تحلیلی بر مبانی نظری اخلاق در نهج‌البلاغه به عنوان مؤلفه‌ای مؤثر بر فرهنگ ملی

الموضوعات : مدیریت فرهنگی

رضا جعفری ¹

1 - عضوهیأت علمی دانشگاه افسری امام علی (ع).

تاريخ الإرسال : 09 الأحد , رجب, 1442 تاريخ التأكيد : 11 الجمعة , رمضان, 1442 تاريخ الإصدار : 13 الجمعة , ذو الحجة, 1442

الکلمات المفتاحية: نهج‌البلاغه, امام علی(ع), اخلاق, فرهنگ ملی, مبانی نظری,

ملخص المقالة :

مقدمه و هدف پژوهش: دین و به طور خاص، اسلامیت یکی از سه عنصر اصلی فرهنگ ملی ایران است و اخلاق هم یکی از ارکان چهارگانه اسلام به شمار می‌رود که تقیّد یا عدم تقیّد ملی نسبت به اخلاق اسلامی، تأثیر قابل توجهی بر فرهنگ ملی ما دارد. تاکنون درباره اخلاق مطالعات گوناگونی به عمل آمده و نهج‌البلاغه نیز به عنوان یکی از منابع مورد وثوق همۀ فِرَق اسلامی که زمینه‌های اخلاقی در آن موج می‌زند، بارها موردتوجه اندیشمندان اخلاق‌پژوه در حوزه اخلاق عملی بوده است؛ لکن از موضوع‌های مغفول در این میان،مبانی نظری اخلاق در نهج‌البلاغه و میزان تأثیر آن بر فرهنگ ملی کشور بوده است. لذا هدف اصلی تحقیق حاضر، تحلیل مبانی نظری اخلاق در نهج‌البلاغه، به عنوان یک مؤلفۀ تأثیرگذار بر فرهنگ ملی است. روش پژوهش: رویکرد کلی مطالعه، کیفی از نوع تحلیل مضمون و روش گردآوری اطلاعات، کتابخآن‌های بوده است. یافته‌ها: مبانی نظری اخلاق در نهج‌البلاغه، بر اعتقاد به خداوند و حکیمانه بودن نظام تشریعی او، یقین به معاد و ثواب و عقاب اعمال، توجه به دنیا به عنوان وسیله‌ای برای ساختن آخرتی سعادتمند نه به عنوان غرض غایی و توجه به کرامت ذاتی انسان و دوری از هرچیزی که این کرامت ذاتی را مخدوش نماید، استوار است که توجه به این مبانی، در ساختن جامعه‌ای عاری از رذایل اخلاقی و در نتیجه، ارتقای فرهنگ ملی تأثیرگذاراست. نتیجه‌گیری: دو نتیجه کلی بر این تحقیق مترتب بوده است: نخست این‌که، مبانی بنیادین اخلاق نظری نهج‌البلاغه که بر دیگر شاخه‌های اخلاقی سایه افکنده، چهار مبنای اساسیخدا، انسان، دنیا و آخرت است که امام علی (ع) با توجه دادن انسان به این مبانی با دو رویکرد ایجابی و سلبی، اخلاقیات عملی را تبیین می‌کند و نتیجة دوّم، آن است که پایبندی مردم به این مبانی، چهره فرهنگ ملی را اسلامی‌تر نموده و اسلامیت فرهنگی را به طور چشم‌گیری در جامعه نمایان و از پناه بردن به الگوهای اخلاقی فرهنگ غرب و فرهنگ‌های التقاطی می‌رهاند.

المصادر:

قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند (1373). دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید بن هبه الله (1378). شرح نهج‌البلاغه، تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم، مصر: دارالاحیاء الکتب العربیه.

ابن منظور، محمدابن‌مکرم (1405 ق). لسان‌العرب، نشر ادب الحوزه، قم.

استراوس و کربین (1394). أَنسِلم و جولیت. مبانی پژوهش کیفی، ترجمه: ابراهیم افشار، نشر نی، چاپ چهارم.

اسمیت، آنتوتی، دی، ناسیونالیسم (1383). نظریه، ایدئولوژی، تاریخ، ترجمه: منصور احمدی، تهران، مؤسسه مطالعات علمی.

انیس، ابراهیم و دیگران (1416 ق). معجم الوسیط، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، چاپ پنجم.

جزایری، محمدرضا (1380). پایان‌نامه کارشناسی ارشد «مبانی اخلاق نظری از دیدگاه ابن مسکویه»، دانشگاه قم.

جمعی از نویسندگان (1386). فلسفه‌ی اخلاق، نشر معارف، قم، چاپ دوم.

حافظ‌نیا، محمدرضا (1389). مقدمه‌ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: سمت. چاپ هفدهم.

رشاد، علی‌اکبر (1390). مقاله فلسفه فرهنگ، نشریه راهبرد فرهنگ، شماره۱۲و۱۳.

رضا، محمد، الامام علی بن ابیطالب (کرّم الله وجهه) رابع الخلفاء الراشدین، منشورات دارالحکم، دمشق، بی‌تا.

شهیدی، سیدجعفر (1374). ترجمۀ نهج‌البلاغه، انتشارات علمی فرهنگی، تهران، چاپ هشتم.

صبحى صالح، نهج‌البلاغه (نسخۀ مصحَّح)، مؤسسه دارالهجرۀ، قم، بی‌تا.

طباطبایی، سیدمحمدحسین (1389). المیزان فی علوم القرآن، ترجمۀ سید محمدباقر موسوی همدانی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ بیست و نهم.

فؤاد عبدالباقی، محمد (1374). المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، انتشارات اسلامی، تهران، چاپ دوم.

فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی (1379). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، انتشارات فقیه، تهران، چاپ پنجم.

قربی، سیدمحمدجواد و حیدری، منصور (۱۳۹۵). مقاله پژوهشی «مولفه‌های قدرت نرم ایران در سند مولفه‌های هویت ملی ایرانیان (مطالعه ارزش‌های فرهنگی)»، شماره ۱۵.

قمی، عباس (1372). منتهی‌الآمال، انتشارات هجرت، قم.

گرایی، عباس و حسین‌زاده یزدی، محمد (1395). نقد و بررسی مبانی اخلاق لیبرالیسم، نشریه معرفت اخلاقی، شماره ۲ (پیاپی ۲۰)، موجود در پورتال جامع علوم انسانی.

گودرزی، حسین (1384). گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران، تهران، موسسه مطالعات ملی.

مِسکَویه، ابوعلی( 1375). کیمیای سعادت (ترجمه طهاره‌الاعراق)، ترجمۀ میزاابوطالب زنجانی، تصحیح ابوالقاسم امامی، نشر نقطه، تهران.

مصباح یزدی، محمد تقی (1384). بررسی و نقد مکاتب اخلاقی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم.

مطهری، مرتضی (1375). خدمات متقابل اسلام و ایران، نشر صدرا، تهران.

میرمحمدی، داود (1383). گفتارهایی درباره هویت ملی در ایران، تهران: موسسه مطالعات ملی.

ویلیامز، برنارد (1383). فلسفه اخلاق، نشرمعارف، قم.

دانشنامه علوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تولید آبان ۱۳۸۸.