ارائه راهکارهای اجرایی برای عوامل اعتمادساز در اخبار سیمای جمهوری اسلامی ایران از منظر استادان، مدیران و خبرنگاران رسانه

الموضوعات :

میثم نجاتی ¹ , سعید سرابی ² , پیمان باقرپور ³

1 - صدا و سیما
2 - هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما
3 - صدا و سیما

تاريخ الإرسال : 30 الأحد , محرم, 1441 تاريخ التأكيد : 14 الإثنين , ربيع الأول, 1441 تاريخ الإصدار : 25 الجمعة , ربيع الأول, 1441

الکلمات المفتاحية: صداوسیما, اخبار, مخاطب, اعتماد, راهکار,

ملخص المقالة :

هدف اصلی این پژوهش ارائه راهکارهای اجرایی به عوامل اعتماد ساز در اخبار سیما به منظور افزایش اعتماد مخاطبان است. برای این منظور پژوهشگران ضمن مطالعه حوزه‌های مرتبط به یک دیدگاه کلی نسبت به موضوع پژوهش دست یافتند. در ادامه برای پاسخ به سؤال اصلی پژوهش با 15 نفر از خبرگان حوزه خبر و رسانه مصاحبه به‌ صورت عمیق به عمل آمد که درنتیجه آن، 8 عامل اصلی اعتماد ساز شناسایی و در دو حوزه محتوایی- ساختاری و شکلی طبقه‌بندی شد. در حوزه محتوایی و ساختاری می‌توان به ‌سرعت، دقت، صحت، بی‌طرفی، جامعیت، توجه به نیاز مخاطب و مدیریت و مالکیت اشاره کرد که خود منجر به استخراج 43 راهکار اجرایی شد .ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی، استفاده از جامعه شناسان مطرح در اتاق فکر رسانه ملی، نقد درونی از خود، پرداخت به حقیقت به‌جای واقعیت، کاهش خطوط قرمز سازمان و نیازسنجی مخاطب بر اساس ارزش‌های خبری اشاره کرد. در حوزه عوامل شکلی نیز 12 راهکار اجرایی حاصل شد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به استفاده از گوینده‌های شبکه‌های استانی به‌صورت متناوب دراخباربخش‌های خبری سراسری، تقلیدی عمل نکردن، استفاده از نیروهای خلاق و نوآور، باز بودن فضای خلاقیت و نوآوری و آزادی گویندگان در ارتباطات غیرکلامی اشاره کرد.

نص كامل:



ارائه راهکارهای اجرایی برای عوامل اعتمادساز در اخبار سیمای جمهوری اسلامی ایران

از منظر استادان، مدیران و خبرنگاران رسانه

چکیده

هدف اصلی این پژوهش ارائه راهکارهای اجرایی به عوامل اعتماد ساز در اخبار سیما به منظور افزایش اعتماد مخاطبان است. برای این منظور پژوهشگران ضمن مطالعه حوزه‌های مرتبط به یک دیدگاه کلی نسبت به موضوع پژوهش دست یافتند. در ادامه برای پاسخ به سؤال اصلی پژوهش با 15 نفر از خبرگان حوزه خبر و رسانه مصاحبه به‌ صورت عمیق به عمل آمد که درنتیجه آن، 8 عامل اصلی اعتماد ساز شناسایی و در دو حوزه محتوایی- ساختاری و شکلی طبقه‌بندی شد. در حوزه محتوایی و ساختاری می‌توان به ‌سرعت، دقت، صحت، بی‌طرفی، جامعیت، توجه به نیاز مخاطب و مدیریت و مالکیت اشاره کرد که خود منجر به استخراج 43 راهکار اجرایی شد .ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی، استفاده از جامعه شناسان مطرح در اتاق فکر رسانه ملی، نقد درونی از خود، پرداخت به حقیقت به‌جای واقعیت، کاهش خطوط قرمز سازمان و نیازسنجی مخاطب بر اساس ارزش‌های خبری اشاره کرد. در حوزه عوامل شکلی نیز 12 راهکار اجرایی حاصل شد که ازجمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به استفاده از گوینده‌های شبکه‌های استانی به‌صورت متناوب دراخباربخش‌های خبری سراسری، تقلیدی عمل نکردن، استفاده از نیروهای خلاق و نوآور، باز بودن فضای خلاقیت و نوآوری  و آزادی گویندگان در ارتباطات غیرکلامی اشاره کرد.

کلیدواژگان: راهکار، اعتماد، مخاطب، اخبار، صداوسیما

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 . طرح مسئله

    اعتماد مخاطب مهمترین عنصر و شرط دوام و بقای یک رسانه است. امروزه مخاطبان را انبوهی از رسانه‌های جمعی احاطه کرده و پیشرفت تکنولوژیِ ارتباطی دسترسی شهروندان را به منابع متعدد و متنوع آسان کرده است. از طرفی این دسترسی و گستردگی پخش یک رسانه نمی‌تواند تضمین کننده اعتماد مخاطب باشد. لذا در چنین شرایطی تلاش برای جلب رضایت و اعتماد مخاطب تمهیدات خاص خود را می‌طلبد. اعتماد به رسانه به عنوان مهمترين منبع تامين كننده اطلاعات مورد نياز مردم، سرمايه اصلي رسانه هاست و اين اعتماد و مقبوليت مي­تواند بر گرايش­هاي مخاطبان به رسانه تاثيرگذار باشد. اعتماد مخاطبان به خبر متاثر از اعتماد مخاطبان به رسانه است و به تبع شيوه­هاي تقويت باور در مخاطبان اخبار، متاثر از همين امراست. يعني نمي­توان اعتماد به اخبار را جداي از اعتماد به رسانه مورد ارزيابي قرار داد. بنابراين نماد اعتماد به رسانه را بايد بر اساس افزايش اعتماد به خبر و برنامه هاي خبري ديد (فرهنگي و نعمتي, 1394, 147- 146).

    رسانه‌ها یکی از نهادهای نظام اجتماعی به طور عام و بخشی از نظام سیاسی هر کشوری به طور خاص هستند و با توجه به اینکه رسانه‌های جمعی یکی از منابع اساسی کسب اطلاعات و اخبار برای بیشتر مردم هستند و بخش عمده‌ای از فعالیت رسانه‌های خبری پخش فعالیت‌های نهادهای دولتی و حکومتی است، میزان اعتماد مخاطب به اخبار رسانه‌ها اهمیت می‌یابد، به ویژه اگر رسانه‌ها دولتی باشند، وقتی مخاطب به اخبار رسانه‌های دولتی بی‌اعتماد می‌شود، بی‌اعتمادی به نظام سیاسی نیز افزایش می‌یابد. در این حالت مخاطب به رسانه‌های دیگری از جمله ماهواره‌ها و رسانه‌های اجتماعی روی می‌آورند تا نیاز خبری خود را رفع کنند. بنابراین همسان‌سازی و یکسان‌نگری و نادیده گرفتن تنوعاتِ نیازهای مخاطبان و عدم توجه به مشکلات مردم در تولید و پخش برنامه‌ها منجر به بی‌اعتمادی به رسانه و احیانا گسست فرهنگی و بی‌ثباتی سیاسی خواهد شد. به این ترتیب می‌توان گفت رسانه‌ها در ایران به‌خصوص صداوسیما نیز بخشی از ساختار اجتماعی و سیاسی هستند که مسئله اعتماد مخاطب برای آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. از آنجا که صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران، رسانه‌ای حکومتی است و به نوعی گفتمان حاکم را نمایندگی می‌کند، اعتماد یا بی‌اعتمادی مخاطب به این رسانه، نوعی اعتماد یا بی‌اعتمادی به نظام سیاسی نیز محسوب می‌شود. بنابراین اگر اعتماد مخاطب به این رسانه خدشه‌دار شود، رابطه بین مردم و نظام سیاسی نیز آسیب می‌بیند.

     صداوسیمای جمهوری اسلامي ايران به‌عنوان دانشگاه عمومی طبق اسناد و دستورالعمل‌های سازمانی و فراسازمانی امين نظام و مورد اعتماد مردم و پل ارتباطي مستحكم ميان آحاد جامعه و مسئولان کشور و تسهيل‌كننده رابطه همدلانه و صميمانه مردم و دولت محسوب می‌شود. در شرايط کنوني که صداوسیما رقبای زيادي در مقابل خود دارد، چگونه می‌تواند زمینه‌های افزايش اعتماد مخاطب را فراهم نمايد تا بتواند در عرصه رقابت با این رقبا، در جهت اجرای مأموریت خود از موفقيت بيشتري برخوردار شود. به عبارتی سوالاتی که مطرح می‌شود این است که در فضای رسانه‌ای کنونی و دسترسی مخاطبان به رسانه‌های مختلف، صداوسیما چگونه می‌تواند اعتماد مخاطبان را افزایش دهد؟ چه راهکارهایی برای افزایش میزان اعتماد مخاطب به اخبار سیما وجود دارد؟ عوامل و مؤلفه‌های اعتمادساز خبر از دیدگاه صاحبنظران کدامند؟ و راهکارهایی اجرایی نمودن این عوامل و مؤلفه‌ها از نظر کارشناسان چیست؟

 

2 . مطالعات پیشین

    نوری (1390) در پژوهش خود که در دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی به روش پیمایشی انجام شده به «بررسي عوامل مرتبط بر ميزان اعتماد جوانان شهر قم به اخبار 20:30 شبکه دو سيما، اخبار شبکه استاني قم (شبکه نور) و شبکه ماهواره‌ای بی‌بی‌سی فارسي» پرداخته است. نتايج اين تحقيق نشان می‌دهد، بين گرايش سياسي جوانان و ميزان اعتماد به اخبار ارتباط معناداري وجود دارد. به‌عنوان‌مثال افراد با گرایش‌های سياسي راديکال، به اخبار بی‌بی‌سی فارسي و محافظه‌کارها، به اخبار داخلي اعتماد بيشتري دارند، مخاطبان فعال به اخبار شبکه بی‌بی‌سی و مخاطبان منفعل به اخبار شبکه‌های داخلي اعتماد بيشتري دارند. همچنين افراد داراي سرمايه اجتماعي پايين، اعتماد کمتري به اخبار شبکه‌های داخلي دارند و بالعکس. به‌طورکلی نتايج اين تحقيق بيانگر رشد اعتماد جوانان به اخبار شبکه‌های برون‌مرزی است.

   «بررسي مقايسه‌اي ميزان اعتماد به اخبار سيماي جمهوري اسلامي ايران و اخبار وب‌سایت‌های خبري و عوامل مؤثر بر آن: از ديدگاه دانشجويان تحصيلات تکميلي دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم شهر تهران»  پژوهش دیگری است که توسط بصيريان جهرمي (1387) در دانشگاه صداوسيما به روش پيمايشي صورت گرفته است. نتايج تحقيق نشان می‌دهد؛ سيماي جمهوري اسلامي ايران باوجود دارا بودن ظرفيت‌هاي فراوان در جهت جلب اعتماد رسانه‌اي اين گروه از نخبگان علمي، اين مهم را به‌صورت کافي و وافي انجام نداده است، به‌طوری‌که نتايج حاصل از پيمايش، نشان از میزان کم اعتماد به اخبار سيماي جمهوري اسلامي ايران است و اين امر با ميزان سانسور و سوگيري اخبار نسبت معکوس و با صحت و جامعيت آن، نسبت مستقيم دارد.

«نظرسنجی صداوسیما درباره اعتماد مردم به اخبار رسانه ملی» که در سال 1394 توسط مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما به‌صورت پیمایشی صورت گرفته است، نتایج زیر را نشان می‌دهد: درصد اعتماد به اخبار تلویزیون 61 درصد و اخبار صدا 62 درصد است. بخش خبری 20:30 شبکه دو سیما با بیشترین مخاطب و پس‌ازآن به ترتیب بخش‌های خبری ساعت 21 شبکه یک، اخبار 22 شبکه سه و بخش خبری ساعت 14 شبکه یک، اخبار ساعت 22:30 شبکه دو و بخش خبری ساعت 19 شبکه یک پربیننده هستند. مخاطبان بخش‌های خبری صداوسیما، 82 درصد اعلام‌شده و هرچه طول جمله خبر و زمان خبر کوتاه شده، مخاطب بیشتری به خود جذب کرده است (وبسایت خبرگزاری صداوسیما، 1394).

     علاوه بر پژوهش‌های داخلی، بسیاری از پژوهش‌های خارجی نیز به مقوله «اعتماد خبری» نیز پرداخته اند. تسفاتی و کاپلا¹ (2003) در مقاله‌ای با عنوان «آیا مردم آنچه را که به آن اعتماد ندارند، تماشا می‌کنند» به بررسی ارتباط میان عدم اعتماد به رسانه‌های خبری و شیوه‌های ارائه خبر پرداخته‌اند. آن‌ها نشان داده‌اند که هنگامی‌که مردم به رسانه‌های رایج – که در این مقاله رادیو و تلویزیون و روزنامه‌های ملی و محلی در نظر گرفته ‌شده‌اند اعتماد دارند، از اخبار آن‌ها (اخبار متداول) استفاده می‌کنند و به دنبال رسانه جایگزین نیستند؛ اما در صورت عدم اعتماد به رسانه‌های رایج، مردم اخبار موردنظر خود را که عمدتاً شامل اخبار سیاسی است از رسانه‌های جایگزین و عمدتاً با استفاده از اینترنت است به دست می‌آورند. این پژوهش، مهم‌ترین مؤلفه‌های اعتماد رسانه‌ای را صحت، بی‌طرفی، عدم سوگیری و جامعیت می‌داند و بر ارتباط تنگاتنگ این مؤلفه‌ها با یکدیگر تأکید می‌کند.

     اسکوزه² (2002) در پژوهشی با عنوان «رادیو، سیاست‌ها و اعتماد در افغانستان»، اعتماد مردم افغانستان به رادیو ملی این کشور و عوامل مؤثر بر آن را بررسی می‌کند. این پژوهش نشان می‌دهد که رادیوی ملی افغانستان هیچ‌گاه به ‌عنوان یک منبع معتبر اطلاعاتی، مورد اعتماد مردم افغانستان نبوده و این مسئله ریشه در دلایل تاریخی انقلاب کمونیست افغانستان در سال 1978 و سوء استفاده از پخش گسترده رادیو توسط رژیم کمونیستی و سیاست‌های افراطی رسانه‌ای رژیم طالبان برمی‌گردد. این پژوهش نشان می‌دهد که میل مخاطبان برای دریافت اخبار غیر متعصبانه، منجر به چرخش اکثریت آنان به سمت سرویس جهانی بی‌بی‌سی به ‌عنوان یک جایگزین قابل ‌اعتماد شده است. در این پژوهش تعصب و یکجا نگری رسانه، به ‌عنوان یکی از مهم‌ترین عواملی که سبب آسیب به اعتماد مخاطبان به رسانه و روی آوردن آنان به رسانه‌های جایگزین می‌شود، معرفی‌شده است. 

پژوهش حاضر از دو جهت نسبت به سایر پژوهش­های اشاره شده در پیشنه تحقیق متفاوت است:

1-       در این تحقیق صرفا به عوامل اعتمادساز یا عواملی که موجب بی­اعتمادی مخاطب می­شود اکتفا نشده، بلکه با ارائه راهکارهای اجرایی به عملیاتی کردن عوامل و مولفه­های اعتماد ساز پرداخته است.

2-       نکته دوم حایز اهمیت در این پژوهش این است که مسئله تحقیق از دیدگاه افراد متخصص و کارشناس( استادان علوم ارتباطات دانشگاه­های تهران، مدیران خبر سازمان و خبرنگاران خبره) بررسی شده است و با توجه به دیدگاه این افراد عوامل اعتمادساز مشخص، دسته­بندی و برای هر کدام از این عوامل راهکارهای اجرایی پیشنهاد شد.

3 . ادبیات نظری پژوهش

1-3: سیاست‌ها و خط‌مشی‌های خبری صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران

    نظام تولید و سیاست‌های خبری صداوسیمای جمهوری اسلامی و ضوابط حاکم بر آن را باید در دستورالعمل‌های سازمانی و فراسازمانی جست و جو کرد. به عبارتی سیاست رسانه‌ای و خبری جمهوری اسلامی را علاوه بر ضوابط سازمانی باید در سطحی کلی‌تر و با مطالعه سیاست‌های فرهنگی نظام مورد بررسی قرار داد.

    در مقدمه قانون خط مشی کلی و اصول برنامه‌های صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران (1361) مصوب مجلس شورای اسلامی آمده است: «صداوسیما باید از طریق دادن آگاهی‌های مکتبی، سیاسی و اجتماعی و ایجاد احساس مسئولیت در مردم و افشای توطئه‌های دشمنان داخلی و خارجی انقلاب در جهت حفظ و تداوم انقلاب تلاش نماید و زمینه را برای رشد و شکوفایی استعداد‌ها و باروری خلاقیت‌های انسان تا مرز خلیفه‌اللهی آماده نماید. رسالت ارشادی و پیامبرگونه این رسانه عمومی حضور فعال در کلیه جریاینات اجتماعی و ایجاد روحیه امید و اعتماد در جامعه است. صداوسیما.... در این راه باید کلیه رویدادها و وقایع را آنگونه که هست به اطلاع مردم رساند و با بهره گیری از خلاقیتهای هنری و اندیشه های پر بار به آموزش فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، علمی، فنی و هنری و بالا بردن سطح آگاهی و دانش جامعه بپردازد».

در ماده 7 این قانون آمده است: «صداوسیما متعلق به تمامی ملت است و باید منعکس کننده زندگی و احوال تمامی اقوام و اقشار مختلف کشور باشد....».

در ماده 12 تقویت اعتماد، روحیه امید، تلاش، ایثار و استقامت در جامعه و توجه به نیازهای معنوی و روحی مردم از وظایف اصلی این رسانه ذکر شده است.

ماده 15 این قانون، صداوسیما را زبان گویای ملت و چشم و گوش حساس کشور نامیده و وظیفه آن را انتقال خواستها، نیازها و مشکلات مردم به مسئولان و آگاه نمودن مردم از فعالیت ها، برنامه‌ها، پیشرفت‌ها و مشکلات نهادهای قانونی کشور ذکر کرده است.

فصل دوم این قانون مشتمل بر موادی که سیاست‌های خبری سازمان صداوسیما را به شرح زیر بیان می‌دارد:

ماده 16: صداوسیما با حضور دایمی خود در جامعه باید همواره منعکس کننده صدیق وقایع و رویدادهای مهم اجتماعی باشد و واقعیت‌ها را به اطلاع مردم برساند.

ماده 17: صداوسیما باید رویدادها، فعالیتها و مسائل سراسر کشور را با توجه به اولویت‌های منطقه­ای به‌طور عادلانه در برنامه سراسری منعکس نماید.

ماده 18: صداوسیما موظف است آخرین اخبار و اطلاعات صحیح و مهم کشور و جهان را که مفید و مورد نظر اکثریت مردم باشد بصورتی کوتاه و گویا منتشر نماید.

    در ادامه آمده است: «رمز توفیق رسانه در تبدیل شدن به یک دانشگاه عمومی در جلب اعتماد عمومی است بر اثر اعتماد مردم است که بر مخاطبین این رسانه افزوده می‌شود و مانع و حائل روانی از سوی مخاطب برای آنکه رجعیت فکری، فرهنگی و سیاسی رسانه را بپذیرد و دل و ذهن خود را به پیام‌ها و آموزش‌های آن بسپارد از بین می‌رود. کارایی رسانه در .... منوط به اعتماد مردم است و اعتماد مردم بخصوص جوانان بزرگترین سرمایه برای رسانه محسوب می‌شود. از این رو برای جلب اعتماد عموم سیاست‌های زیر توصیه می‌شود».

الف: جلب اعتماد مردم به محتوا و جهت‌گیری های دینی، ارزشی اخلاقی رسانه در انطباق با آراء و نظریات امام راحل و رهبری.

ب: جلب اعتماد مردم نسبت به مشی سیاسی اجتماعی فرهنگی صداوسیما از نظر حفظ اصول انقلاب اسلامی و تبعیت از خط مشی و رهنمودهای امام راحل و رهبری.

ج: جلب اعتماد نسبت به مشی عادلانه رسانه در موضع گیری نسبت به افکار سلایق، گرایش‌ها، گروه‌ها و احزاب درون نظام امری ضروری است. به بیان دیگر صداوسیما در عرصه داخلی باید به تابعیت از رهبری نظام چهره‌ای فراجناحی داشته باشد.

د: جلب اعتماد عمومی نسبت به بیان حقایق و واقعیت‌های جامعه و اوضاع کشور از سوی رسانه از دیگر موضوعاتی است که باید در ساخت برنامه‌ها بدان توجه شود. رسانه در امر اطلاع رسانی باید به گونه ای عمل کند که مردم احساس کنند در جریان واقعیت‌ها و اخبار کشور به نحو صحیح، به‌مورد و به موقع قرار می گیرند.

ه: جلب اعتماد مردم نسبت به صحت علمی محتوای برنامه‌ها و بکارگیری کارشناسان و شخصیت‌های سرشناس و معتبر علمی در برنامه موجب تقویت ایفای نقش رسانه در قالب یک دانشگاه عمومی است.

2-3: مفهوم اعتماد

    واژه اعتماد در گفته‌های روزمره معانی گوناگون دارد، این واژه مترادف وابستگی، اتکا، اطمینان، وثوق، باور و اعتقاد بکار می‌رود. در روانشناسی و روانکاوی بین این مفاهیم تفاوت آشکاری وجود دارد. ولی گاه اعتماد³ و اطمینان⁴ بجای هم به کار گرفته می‌شود. اعتماد را می­توان به عنوان مجموعه­ای از انتظارات، تعهدات اکتسابی و به لحاظ اجتماعی تایید شده دانست که افراد نسب به یکدیگر و نسبت به سازمان­ها و نهادهای مربوط به زندگی اجتماعی خود دارند(ابراهیمی و بابازاده، 1389: 78). مرتن دوچ اعتماد را چنین تعریف می‌کند: «اعتماد عبارتست از انتظار وقوع یک رویداد به‌طوری که این انتظار منجر به رفتار می‌گردد که در صورت برآورده شدن انتظارات فرد پیامدهای انگیزش مثبت در وی ایجاد کند و در غیر این صورت پیامدهای انگیزشی منفی در پی دارد» .(Giddens, 1992: 26)

    اندیشمندان و صاحبنظران علوم اجتماعی نیز با توجه به رویکردهای گوناگون خود در حوزه روان شناسی، جامعه ‌شناسی، سیاست، اقتصاد، روان­شناسی اجتماعی و غیره تعاریف و تفسیرهای مختلفی از مفهوم اعتماد ارائه داده‌اند و هرکدام ابعاد جداگانه‌ای از این موضوع را مورد بررسی قرار داده‌اند. که وجه اشتراک تعاریفی که درباره اعتماد است را می‌توانیم در ویژگی‌ها و خصوصیات ذیل جمع‌بندی کنیم:

-       اعتماد در روابط اجتماعی شکل می‌گیرد و تقویت می‌شود و یکی از جنبه‌های آن است؛

-       در اعتماد، مفهوم تأخر زمانی و وابستگی امور به آینده وجود دارد و این تأخر زمانی برای انتظارات فرد و اعمال سایر افراد ضروری است؛

-       اعتماد با خطر کردن و مخاطره همراه می‌باشد. مفهوم عدم تعین اجتماعی، یعنی عدم پیش‌بینی رفتارها و امور نیز با مفهوم اعتماد توأم می‌باشد. وقتی فردی عملی را انجام می‌دهد، نمی‌تواند مطمئن باشد که فرد دیگر از آن عمل علیه او استفاده نخواهد کرد؛

-       حسن ظن نیز مهم‌ترین عنصر و هسته اعتماد و هسته مرکزی آن می‌باشد، چراکه با وجود عدم قطعیت‌ها و وجود خطر در روابط، افراد به خاطر حسن ظن و احساس مثبتی که به یکدیگر دارند به هم اعتماد می‌کنند؛

-       اعتماد اکتسابی است و در طی جریان جامعه ‌پذیری و از همان سال‌های اولیه زندگی پدید می‌آید و طی تجارب اجتماعی تقویت‌شده و به نسل‌های بعدی انتقال می‌یابد (زین آبادی، 15:1387-12).

 

3-3: ارتباطات و اعتماد به اخبار

    یکی از دلایل اهمیت اعتماد به رسانه این است که معمولا آن را در ارتباط مستقیم با موفقیت رسانه می­دانند. وانتا⁵ موفقیت رسانه را در تعداد مخاطبانش می­داند و می­گوید تعداد مخاطبان بستگی به این دارد که مخاطب تا چه اندازه رسانه را قابل اعتماد می­داند(وانتا و هو⁶، 1994 به نقل از صبار و هیان، 1395: 207) عوامل زیادی در شکل‌گیری اعتماد به رسانه‌ها وجود دارد و محققان شاخص‌های زیادی برای اعتبار و اعتماد ارائه کرده‌اند؛ مثلا «جی وستراشتال» از مفهوم «عینیت‌گرایی» که دارای دو بعد «بی­طرفی و واقعی بودن» است استفاده می‌کند (مک کوئیل، 191:1382). دو محقق به نام‌های «ماتیس کورینگ» از دانشگاه آلمان و «یورگ ماتیس» از دانشگاه سویس در تحقیق مشترکی به نام «اعتماد به رسانه‌های خبری» یک مقیاس چند بعدی برای سنجش اعتماد به رسانه‌های خبری ایجاد کردند (Matthes & Kohring, 2007: 238-239).

آنها چهار بعد اعتماد به 1- گزینشگری موضوعات 2- گزینشگری حقایق 3- دقت توضیحات و 4- ارزیابی ژورنالیستی برای سنجش میزان اعتماد به رسانه‌ها مطرح کرده‌اند که هر یک از این شاخص­ها، خود دارای چندین شاخص درجه دو به شرح زیر است:

1 . اعتماد به گزینشگری موضوعات؛ توصیف‌گر اعتماد به نقش رسانه‌ها در تبدیل موضوعات خاص به سوژه‌های عمومی است و شامل الف- توجه کافی به موضوعات روز ب- اختصاص جایگاه مناسب به موضوعات ج- دفعات تکرار د- پوشش موضوعات بر مبنایی نظامند

2 . اعتماد به گزینشگری حقایق؛ شامل بافتمند کردن رویدادهاست. الف- نکات مهم لحاظ شوند ب- نمرکز بر حقایق مهم ج- ارائه تمامی اطلاعات مهم د- ارائه دیدگاههای مختلف درباره یک وضوع

3 . اعتماد به دقت توضیحات: الف- قابلیت اعتبارسنجی مطالب ارائه شده ب- صحت اطلاعات گزارش شده ج- تلقی درست گزارش‌ها از حقایق د- طرح احتمالات متناقض

4 . اعتماد به ارزیابی ژورنالیستی: الف- نقد به شکل مناسب ارائه شود ب- ارائه دیدگاههای ژورنالیستی ریشه دار ج- ارائه نظرات درباره نتیجه‌گیریهای انعکاسی د- ارائه ارزیابیهای مفید ژورنالیستی (Matthes & Kohring, 2007: 238-239).

از دیگر عواملی که سبب توجه و اعتماد مخاطب به پیام‌های رسانه‌ها می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف: پیام (اخبار) رسانه روشن و دقیق، دارای منطق و هیجان، همچنین دارای اطلاعات لازم باشد و از تکرار و پافشاری زیاد پرهیز کرد.

ب: منبع ارتباط و به‌ویژه پیام دهنده (گوینده خبر) دارای تخصص، محبوبیت، جذابیت و قابلیت قبول، درک و وسعت نظر و معتقد به آنچه که پخش می‌کند باشد.

ج: انتخاب رسانه مناسب و در کل شیوه ارائه اخبار و نیز توجه به رسانه‌ها رقیب و دسترسی مخاطبان به رسانه‌های دیگر بخش مهمی از فرآیند اعتماد مخاطب به رسانه است.

د: مخاطب‌شناسی دقیقی انجام گیرد تا پیام متناسب با میزان شناخت و آگاهی مخاطب باشد و انگیزه‌ها و خواسته‌های مخاطبان و شرایط اجتماعی آنان را در نظر گرفت. مهم‌تر از همه اینکه مخاطب را دست کم نگیرید(محمدی،27:1392).

4. روش پژوهش

مطالعه حاضر از طریق مطالعه اسنادی و مصاحبه نیمه‌ساخت‌یافته با متخصصان انجام شده است. در بخش مطالعات اسنادی علاوه بر گردآوری پیشینه و ادبیات نظری تحقیق، عوامل اعتما‌دساز خبر استخراج شد و  در بخش مصاحبه علاوه بر پرسش درباره عوامل کلی اعتماد در اخبار و تطابق آنها با یافته‌های حاصل از مطالعات اسنادی به راهکارهای اجرایی این عوامل پرداخته شد. به این منظور به صورت هدفمند با سه گروه از متخصصان زیر مصاحبه انجام شد:

1. استادان حوزه خبر و ارتباطات دانشگاه‌های تهران 2. سردبیران باسابقه حوزه خبر سیما 3. مدیران سابق و فعلیِ بخش­ها و شبکه‌های مختلف خبری صداوسیما

در این پژوهش اشباع نظری، یعنی زمانی که مضامین جدیدی از سوی مصاحبه‌شوندگان مطرح نشد، مدنظر قرار گرفت. به این ترتیب محققان در فرآیند انجام این پژوهش مجموعاً با 15 نفر از استادان دانشگاه‌های تهران، سردبیران باسابقه سیما و مدیران بخش‌های مختلف خبری سازمان صداوسیما مصاحبه کرد که مشخصات آنها در جدول زیر آمده است.

جدول1: مشخصات مصاحبه‌شوندگان

ردیف	مصاحبه‌شونده	تحصیلات	رشته تحصیلی
1	مدیر سابق خبر سیما-مدرس دانشگاه آزاد اسلامی	دکترا	علوم ارتباطات
2	مدیر فعلی خبر سیما-عضو هیئت‌علمی دانشگاه صداوسیما	دکترا	علوم ارتباطات
3	مدیر سابق خبر صداوسیما-عضو هیئت‌علمی دانشگاه صداوسیما	دکترا	رادیو و تلویزیون
4	عضو هیئت‌علمی دانشگاه تهران	دکترا	مدیریت رسانه و ارتباطات
5	عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی	دکترا	علوم ارتباطات
6	عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی	دکترا	علوم ارتباطات
7	عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی	دکترا	علم ارتباطات
8	عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی	دکترا	علوم ارتباطات
9	عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی	دکترا	علوم ارتباطات
10	سردبیر خبر صداوسیما	فوق‌لیسانس	مدیریت رسانه
11	سردبیر خبر صداوسیما	فوق‌لیسانس	مدیریت رسانه
12	مدیر خبر صداوسیما	دکترا	علوم ارتباطات
13	عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی	دکترا	علوم ارتباطات
14	عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی	دکترا	علوم ارتباطات
15	عضو هیئت‌علمی دانشگاه امام صادق(ع)	دکترا	فرهنگ و ارتباطات

 

1-4- تجزیه و تحلیل داده­ها

در این مرحله داده ها، سازمان دهی، تنظیم و مقوله بندی شدند. بدین منظور داده ها خوانده شده، دسته بندی شده و در انتها کدبندی شدند. در این تحقیق از روش تحلیل تماتیک به شیوه ولکات استفاده شده است که دارای سه مرحله توصیف، تحلیل و تفسیر می باشد.

2-4- اعتبار و پایایی پژوهش

مبحث اعتبار و پایایی از دیرباز در بین پژوهشگران کیفی، در خصوص چگونگی کسب اعتبار ِتحقیق و چگونگی اطمینان از آن، مباحث متعددی را سبب شده است؛ چنان که حتی عده‌ای از محققان، احراز اعتبار و پایایی را برای پژوهش کیفی، به دلیل برداشت‌های متفاوت ِرفتارها و گفتارها از سوی مشاهده گران، بی‌فایده می‌دانند(عباس­زاده، 1391). ميكوت و مورهاوس (1994) به‌جای تأکید بر پايايي و روايي، ‌مبحثي با عنوان "قابليت اعتماد" طرح‌های پژوهش كيفي را مطرح مي‌كنند. ايشان چهار عامل را كه به كمك آن‌ها اعتمادسازی انجام مي‌پذيرد را چنين بيان مي‌كنند:

1-       استفاده از چند روش براي گردآوری داده‌ها: استفاده از مصاحبه در كنار مشاهده ميداني و تحليل اسناد موجود، نشانگر آن است كه موضوع مورد بررسی از چند منظر گوناگون بررسی‌شده و مي‌توان به یافته‌ها اعتماد بيشتري داشت.

2-       بازرسي مسير كسب اطلاعات: اساساً به معناي ثبت مداوم داده‌های به‌کاررفته در تحليل و توضيحات پژوهشگر و روش‌های تحليل است.

3-       وارسي از سوي افراد تحت بررسي: در اين روش از شرکت‌کنندگان در پژوهش خواسته می‌شود تا یادداشت‌ها و نتیجه‌گیری شما را بخوانند و بگويند توصيف شما از آنچه به شما گفته‌اند دقيق است يا خير.

4-       صداقت گروه پژوهشي: اين روش فرض می‌کند كه اعضاي گروه پژوهشي، هنگام تفسير داده‌های خود،‌ بر صداقت و دقت يكديگر نظارت دارند. گاه از يك شخص بيروني خواسته می‌شود تا فرايند مذكور را مشاهده و در مورد سوگیری‌ها و سوءتعبیرهای احتمالي در هرکجا كه لازم شد سؤال كند (ویمر و دومنیک، 1389: 171-172).

در اين پژوهش سعي شد تا قابليت اعتماد با توجه به چهار روش فوق تأمین گردد. بدین‌صورت كه، درجاهایی كه موردنیاز بود براي پاسخ به پرسش‌های تحقيق، از روش اسنادي-كتابخانه اي نيز كمك گرفته شد. فایل‌های ضبط‌شده و یاداشت‌های حاصل از مصاحبه نگه‌داری شد و اين امكان وجود دارد تا ديگران نتايج حاصل از تحقيق را با آنچه مصاحبه‌شوندگان بيان داشته‌اند مقايسه كنند. همچنین دو نفر از استادان علوم ارتباطات ناظر بر روند پژوهش بوده­اند.

5. یافته‌های پژوهش

1-5: عوامل اعتمادساز خبر

در ابتدای مصاحبه دو سوال به صورت کلی مطرح گردید که عبارت بودند از: عوامل اعتمادساز خبر چیست؟ و چه راهکارهای برای اجرایی نمودن عوامل اعتمادساز وجود دارد؟ که با توجه به یافته‌ها عوامل اعتماد‌ساز در 8 مقوله اصلی دسته‌بندی شد. این مقولات به دو دسته کلی عوامل محتوایی-ساختاری و عوامل شکلی تقسیم شد. دلیل این دسته بندی این بود که آن بخش از مقوله ها که به محتوا و ساختار مربوط می شدند تفکیک آنها از یکدیگر مشکل بود و با هم همپوشانی داشتند در نتیجه عواملی همچون؛ سرعت، دقت، صحت، جامعیت، بی طرفی، توجه به نیاز مخاطب و مدیریت و مالکیت در محور عوامل ساختای و محتوایی و آن بخش که مربوط به شکل و ظاهر مثل دکور، گوینده، نورپردازی و... می شدند، در محور عوامل شکلی آورده شوند. جدول زیر این تقسیم بندی را بهتر نشان می‌دهد.

جدول2. عوامل اعتمادساز خبر

عامل	مقوله(تم)	توضیح
محتوایی و ساختاری	1. سرعت	سرعت انتشار خبر رسانه عامل مهمی در اعتماد مخاطب به آن رسانه است و در صورتی که رسانه ای در ارائه خبر پیشتاز باشد می تواند باعث افزایش اعتماد مخاطب به اخبار خود گردد.
	2. دقت	دقت به نحوی که در ارائه خبر تمام جوانب در نظر گرفته شده به صورتی که خبر دقیق بوده و مخاطب بتواند مفهوم مدنظر رسانه را دریافت نماید می تواند به اعتماد مخاطب به رسانه کمک نماید.
	3. صحت	در صورتی که خبر رسانه با دیگر رسانه ها تناقض نداشته و حقیقت خبر برای مخاطب بازگو شود، می تواند به افزایش اعتماد آن بینجامد.
	4. بی‌طرفی	رسانه ای که خبر خود را به دور از گرایشات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... خاص به مخاطب عرضه نماید می تواند به اعتمادسازی بپردازد.
	5. توجه به نیاز مخاطب	رسانه ای که بتواند خواست و نیاز مخاطب را برآورده سازد و به نیازهای خبری او پاسخ دهد، مخاطب به این رسانه اعتماد بیشتری پیدا می کند.
	6. مدیریت و مالکیت	مجموعه عوامل ساختاری و مدیریتی می تواند بر خبر و در نهایت بر اعتماد مخاطب اثر بگذارند.
	7. جامعیت	خبر رسانه باید از جامعیت برخوردار باشد و این جامعیت هم در بطن خبر و هم در نوع خبر باشد.
شکلی	8. جذابیت	جذابیت شامل مجموعه عواملی است همچون گوینده، نوع دکور و ... که می تواند بر جذابیت برنامه خبری بیفزاید و در نتیجه منجر به اعتمادسازی شود

 

2-5: راهکارهایِ اجرایی کردن عوامل اعتمادساز خبر

در مرحله بعد که به راهکارهای اجرایی عوامل اعتمادساز پرداخته شد، متناظر با هر مقوله یک سوال مطرح شد. به عنوان مثال با مطرح شدن مقوله بی طرفی این سوال مطرح شد که راهکارهای اجرایی بی طرفی در اخبار کدامند؟ پس از پاسخ به این سوال و عنوان شدن راهکار، راهکارهای مشابه حذف و راهکارهایی که دارای نقاط مشترک باهم بودند در هم ادغام گردیدند و متناظر با مقوله موردنظر طبقه بندی شدند. در جداول زیر راهکارهای اجرایی کردن عوامل اعتمادساز در مقولات مختلف آمده است.

2-5-1: سرعت

جدول3. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه سرعت

عامل	مقوله(تم)	راهکار
عوامل محتوایی و ساختاری	سرعت	1-       مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی و رصد آن‌ها 2-       رصد جریان‌های خبری و پرداختن به آن‌ها 3-       استفاده از بستر شبکه‌های مجازی اجتماعی و گذاشتن خبرهایی که به دلیل محدودیت‌های زمانی و... نتوانسته‌ایم در اخبار به آن‌ها بپردازیم 4-       در اخبار بدون جزئیات از سبک الماس خبری استفاده شود 5-       استفاده از اطلاعات شبکه‌های اجتماعی نظیر ویدئو و عکس و...(با رعایت دقت و صحت) در مواردیکه اتفاقی افتاده و اطلاعات خام در دسترس نیست 6-       داشتن اجتهاد رسانه‌ای جهت دفع افسد به فاسد 7-       کاهش تمرکز سازمانی و تفویض اختیارات بیشتر به تهیه‌کنندگان خبر 8-       ایجاد واحدهای خبری در شهرستان‌های بزرگ 9-       افزایش فیبر نوری در سطح کشور

 

 

·       مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی

همان‌گونه که صداوسیما به مانیتورینگ⁷ و رصد شبکه‌های ماهواره‌ای می‌پردازد، می‌تواند همین کار را درزمینة مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی انجام دهد. شبکه‌های مجازی اجتماعی به جهت اینکه در حال حاضر رقیب خبری مهمی برای صداوسیما محسوب می‌شوند و عمده مخاطبان خبرهای مورد نیاز خود را با سرعت بالایی از این شبکه‌ها دریافت می‌کنند، نیاز است که مانیتورینگ شوند.

·       رصد جریان‌های خبری شبکه‌های اجتماعی و پرداختن به آن‌ها

همان‌گونه که گفته شد بخش قابل‌توجهی از مخاطبان اخبار مورد نیاز خود را از شبکه‌های مجازی اجتماعی دریافت می‌کنند و در بین حجم انبوه اخبار و اطلاعات برخی از آن‌ها تبدیل به جریان خبری می‌شوند. به‌عنوان‌مثال اخبار مربوط به بحران ارزی کشور و مشکلات اقتصادی در این شبکه‌ها مورد مباحثه قرارگرفته و تبدیل به جریان خبری شده که روزانه صدها خبر در این مورد در بین کاربران این شبکه‌ها دست‌به‌دست می‌چرخد. پس در این شرایط در صورتی ‌که رسانه به این امر مهم توجه ننماید و در این مورد سکوت کند علاوه بر این‌که شبکه‌های مجازی اجتماعی تبدیل به منبع خبری دست‌اول می‌شود، مخاطبان آن‌ها نیز اخبار و تحلیل آن‌ها را دراین‌باره می‌پذیرند. در این صورت صداوسیما باید این جریان‌های خبری را شناسایی کرده و به‌صورت مؤثر به‌طوری‌که نیاز مخاطب به‌اندازه کافی و با سرعت بالایی ارضاء شود به آن‌ها بپردازد.

·       استفاده از بستر شبکه‌های اجتماعی و گذاشتن خبرهایی که به دلیل محدودیت‌های زمانی و... نتوانسته‌ایم در اخبار به آن‌ها بپردازیم

به‌طورقطع بخش‌های خبری تلویزیونی صداوسیما به‌تمامی اخبار اتفاق افتاده نمی‌توانند بپردازند و از بین صدها خبری که به دست آن‌ها می‌رسد فقط تعداد انگشت‌شماری از آن‌ها را می‌توانند انتخاب و پخش نمایند. شبکه‌های مجازی اجتماعی فرصت مناسبی فراهم آورده‌اند که بتوان به‌طور مؤثری به آن بخش از اخبار که به دلیل محدودیت‌ها نتوانسته‌ایم به آن‌ها بپردازیم پرداخت. بدین‌صورت که به‌عنوان‌مثال در شبکه‌های اجتماعی‌ کانالی تحت عنوان نام بخش خبری و به‌صورت رسمی راه‌اندازی نمایند و از این طریق آن بخش از خبر ذکر نشده را در آنجا منتشر نمایند.

·       در اخبار بدون جزئیات از سبک الماس خبری استفاده شود

در برخی از اخبار به دلیل تازگی رخداد، می‌بایست درصورتی‌که با خلأ اطلاعاتی مواجه هستیم از سبک الماس خبری استفاده نماییم. بدین‌صورت که ابتدا به خاطر حفظ سرعت کلیت خبر اتفاق افتاده ذکرشده و در ساعت‌ها و روزهای آتی از خبر اتفاق افتاده گزارش تهیه و به مخاطبان ارائه شود. به‌عنوان‌مثال چنانچه انفجاری در دمشق اتفاق افتاده باشد و از جزئیات آن مطلع نباشیم، می‌بایست ابتدا اصل خبر را ذکر کرده و بعداً به تشریح ابعاد حادثه بپردازیم.

·       استفاده از اطلاعات شبکه‌های اجتماعی نظیر ویدئو و عکس و...(با رعایت دقت و صحت) در مواردی که اتفاقی افتاده و اطلاعات خام در دسترس نیست

در این زمینه رسانه می‌تواند در مواردی­که حادثه‌ای رخ‌داده و با خلاء اطلاعاتی در ساعات اولیه مواجه است، با استفاده از اطلاعات شبکه‌های اجتماعی نظیر فیلم یا عکس و... مرتبط با خبر موردنظر استفاده نماید. به‌عنوان‌مثال زلزله‌ای در افغانستان اتفاق افتاده و در ساعات اولیه اطلاعاتی در مورد جزئیات این حادثه در دست نیست ولی در همان لحظه اتفاق کسی با گوشی خود فیلم یا عکسی از این زلزله ثبت کرده و در شبکه‌های اجتماعی به نمایش می‌گذارد. رسانه در این زمان نباید برای به دست آوردن اطلاعات به اعزام خبرنگار اکتفا کرده و پخش فیلم مرتبط با این حادثه را موکول به گزارش خبرنگار و فیلم ارسالی او نماید. پس برای حفظ سرعت رسانه لازم است از اطلاعات آپلود و به اشتراک گذاشته‌شده شبکه‌های مجازی اجتماعی استفاده نماید تا مرجعیت خود را در نزد مخاطب از دست ندهد.

·       داشتن اجتهاد رسانه‌ای جهت دفع افسد به فاسد

در مواردی رسانه مجبور به پخش اخباری است که هرچند به ضرر خود رسانه است منتها موجب افزایش اعتبار رسانه و اعتماد مخاطب خواهد شد. در بسیاری از مواقع دست‌اندرکاران خبر رسانه به دلایل مختلف ممکن است به این نوع اخبار در رسانه نپردازند. درواقع پرداخت به این نوع اخبار نیازمند اجتهاد رسانه‌ای است. به‌عنوان‌مثال اتفاقی در سازمان رسانه‌ای اتفاق افتاده نظیر اختلاس که گفتن این خبر می‌تواند به اعتبار رسانه لطمه وارد نماید یا خبر در مورد روابط نامشروع در رسانه است. گفتن این نوع اخبار نیازمند اجتهاد رسانه‌ای است که هرچند ممکن است در کوتاه‌مدت به ضرر رسانه مطبوع باشد ولی پرداخت به آن در همان رسانه می‌تواند، ضمن اینکه به لحاظ سرعت رسانه را از سایر رقبا جلو بیندازد، موجب افزایش اعتماد مخاطب به آن رسانه نیز بشود. 

·       کاهش تمرکز سازمانی و تفویض اختیارات بیشتر به تهیه‌کنندگان خبر

در حالت تمرکز سازمانی، بیشتر تصمیمات سازمان را مدیر عالی اتخاذ می‌کند. در یک سازمان رسانه‌ای باید تا حد امکان تمرکز کاهش یابد و به سطوح پایین‌تر مدیریت، آزادی عمل و اختیارات بیشتری داده شود تا آن‌ها بتوانند با سرعت بیشتری به تولید و پخش اخبار مبادرت نمایند. صداوسیما نیاز است ضمن کاهش تمرکز سازمانی اختیارات بیشتری به تهیه‌کنندگان بخش‌های خبری تفویض نماید. در این صورت دیگر نیاز به تأیید خبر در سطوح بالاتر نیست و خبر با سرعت بالاتر به دست مخاطبان خواهد رسید.

·       ایجاد واحدهای خبری در شهرستان‌های بزرگ

به‌منظور افزایش سرعت خبر در شهرستان‌های بزرگ کشور لازم است واحد خبری کوچکی راه‌اندازی شود تا در صورت بروز حادثه یا اتفاقی، سریعاً خبر آن آماده شود و در سریع‌ترین زمان ممکن پخش شود.

·       افزایش فیبر نوری در سطح کشور

با توجه به سرعت بالای فیبرنوری در ارسال اطلاعات، صداوسیما  می بایست به آن توجه ویژه ای داشته و نسبت به افزایش آن در سطح کشور اقدام نماید.

2-5-2: دقت

جدول4. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه دقت

مقوله	مفهوم	راهکار
عوامل ساختاری و محتوایی	دقت	·        گوینده خبر خود تهیه‌کننده خبر باشد ·       قابل درک بودن خبر ·       استفاده از واژگان و لغات فارسی قابل فهم ·       عدم استفاده از لغات بیگانه

 

·       گوینده خبر خود تهیه‌کننده خبر باشد

درصورتی‌که گوینده خبر خود خبر را تهیه کند، تسلط او بر خبر افزایش ‌یافته و در قرائت، خبر را با کمترین اِشکال قرائت خواهد کرد. پس رسانه ملی می‌تواند به غنی‌سازی شغلی بپردازد و گویندگان خبر، خود خبر را تهیه نمایند و یا در فرایند تهیه خبر مشارکت نمایند.

·       قابل درک بودن خبر

خبر باید به‌صورت آسان و روان و قابل‌فهم به مخاطب ارائه شود. درصورتی‌که در خبری از کلمات و واژه‌های نامأنوس استفاده شود ممکن است مخاطب خبر مورد نظر را نفهمیده و در نتیجه، خبر تأثیر مورد نظر را نداشته باشد. به‌ عنوان‌ مثال، استفاده از واژه مینیاتوری که واژه‌ای فرانسوی است می‌تواند باعث اشتباه و سردرگمی مخاطب شود و فهم او را از خبر مورد نظر پایین آورد که در اینجا می‌بایست معادل فارسی آن را بکار برد.

 

 2-5-3: صحت

جدول5. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه صحت

مقوله	مفهوم	راهکار
عوامل ساختاری و محتوایی	صحت	1-       پرداخت به حقیقت به‌جای واقعیت 2-       ارائه مستندات و اسناد تکمیلی خبر 3-       کسب و یا تطبیق خبر با منابع معتبر

 

·       پرداخت به حقیقت به‌جای واقعیت

با توجه به اینکه حقیقت اعم از واقعیت است، صداوسیما در زمینه رعایت صحت اخبار خود باید به‌جای بیان واقعیات، به بیان حقیقت یک خبر بپردازد. به‌عنوان‌مثال در عکس مربوط به نظامیانی که اسلحه به سمت یک غیرنظامی نشانه رفته‌اند، درحالی‌که روی زمین افتاده است و در همان حال یکی از نظامیان به او آب می‌دهد، اگر فقط نظامیانی را نشان دهد که به سمت غیرنظامی اسلحه خود رانشان گرفته‌اند، واقعیت را گفته است. همچنین درصورتی‌که نظامی را نشان دهند که نشسته و به یک غیرنظامی آب می‌دهد، باز به بیان واقعیت پرداخته است. در دو مثال فوق هرچند واقعیت به‌صورت ناقص گفته‌شده ولی اخبار پخش‌شده نشان از واقعیت اتفاق افتاده است. ولی اگر در همان خبر تمامیت عکس نشان داده شود که فردی بر روی زمین افتاده و درحالی‌که نظامیان به سمت او تفنگشان را نشانه گرفته‌اند، یکی از آن‌ها هم به او آب می‌دهد، این بیان حقیقت ماجراست. پس صداوسیما باید به بیان حقیقت بپردازد تا اخبارش با اعتماد بالایی در نزد مخاطب پذیرفته شود و اعتبارش افزایش یابد.

·       ارائه مستندات و اسناد تکمیلی

به‌طورقطع در مورد خبر ارائه‌شده باید مستنداتی وجود داشته باشد، در غیر این صورت مخاطبان به محتوای خبر اعتماد نخواهند کرد. یک رسانه نباید از جانب خود صحبت نماید و باید اخبار خود را همراه با مستندات ارائه نماید. به‌عنوان‌مثال چنانچه خبری در موردحمله گروهی به یک سازمان امنیتی افغانستان منتشر شود، باید همراه با تأیید یکی از مسئولین افغانستان باشد و یا فیلم و یا عکسی از آن در اختیار مخاطبان قرار بگیرد.

·       کسب و یا تطبیق خبر با منابع معتبر

در دنیا منابع معتبر خبری وجود دارند که شناخته‌شده‌اند. در صورت پخش خبر لازم است قبل از آن، خبر با یک یا چند منبع معتبر تطبیق داده شود تا از صحت آن اطمینان حاصل شود. درصورتی‌که صحت خبر گفته‌شده توسط رسانه منطبق بر سایر منابع معتبر باشد، مخاطب اعتماد بیشتری به خبر گفته‌شده خواهد داشت.

 

2-5-4: بی‌طرفی

جدول6. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه بی‌طرفی

مقوله	مفهوم	راهکار
عوامل ساختاری و محتوایی	بی‌طرفی	1-       نقد درونی از خود 2-       استفاده از کارشناسان منتقد و مخالف در کنار کارشناسان موافق صداوسیما 3-       برگزاری مناظره از طیف‌های فکری مختلف جامعه در مسائل مهم همچون انتخابات، راهپیمایی‌ها و... 4-       حرفه‌ای گرایی 5-       عدم استفاده از صفت و برچسب

 

·       نقد درونی از خود

یک رسانه چنانچه نقد درونی از خود داشته باشد، می‌تواند نقاط ضعف خود را شناسایی کرده و اقدام به رفع آن‌ها نماید. همچنین چنین رسانه‌ای بیشتر موردقبول مخاطبان واقع می‌شود و به برنامه‌های آن بیشتر اعتماد می‌کند. این اقدام موجب استحکام صداوسیما در برابر نقدهای بیرونی مخصوصاً رسانه‌های رقیب نیز خواهد شد و در درازمدت قطعاً به افزایش سرمایه اعتماد مخاطب کمک شایانی خواهد کرد.

·       استفاده از کارشناسان منتقد و مخالف در کنار کارشناسان موافق صداوسیما

این یک امر کاملاً بدیهی است که استفاده از نظرات موافق و صرفاً تأییدکننده به اعتبار یک رسانه و به طبع اعتماد مخاطب به رسانه آسیب جدی وارد خواهد کرد. پس بهتر است صداوسیما در مورد موضوعات مختلف و مخصوصاً موضوعات مهم و پرمخاطب از کارشناسان موافق و مخالف موضوع موردبحث استفاده نماید. در این صورت طیف‌های فکری مختلف و مخالف نمود طرز تفکر خود را در رسانه خواهند دید و به جهت این‌که رسانه به آن‌ها نیز توجه نموده است، به آن رسانه اعتماد خواهند کرد.

·       برگزاری مناظره از طیف‌های فکری مختلف جامعه در مسائل مهم همچون انتخابات، راهپیمایی‌ها و...

در مورد مسائل مهم، اعتماد در درجه بالای اهمیت قرار می‌گیرد و نیازمند توجه بیشتر به این بخش است. مثلاً مسئله انتخابات از اهمیت به سزایی برخوردار بوده و درصورتی‌که شائبه طرفداری رسانه از گروه یا قشر خاصی در انتخابات به وجود آید، آن رسانه از اعتبار فرومی‌افتد و اعتماد مخاطبان به آن از بین می‌رود. پس صداوسیما می‌بایست در مسائل مهم همچون انتخابات و... چنان عمل نماید که جای هرگونه شک و شبهه‌ای باقی نماند. در این زمینه نیاز است که مناظراتی از طیف‌های مختلف فکری جامعه برگزار نماید و به‌نوعی نظرات تمامی طیف‌های فکری در زمینه مسئله موردبحث در جامعه منعکس شود تا به اعتبار آن افزوده شود.

·       حرفه‌ای گرایی

یک سازمان رسانه‌ای درصورتی‌که به حرفه‌ای گرایی توجه ننماید، قطعاً با مشکلات فراوانی روبه‌رو خواهد شد که می‌تواند درنهایت به ورشکستگی آن رسانه بینجامد. رسانه ملی باید به این مسئله مهم توجه ویژه نماید و در جذب و به‌کارگیری نیرو از نیروهای توانمند و متخصص استفاده نماید. همچنین باید به‌شدت با رابطه گرایی در سازمان مبارزه نماید و در جذب نیرو تنها معیار و ملاک را ضابطه قرار دهد.

·       عدم استفاده از صفت و برچسب

در ارائه اخبار باید از دادن صفت و برچسب به فرد یا گروه خاصی به شدت پرهیز نمود. این کار موضع رسانه را برای مخاطب آشکار ساخته و متعاقباً اعتماد مخاطب به رسانه کاهش می یابد. در واقع از این به بعد مخاطب به اخبار آن رسانه با دیده تردید می نگرد. به عنوان مثال در مورد اتفاقات مصر و سرنگونگی حسنی مبارک، رسانه هیچ گاه نباید از عنوان دیکتاتور برای توصیف او استفاده نماید. در واقع باید به ارائه اخبار پیرامون مصر و اتفاقات و اقدامات انجام شده توسط حسنی مبارک بپردازد و نتیجه گیری نهایی درباره دیکتاتور بودن یا نبودن او را به مخاطب محول نماید. صداسیما برای جلوگیری از آشکار شدن موضع خود برای مخاطب، نباید از صفت ها و برچسب ها استفاده نماید.

2-5-5: توجه به نیاز مخاطب

جدول7. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه توجه به نیاز مخاطب

مقوله	مفهوم	راهکار
عوامل ساختاری و محتوایی	توجه به نیاز مخاطب	1-       نیازسنجی مخاطب بر اساس ارزش‌های خبری 2-       آینده‌پژوهی مخاطب 3-       پرهیز از برخورد نصیحت آمیز با مخاطب 4-       پی گیری جریان های حساس و تأثیرگذار

 

·       نیازسنجی مخاطب بر اساس ارزش‌های خبری

بهتر است ابتدا نیاز مخاطب سنجیده شود و سپس بر آن اساس به تهیه و پخش اخبار بپردازیم. برای این منظور صداوسیما می‌تواند بر اساس ارزش‌های خبری از مخاطبان نظرسنجی و نیازسنجی نماید و بعد بر اساس نظر مخاطبان به تهیه خبر بپردازد و همچنین بر همان اساس به اولویت‌بندی پخش آن‌ها بپردازد. به‌عنوان‌مثال سنجیده شود که مخاطبان به خبر شهرت بیشتر اهمیت می‌دهند یا درگیری. بر این اساس اولویت آن‌ها نیز سنجیده می‌شود و خبرنگار، دبیران و سردبیران در تهیه و پخش آن بر اساس نظر مخاطب عمل خواهند کرد. این امر به افزایش اعتماد مخاطب منجر خواهد شد و رسانه به مرجعی برای دریافت اخبار موردنیاز مخاطبان تبدیل خواهد شد.

·       آینده‌پژوهی مخاطب

همان‌طور که مخاطب شناسی و نیازسنجی مخاطب در حال حاضر مهم و حیاتی است، آینده‌پژوهی مخاطب نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است. همان‌طور که می‌دانیم مخاطب در طی دهه‌های گذشته از مخاطب منفعل و صرفاً دریافت‌کننده پیام‌های رسانه‌ای به مخاطب فعال و گزینش گر تبدیل‌شده است؛ بنابراین لازم است روند تغییر مخاطب در سال‌ها و دهه‌های آینده نیز بررسی شود تا بهتر بتوانیم برنامه‌ریزی داشته باشیم.

·       پرهیز از برخورد نصیحت آمیز با مخاطب

کودک انگاری مخاطب و کم پنداری درک مخاطب و نگاه به مخاطب به عنوان فردی که برای درک دنیای پیرامون خود نیاز به نصیحت و راهنمایی دارد، برای یک سازمان رسانه ای به شدت مضر است. زیرا در این صورت مخاطب در برابر رسانه موضع گیری خواهد کرد و به دلیل کم توجهی یا در مواردی بی توجهی به عقل و درک و شعور مخاطب، این مخاطب از رسانه فاصله خواهد گرفت. در این صورت مخاطب، به دیگر اخبار رسانه نیز واکنش نشان خواهد داد و موضع گیری خواهد کرد. پس یک رسانه باید از برخوردهای نصیحت آمیز با مخاطب به شدت پرهیز نماید.

·       پی گیری جریان های حساس و تأثیرگذار

ممکن است مواردی وجود داشته باشند که مخاطبان نسبت به آن موضوع حساس باشند و بیشتر مورد پی گیری قرار دهند. در این صورت رسانه باید این موارد را شناسایی کرده و به موقع از زوایای آن خبر تهیه نماید و همچنین چنانچه موضوع دنباله داری است، در زمان های مختلف به آن بپردازد.به عنوان مثال مذاکرات هسته ای ایران با گروه 1+5 که این مذاکرات علاوه بر حساسیت مخاطب، مسئله طولانی مدتی نیز بود و در حال حاظر نیز رسانه باید به تهیه و پخش خبر درباره اثرات و مواردی که در آینده اتفاق خواهد افتاد بپردازد.

2-5-6: مدیریت و مالکیت

جدول8. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه مدیریت و مالکیت

مقوله	مفهوم	راهکار
عوامل ساختاری و محتوایی	مدیریت و مالکیت	1-       کاهش خطوط قرمز سازمان 2-       مدیریت افقی 3-       واگذاری نظرسنجی‌ها به مؤسسات مستقل نظرسنجی 4-       اندازه‌گیری و ارزیابی موفقیت سازمان در دستیابی به اهداف مهم و راهبردی 5-       بیرون آمدن از حالت کارمندمحوری 6-       الگوبرداری از بخش‌های بین‌المللی اخبار نظیر پرس تی وی 7-       ارتباط با نهادهای پژوهشی کشور 8-       پرداخت حقوق بر اساس میزان جذب مخاطب 9-       تناسب سیستم پاداش و تنبیه 10-       بیرون آمدن از حالت محافظه‌کاری 11-       تغییر نگاه مدیریت به مخاطب به‌عنوان مخاطب فعال 12-       سنجش عملکرد سازمان در خصوص کارمندان 13-       ایجاد ارتباط با رسانه‌های برتر دنیا در زمینه آموزش کارمندان 14-       ارتباط دائمی مدیران خبر با مردم

 

·       کاهش خطوط قرمز

زمانی که خطوط قرمز در سازمان رسانه‌ای بالا باشد کارکنان اقدام به پخش بخشی از اخبار می‌نمایند که خارج از شمول این خطوط باشد. حال حالتی را تصور می‌کنیم که خطوط قرمز از حد نرمال بیشتر شده و دست تولیدکنندگان خبر و پخش‌کنندگان آن به‌طور مؤثری بسته می‌شود. صاحبنظران معتقدند این حالت در حال حاضر در صداوسیما وجود دارد که خود یکی از عوامل کاهش سرعت خبر می‌تواند به شمار آید. پس نیاز است صداوسیما، جهت افزایش سرعت خود اقدام به کاهش خطوط قرمز تعریف‌شده و محدود کردن دایره آن‌ها نماید.

·       مدیریت افقی

در مدیریت عمودی و بلند بودن ساختار، فاصله بین سطوح عملیاتی سازمان و مدیریت عالی زیاد بوده و این خود عاملی در جهت کاهش سرعت خبر در یک سازمان رسانه‌ای است که از چابکی آن می‌کاهد. در صداوسیما باید سطوح سازمانی در حوزه خبر کاهش پیدا نمایند تا هم ارتباط بین سطوح عملیاتی و عالی سازمان تسهیل شود و هم نظارت به شکل راحت‌تری صورت پذیرد. در این صورت این امر می‌تواند منجر به افزایش سرعت ارائه خبر گردد.

·       واگذاری نظرسنجی‌ها به مؤسسات مستقل نظرسنجی

انجام نظرسنجی‌ها توسط خود سازمان رسانه‌ای این شبهه را ایجاد می‌نماید که این نظرسنجی‌ها دارای جهت‌گیری هستند و در مواردی که سازمان دولتی باشد، در جهت منافع مدیران و ابقاء آن‌ها در پست‌های مدیریتی است. به‌عنوان‌مثال رسانه‌ای میزان اعتماد به اخبار خود توسط مخاطبان را اندازه‌گیری نماید و منتشر کند، این نظرسنجی به گفته خبرگان از اعتبار و اعتماد پایینی برخوردار است، چراکه شبهه جهت‌گیری در آن همواره وجود دارد. حال درصورتی‌که این نوع نظرسنجی‌ها توسط مؤسسات مستقل نظرسنجی ارائه شود، از اعتبار بیشتری برخوردار است. پس لازم است صداوسیما نظرسنجی‌های خود را به مؤسسات مستقل نظرسنجی واگذار نماید تا اعتماد عمومی به این نوع از نظرسنجی‌ها افزایش یابد.

·       اندازه‌گیری و ارزیابی موفقیت سازمان در دستیابی به اهداف مهم و راهبردی

بدون شک تمامی سازمان‌ها برای خود اهداف راهبردی و کلیدی تعیین کرده و برای رسیدن به آن‌ها به‌صورت بلندمدت برنامه‌ریزی نموده‌اند. رسانه ملی نیز اهداف بلند و راهبردی در زمینة خبر داراست که درصدد تحقق بخشیدن به آن‌هاست. به‌منظور دستیابی به این اهداف باید به‌صورت مستمر میزان موفقیت در دستیابی به این اهداف اندازه‌گیری و ارزیابی‌شده تا در صورت نیاز راهکارهای جدیدی برای نیل به آن‌ها ارائه شود. این ارزیابی و اندازه‌گیری باید در بازه‌های زمانی مختلف و به‌صورت مداوم و واقع‌بینانه انجام شود تا نتیجه مطلوب را دربرداشته باشد.

·       بیرون آمدن از حالت کارمندمحوری

کارمندمحوری و حجیم بودن سازمان صداوسیما از لحاظ کارمندان خود باعث کاهش سرعت سازمان شده و ساختار سازمان را بسیار حجیم نموده است.در این راستا نیاز است علاوه بر تعدیل نیرو، ساختار سازمان مورد بازنگری قرار گیرد.

·       الگوبرداری از بخش‌های بین‌المللی اخبار نظیر پرس تی وی

بخش بین المللی پرس تی وی موفقیت نسبی در رقابت با غول های رسانه ای دنیا داشته است که این امر به سبب الزامات این شبکه خبری از جمله قدر بودن رقبا و سریع و چابک بودنشان و... است.این شبکه به لحاظ مدیریتی و ساختاری می تواند ملاک اخبار داخلی قرار بگیرد تا در دنیای رقابتی و پر تلاطم امروز، بتواند به فعالیت خود و جذب مخاطب ادامه دهد.

·       ارتباط با نهادهای پژوهشی کشور

رسانه ملی در راستای جذب و جلب نظر مخاطب، با سایر نهادهای پژوهشی کشور نیز همکاری داشته باشد. این همکاری هم در سطوح کمی و هم کیفی باید صورت پذیرد تا مکمل فعالیت ها و پژوهش های مرکز افکار سنجی صداوسیما باشد.

·       پرداخت حقوق بر اساس میزان جذب مخاطب

پرداخت حقوق بر اساس سیستم قدیمی ورود و خروج از سازمان صداوسیما سیستم ناکارآمدی است که باید مورد بازنگری قرار گیرد. در شرایط پرداخت بر اساس ساعات حضور در سازمان فقط به بعد کمی کار پرداخته می شود که صحیح نیست. در صورتی که شیوه پرداخت به میزان جذب مخاطب وابسته شود، کارکنان بخش های خبری کار خود را از لحاظ کیفی نیز گسترش داده و سعی در جذب مخاطب می نمایند. در حالت اول که پرداخت بر اساس حضور فیزیکی در سازمان است، کارمند بیشتر به دنبال پرنمودن ساعت موظفی خود است ولی در حالت دوم بدلیل وابسته بودن به میزان جذب مخاطب، کار خود را از لحاظ کیفی بهبود بخشیده و راندمان کاری خود را افزایش می دهد.

·       تناسب سیستم پاداش و تنبیه

در تمامی سازمان ها و نهادها سیستم پاداش و تنبیه وجود دارد. در واقع این سیستم محرک و انگیزاننده‌ای برای افزایش راندمان کارمندان هستند. آنچه در این بین مهم جلوه می کند، این است که بین سیستم پاداش و تنبیه تناسب وجود داشته باشد. به عنوان مثال همان اندازه که یک کارمند بخاطر انجام بد یک کار تنبیه می شود به همان اندازه نیز در صورت انجام با کیفیت کار مورد تشویق قرار گیرد. در صورتی که بین این دو تناسبی وجود نداشته باشد و به عنوان مثال سیستم پاداش ضعیف تر از سیستم تنبیه باشد، کارمندان انگیزه زیادی برای انجام با کیفیت کار نخواهند داشت و سعی خواهند کرد کار را در سطحی که مورد تنبیه واقع نشوند انجام دهند.

·       بیرون آمدن از حالت محافظه‌کاری

فضای حاکم بر صداوسیما به صورتی است که کارمندان و حتی گاهاً مدیران محافظه کار شده و سعی می نمایند کار را به نحوی انجام دهند یا به موضوعی بپردازند که کمترین خطر را برایشان به همراه داشته باشد.در چنین حالتی به بسیاری از مواردی که مورد نیاز مخاطب است ممکن است پرداخته نشود و یا خبر با سرعت پایینی به دست مخاطب برسد که در این صورت، مخاطب رسانه ریزش خواهد کرد. پس نیاز است فضای رسانه به شکلی تلطیف شود که محافظه کاری به حداقل ممکن برسد یا در حالت مطلوب از بین برود.

·       تغییر نگاه مدیریت به مخاطب به‌عنوان مخاطب فعال

در دنیای فعلی با پیشرفت تکنولوژی های نوین ارتباطی،بالا رفتن سطح سواد و آگاهی مخاطبان،دسترسی آن ها به انواع شبکه خبری و کسب اخبار مورد نیاز خود، دیگر نمی توان مخاطب را موجودی منفل به مانند نظریه گلوله جادویی فرض نمود. در دنیای فعلی مخاطبان، به گزینش‌گری می پردازند و اخبار را مورد تحلیل قرار می دهند. صداوسیما باید با در نظر گرفتن این موارد، نگاهش به مخاطب را تغییر داده و به تهیه و انتشار خبر با پیش فرض مخاطب فعال و گزینش‌گر بپردازد. در غیر این صورت روز به روز از جمعیت مخاطبان آن کاسته شده و اعتماد مخاطب به محتوای اخبار ارائه شده کاهش می یابد.

·       سنجش عملکرد سازمان در خصوص کارمندان

علاوه بر سنجش عملکرد کارمندان در خصوص سازمان، عملکرد سازمان نیز باید در قبال کارمندان سنجیده شود. تامین معیشت کارمندان علاوه بر این که از وظایف یک رسانه است، باید مورد سنجش نیز قرار گیرد که آیا سازمان نیز در قبال کارمندان وظایف خود را انجام داده است یا نه. به طور قطع در صورتی که یک سازمان به خوبی کارمندان خود را از لحاظ معیشت و... تأمین ننماید، نمی تواند توقع داشته باشد که کارمند مذکور با طیب خاطر کار خود را به نحو احسن انجام دهد.

·       ایجاد ارتباط با رسانه‌های برتر دنیا درزمینة آموزش کارمندان

آموزش کارکنان مسئله مهمی است که تمامی سازمان‌ها اعم از رسانه‌ای و غیر رسانه‌ای باید به آن اهتمام ویژه داشته باشند، چراکه سازمان بدون کارمند متخصص به اهداف خود نخواهد رسید. رسانه ملی نیز باید به این مهم اهمیت ویژه قائل شود. یکی از راهکارها در این زمینه ارتباط با رسانه‌های برتر دنیا است که می‌توان دوره‌های مختلف آموزشی را برای کارکنان فراهم نمود تا علاوه بر انتقال تجربیات این رسانه‌ها، کارکنان رسانه درزمینه علوم تخصصی و آخرین روش‌ها و متدهای روز دنیا نیز آموزش‌دیده و به اهداف رسانه بهتر نائل آیند.

·       ارتباط دائمی مدیران با مردم

مدیران بخش‌های خبری صداوسیما به‌منظور شناخت بهتر از جامعه می‌بایست علاوه بر نظرسنجی‌ها و تحقیقات پژوهشی، به‌صورت مداوم و مستمر با جامعه در ارتباط باشند تا بتوانند تصمیمات بهتر و مردم پسندانه تری گرفته و راحت‌تر به اهداف رسانه جامه عمل بپوشانند.

 

2-5-7: جامعیت

جدول9. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه جامعیت

عامل	مقوله	راهکار
عوامل محتوایی و ساختاری	جامعیت	1-       پرداختن به همه زوایای یک خبر 2-       پوشش اخبار موردعلاقه اکثریت مردم 3-       استفاده از جامعه شناسان مطرح در اتاق فکر صداوسیما 4-       ارتباط نزدیک تر و قوی تر با منابع متعدد و افراد مختلف جامعه

 

 

·       پرداختن به همه زوایای یک خبر

یک خبر ازلحاظ محتوای درونی باید جامع باشد. به این صورت که درصورتی‌که خبری درباره یک انفجار پخش می‌شود از چرایی و چگونگی وقوع حادثه، زمان وقوع آن، مسئولین آن حادثه، تعداد کشته و زخمی‌های آن و تمامی ابعاد آن حادثه در آن ذکر شود. در غیر این صورت به دلیل کمبود بخشی از آن خبر، مخاطب به سمت سایر رسانه‌ها سوق پیداکرده و ناگفته‌ها و ابعاد دیگر آن خبر را از آن‌ها کسب خواهد کرد.

·       پوشش اخبار موردعلاقه اکثریت مردم

یک رسانه باید ازلحاظ تنوع اخبار به شکلی باشد که سلایق افراد مختلف جامعه را تشخیص داده و به پخش اخبار مورد علایق آن‌ها بپردازد. البته ناگفته نماند که این کار بسیار سختی است ولی از الزامات یک رسانه خبری مطلوب، شناخت سلایق مختلف جامعه است که رسانه باید با مخاطب شناسی و نیازسنجی به سلایق افراد پی برده و بر اساس آن مبادرت به تهیه و پخش اخبار نماید.

·       استفاده از جامعه شناسان مطرح در اتاق فکر صداوسیما

همان‌گونه که نظریات مختلف تأثیر وسایل ارتباط‌جمعی به‌مرور زمان و با تغییر مخاطبان از منفعل به فعال تغییر کرده، صداوسیما نیز باید به بررسی مخاطب خود در دوران جدید به شکل مؤثر اقدام نماید. در این زمینه می‌بایست روند تغییرات اجتماعی مخاطب از گذشته تاکنون موردبررسی قرارگرفته و مطابق این تغییر اقدام به تولید و پخش اخبار نماییم. پس جهت درک تغییرات اجتماعی مخاطبان در طی دهه‌ها و سال‌های اخیر و برنامه‌ریزی برای آن، باید از جامعه شناسان مطرح کشور، در اتاق فکر صداوسیما استفاده نمود.

·       ارتباط نزدیک تر و قوی تر با منابع متعدد و افراد مختلف جامعه

یک رسانه زمانی که با منابع متعدد خبری و افراد جامعه ارتباط نزدیک تر و بهتری داشته باشد، در مواقع اتفاق افتادن رویداد یا حادثه ای، بهتر می تواند به تمام زوایای آن خبر دسترسی داشته باشد. بدین منظور صداوسیما لازم است علاوه بر ایجاد ارتباط قوی و مؤثر با موارد یاد شده، این ارتباط را بهبود بخشد.

 

2-5-8: جذابیت

جدول10. راهکارهای اجرایی اعتمادساز خبر در حوزه جذابیت

عامل	مقوله	راهکار
عوامل شکلی	جذابیت	1-       استفاده از گوینده‌های شبکه‌های استانی به‌صورت متناوب در اخبار بخش‌های خبری سراسری 2-       تقلیدی عمل نکردن 3-       استفاده از نیروهای خلاق و نوآور 4-       آزادی گویندگان در ارتباطات غیرکلامی 5-       استفاده بیشتر از پخش زنده و مستقیمِ گزارش های خبری 6-       تعاملی شدن بخشی از خبر 7-       امکان آپلود کردن اطلاعات مخاطبان در لحظه در بخش‌های خبری 8-       استفاده از کارشناسان شهرستان‌ها 9-       اخبار تحلیل محور باشد 10-       استفاده از گزارش های خبری قصه محور 11-       آشنایی با هنر زیبایی شناسی 12-       تصویری شدن بیشتر ارائه اخبار

 

·       استفاده از گوینده‌های شبکه‌های استانی به‌صورت متناوب در اخبار بخش‌های خبری سراسری

یکی از راهکارهایی که می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد استفاده از گوینده‌های خبر مراکز مختلف استانی در اخبار شبکه‌های ملی به‌صورت متناوب است. به‌عنوان‌مثال هر هفته‌ای یک‌بار گوینده‌های یکی از مراکز استانی به بخش خبری 20:30 یا دیگر بخش‌های خبری سراسری آمده و اولین خبر آن مربوط به خبر آن استان و مردم آن باشد. 

·       تقلیدی عمل نکردن

وجود خلاقیت و نوآوری در تولید و پخش خبری و درواقع تقلیدی عمل نکردن یکی از موارد بسیار مهمی است که یک رسانه باید به آن توجه ویژه داشته باشد. صداوسیما نیز باید دست به خلاقیت و نوآوری زده و به استفاده از شیوه‌های علمی و جدید بپردازد. راهکاری که در این زمینه ارائه می‌گردد، انجام پژوهش‌های علمی با استفاده از متخصصان روانشناسی، جامعه‌شناسی، خبری در جهت بومی‌سازی روش‌های ایجاد جذابیت در بخش‌های خبری است.

·       استفاده از نیروهای خلاق و نوآور

راهکار دیگر، اهمیت بیشتر به خلاقیت و نوآوری کارمندان در مرحله جذب و استخدام نیرو است. صداوسیما بهتر است به این مهم در مرحله جذب نیرو توجه نماید تا در مرحله پس‌ازآن و آموزش ضمن خدمت توجه داشته باشد.

·       آزادی گویندگان در ارتباطات غیرکلامی

به‌طورقطع ارتباطات غیرکلامی یکی از راه‌های انتقال معانی به ذهن مخاطب است. همچنین یکی از راه‌های افزایش جذابیت در بخش‌های خبری به شمار می‌رود. درصورتی‌که گویندگان اخبار آزادی بیشتری در ارتباطات غیرکلامی داشته باشند و همچنین بر آن تسلط داشته باشند، این امر می‌تواند یکی از عوامل تأثیرگذار اخبار و جذابیت بخش خبری باشد. البته آموزش ضمن خدمت ارتباطات غیرکلامی گویندگان نیز یکی از راهکارهایی است که صداوسیما باید به آن توجه داشته باشد.

·       استفاده بیشتر از پخش زنده و مستقیمِ گزارش های خبری

پخش زنده اخبار و رویدادها علاوه بر اینکه باورپذیری اخبار را افزایش می‌دهد، باعث افزایش جذابیت در اخبار پخش‌شده نیز خواهد شد. پس بر این اساس سازمان صداوسیما می‌بایست با بهره‌گیری بهتر از امکانات فنی و نیروی انسانی در مواقع بروز رویداد و حادثه امکان پخش زنده آن را فراهم نماید. به‌عنوان‌مثال، زمانی که بمبی درجایی منفجر می‌شود امکان پخش زنده آن را فراهم نماید که این امر باعث افزایش اعتماد مخاطب به خبر پخش‌شده و درنهایت به سازمان صداوسیما خواهد شد.

·       تعاملی شدن بخشی از خبر

تعاملی شدن یکی از راه‌های افزایش جذابیت و متعاقباً افزایش اعتماد مخاطب به رسانه است. در عصر جدید، رسانه‌های موفق رسانه‌هایی هستند که به این مهم توجه نمایند. در این عصر رسانه دیگر گوینده صرف نیست و رسانه ملی باید به این امر توجه نماید. بدین منظور سازمان صداوسیما می‌تواند در مورد مسائل مهم از دو کارشناس موافق و مخالف موضوع موردبحث استفاده نماید و مخاطبان نیز امکان تماس تصویری یا صوتی داشته باشند تا سؤالات و نظرات خود را ارائه نمایند و کارشناسان مربوطه به آن‌ها پاسخ‌گویند.

·       امکان آپلود کردن اطلاعات مخاطبان در لحظه در بخش‌های خبری

صداوسیما می‌بایست این امکان را فراهم نماید تا مخاطبین در مورد موضوع خبری موردبحث اطلاعات موردنظر خود را آپلود نماید و در آخر خبر مربوطه، مجری و گوینده به ارائه آن‌ها بپردازد. به‌عنوان‌مثال در بخش خبری 21 شبکه یک سیما بعد از اتمام خبر تیراندازی در آمریکا، از اطلاعات آپلود شده و نظرات مخاطبان در مورد این حادثه استفاده نماید.

·       استفاده از کارشناسان شهرستان‌ها

در مورد موضوعات مختلف، مخصوصاً اخبار مربوط به شهرستان‌ها، از کارشناسان شهرستان‌ها نیز استفاده کافی نمایند. به‌عنوان‌مثال در مورد آلودگی اصفهان یا خشک شدن زاینده‌رود از کارشناسان و اساتید دانشگاه‌های اصفهان استفاده نمایند.

·       اخبار، تحلیل محور باشد

پخش شدن اخبار صرف موجب خستگی ذهن مخاطب شده و باعث می‌شود که درنهایت، مخاطب از دنبال کردن و دیدن اخبار منصرف شود. رسانه ملی باید مبنای خبر را بر تحلیل قرار دهد و در اخبار از تحلیل‌های حرفه‌ای استفاده نماید. با این کار جذابیت خبر افزایش‌یافته و نیز موجب خستگی ذهن مخاطب نخواهد شد.

·       آشنایی کارمندان با هنر زیبایی‌شناسی

این امر نیز مانند خلاقیت و نوآوری کارمندان می‌بایست هم در مرحله جذب نیرو موردتوجه قرار گیرد و هم در مرحله بعدازآن، نظیر آموزش‌های ضمن خدمت، تا اینکه کارمندان بتوانند با استفاده از این هنر و ترکیب آن با خبر، باعث افزایش میزان جذابیت خبر شوند. به‌عنوان‌مثال، آمیختن هنر ادبیات با خبر که می‌تواند به زیباتر شدن خبر و افزایش میزان جذابیت آن کمک نماید

·       استفاده از گزارش‌های خبری قصه محور

استفاده از نرم خبر به‌جای سخت خبر که باعث خستگی مخاطب می‌شود، راهکار دیگری است که می‌تواند موردتوجه دست‌اندرکاران خبر قرار گیرد. استفاده از گزارش‌های خبری قصه محور و داستانی می‌تواند مخاطب را پای گیرنده‌ها نگه‌داشته و میزان خستگی او از خبر را کاهش دهد.

·       تصویری شدن بیشتر ارائه اخبار

در پخش و ارائه اخبار باید حتی‌الامکان از تصاویر مربوط به خبر استفاده و از قرائت اخبار به‌صورت ساده و بدون تصویر پرهیز شود. استفاده از گرافیک و یا تصاویر آرشیوی در مواردی که تصویری در زمینه خبر موردنظر وجود ندارد، می‌تواند مورداستفاده قرار گیرد و این گرافیک‌ها بر جذابیت خبر می‌توانند بیفزایند. به‌عنوان‌مثال در زمان بمباران فلسطین توسط ارتش اسرائیل، می‌توان از تصاویر نقشه‌ای گرافیکی که نشان‌دهنده فرود بمب به منطقه فلسطین روی نقشه است، استفاده نمود، که این امر بر جذابیت بصری خبر موردنظر می‌افزاید.

 

نتیجه‌گیری

در این پژوهش به منظور دستیابی به مؤلفه‌های اعتمادساز خبر و راهکارهای اجرایی نمودن آنها با کارشناسان حوزه خبر و ارتباطات مصاحبه نیمه‌ساخت یافته انجام شد. همانطور که در جدول یافته‌ها آمده است تعداد 8 عامل اعتمادساز شناسایی و راهکارهای اجرایی نمودن آنها به تفضیل بیان گردید. در یک نگاه مقایسه­ای، تفاوت نتایج حاصل از این تحقیق با تحقیقات پیشین در این نکته است که در تحقیقات پیشین بیشتر به عوامل اعتماد­ساز توجه شده است اما در پژوهش حاضر ضمن این­که از کارشناسان خواسته شده عوامل اعتماد­ساز را از نگاه خودشان بیان کنند به راهکارهای اجرایی جهت عملیاتی کردن این عوامل در رسانه ملی پرداخته است. برای مثال: در مقولۀ(تم) سرعت که در تمامی تحقیقات پیشین و پژوهش حاضر به عنوان یکی از عوامل مهم اعتمادساز اشاره شده است، در این تحقیق به راهکارهای اجرایی زیر جهت عملیاتی کردن مقوله سرعت پیشنهاد شده است: 1- مانیتورینگ شبکه‌های اجتماعی و رصد آن‌ها. 2- رصد جریان‌های خبری و پرداختن به آن‌ها. 3- استفاده از بستر شبکه‌های مجازی اجتماعی و گذاشتن خبرهایی که به دلیل محدودیت‌های زمانی و... نتوانسته‌ایم در اخبار به آن‌ها بپردازیم. 4- در اخبار بدون جزئیات از سبک الماس خبری استفاده شود. 5- استفاده از اطلاعات شبکه‌های اجتماعی نظیر ویدئو و عکس و...(با رعایت دقت و صحت) در مواردی که اتفاقی افتاده و اطلاعات خام در دسترس نیست. 6- داشتن اجتهاد رسانه‌ای جهت دفع افسد به فاسد. 7- کاهش تمرکز سازمانی و تفویض اختیارات بیشتر به تهیه‌کنندگان خبر. 8- ایجاد واحدهای خبری در شهرستان‌های بزرگ. 9- افزایش فیبر نوری در سطح کشور.10- افزایش تعداد فرستنده‌ها در سطح کشور. در سایر مقولات هم به همین شکل است.

حال صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با اجرایی نمودن این راهکارها ضمن تقویت اعتماد مخاطبان خود به جذب مخاطبان دیگر نیز بپردازد، البته ارائه این راهکارها به این معنی نیست که صداوسیما فاقد همه این معیارهاست، بلکه چنین معیارهایی یک بسته مطلوب تولید و ارائه خبر برای افزایش اعتماد مخاطب محسوب می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد که صداوسیما با بکارگیری بسیاری از این معیارها درصدد جلب و جذب مخاطبان خود است و با اجرای حداکثری این معیارها می‌تواند اعتماد مخاطبان و مردم را افزایش دهد. تمهیدات بصری، گرافیکی و شکلی به تنهایی برای جلب و رضایت مخاطب کافی نیست. تلفیق شاخص‌های محتوایی، ساختاری و شکلی است که می‌تواند رضایت مخاطب و اعتماد او را به خبر جلب کند. گرچه میزان تاثیر و شدت و ضعف هرکدام از این مؤلفه‌ها بر مقوله اعتماد مخاطب هدف ما نبود ولی کارشناسان معتقد بودند که وزن و تاثیرگذاری هر کدام از این مؤلفه‌ها متفاوت است به گونه‌ای که مؤلفه‌هایی نظیر بی‌طرفی، رعایت معیارهای حرفه‌ای خبر، پرهیز از یک‌سونگری و بازنمایی کلیشه‌ای و تحریف‌شده وقایع، مؤلفه‌های بسیار مهمی هستند که بیشترین تاثیر را در جلب اعتماد مخاطب دارند و چنانچه رسانه‌ای همه تمهیدات رسانه‌ای را به‌کارگیرد ولی چنین معیارهایی را رعایت نکند از اثرگذاری آن کاسته می‌شود.

 

منابع

·       ابراهیمی، قربانعلی و بابازاده بائی، علی. (1389). «بررسی تاثیر رسانه­های جمعی بر اعتماد اجتماعی». فصلنامه انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال ششم، شماره 21.

·       بصیریان جهرمی، حسین. (1387). «بررسی مقایسه‌ای میزان اعتماد به اخبار سیمای جمهوری اسلامی ایران و اخبار وب‌سایت‌های خبری و عوامل مؤثر بر آن: از دیدگاه دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم شهر تهران». پایان نامه کارشناسی ارشد دانشگاه صداوسیما.

·       زین‌آبادی، مرتضی. (1387). «اعتماد اجتماعی». تهران: پژوهشگاه مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام.

·       صبار، شاهو و هیان، داوان. (1395). «عوامل مرتبط با میزان اعتماد مخاطبان به رسانه­های نوین و سنتی(نگاهی به نوع رسانه، محتوای پیام و ویژگی­های مخاطب)». مطالعات رسانه­های نوین، سال اول، شماره 4.

·       طرح نظام تبلیغاتی سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران. (1384). مصوب شورای سیاستگذاری سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران.

·       عباس زاده، محمد. (1391). «تاملی بر اعتبار و پایایی در تحقیقات کیفی». جامعه شناسی کاربردی.

·       فرهنگی، علی‌اکبر. نعمتی انارکی، داود. (1394). «رسانه و خبر». تهران: دانشگاه صداوسیما.

·       قانون خط‌مشی کلی و اصول برنامه‌های سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران مصوب 17/4/1361 مجلس شورای اسلامی. بازیابی 7 مهرماه 1396 از: تارنمای مرکز پژوهش‌های مجلس.

·       محمدی، صدیقه. (1392). «بررسی اعتماد شهروندان شهر سقز به خبر 20:30 و 21». پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.

·       مک‌کوئیل، دنیس. (1382). «درآمدی بر نظریه‌های ارتباط جمعی». ترجمه پرویز اجلالی، تهران: مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ها.

·       نعمتی انارکی، داود. (1380). «نقش رسانه‌های گروهی در اطلاع رسانی و عوامل بروز بی اعتمادی مخاطب نسبت به خبر». فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره 27.

·       نوری، محسن (1390). بررسي ميزان عوامل مرتبط بر ميزان اعتماد جوانان شهر قم به اخبار 20:30 شبکه دو سيما، اخبار شبکه استاني قم (شبکه نور) و شبکه ماهواره‌ای بی‌بی‌سی فارسي. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه‌طباطبایی.

·       وبسایت خبرگزاری صداوسیما. (1394, 9 ، 19). «اعتماد به اخبار رسانه ملی بیشتر از ماهواره». بازیابی از وبسایت خبرگزاری صداوسیما: http://www.iribnews.ir/NewsBody.aspx?ID=105311

·       ویمر، راجر. دی و دومنیک، جوزف. آر. (1389). « تحقیق در رسانه های جمعی». ترجمه کاووس امامی، تهران: سروش.

·       هاشم زهی، نوروز و مهدوی، سمیه السادات. (1391). عوامل مؤثر بر اعتماد شهروندان کرمانی به اخبار شبکه یک. فصلنامه مطالعات رسانه ای.

Giddens, Antony(1992). The consequences of modernity: british library cataloguing in publication data.

Matthes, Jorg. Kohring,Motthias(2007). Trust in news media. Communication Research. Volume34 number2 April2007. Sage.

Skuse, Andrew(2002). Radio, politics and Trust in Afghanistan: A Social History of Broadcasting. International Communication Gazette, 3, 267-279.

Tsfati, yariv. Cappella, joseph (2003).Why do people watch news they do not trust? The need for cognition as a Moderator in the Association Between News media skepticism and exposure. Media psychology, 7, 251-271.

---

[1]  Tsfati & cappella

[2]  skuse

[3]  trust

[4]  confidence

[5] .Wanta

[6] . Hu

[7]  Monitoring

مانیتورینگ در لغت به معنی نظارت و پایش است.

---