیستم GIS
عابدینی اصغر، 1393"کاربرد رویکرد تاب آوری در برنامه ریزی شهری جهت کاهش اثرات سوانح طبیعی مطالعه موردی : شهر سنندج " پایان نامه، گروه شهرسازی دانشگاه هنر دانشگاه ارومیه، زمستان 1393
عباسی کارچگان داود، اسدی محمودرضا، 1392"رابطه توانمند سازی شهروندان منطقه 18 تهران با مشارکت در مدیریت شهری "
علوی سید علی، حسینی سید مصطفی و دیگران، 1394 "ارزیابی میزان آسیب پذیری بافتهای شهریبا استفاده از ANP و GIS (مطالعه موردی : شهر سمیرم) "
کریمی حافظ، کریم زاده علی، 2016"بررسی عوامل موثر بر تاب آوری بافت فرسوده شهر شیراز با رویکرد مشارکت اجتماعی "، چهارمین کنگره بین المللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری، 2016
کلانتری خلیل آباد، پوراحمد، 1384 " مدیریت و برنامه ریزی احیاء ناحیه تاریخی شهر یزد "پژوهشهای جغرافیایی، شماره 54 زمستان 1384
کاظمیان غلامرضا ، با قری هانیه و دیگران "بررسی میزان حمایت از مفهوم تاب آوری شهری در قوانین شهری ایران "کنفرانس ملی شهر سازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار تهران اسفند 93
فال سلیمان محمود، حجی پور محمد و دیگران، 1391 "آسیب پذیری عناصر کالبدی سکونتگاههای روستایی در مناطق زلزله خیز (نمونه :شهرستان‌های قاینات و زیرکوه) " مجله آمایش جغرافیایی فضا، سال دوم شماره ششم زمستان 1391
قنبری ابوالفضل، زلفی علی ”ارزیابی آسیب پذیری شهری در برابر زلزله با تاکید بر مدیریت بحران شهری در شهر کاشمر ” زمستان 93، سال اول، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی
فرجی امین، قرخلو مهدی ”زلزله و مدیریت بحران شهری(مطالعه موردی:شهر بابل) ”
فلاحی علیرضا، اسدی سعیده، 1395 " پهنه بندی آسیب پذیری کالبدی بافت کهن کرمان در برابر زلزله احتمالی با استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش آنتروپی " فصلنامه دانش پیشگیری و مدیریت بحران، دوره ششم شماره دوم، تابستان 1395
فلاحی علیرضا، جلالی تارا، 1392 "بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله 1382 بم " نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 18 شماره 32 پاییز 1392
فلاحی علیرضا، جلالی تارا، 1392 "بازسازی تاب آور از دیدگاه طراحی شهری پس از زلزله 1382 بم " نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، دوره 18 شماره 32 پاییز 1392
فتوحی صمد، حسین پور مریم و دیگران، 1394 "تحلیل مدیریت ریسک و بحران زلزله بم با بهره گیری از تکنیک SWOT " مخاطرات محیط طبیعی، شماره 5 بهار 1394
محمدپور صابر، زالی نادر ” تحلیل شاخص‌های آسیب پذیری در بافتهای فرسوده شهری با رویکرد مدیریت بحران زلزله (محله سیروس) “پژو هش‌های جغرافیای انسانی دوره 48 شماره 1 بهار 95
موسایی، میثم ، رضوی الهاشم بهزاد " بررسی (SWOT) مشارکت شهروندان در امور شهری "فصلنامه علمی –پژوهشی رفاه اجتماعی سال یازدم شماره 41
مرادقلی، سکینه خرداد 1392 "برنامه ریزی راهبردی و نقش آن در بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری نمونه موردی : زابل "پایان نامه رشته مهندسی شهر سازی
مطهری، زینب السادات، رفیعیان، مجتبی سال 1392 "تبیین مدلی به منظور ارتقاء مدیریت خطر بحران با رویکرد اجتماع محور نمونه موردی :یکی از اجتماعات محلی تهران "
منزوی مهشید، سلیمانی محمد و دیگران، 1389" آسیب پذیری بافتهای فرسوده بخش مرکزی شهر تهران در برابر زلزله (مورد منطقه 12) "پژوهشهای جغرافیای انسانی شماره 73 پاییز 1389
مرادقلی سکینه، 1392 "برنامه ریزی راهبردی و نقش آن در بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده شهری (نمونه موردی :شهر زابل) ، پایان نامه، گروه مهندسی دانشگاه آراد واحد زابل، خرداد 1392
محمد زکی داود، " ارزیابی تاب آوری اقتصادی و نهادی جوامع شهری در برابر سوانح طبیعی مطالعات موردی زلزله‌های محله شهر تهران –ری، مرکز همایش‌های اداره راه استان تهران، بهمن 1394
مجرد کاهانی مسعود، نمازی ایران و دیگران، 2015 "تاب آوری و انعطاف پذیری شهرها در برابر بلایای طبیعی ایران "، سومین کنگره مهندسی عمران، معماری و مدیریت توسعه 2015
محمدی اکبر، آشوری کسری و دیگران، 1395 " تبیین و ارزیابی مولفه‌های تاب آوری نهادی و اجتماعی در سکونتگاههای خودانگیخته شهری (مطالعه موردی : ناحیه منفصل شهری نایسر شهر سنندج) "
ملک حسینی عباس، تیموری پرویز و دیگران، 1392 "مطالعات پایه وضع موجود و مدیریت بحران شهر بروجرد با تاکید بر زلزله"
مکی منوچهر، لطفی بوربور میلاد و دیگران " نقش مدیریت شهری در برخورد با بحران "دومین همایش ملی پژوهشهای کاربردی در جغرافیا و گردشگری
نیکخواه فرخانی زهرا، طاهری علی " نقش مدیریت شهری در تحقق شهر تاب آور " هفتمین کنفرانس ملی برنامه ریزی و مدیریت شهری آبان 1394
نگارش حسین، نوروزی رباب و دیگران ”ارزیابی ریسک‌های بالقوه ناشی از زلزله در بافتهای فرسوده مطالعه موردی :محله سنگلج ”
نیکمرد نمین سارا، برک پور ناصر و دیگران، 1393 "کاهش خطرات زلزله با تاکید بر عوامل اجتماعی با رویکرد تاب آوری (نمونه موردی : منطقه 22 تهران) "، مدیریت شهری شماره 37، زمستان 1393
وزیر پور، شب بو و دیگران " توانمند سازی شهروندان و رابطه آن با افزایش تاب آوری شهری و مشارکت عمومی در مدیریت بحران زلزله در تهران " پنجمین کنفرانس بین المللی مدیریت جامع بحرانهای طبیعی
Anna Wikstrom, The challenge of changes :planning for social urban resilience
A Resilience Engineering –Related approach applying a taxonomy analysis to a survey examining the prevention of risks, ministry of social affairsand health ,Department for occupational safety and hezlth ,p.o. box 33,sf-00023 government,hesinki ,finland
Building up resilience in cities world wide –Rotterdam as participant in the 100 resilient cities program marjolein spans ,bas waterhout
Disaster resilience as complex problem: why lienearity is not applicable for long-term recovery, Deborah blackman, hitomi nakanishi, Angela M.benson, technologyical forecasting & social change. 121(2017) 89-98
Davis, I., Izadkhah, Y., Building resilient urban communities. Article from OHI, 31, 1,
From planning to Resilience :the role (and value) of the emergency plan M.cramen penades ,ana g nunez ,jose h.canos ,technological forecasting &social change.121(201) 17-30
2- Jha, K., Miner, W. Geddes, S., Building urban resilience: Principles, Tools, and Practice‚ the World Bank ‚ pp: 155, 2012.
Resilience and sustainability in the face of disasters,environmental innovation and societal transportations 1(2011) 96-100,Adam Rose
Social resilience to enviromental risks: A mechanism of vulunerability transfer? ,k. sapountzaki ,management of environmental quality : an international journal
Social –Ecological resilience to coastal disasters ,W.Neil Adger ,et al,Terry p.hughes ,corl folk ,Stephen R.carpenter ,JohN Rockstrom
The resilience of entrepreneurial ecosystems Philip T.Roundy ,Beverly K.Brokman,Journal of business venturing in sights &(2017) 99-104
Urban resilience and urban sustainability :what we know and what don’t know, xiaoling zhang ,huan li , cities 72(2018) 141-148
_||_