نسبت‌سنجی فقهی-حقوقی بخت‌آزمایی با قمار

الموضوعات :

میثم نظری علوم ¹ (دکترای تخصصی حقوق خصوصی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران)
محمدحسین اسفندیارپور ² (کارشناسی ارشد حقوق خصوصی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 17 الإثنين , رمضان, 1438 تاريخ التأكيد : 09 الإثنين , ربيع الأول, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1439

الکلمات المفتاحية: قمار, بخت‌آزمایی, لاتاری, مخاطره,

ملخص المقالة :

به رغم اتفاق نظر بر نامشروع بودن قمار در فقه و حقوق اسلامی، مفهوم، احکام و شرایط این اصطلاح در ادبیات حقوقی رایج مبهم و به تبع، تطبیق آن با نهادهای مشابه مانند بخت آزمایی دشوار است. این ابهام پیامدهای نامطلوبی دارد و اشخاص ممکن است در معاملات روزمره، عقودی را بکار بگیرند که با قمار قرابت زیادی دارند و در نتیجه عقد باطل باشد. در پژوهش حاضر ضمن تبیین اجمالی قمار، بخت‌آزمایی به عنوان یکی از مصادیق احتمالی قمار، مورد بررسی قرار گرفته و از تطبیق میان دو نهاد مذکور چنین اصطیاد می‌شود که غالب مصادیق بخت‌آزمایی، به دلیل اشتراک با عناصر قمار مانند وحود وثیقه و مخاطره، داخل در مفهوم قمار بوده و باطلند. با این حال این قاعده بدون تخصیص نبوده و مواردی چون بخت‌آزمایی در قالب قرض و بخت‌آزمایی در قالب وکالت با لحاظ ساختار و ماهیت متفاوت خویش از قاعده فوق مستثنا هستند.

المصادر:

منابع

امامی، سیدحسن، حقوق مدنی ، تهران، کتابفروشی اسلامیه، جلد دوم ، 1373ش.

البعلبکی، روحی، القاموس القانونی الثلاثی، الطعبه الاولی، لبنان، بیروت، المنشورات الحلبی الحقوقیه، 2002م.

همو، حقوق مدنى، 6 جلد، تهران، ایران، انتشارات اسلامیة، بی تا، جلد دوم.

آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ عربی-فارسی معاصر، تهران، نشر نی، 1386ش.

بجنوردى، سید محمد بن حسن موسوى، قواعد فقهیه، چاپ سوم‌، جلد اول، تهران، مؤسسه عروج، 1401ق.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مجموعه محشی قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، ۱۳۷۹ش.

همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ اول، ج 2و4، تهران، کتابخانه گنج دانش،  1378ش.

حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، تذکره الفقها(طبعه الحدیثه)، چاپ اول، جلد دهم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ‌1414ق.

حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌، چاپ دوم، جلد چهارم، قم، مؤسسه اسماعیلیان، ‌‌1408ق.

دزفولى، مرتضى بن محمد امین انصارى، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات( ط- الحدیثة)، چاپ اول‌، جلد اول، قم، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى،‌ ‌1415ق.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، چاپ اول، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، 1372ش.

سماحه، سهیل حسیب، قاموس مبَسَّط، تهران، سبزخامه، 1383ش.

صدر ره، شهید محمدباقر، ترجمه ع.اسپهبدی، جلد دوم، تهران، انتشارات برهان و موسسه انتشارات اسلامی، 1349ش.

طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی 6 و7، ج4، چاپ اول، پاییز، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1375ش.

عاملى، کرکى، محقق ثانى، على بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، جلد چهارم و هشتم، قم، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، ‌‌1414ق‌.

عبدالرحمان، محمود، معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهیة‌، جلد دوم و سوم، بی­جا، بی­تا.

عمید، حسن، فرهنگ عمید، چاپ اول، تهران، انتشارات اشجع، 1389ش.

فضل الله، محمد حسین، القرعه و الاستخاره، لبنان، بیروت، دارالملک، 1417ق.

قمّى، حسین کریمى، قواعد فقهى‌، چاپ اول، قم، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، ‌‌1420ق.

کاتوزیان، ناصر، عقود معین، تهران، ج2، چاپ دوم، تهران، انتشارات گنج دانش،  1368ش.

کرم، عبد الواحد، معجم المصطلحات القانونیه، الطبعه الاولی، لبنان، بیروت، مکتبة النهضعة العربیة،  1407ق.

محقق داماد، سید مصطفی، تحصیل نامشروع مال در حقوق اسلامی، چاپ اول، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1393ش.

مدنی، سید جلال الدین، حقوق مدنی، ج 5، پاییز تهران، انتشارات پایدار،  1386ش.

معلوف،لوئیس، المنجد، تهران، نشر سپاس، 1364ش.

معین، محمد، فرهنگ معین، چاپ ششم، تهران، چاپخانه سپهر، 1362ش.

مکارم شیرازى، ناصر، استفتائات جدید، چاپ دوم‌، جلد سوم، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، ‌‌1427ق.

منتظرى نجف‌آبادى، حسین على، رساله استفتائات‌، چاپ اول‌، جلد سوم، قم، بی­تا.

همو، دراسات فی المکاسب المحرمة‌، چاپ اول، جلد دوم، قم، نشر تفکر،‌ ‌1415ق.

موسوى خمینى، سید روح اللّه، المکاسب المحرمه، چاپ اول‌، جلد دوم، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، ‌1415ق.

همو، توضیح المسائل (محشّى)، چاپ هشتم، جلد دوم، قم-ایران، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1424ق.

همو، توضیح المسائل، چاپ اول، 1426ق.

موسوى خویى، سید ابوالقاسم، المکاسب(مصباح الفقاهه)، جلد اول، بی تا.

نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، چاپ هفتم، جلد ‌22، بیروت، لبنان‌، دار إحیاء التراث العربی، ‌‌1404ق‌.

نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام‌، چاپ اول، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1417ق.

Oxford Dictionary of Law, 5^th, UK, Oxford University Press, 2003.

David M. Walker, The Oxford Companion to Law, New York, Oxford University Press, 1980.

Henry Campbell Black, M. A., Black’s Law Dictionary, 6th Edition, United States of America, West Publishing Co., 1992.

Hornby, Albert Sydney, Oxford Advance Learner’s Dictionary of Current English, 7th Edition, UK, Oxford University Press, 2005.

Larousse de Poche, Dictionnaire des noms communs, des noms Propres, Precis de grammaire. Paris, Larousse, 1995.

Rey, Alain, Le Robert micro Poche: dictionnaire d'apprentissage de la langue Francaise, Paris, Dictionnaires Le Robert, 1988.

Summers, Della, Longman Dictionary of Contemporary English, New York, Longman, 2008.