مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و الزامات سیاستگذاری رسانه ای (مطالعه موردی: خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا)
الموضوعات :
محمد علیزاده نظری
1
(دانشگاه سوره-دانشکده فرهنگ و ارتباطات-گروه رسانه و تبلیغ-رشته مدیریت رسانه)
حسین بصیریان جهرمی
2
(پژوهشگر مرکز مطالعات و افکار سنجی سازمان صدا و سیما)
الکلمات المفتاحية: رویکرد مقابلهای, تاکتیک عملیات روانی, رسانه, الزامات سیاستگذاری, تفرقه مذهبی,
ملخص المقالة :
تحقیق حاضر با هدف مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و الزامات سیاستگذاری رسانهای با مراجعه به صفحات خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا انجام گرفت که برای این منظور تاکتیک عملیات روانی در قالب 6 مولفه ترساندن و تهدید کردن، تحقیر، یأس و ناامیدی، جوسازی، استهزاء و پراکندهگویی و شایعه با مراجعه به صفحات خبرگزاریهای ذکر شده مورد بررسی قرار گرفت. روش پژوهش: روش پژوهش، روش تحلیل محتوای کیفی نشانهشناسی تصویر خواهد بود. واحد مشاهده، صفحات خبرگزاریهای ذکر شده و واحد تحلیل عناصر بصری موجود در این خبرگزاریها در بازده زمانی سه ماهه اول سال 1398(اول فروردین تا آخر خرداد) میباشد. یافتهها: نتایج نشان داد تمام تاکتیکهای عملیات روانی در صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا قابل مشاهده بودند ولی در این میان تفاوت فاحشی داشتند به گونهای که میزان مقابله صفحات خبرگزاریها به مولفهی پراکندهگویی و شایعه نسبت به سایر تاکتیکها بیشتر بوده در حالی که کمترین مقابله با تاکتیک یاس و ناامیدی بوده است. نتیجهگیری: به نظر میرسد خبرگزاریهای ذکر شده الزامات سیاستگذاریشان بیشتر در زمینه مقابله یا پراکندهگویی و شایعه بوده است. و توجه کمتری به مقابله با سایر تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی داشتهاند. برنامهریزان و متولیان امر میتوانند با استفاده از سیاستگذاریهای رسانهای سعی در حل ایجاد تفرقه مذهبی بین مردم نمایند تا آنان نیز نسبت به جنبهها و تاکتیکهای مختلف عملیات روانی اگاه بوده و در صورت ایجاد تفرقه قبل از هر چیز خود نیز با آن مقابله نمایند.
_||_
مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و الزامات سیاستگذاری رسانهای
(مطالعه موردی: خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا)
Coping with the tactics of psychological operations to create religious divisions and the requirements of media policy
(Case study: Taqrib News Agency, Tasnim and IQNA)
چکیده
مقدمه: تحقیق حاضر با هدف مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و الزامات سیاستگذاری رسانهای با مراجعه به صفحات خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا انجام گرفت که برای این منظور تاکتیک عملیات روانی در قالب 6 مولفه ترساندن و تهدید کردن، تحقیر، یأس و ناامیدی، جوسازی، استهزاء و پراکندهگویی و شایعه با مراجعه به صفحات خبرگزاریهای ذکر شده مورد بررسی قرار گرفت.
روش پژوهش: روش پژوهش، روش تحلیل محتوای کیفی نشانهشناسی تصویر خواهد بود. واحد مشاهده، صفحات خبرگزاریهای ذکر شده و واحد تحلیل عناصر بصری موجود در این خبرگزاریها در بازده زمانی سه ماهه اول سال 1398(اول فروردین تا آخر خرداد) میباشد.
یافتهها: نتایج نشان داد تمام تاکتیکهای عملیات روانی در صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا قابل مشاهده بودند ولی در این میان تفاوت فاحشی داشتند به گونهای که میزان مقابله صفحات خبرگزاریها به مولفهی پراکندهگویی و شایعه نسبت به سایر تاکتیکها بیشتر بوده در حالی که کمترین مقابله با تاکتیک یاس و ناامیدی بوده است.
نتیجهگیری: به نظر میرسد خبرگزاریهای ذکر شده الزامات سیاستگذاریشان بیشتر در زمینه مقابله یا پراکندهگویی و شایعه بوده است. و توجه کمتری به مقابله با سایر تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی داشتهاند. برنامهریزان و متولیان امر میتوانند با استفاده از سیاستگذاریهای رسانهای سعی در حل ایجاد تفرقه مذهبی بین مردم نمایند تا آنان نیز نسبت به جنبهها و تاکتیکهای مختلف عملیات روانی اگاه بوده و در صورت ایجاد تفرقه قبل از هر چیز خود نیز با آن مقابله نمایند.
کلید واژهها: تفرقه مذهبی، الزامات سیاستگذاری، رسانه، تاکتیک عملیات روانی، رویکرد مقابلهای.
مقدمه
شرایط پیچیده و مشکلات فراوان جهانی که در آن قرار داریم، بیش از هر زمان دیگری ما را به دستیابی به امنیت و آرامش پایدار نیازمند ساخته است. افراطیگری و خشونت برخاسته از تحجر و قشرینگری بخصوص در برخی از فرقهها و گروههای جهان اسلام، دستیابی به رشد و توسعه را در ایران و دیگر کشورهای درگیر این منازعات، دشوار کرده است. آرمان وحدت اسلامی که مورد توصیههای اکید قرآن کریم قرار دارد، پیاپی خدشهدار شده و مؤلفههای در تضاد با آن رو به تقویت نهاده است. در این میان، گروهها و فرقههای یاد شده که در میان جوامع شیعیان و اهل تسنن فعالیت دارند، استفاده فراوانی از رسانه بردهاند و آن را به ابزاری مؤثر برای تضعیف انسجام و وحدت میان امت اسلامی تبدیل کردهاند. امروزه در رسانهها، بیش از آنکه هویت واقعی اسلام و آموزههای آن معرفی شود، تصویری جعلی و آمیخته به زشتترین خشونتها و افراطیگریها با تكيه بر نقاط واقعی و غیرواقعی تفاوتها یا اختلافها بازنمایی میشود(روشندلاربطانی و همکاران، 1396: 22).
تشدید اختلافات قومی و مذهبی از راهکارهای اصلی برای عملیات روانی(جنگ نرم) است. به‌طوری که در تحقق جنگ نرم بحث تشدید اختلافات قومی و مذهبی همیشه در رئوس اجرای برنامهها بوده است. در همین زمینه تقویت فرقههای ضاله نیز مورد توجه خاص طراحان جنگ روانی بوده است. تقویت وهابیون و همچنین حمایت‌های جدی از بهاییان در ایران از جمله این برنامهها است. حتی ساختن مراجع قلابی و علمایی التقاطی از دیگر روش‌هاست. رسانهها باید محوریت گفتمان ملی و دینی را در تمامی تولیدات فرهنگی و هنری مد نظر قرار دهند(بهرامپور، 1395: 36).
در این میان تعدادی از رسانهها باید در زمینه تقریب پیوندهای حرفهای، تحکیم همکاری و ارتقای عملکرد خود در شکل و محتوا؛ همچنین به منظور انجام رسالت خود در ترویج آیین اسلام ناب محمدی «ص» و تعمیق برادری اسلامی و تربیت نسلی آگاه و آرمان خواه و برای تحقق مأموریت رادیوها و تلویزیونها به سیاستگذاری جهت مقابله با تاکتیکهای روانی ایجاد تفرقه مذهبی گام بردارند. و در این زمینه اهدافی را دنبال نمایند. از جمله این اهداف، همکاری و هماهنگی میان رسانهها و موسسههای خدمات رسانهای اسلامی در زمینههای حرفهای، فنی و خبری، امور مربوط به برنامهها، منابع انسانی، مبادله تولیدات و تجربیات، آموزش بر مبنای روحیه برادری و همبستگی و همچنین ایفای نقش در تحقق نظام جهانی عادلانه ارتباطات است که حقوق وجودی همه فرهنگها و پیشرفت آنها را ضامن میشود(اسلامی، 1393: 135).
محقق بر این باور است که باتوجه به رسالت و ماموریت رسانهها و وضعیت نابسامان رسانههای اسلامی که منادی وحدت و انسجام در شرایط خطیر و سرنوشتساز منطقه و جهاناند لازم است وضعیت موجود مورد تحلیل قرار گیرد، نقاط قوت و ضعف این رسانهها و فرصتها و تهدیدها بررسی شود و راهکارهای چگونگی بازسازی همگرایی میان این رسانهها و نقش آنان در مقابله با تاکتیکهای عملیات روانی تفرقه مذهبی بیان شود. قابل ذکر است که محقق در بررسیهای اولیه، موضوع مشابه و یا بررسیای که در ارتباط با تحقیق حاضر باشد را مشاهده و یا یافت نکرد. لذا به نظر میرسد این تحقیق در نوع خود یک نوع نوآوری موضوعی را دارد. پژوهش حاضر به دنبال پاسخ به این سوال است که آیا سیاستگذاری رسانهای در زمینه مقابله با تاکتیکهای مختلف عملیات روانی تفرقه مذهبی الزامی است یا نه؟ در صورتی که الزامی است این سیاستها در چه زمینه و مواردی میتواند باشد؟
چه بسیار اتفاقهایی که عملیات روانی، مسیر تاریخ را تغییر داده است. عملیات روانی، سناریو برنامهریزی شده برای تغییر افکار و اعمال مخاطبان و در نهایت کنترل اعمال آنهاست. اجرا و انجام موفق سناریو عملیات روانی، مستلزم شناخت مخاطبان، شگردها و روشها و ابزارها برای متقاعد و تأثیر گذاشتن بر آنها است. متخصص عملیات روانی علاوه بر شناخت فرهنگ، شرایط اجتماعی، سیاسی مخاطبان باید بر روشها و تکنیک نیز معرفت داشته باشد(بختایی و همکاران، 1396: 4). تاثیر شگرف و بیواسطه آن که در قالب سناریو و تکنیک در راستای کسب اهداف مجری عملیات روانی است، نشانگر اهمیت شناخت و بررسی آن است.
انسان از بدو ورود به دنیا برای غلبه و تحمیل مقاصد خویش بر دشمن، از ابزارهای فیزیکی و روانی استفاده میکند. امروزه با توجه به انقلاب اطلاعاتی-ارتباطاتی، عملیات روانی، به عنوان پررنگترین عامل تأثیرگذار در افکار و تمایلات بشری نقش آفرینی میکند. چنان که کسی از خود بپرسد که افکار من از کجا آمده؟ مؤثرترین عامل در شکل گیری آن چیست؟ والا اگر در محیط رسانهای دیگری میزیستم باز همین گونه میاندیشیدم؟ با قدری تأمل متوجه خواهد شد که «در حقیقت، این وسایل ارتباط جمعی هستند که بهگونه ای رو به کنایه به ما تحمیل میکنند که به چه بیندیشیم، چگونه بیندیشیم و چه، چگونه و چرا احساس میکنیم»( نیل پستمن، 1395: 15). و به طور ویژه عملیات روانی، به عنوان پررنگترین نقش در این جریان «تسخیر قلب و روان و ذهن را در پی خواهد داشت و خود، موضوعات طراحی شده برای انتقال ویژگیها و اطلاعات خاصی برای مخاطبان است که از این طریق می تواند احساسات و انگیزههای آنها و نهایتاً رفتار سازمانها و گروهها و افراد را تحت تأثیر قرار دهد(ذوالفقاری،1396: 18). اما آنچه که تحقیق حاضر را از تحقیقات گذشته متمایز میکند این مورد میباشد که به دنبال نقش مثبت رسانه در جهت جلوگیری از عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی خواهد بود.
نتایج تحقیق حاضر میتواند بصورت مستقیم و غیرمستقیم برای آحاد افراد جامعه سودمند باشد. به این صورت که برنامهریزان و متولیان امر میتوانند با استفاده از سیاستگذاریهای رسانهای سعی در حل ایجاد تفرقه مذهبی بین مردم نمایند تا آنان نیز نسبت به جنبهها و تاکتیکهای مختلف عملیات روانی اگاه بوده و در صورت ایجاد تفرقه قبل از هر چیز خود نیز با آن مقابله نمایند. و این امر بصورت غیرمستقیم برای کسانی که در حال حاضر در بین دو راهی تفرقه مذهبی قرار دارند، مفید خواهد بود. به عبارت دیگر، سعی در نشان دادن اهمیت الزامات سیاستگذاری رسانهای جهت مقابله با تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی خواهیم بود.
بر این اساس، پژوهش حاضر به دنبال بررسی سیاستگذاری خبرگذاری تقریب، تسنیم و ایکنا در زمینه مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی خواهیم بود و اینکه از میان خبرگزاریهای ذکر شده، کدام در زمینه مقابله با ایجاد تفرقه مذهبی گام برداشتهاند؟ و در نهایت اینکه کدام یک از خبرگزاریها بیشتر به این امر توجه داشته است؟
جدول 1- مروري بر مطالعات انجام گرفته
پژوهشگر (سال) | نام پژوهش | نتایج پژوهش |
افتخاری(1396) | الگو مدرن عملیات روانی آمریکا علیه ایران چیست؟ | روش های آمریکا بر ضد ایران« دروغ پردازی، شرطی سازی، کلی بافی فریبنده، نام گذاری معکوس، تعمیم افراطی، برچسب زدن، استهزا و مسخره کردن و سرانجام تضعیف روحیه یأس و ناامیدی» |
رضاباقی زاده(1395) | بررسی گفتمان اسلام ستیزی و ایران هراسی در مطبوعات و رسانه های برجسته غرب | تحلیل مصادیق عملیات روانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران« نقض حقوق بشر، برنامه هسته ای نظامی، حمایت از تروریسم، ادعای دخالت ایران در امور داخلی دیگر کشورها» |
پارسا (1394) | عملیات روانی جنگ نرم در عصر اطلاعات | بیش از دو دهه است که رسانهها علاوه بر ماموریتهای پیشین خود در عرصه نظامی، به شدت وارد عرصه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شدهاند و به مثابه سلاحی راهبردی به خدمت اهداف دولتهای برخوردار از این فناوری به ویژه کشورهای نظام سلطه درآمدهاند. در این حال، تهدید هویت ملی، مذهبی، فرهنگی و خانوادگی از مباحث مهم مطرح در عرصه برنامههای رسانهها است. |
شمولی و همکاران (1394) | بصیرت گرایی و بصیرت افزایی، راهبردی اساسی در مقابله باجنگ نرم | بصیرت افزایی درجامعه برای مقابله با جنگ نرم دشمن از جمله راهبردی است که میتواند نقشۀ راه تمام عوام و خواص باشد؛ زیرا در این عرصه برای فایق آمدن برجنگ نرم و توجه به لایه های جنگ نرم دشمن چون جریحه دارنمودن احساسات، عواطف، هنجارها، ارزشها و باورهای مهم جامعه است که از طریق مدیریت برادراکات، احساسات و باور سازی در مقابل باورسوزی دشمن از الزامات و کار ویژه بصیرت است |
الیاسی(1394) | چگونگی بهرهبرداری عملیات روانی رسانه ای برای کنترل اذهان | در این نوشتار راه و روش عملیات روانی، داده های اصلی موردنیاز برای تحلیل مخاطبان آماج و بینش لازم در فرایند غربالگری اطلاعات برای بهره گیری از آن در جنگ روانی رسانه ای بررسی می شود |
با توجه به پژوهشهای صورت گرفته در راستای پژوهش حاضر میتوان اینگونه بیان نمود که در تمامی پژوهشها، موضوع حول محور جنگ نرم و نقش رسانهها بوده است و تمامی تحقیقات گذشته نقش منفی برای رسانهها قایل بودند در حالی که پژوهش حاضر به دنبال الزامات سیاستگذاری میباشد که رسانهها در جهت مقابله با عملیات روانی تفرقه مذهبی میتوانند داشته باشند. در این پژوهش باتوجه به موضوع تحقیق، تئوریهای مختلفی را بعنوان چارچوب نظری تحقیق مورد استفاده قرار دادهایم که در ادامه هر کدام از آنها بصورت مختصر در جدول زیر ارائه شده است.
عملیات روانی، بهعنوان علمی میان رشتهای، پدیدارهای اجتماعی را از منظر علوم روانشناسی، علوم اجتماعی، علوم ارتباطات، علوم سیاسی و ژئوپلیتیک رسانه، مورد پژوهش و بررسی قرار میدهد(جنیدی، 1397: 9). اصطلاح عملیات روانی یکی از مفاهیم متداول در مکاتبات و مذاکرات استراتژیستها، نظریهپردازها و کارشناسان علوم سیاسی است. علیرغم گستردگی این مفهوم و وسعت بهرهبرادری که از عملیات روانی میشود. اتفاقنظری پیرامون مفهوم آن وجود ندارد تا حدی که پندار افراد، گروهها و دولتهای مختلف از مفهوم عملیات روانی بسیار متفاوت است. تفاوتها و تشابه تعاریف از سه منظر « هدف، ابزار و مخاطب» قابل بررسی است:
از حیث هدف:
از این نظر تمامی تعاریف دارای دیدگاه مشترکی هستند. آنها هدف خود را تأثیرگذاری بر عقاید، نگرشها، احساسات و عواطف و رفتارها به منظور نیل مخاطبان به هدف مجری عملیات روانی بیان میکنند. برای مثال عاصف در این زمینه معتقد است: «اقدامات سیاسی، نظامی و ایدئولوژیک که برای ایجاد احساسات، نگرشها یا رفتار مطلوب در گروههای دوست، دشمن، بیطرف و مخالف بهمنظور تأمین مقاصد ملی، طراحی و اجرا میشود»(عاصف، 1395: 56).
از حیث ابزار:
از این دیدگاه تعاریفی به چند بخش قابل تقسیماند: گروهی که ابزار را صرفاً تبلیغی و نه نظامی، اقتصادی و سیاسی میدانند. گروهی دیگر، تعاریف را مجموعهای از اقدامات تبلیغاتی و نظامی و سیاسی و اقتصادی میدانند. برای نمونه می توان به تعریف ذیل اشاره نمود: «استفاده اصولی از تبلیغات و فعالیتهای ارتباطی توسط یک دولت یا مجموعهای از دولتها، به منظور تأثیرگذاری بر نظرات، احساسات، موضعگیریها و رفتار گروههای دوست، دشمن و یا بی طرف، در راستای تحقق سیاست های دولت یا دولت های مزبور و اهداف آنها. تعریف مزبور از سوی وزارت دفاع آمر کیا در دهه 1950 ارائه شده است(سوری، 1395: 74). به نظر میرسد این تعریف، عملیات روانی را صرفاً به تبلیغات رسانهای محدود کرده است. هیئت علمی دفاعی آمریکا در گزارشی عملیات روانی نظامی را اینگونه تعریف میکند: برنامههایی که نگرشها، عقاید و احساسات دولتها، سازمانها، گروهها و افراد هدف را تهییج یا تقویت میکنند تا رفتاری ایجاد کنند که از اهداف سیاست ملی آمریکا و مقاصد فرمانده صحنه جنگ در سطوح استراتژیکی، عملیاتی و تاکتیکی حمایت کند(تانوس، 1394: 74). بر این اساس ارتباط رسانه، سیاستمداران و نظامیان برای اثربخشی عملیات روانی الزامی است.
از حیث مخاطب
مخاطبان در تعاریف محدوده پوشش متفاوتی را دارا میباشند. بعضی مخاطب عملیات روانی را منحصراً دشمن خارجی میدانند و بعضی دیگر، دوست و بیطرف را نیز مخاطب عملیات میدانند. حال به بررسی این سه منظر در تعاریف عمده متفکران پرداخته میشود.
جدول 2- چارچوب نظری تحقیق
متفکران | تعاریف | عناصر تعریف | ||
هدف | ابزار | مخاطب | ||
استونرساندس | استفاده طراحی شده ملت از تبلیغات و فعالیتها به جای جنگ و انتقال عقاید و اطلاعاتی که برای تحت تأثیر قرار دادن نظرها، نگرشها، احساسات و رفتار گروههای خارجی در نظر گرفته شدهاند، به شکلی که از تحقیق اهداف ملی حمایت کند. | تحت تأثیر قرار دادن نظرها، نگرشها، احساسات و رفتار | استفاده طراحی شده از تبلیغات و فعالیت ها | گروههای خارجی |
گری2 | عملیات روانی، عملیاتی است که برای انتقال اطلاعات ونشانه های گزیده شده، با هدف تأثیرگذاری بر هیجان ها، انگیزهها، استدلال عینی مخاطبان خارجی، رفتار دولت های بیگانه، سازمان ها، گروه ها و یکیک افراد، طرح ریزی شود. | تأثیرگذاری بر هیجانها، انگیزه ها، استدلال عینی | انتقال اطلاعات و نشانه های گزیده شده | مخاطبان خارجی، رفتار دولت های بیگانه، سازمان ها، گروه ها و یک یک افراد |
باون3 | فعالیتهایی از پیش مشخص شده برای انتقال اطلاعات معین به مخاطبین، با هدف تأثیرگذاری بر احساسات، انگیزهها، اهداف و نیز تأثیر بر دولت ها، سازمان ها، گروهها و افراد خارجی تعریف میکند. | تأثیرگذاری بر احساسات، انگیزه ها، اهداف انتقال اطلاعات معین | انتقال اطلاعات معین | سازمان ها، گروهها و افراد خارجی |
روش پژوهش
در این پژوهش از روش نشانهشناسی4 تصویر استفاده شده است. با نگاه کلی به روشهای مطالعه تصاویر درمییابیم که نشانهشناسی غالبترین الگوی روششناسی مطالعات تصویر در نظر گرفته شده است(راودراد، 1388: 51). در مقاله حاضر با روش کیفی نشانهشناسی سیاستگذاری رسانهها در خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا از لحاظ مقابله با تاکتیکهای عملیات روانی تفرقه مذهبی دنبال شده است. واحد مشاهده، صفحات خبرگزاریهای ذکر شده و واحد تحلیل عناصر بصری موجود در این خبرگزاریها در بازده زمانی سه ماهه اول سال 1398(اول فروردین تا آخر خرداد) میباشد. محقق با انتخاب خود و بصورت هدفمند به بررسی خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا پرداخته است چون باتوجه به اینکه شناخت قبلی نسبت به خبرگزاریهای مختلف داشته است، این چنین احساس میشد که این خبرگزاریهای نام برده، بیشتر به مقابله با تاکتیکهای عملیات روانی تفرقه مذهبی پرداختهاند. لذا ابتدا این سه خبرگزاری انتخاب شدند و در مرحله بعد به بررسی محتواهای هر یک از خبرگزاریهای بصورت تصادفی پرداخته شده تا از جانبداری محقق جلوگیری شود.
یافتهها
این فصل، عهده دار پاسخ به سؤالات تحقیق مطالعۀ حاضر است. پاسخ به سؤالات در چارچوب دادههای توصیفی برگرفته از صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا انجام میپذیرد. این دادهها با استفاده از روشهای آمار توصیفی نظیر فراوانی و درصدگیری مورد تجزیه و تحلیل قرار میگیرند.
اولین سؤال تحقیقی مطالعۀ حاضر این است که آیا خبرگزاری تقریب در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی نقش داشته است؟ جدول شماره 3، نتایج مربوط به سوال اول را نشان میدهد.
جدول 3- فراوانی و درصد توزیع نقش خبرگزاری تقریب در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی
مؤلّفههای تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی | فراوانی | درصد٪ |
ترساندن و تهدید کردن تحقیر یاس و ناامیدی جوسازی استهزاء پراکندهگویی و شایعه مجموع مولفههای مشاهده شده | 37 19 7 29 17 49 158 | 41/23 02/12 43/4 35/18 75/10 01/31 100 |
نتایج جدول شماره 3 نشان میدهد در صفحات خبرگزاری تقریب، مجموعاً 158 مورد به مؤلّفههای تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی پرداخته شده است که از این تعداد، بیشترین مورد به تاکتیک پراکندهگویی و شایعه با 49 مورد(31 %) و کمترین تعداد با 7 مورد(43/4 %) به تاکتیک یاس و ناامیدی پرداختهاند.
دومین سؤال تحقیقی مطالعۀ حاضر این است که آیا خبرگزاری تسنیم در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی نقش داشته است؟ جدول شماره 4، نتایج مربوط به سوال دوم را نشان میدهد.
جدول 4- فراوانی و درصد توزیع نقش خبرگزاری تسنیم در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی
مؤلّفههای تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی | فراوانی | درصد٪ |
ترساندن و تهدید کردن تحقیر یاس و ناامیدی جوسازی استهزاء پراکندهگویی و شایعه مجموع مولفههای مشاهده شده | 22 25 28 31 29 53 188 | 70/11 29/13 89/14 48/16 42/15 19/28 100 |
نتایج جدول شماره 4 نشان میدهد در صفحات خبرگزاری تسنیم، مجموعاً 188 مورد به مؤلّفههای تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی پرداخته شده است که از این تعداد، بیشترین مورد به تاکتیک پراکندهگویی و شایعه با 53 مورد(19/28 %) و کمترین تعداد با 22 مورد(70/11 %) به تاکتیک ترساندن و تهدیدکردن پرداختهاند.
سومین سؤال تحقیقی مطالعۀ حاضر این است که آیا خبرگزاری ایکنا در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی نقش داشته است؟ جدول شماره 5، نتایج مربوط به سوال سوم را نشان میدهد.
جدول 5- فراوانی و درصد توزیع نقش خبرگزاری ایکنا در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی
مؤلّفههای تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی | فراوانی | درصد٪ |
ترساندن و تهدید کردن تحقیر یاس و ناامیدی جوسازی استهزاء پراکندهگویی و شایعه مجموع مولفههای مشاهده شده | 33 24 18 36 26 47 184 | 93/17 04/13 78/9 56/19 13/14 54/25 100 |
نتایج جدول شماره 5 نشان میدهد در صفحات خبرگزاری ایکنا، مجموعاً 184 مورد به مؤلّفههای تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی پرداخته شده است که از این تعداد، بیشترین مورد به تاکتیک پراکندهگویی و شایعه با 47 مورد(54/25 %) و کمترین تعداد با 18 مورد(78/9 %) به تاکتیک یاس و ناامیدی پرداختهاند.
اولویتبندی خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی به چه شکلی است؟ نتایج سوال کلی فوق در جدول شماره 6 ارائه شده است.
جدول 6- فراوانی و درصد توزیع اولویتبندی خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا در زمینه سیاستگذاری رسانهای مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی
خبرگزاریها | فراوانی | مجموع توجه به هر یک از مولفهها% |
تقریب تسنیم ایکنا مجموع مولفههای مشاهده شده | 158 188 184 530 | 81/29 47/35 71/34 100 |
نتایج جدول شماره 6، نشان میدهد که صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا جمعاً در 530 مورد به تاکتیکهای عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی، پرداخته شده است که از این تعداد خبرگزاری تسنیم با 188 مورد، ایکنا با 184 مورد و تقریب با 158 مورد به ترتیب بیشترین توجه را به تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی داشتهاند.
جدول7- فراوانی و درصد توزیع تاکتیکهای مختلف عملیاتی روانی ایجاد تفرقه مذهبی در صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا به تفکیک عملیات
ایکنا | تسنیم | تقریب | مؤلّفههای تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی |
| |||
درصد٪ | فراوانی | درصد% | فراوانی | درصد٪ | فراوانی | ||
8/35 - | 33 92 | 9/23 | 22 | 2/40 | 37 | ترساندن و تهدید کردن | |
- | 92 | - | 92 | جمع این مولفه | |||
2/35 - | 24 68 | 7/36 | 25 | 9/27 | 19 | تحقیر | |
- | 68 | - | 68 | جمع این مولفه | |||
9/33 - | 18 53 | 8/52 | 28 | 2/13 | 7 | یاس و ناامیدی | |
- | 53 | - | 53 | جمع این مولفه | |||
5/37 - | 36 96 | 2/32 | 31 | 2/30 | 29 | جوسازی | |
- | 96 | - | 96 | جمع این مولفه | |||
1/36 - | 26 72 | 2/40 - | 29 72 | 6/23 - | 17 72 | استهزاء | |
جمع این مولفه | |||||||
5/31 - | 47 149 | 5/35 | 53 149 | 8/32 | 49 149 | پراکندهگویی و شایعه | |
جمع این مولفه | |||||||
7/34 | 184 | 4/35 | 188 | 8/29 | 158 | جمع توجه خبرگزاریها
| |
نتایج جدول فوق نشان میدهد، خبرگزاریها 92 مورد به مولفهی ترساندن و تهدیدکردن پرداختهاند. که در این بین به این مولفه، خبرگزاری تقریب 37 مورد، ایکنا 33 مورد و تسنیم 22 مورد اشاره نمودهاند. همچنین خبرگزاریها 68 مورد به مولفه تحقیر پرداختهاند که بیشترین توجه به این مولفه را خبرگزاری تسنیم با 25 مورد داشته است. مولفهی یاس و ناامیدی نیز در 53 مورد توسط خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا اشاره شده است که خبرگزاری تسنیم با 28 مورد بالاترین توجه و خبرگزاری تقریب با تنها 7 مورد کمترین توجه را داشتهاند. با بررسی جدول شماره 7 میتوان گفت که خبرگزاریها 96 مورد به مولفهی جوسازی پرداختهاند که بیشترین توجه از سوی خبرگزاری ایکنا با 36 مورد و کمترین توجه از سوی خبرگزاری تقریب با 29 مورد بوده است. خبرگزاری ایکنا در 26 مورد به مولفهی استهزاء پرداخته است و خبرگزاری تقریب با 17 مورد کمترین توجه را داشته است. و در نهایت خبرگزاری تسنیم در 53 مورد، خبرگزاری تقریب با 49 مورد و خبرگزاری ایکنا در 47 مورد به مولفهی پراکندهگویی و شایعه اشاره نمودهاند.
در بین تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی، بیشترین توجه به پراکندهگویی و شایعه و کمترین توجه به یاس و ناامیدی شده است. لذا به نظر میرسد خبرگزاریهای ذکر شده الزامات سیاستگذاریشان بیشتر در زمینه مقابله یا پراکندهگویی و شایعه بوده است. در ادامه به مقایسه میانگین میزان برخورداری خبرگزاریهای تقریب، ایکنا و تسنیم از تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی با استفاده از آزمون تیتک نمونهای تک متغیره استفاده گردید.
جدول8- مقايسه ميانگين نمره ميزان برخورداری خبرگزاریهای تقریب، ایکنا و تسنیم از تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و يا نمره ملاك (3)
خبرگزاری |
(میانگین مورد انتظار) | S | T (میانگین مشاهده شده) | سطح معناداری |
تقریب | 88/3 | 654/0 | 48/7 | 000/0 |
تسنیم | 77/3 | 67/0 | 415/6 | 006/0 |
ایکنا | 94/2 | 82/0 | 44/3 | 003/0 |
با توجه به اينكه t مشاهده شده از مقدار بحراني جدول شماره 8 در سطح خطاي 1 درصد بزرگتر مي‌باشد، بنابراين میزان برخورداری خبرگزاریهای تقریب، ایکنا و تسنیم از تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی بيش از سطح متوسط بوده است. به عبارت دیگر، سطح معناداری کمتر از 05/0 بوده که میتوان گفت؛ این رابطه معنادار و نتایج تحقیق قابلیت تعمیم به جامعه آماری را دارد. یعنی اینکه به احتمال زیاد در سایر خبرگزاریهای دیگر نیز تاکتیکهای مختلف عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی مورد استفاده قرار گرفته است.
بحث و نتیجهگیری
تحقیق حاضر با هدف مقابله با تاکتیک عملیات روانی ایجاد تفرقه مذهبی و الزامات سیاستگذاری رسانهای با مراجعه به صفحات خبرگزاری تقریب، تسنیم و ایکنا انجام گرفت که برای این منظور تاکتیک عملیات روانی در قالب 6 مولفه ترساندن و تهدید کردن، تحقیر، یأس و ناامیدی، جوسازی، استهزاء و پراکندهگویی و شایعه از طریق روش تحلیل محتوای کیفی با مراجعه به صفحات خبرگزاریهای ذکر شده مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد تمام تاکتیکهای عملیات روانی در صفحات خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا قابل مشاهده بودند ولی در این میان تفاوت فاحشی داشتند به گونهای که میزان مقابله صفحات خبرگزاریها به مولفهی پراکندهگویی و شایعه نسبت به سایر تاکتیکها بیشتر بوده در حالی که کمترین مقابله با تاکتیک یاس و ناامیدی بوده است. لذا به نظر میرسد خبرگزاریهای ذکر شده الزامات سیاستگذاریشان بیشتر در زمینه مقابله یا پراکندهگویی و شایعه بوده است. تحقیق افتخاری(1396) نشان داده است که دروغپردازی، شرطیسازی، کلیبافی فریبنده، نامگذاری معکوس، تعمیم افراطی، برچسب زدن، استهزاء و مسخره کردن و سرانجام تضعیف روحیه یأس و ناامیدی روشهایی بسیاری در زمینه ایجاد تفرقه مذهبی محسوب میشوند. همچنین تحقیقات رضاباقی زاده(1395)، پارسا (1394)، شمولی و همکاران (1394) و الیاسی(1394) همگی بر مقابله با تاکتیکهای عملیات روانی در ایجاد تفرقه مذهبی تاکید دارند. لذا به نظر میرسد که خبرگزاریهای تقریب، تسنیم و ایکنا باید سیاستگذاری بیشتری در این زمینه داشته باشند و ضرورت میطلبد که برای مقابله با ایجاد تفرقه مذهبی اقدامات سیاستگذارانه موثرتر و مفیدتری باتوجه به ساختار و بافت جامعه داشته باشند. برنامهریزان و متولیان امر میتوانند با استفاده از سیاستگذاریهای رسانهای سعی در حل ایجاد تفرقه مذهبی بین مردم نمایند تا آنان نیز نسبت به جنبهها و تاکتیکهای مختلف عملیات روانی اگاه بوده و در صورت ایجاد تفرقه قبل از هر چیز خود نیز با آن مقابله نمایند. چون امروزه بسیاری از رسانهها، بیش از آنکه هویت واقعی اسلام و آموزههای آن را معرفی کنند، تصویری جعلی و آمیخته به زشتترین خشونتها و افراطیگریها با تكيه بر نقاط واقعی و غیرواقعی تفاوتها یا اختلافها را بازنمایی مینمایند. بنابراین با استفاده از تریبون رسانه و خبرگزاریها میتوان نقش مقابلهای را با ارائه سیاستگذاریهایی انجام داد. صاحبنظران مختلفی چون استونرساندس، گری و باون نیز بر این عقیده هستند عملیات روانی فعالیتهایی از پیش مشخص شده برای انتقال اطلاعات معین به مخاطبین، با هدف تأثیرگذاری بر احساسات، انگیزهها، اهداف و نیز تأثیر بر دولتها، سازمان ها، گروهها و افراد خارجی هستند.
فهرست منابع
استونرساندرس، فرانسیس. (1392)، جنگ سرد فرهنگی، ترجمه بنیاد فرهنگی و هنری غربشناسی، تهران: بنیاد فرهنگی و هنری غربشناسی.
اسلامی، روحالله. (1393)، تکنولوژی اطلاعات و سیاست به مثابه متون متحول برای سیاست گذاری، فصلنامه سیاستهای راهبردی و کلان، سال دوم، شماره ششم، تابستان، صفحات 156-129.
افتخاری، اصغر. (1396)، الگوی مدرن عملیات روانی آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، فصلنامه مجلس و راهبرد، 21(78).
بختایی، امیر و گلچین فر. (1396)، چگونه مخاطبان تبلیغ خود را انتخاب کنیم، سایت اینترنتی چهارراه تبلیغات.
بهرام پور، شعبانعلی. (۱۳95). ضرورت تجدیدنظر در سیاستگذاری رسانه ای و مطبوعاتی. فصلنامه رسانه، ۱۵ (۲).
پارسا، کیانه. (1394)، عملیات روانی جنگ نرم در عصر اطلاعات، کنفرانس بینالمللی مدیریت و اقتصاد در قرن 21، اسفندماه.
پستمن، نیل. (1395)، زندگی در عیش، مردن در خوشی، ترجمه صادق طباطبایی، تهران: انتشارات روزنامه اطلاعات.
تانوس. ام، استفان. (1394)، تدوین استراتژی روانی با تقویت عامل اطلاعاتی قدرت ملی، ترجمه عبدالمجید حیدری، فصلنامه عملیات روانی، 3(9).
جمشیدی، حسین. (1397)، بررسی نقش عملیات روانی در فعالیتهای اطلاعاتی، کنفرانس بینالمللی مدیریت و اقتصاد درقرن 21، اسفندماه.
جنیدی، رضا. (1397)، تکنیکهای عملیات روانی و شیوه مقابله، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.
داقرتی، ویلیام (1392)، جنگ روانی، حسین حسینی، تهران، دانشگاه امام حسین (علیه السلام).
ذوالفقاری، مهدی. (1396)، اصول و مبانی عملیات روانی، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
رضاباقی زاده، بهنام. (1395)، عملیات روانی با تأکید بر اسلام ستیزی و ایران هراسی در رسانههای برجسته غرب، فصلنامه عملیات روانی.
روشندلاربطانی، طاهر. (1394)، سیاستگذاری رسانهای، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
روشندلاربطانی، طاهر؛ مقیمی، سید محمد؛ بشیر، حسن؛ ظریفیان یگانه، محمد حسین. (1396)، طراحی مدل سیاستگذاری رسانهای اتحادیه رادیو و تلویزیونهای اسلامی مبتنی بر رویکرد همگرایی محتوایی، فصلنامه پژوهشهای ارتباطی، سال بیست و چهارم، شماره2(پیاپی)، تابستان، صفحات 30-9.
سوری، جواد. (1395)، نقش فناوری های نوین ارتباطی در عملیات روانی، فصلنامه عملیات روانی،1(3).
شمولی، همتاله؛ رشید حفظ آباد، موسی؛ یعقوبی، حسین. (1394)، بصریتگرایی و بصیرتافزایی؛ راهبردهای اساسی در مقابله با جنگ نرم. فصلنامه بصیرت و تربیت اسلامی. سال دوازدهم، شماره35، زمستان.
عابدی، اکبر (1392)، عملیات روانی از گذشته تاکنون، فصلنامه عملیات روانی، شماره3.
کیل بین، مایکل (1395)، ایالات متحده و عملیات روانی به مثابه دیپلماسی عمومی، مجید اعزازی، نشریه افق، سال ششم.
عاصف، رضا. (1395)، عملیات روانی. تهران: مرکز تألیف کتابهای درسی معاونت تربیت، آموزش و فرهنگی سپاه.
محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج: فرهنگ جامع فارسی، ذیل واژه، چاپ محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۳ ش.
نصر، صلاح (1396)، جنگ روانی، محمود حقیقت کاشانی، تهران: انتشارات سروش، چاپ اول.
الوالی، سید مهدی، شریف زادگان، فتاح. (۱۳97). فرایند خط مشی گذاری عمومی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
الیاسی، محمدحسین. (1394)، عملیات روانی رسانه ای برای کنترل اذهان، فصلنامه پژوهش های ارتباطی، 10(34).
Bowen,wyn(2012)The dimensions of asymmetrical Warfare, THE Changing face of military power, in US palgraveCnn(2015) 717 people dead: what caused the haji stampede? 26 september.
Brooks, S. (2016), Public Policy in Canada, Toronto: McClelland and Stewart.
gray,w(2010)Psyop operation in the 21st century,Us army War College(1996) Doctrine for joint psychological operation, jcs publication 53-3, Washington D.c:Us joint chiff of staff.
Hall, C. M. (2015), Tourism and Politics: Policy, Power and Place, London:Belhaven Press.
[1] - Frances Stonor Saunders
[2] -Gray
[3] -Bowen
[4] - semiotics
