مروری بر شاخص‌ها و مولفه‌های کیفیت زندگی شهری(مورد مطالعه شهر همدان)

الموضوعات : مطالعات مدیریت شهری

اسداله نقدی ¹ , حیدر بابایی ²

1 - دانشیار
2 - دانشجو

تاريخ الإرسال : 18 الخميس , ذو الحجة, 1436 تاريخ التأكيد : 10 الأحد , صفر, 1437 تاريخ الإصدار : 10 الأحد , صفر, 1437

الکلمات المفتاحية: واژگان کلیدی: کیفیت زندگی, بعد عینی, بعد ذهنی, برنامه­ریزی شهری, توسعه,

ملخص المقالة :

چکیده مقدمه و هدف پژوهش: مفهوم محوری در مطالعات مرتبط با کیفیت زندگی شهری سنجش میزان و کیفیت تحقق نیازهای مادی و معنوی شهروندان در دو بعد شاخص‌های ذهنی (کیفی) و عینی (کمی) در زمینه‌های مختلف (اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی) است. مطالعات در این خصوص از 1930 مورد توجه متخصصان مسائل شهری قرار گرفت. این موضوع ابتدا در کشورهای توسعه یافته و سپس جوامع در حال توسعه بسط پیدا کرد. هدف اصلی این مقاله بررسی ابعاد، عناصر و مدل‌های مختلف سنجش و هم‌چنین مقایسه‌ شاخص‌های عینی و ذهنی در یکی از مراکز استان در غرب ایران و شهر همدان است. با توجه به سابقه دیرینه شهری همدان و گزینش این شهر بعنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران،این شهر بعنوان جغرافیای تحقیق انتخاب شده است. روش پژوهش: روش این مقاله پیمایشی بوده است و نتایج نشانگر اهمیت توجه به هر دو بعد ذهنی و عینی کیفیت زندگی در برنامه‌ریزی شهری است. جامعه آماری خانوارهای ساکن در شهر همدان می‌باشند که در این میان 380 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شدند. برای جمع‌آوری اطلاعات ابتدا شهر همدان به صورت خوشه‌ای به محلات نسبتا هم‌گون تقسیم، و سپس در مرحله بعد پس از تعیین خوشه‌ها و بلوک‌ها با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی، نمونه نهایی برگزیده شد. سپس محلات از بین خوشه‌های چهار‌گانه انتخاب شدند. یافته‌ها و نتیجه گیری: بر خلاف انتظار اولیه نتایج نشانگر عدم رابطه معناداری بین شاخص های عینی و ذهنی کیفیت زندگی در مناطق مختلف شهر با میزان رضایت‌مندی می باشد. هم چنین بعد ذهنی بر دیگر ابعاد کیفیت زندگی ارجحیت دارد.

المصادر:

آسایش، حسین. (1380). سنجش کیفیت زندگی در یکصد شهر بزرگ جهان، فصل­نامه مدیریت شهری، سال دوم، شماره هشتم، 105-94.

اسمیت، دیوید (1381). رفاه انسانی و عدالت اجتماعی، ترجمه حسین حاتمی­نژاد و حکمت شاهی اردبیلی، نشریه اطلاعات سیاسی- اقتصادی، سال هفدهم، شماره­های 186 و 185، 173-160.

باسخا، مهدی، عاقلی کهنه شهری، لطفعلی و مسائلی، ارشک (1388). رتبه­بندی شاخص کیفیت زندگی در استان­های کشور، فصل­نامه رفاه اجتماعی، سال نهم، شماره 37، 112-95.

باری، نورمن (1380). رفاه اجتماعی، ترجمه سید اکبر میرحسینی و سید مرتضی نوربخش، چاپ اول، انتشارات سمت.

چاران دوب، شیاما (1377). نوسازی و توسعه، ترجمه مرتضی قره­باغیان و مصطفی ضرغامی، چاپ اول، انتشارات موسسه خدمات فرهنگی رسا.

خادم­الحسینی، احمد و منصوریان، حسین و ستاری، محمدحسین (1389). سنجش کیفیت ذهنی زندگی در نواحی شهری، مطالعه موردی: شهر نورآباد استان لرستان، فصل­نامه جغرافیا و مطالعات محیطی، سال اول، شماره سوم،60-45.

ربانی خوراسگانی، علی و کیان­پور، مسعود (1386). مدل پیشنهادی برای سنجش کیفیت زندگی، مطالعه موردی: شهر اصفهان، مسایل اجتماعی ایران، سال پانزدهم، شماره 59-58، 108-67.‌

رضوانی، محمدرضا، متکان، علی اکبر، منصوریان، حسین و ستاری، محمدحسین. (1388). توسعه و سنجش شاخص­های کیفیت زندگی شهری، مطالعه موردی: شهر نورآباد، استان لرستان، مطالعات و پژوهش­های شهری و منطقه­ای سال اول، شماره دوم، 110-87.

سیف الدینی، فرانک. (1381). فرهنگ واژگان برنامه‌ریزی شهری و منطقه­ای، چاپ دوم، دانشگاه شیراز.

عظیمی، آزاده. (1389). ‌ابعاد و شاخص­های کیفیت زندگی شهری، ماهنامه اطلاع رسانی، آموزشی و پژوهشی، شماره 55، 8-4.

علی­اکبری، اسماعیل و امینی، مهدی. (1389). کیفیت زندگی شهری در ایران: 1385-1365، فصل­نامه رفاه اجتماعی، سال دهم، شماره 36، 148-121.

فاضلی، محمد. (1389)، ارزیابی تاثیرات اجتماعی، چاپ اول، انتشارات جامعه­شناسان.

فرجی ملایی، امین، رهنمایی، تقی و فرهودی، رحمت‌اله (1389). تحلیل شاخص های کیفیت زندگی شهری و برنامه ریزی برای بهبود آن، مورد شهر بابلسر، پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

فرجی ملایی، امین (1389). رویکردهای کیفیت زندگی، نشریه شوراها، سال پنجم، شماره 55، 15-9.

فلاحی یارولی، اسدعلی (1389). بررسی سنجش کیفیت زندگی در مناطق روستایی، مطالعه موردی: بخش کاکاوند شهرستان دلفان، پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته جغرافیا و برنامه­ریزی روستایی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران.

قالیباف، محمد باقر، روستایی، مجتبی، رمضان­زاده لسبویی، مهدی و طاهری، محمدرضا (1390). ارزیابی کیفیت زندگی شهری؛ مطالعه موردی: محله یافت­آباد، فصل­نامه علمی پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال نهم، شماره 31، 53-33.

کوکبی، افشیین، پورجعفر، محمدرضا و تقوایی، علی اکبر (1384). برنامه­ریزی به منظور ارتقا کیفیت زندگی شهری در مرکز شهر؛ مورد مطالعه: پهنه مرکزی شهر خرم­آباد، پایان­نامه کارشناسی ارشد در رشته‌شهرسازی، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس.

کوکبی، افشین، پورجعفر، محمدرضا و تقوایی، علی اکبر (1384). برنامه­ریزی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری، تعاریف و شاخص‌ها، جستارهای شهرسازی، سال چهارم، شماره 12، 12-6.

کوکبی، افشین (1386). معیارهای ارزیابی کیفیت زندگی شهری در مراکز شهری، نشریه هویت شهر، سال اول، شماره اول، 86-75.

غفاری، غلام­رضا و امیدی، رضا (1388). کیفیت زندگی؛ شاخص توسعه توسعه اجتماعی، تهران: نشر شیرازه.

لطفی، صدیقه (1388). مفهوم کیفیت زندگی شهری: تعاریفف ابعاد و سنجش آن در برنامه­ریزی شهری، فصل­نامه جغرافیای انسانی، سال اول، شماره چهارم،80-65.

مهدی­زاده، جواد (1382). برنامه­ریزی راهبردی توسعه شهری؛ تجربیات اخیر جهانی و جایگاه آن در ایران، چاپ دوم، شرکت طرح و نشر پیام سیما.

وظیفه­دوست، حسین و امینی، مهدی (1388). بررسی میزان اهمیت شاخص­های کیفیت زندگی شهری: ازدیدگاه مدیران و متخصصان مدیریت شهری، فصل­نامه مطالعات مدیریت شهری، سال اول، شماره سوم، 18-1.

Lee, Y.-J., (2008), Subjective quality oflife measurement in Taipei, Building andEnvironment, 43(7), 1205-1215.

Malkina-Pykh, Irina G. and Pykh, Yuri A. (2007), “Quality of life indicatorsat different scales: theoretical background”. Ecological Indicators. No. 228, 854-862.

Marans, Robert W. (2003), “Understanding environmental quality throughquality of life studies: the 2001 DAS

andits use of subjective andobjective indicators”. Landscape and Urban Planning. No. 65(1-2), 73-83.

Massam, B.H. (2002),"Quality of life: Public planning and private living". Progress in Planning, 58, 141–227.

McCrea, R., Shyy, T.-K. and Stimson, R., (2006), What is the Strength of the Link Between Objective and Subjective Indicators of Urban Quality of Life?, Applied Research in Quality of Life, 1(1), 79-96.

Mitchell, G., Namdeo, A., Kay, D., (2001), A new disease-burden method for estimatingthe impactof outdoor air quality on human health,. Science of the Total Environment, 246, 153–164.

Naude´,W., Rossouw, S., Krugell, W.,(2009), The non-monetary quality of city life in South Africa, Habitat international, 33(4), 319-326.

Pacione, M., 2003, Urban environmental qualityand human wellbeing- a social geographical perspective, Landscape and Urban Planning, NO. 65(1-2), 19-30.

Santos, L. and Martins, I., (2007), Monitoring Urban Quality of Life: The Porto experience, Social Indicators Research, 80(2), 411-425.

Schyns, Peggy and Jeroen Boelhouwer (2004), Measuring Quality Of Life in Amsredam from the viewpoint of participation, The Amsterdam bureau for Research an statistics/ Social and Cultural Planning Office.

Tuan Seik, f. (2000): Subjective assessment of urban quality of life in Singapore, Habitat International, 24(1), 31-49.

Ulengin,Burc, Fusun Ulengin & Umit Guvenc (2001): A multidimensional approach to urban quality of life: The case of Istanbul, European Journal of Operation Reasrch, 130(2), 361-274.

Van Kamp I, Leidelmeijer K, Marsmana G, de Hollander AEM, ( 2003), Urban environmental quality and human well-being towards a conceptual framework anddemarcation of concepts; a literature study. Landscape and Urban Planning;65,5-18.

World Health Organization (WHO). WHOQOL: annotated bibliography(October 1999 version). Geneva: WH; 1999.