تحلیل کاربردهای معامله به‌قصد فرار از دین در فقه و حقوق موضوعه ایران

الموضوعات :

محمدجواد حیدریان دولت آبادی ¹ ( دانشجوی ارشد گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران )
رسول مظاهری کوهانستانی ² ( هیأت علمی گروه حقوق، دانشکده علوم اداری و اقتصاد، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران )

تاريخ الإرسال : 23 الخميس , شوال, 1389 تاريخ التأكيد : 23 الخميس , شوال, 1389 تاريخ الإصدار : 22 الجمعة , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: معامله به قصد فرار از دین, معامله فضولی, معامله باطل, اراده, فقه و حقوق, متعاملین,

ملخص المقالة :

معامله به‌قصد فرار از دین از فروع بحث کلی دوران امر میان اراده ظاهری و باطنی می‌باشد. برخلاف آن‌چه برخی تصور می‌کنند، در فقه اسلامی اراده از جایگاه بالایی برخوردار نیست. به همین دلیل فقیهان در فرایند شکل‌گیری معاملات و ایقاعات، نقش اراده متعاملین را بیش از هر چیز دیگر مورد توجه قرار داده‌اند و الفاظ و سایر وسایل اعلام اراده را به‌تنهایی و بدون کاشف بودن از اراده متعاملین به وجود آورنده هیچ‌گونه تعهدی ندانسته‌اند. از جمله مباحث مهمی که در مورد اراده می‌توان مطرح کرد بحث در مورد اراده ظاهری و باطنی در فقه و حقوق است. سؤال این است که عمل حقوقی موجودیت خویش را در مقام اثبات و در تنظیم روابط بین طرفین، از اراده ظاهری می‌گیرد یا از اراده باطنی؟ به‌عبارت‌ دیگر کدام چهره از اراده باید ملاک قرار گیرد؟ بر اساس این تحقیق، منظور از قصد و اراده در قاعده تبعیت عقد از قصد قصد و اراده باطنی است. لزوم تحقق قصد به‌عنوان رکن مقوم و ضروری معامله، امری اجتناب‌ناپذیر است. پس مقصود ما از تبعیت، صرفاً تبعیت ثبوتی معامله از قصد نیست، بلکه منظور این است که این تبعیت به‌صورت اثباتی است. این پژوهش نیز به شیوه مطالعه تطبیقی و کاربردی و رویکردی تحلیلی و توصیفی، به بررسی ابعاد موضوع می‌پردازد.

المصادر:

منابع

امامی، حسن، حقوق مدنی، ج1، تهران، انتشارات کتاب‌فروشی اسلامیه، 1377ش.

همو، حقوق مدنی، ج 1 و 4، چ9، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1366ش.

امیری قائم مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، ج 2، تهران، میزان، 1378ش.

انصاری، مرتضی، مکاسب، قم، دارالکتب، 1410ق.

بازگیر، یداله، قانون مدنی در آیینه آراء دیوان عالی کشور، تهران، فردوسی، 1382ش.

بجنوردی، محمدحسن، قواعد الفقهیه، ج 3، قم، الهادی، 1419ق.

بحرالعلوم، محمد، عیوب الاراده فی الشریعه الاسلامیه، بیروت، دارالزهراء، چ 2، 1984م.

بحرانی، یوسف، الحدائق الناضره فی الاحکام العتره الطاهره، ج 20، چ3، قم، النشر الاسلامی، 1415ق.

بیگدلی، عطاءالله، «حاکمیت اراده در فقه امامیه، نظام رومی- ژرمنی و حقوق ایران؛ درآمدی مبنایی- فلسفی»پژوهشنامه حقوق اسلامی، 1394ش.

بیگدلی، سعید، اعظم مالکی، «جایگاه اراده‌ی ظاهری و باطنی در فقه و حقوق موضوعه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 80، دوره 76، 1391ش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، تهران، گنج دانش، 1387ش.

همو، ترمینولوژی حقوق، تهران، گنج دانش، چ 6، 1372ش.

همو، دائرة المعارف حقوق مدنی و تجارت، ج1، 1338ش.

همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، ج2، چ4، گنج دانش، تهران، 1378ش.

حائری شاه باغ، علی، شرح قانون مدنی، ج1، چ4، تهران، گنج دانش، 1376ش.

درویش خادم، بهرام، «معامله به قصد فرار از دین»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 26، پاییز 1370 .

شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، تشکیل قراردادها و تعهدات، ج1، تهران، انتشارات مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1395ش.

قاسمی، محسن، شکل‌گرایی در حقوق مدنی، تهران، میزان، 1388ش.

قنواتی، جلیل، حسن وحدتی بشیری، ابراهیم عبدیپور، حقوق قراردادها در فقه امامیه، ج1، تهران، سمت، 1377ش.

کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، ج2، تهران، نشر نی، 1378ش.

همو، فلسفه حقوق، ج1، چ10، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1380ش.

همو، قواعد عمومی قراردادها، ج1 و2، چ8، شرکت سهامی انتشار، 1388ش.

کاسانی حنفی، ابی بکربن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، ج2، چ2، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1406ق.

کاشف الغطاء، تحریر المجله، المجمع العالمی للتقریب المذاهب الاسلامی، 1422ق.

نقیبی، سیدابوالقاسم، «نظرییات حاکمیت اراده ظاهری و باطنی در حقوق اسلام و ایران»، فلسفه تحلیلی، ش 1، 1384ش.