بررسی تلفیق و تیسیر در اجتهاد
الموضوعات :عبدالوهاب سلیمی پور 1 , محمد عادل ضیائی 2 , ناصر مریوانی 3
1 - دانشجوی دکتری فقه شافعی، واحد علوم و تحقیقات ، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: تلفیق, تیسیر, فتوی, عُسر و حرج, مشقت,
ملخص المقالة :
در یک تعریف، تلفیق آمیخته‌ای از آرای مجتهدان است که مطابق نظر هیچ کدام از آنان نباشد. این کار، چه بسا به هدف تسهیل در انجام تکالیف دینی انجام می‌گیرد و از این حیث؛ تیسیر به عنوان یک مبنا در شریعت اسلامی و تحت قواعدی چون رفع حرج و قاعده یُسر اشتراکاتی دارد. امّا از طرف دیگر گاه ممکن است تلفیق به هدف رفع تکلیف از مکلف انجام شده یا عملاً به این امر منجر شود.برخی از فقیهان و اصولیان معتقدند که تلفیق فتوی در حالت ضرورت، به سبب گشایش و رفع حرجی که برای مکلف دارد جایز است. برخی دیگر دایره استفاده از تلفیق را وسیع‌تر دانسته و استفاده از آن را به هنگام حاجت ـ ونه ضرورت ـ هم جایز دانسته‌اند. مستند این حکم هم تیسیر و رفع مشقتی است که در مورد مکلف وجود دارد. به نظر می‌رسد تلفیق و تیسیر رابطه عموم و خصوص من‌وجه دارند زیرا هر تلفیقی لزوماً تیسیر نیست و هر تیسیری لزوماً تلفیق نیست، گرچه در مقام عمل و به ویژه در فتاوی معاصر اکثر تلفیق ها متضمن تیسیر است.
1-قرآن کریم
2-ابن الأثیر، مجدالدین محمد جزری، جامع الأصول فی احادیث الرسول، مکتبة دار البیان، ریاض، چاپ اول، 1392ق.
3-ابن عابدین، محمدامین، حاشیه ردّالمحتار علی الدرالمختار، بیروت دارالفکر، 1399ق.
4-ابن عبدالبر، ابو عمر یوسف، جامع بیان العلم و فضله، بیروت، دارالفکر، بیتا.
5- ابن فارس، ابی الحسین احمد، معجم مقاییس اللغة، بیروت، دارالجیل، 1392ق.
6-ابن‌قیم، محمد بن ابی بکر بن ایوب، اعلام الموقعین، ریاض، دار‌ابن الجوزی،1423ق.
7-ابن‌منظور، جمال‌الدین محمدبن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دار صادر،1414ق.
8-ابن‌‌مکّی(ابن‌ملاّ فرّوخ)، محمد‌بن‌عبدالعظیم، القول السدید فی بعض مسائل الاجتهاد و التقلید، کویت، دارالدعوة، 1988م.
9-ابن‌نجار، تقی‌الدین ابوالبقا فتوحی، شرح الکوکب المنیر، مطبعة‌السنة المحمدیة، بیتا.
10-ابوزید، ابوبکر، المدخل المفصل إلى فقه الإمام احمد، دارالعاصمة، ریاض، 1417ق.
11- اردبیلى، احمد بن محمد، زبدة البیان فى براهین احکام القرآن، بیتا.
12-امیر‌پاشاه، محمد امین، تیسیر التحریر علی کتاب التحریر، بیروت، دارالفکر، 1417ق.
13-اَلباﻧﻲ، ﻣﺤﻤﺪ ﺳﻌﻴﺪ، ﻋﻤﺪة ﺍﻟﺘﺤﻘﻴﻖ ﻓﻲ ﺍﻟﺘﻘﻠﻴﺪ ﻭﺍﻟﺘﻠﻔﻴﻖ، ﺩﻣﺸﻖ، دار القادری، 1418ق.
14-بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، کتاب الایمان، بیروت، دار الجیل،1330ق.
15-بغوى،حسین‌بن‌مسعود، شرح السنة، المکتب الاسلامی، بیروت، چاپ‌دوم، 1403ق.
16-حفناوی، محمد ابراهیم، تبصیرالنجباء بحقیقة الاجتهاد و التقلید و التلفیق و الافتاء، قاهرة، دارالحدیث، 1415ق.
17-حلوانی، احمد بن اسماعیل، الوسم فی الوشم، ریاض، مطبعة نرجس، ١٤٢٦ق.
18-دسوقی، محمد بن عرفة، حاشیة على الشرح الکبیر، داراحیا الکتب العربیة، بیروت، بیتا.
19- دویش، محمدبن عبدالرزاق بن احمد، التلفیق و موقفُ الاصولیین منه، وزارة الاوقاف و الشؤون الاسلامیة الکویتیة، با همکاری مجلة الوعی الاسلامی الکویتیة، چاپ‌اول، 1434ق.
20- زبیدی، محمد مرتضی حسینی، تاج العروس من جواهر القاموس، مطبعة حکومة الکویت، 1385ق.
21-زحیلی، وهبة‌مصطفی، الرخص الشرعیة احکامها و ضوابطها، دمشق، دارالخیر، 1413ق.
22-همو، ضوابط الشرعیة لأخذ بالایسر، بیروت، دارالهجرة، چاپ اول، 1398ق.
23-زرکشی، محمدبن بهادر، البحرالمحیط فی اصول الفقه، کویت، دار الصفوة، 1413ق.
24-زمخشری، محمودبن عمر، اساس البلاغة، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1419ق.
25- سبکی، تاج‌الدین عبدالوهاب، الاشباه و النظائر، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1411ق.
26-سعیدی، عبد الله بن محمد، التلفیق و حکمه فی الفقه الإسلامی، ریاض، دانشگاه ملک سعود، بیتا.
27-سفّارینی، محمد بن احمد، التحقیق فی بطلان التلفیق، ریاض، دار الصمیعی، 1418ق.
28-سهالوی اللکنوی، محمد بن نظام الدین، فواتح الرحموت، بیروت، دارالکتب العلمیة، 1423ق.
29-شاطبی، ابواسحاق ابراهیم، الموافقات فی اصول الشریعة، سعودی، دار‌بن عفان،1417ق.
30-شفشاونی، عبدالقادر بن عبدالکریم، سعد الشموس و الأقمار، مصر، مطبعة‌المصریة، ١٣٠٤ق.
31-شوکانی، محمد بن علی، ارشاد الفحول، بیروت، دار الکتاب العربی، 1419ق.
32-صغیر، فالح بن محمد، الیسر و السماحة فی الاسلام، وزارة الاوقاف السعودیة، ریاض،2010م.
33- عبدالباقی، محمد فواد، اللؤلؤ والمرجان، احادیث مشترک بخاری و مسلم، ترجمه: ابوبکر حسن زاده، تهران، نشر احسان، چاپ پنجم، 1391ش.
34-عتیبی، غازی بن مرشد بن خلف، التلفیق بین المذاهب الفقهیة، سعودی، دانشگاه ام القری، بیتا.
35-عطار، شیخ حسن، حاشیه العطار علی شرح المحلی ، بیروت، دارالکتب العلمیة، 2011م.
36- علیش، محمد بن احمد، فتح العلی المالک فی الفتوی علی مذهب الامام مالک، بیروت، دارالمعرفة، بیتا.
37-عنزی، سعد، التلفیق فی الفتوی، دانشگاه کویت، ﻣﺠﻠﺔﺍﻟﺸﺮﻳﻌﺔ وﺍﻟﺪراسات الاﺳﻼمیه، شماره38، 1420ق، ص 271-270.
38- فاضل لنکرانی، محمدجواد، قاعده لاحرج، قم، نشر مرکز ائمه اطهار، بیتا.
39-قرافی، شرح تنقیح الفصول فی اختصار المحصول، قاهرة، دارالفکر، چاپ اول، 1393ق.
40- متقى الهندی، علامة علاالدین علی، کنز العمال فی سنن الاقوال والافعال، موسسة الرسالة، بیروت، 1409ق.
41-محلّی، شمس الدین، محمدبن احمد، شرح المحلّی علی جمع الجوامع و علیه حاشیة البنانی، بیروت، دارالفکر، بیتا.
42- مرداوی، ابوالحسن علی بن سلیمان، الانصاف فی معرفة الراجح من الخلاف، بیروت، داراحیاء‌التراث‌العربی، بیتا.
43-منظمة المؤتمر الاسلامی، مجله مجمع فقه اسلامی، جده، بی تا.
44-میمان، ناصر بن عبد‌الله، التلفیق فی الاجتهاد والتقلید، ریاض، مجلة العدل، 1433ق.
45-نابلسی، عبدالغنی، خلاصة التحقیق فی بیان حکم التقلید والتلفیق، استانبول، مکتبة حقیقة، 1432ق.
46-نووی، ابوزکریا محی‌الدین، روضة الطالبین و عمدة المفتین، بیروت، المکتب الاسلامی، بیتا.
47- همو، الفتاوی، دارالفکر، بیروت، چاپ‌اول، 1419ق.
48-همو، المجموع شرح المهذب، بیروت، دارالفکر، بیتا.
49-هنیه، مازن اسماعیل، التلفیق وتتبع الرخص، دانشگاه اردن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 1412ق.
_||_