نقش شبکه های اجتماعی مجازی در جامعه پذیری سیاسی جوانان با تاکید بر دسترس پذیری رسانه ای و کاربر فعال

الموضوعات :

بابک احمدپور ترکمانی ¹ (دانشجوی دکتری جامعه شناسی دانشگاه علوم و تحقیقات)
مصطفی ازکیا ² (استاد گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
باقر ساروخانی ³ (استاد گروه جامعه شناسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 24 السبت , محرم, 1439 تاريخ التأكيد : 09 الأربعاء , شعبان, 1439 تاريخ الإصدار : 12 الخميس , ذو الحجة, 1439

الکلمات المفتاحية: فضای سایبری, کاربر فعال, جامعه پذیری سیاسی, شبکه های اجتماعی مجازی, دسترس پذیری رسانه ای,

ملخص المقالة :

یکی از مهمترین کارویژه های دولتها، حفظ، نگهداشت و انتقال ارزشهای سیاسی حاکم میباشد که این مهم از طریق عوامل مختلفی محقق می گردد که شبکه های اجتماعی مجازی یکی از آن محسوب می گردد. جوانان به عنوان مهمترین قشر استفاده کننده در یکی از حساسترین مرحله سنی جامعه پذیری سیاسی قرار دارند. بنابراین بررسی نقش شبکه های مجازی بر جامعه پذیری سیاسی جوانان هدف این پژوهش میباشد. چارچوب تئوریک یک چارچوب تلفیقی است که برگرفته از نظریه گیدنز، آلموند و پاول، ایزابل آنگ و الهیو کاتز کاستلز، هارولد لاسول، مک کوایل، رابرت پاتنام و تیکنور است. روش تحقیق بر اساس ماهیت داده ها از نوع کمی، به لحاظ زمان گرداوری جزو تحقیقات پیمایشی می باشد. شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای توام با تصادفی ساده و سیستماتیک می باشد. حجم نمونه از طریق فرمول کوکران 458 نفر محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که کاربر فعال به عنوان تاثیرگذارترین متغیر با میزان اثر 0.412، و متغیر میزان استفاده از فضای مجازی با میزان اثر 0.174 و متغیر سابقه استفاده از فضای مجازی با میزان اثر 0.077 بر روی متغیر جامعه پذیری سیاسی تاثیرگذار بوده اند. ولی تاثیر متغیرهای دسترس پذیری رسانه ای، زمینه ای و پایگاه اقتصادی- اجتماعی معنادار نبوده است. یافته های پژوهش حاکی از آن است که شبکه های اجتماعی مجازی در راستای جامعه پذیری سیاسی غیررسمی عمل می نمایند وپیشنهاد می شود در راستای دفاع از فرهنگ سیاسی رسمی کشور، نقش دولت در مدیریت و کنترل فضای مجازی فعالانه و پررنگتر گردد.

نص كامل:



نقش شبکه های اجتماعی مجازی در جامعه پذیری سیاسی جوانان با تاکید بر دسترس پذیری رسانه ای و کاربر فعال

 

چکیده

یکی از مهمترین کارویژه­های دولت­ها، حفظ، نگهداشت و انتقال ارزش­های سیاسی حاکم می­باشد که این مهم از طریق عوامل مختلفی محقق می گردد که شبکه های اجتماعی مجازی یکی از آن محسوب می گردد. جوانان به عنوان مهمترین قشر استفاده کننده از شبکه های اجتماعی مجازی هستند و همچنین در یکی از حساسترین مرحله سنی جامعه پذیری سیاسی قرار دارند. بنابراین بررسی نقش عوامل موثر بر جامعه پذیری سیاسی جوانان که فضای مجازی نیز از مهمترین این عوامل تلقی می گردد هدف این پژوهش می­باشد. چارچوب تئوریک یک چارچوب تلفیقی است که برگرفته از نظریه گیدنز، آلموند و پاول، ایزابل آنگ و الهیو کاتز کاستلز، هارولد لاسول، مک کوایل، رابرت پاتنام و تیکنور است. روش تحقیق بر اساس ماهیت داده­ها از نوع کمی، به لحاظ زمان گرداوری جزو تحقیقات پیمایشی می باشد. شیوه­ی نمونه­گیری خوشه ای چندمرحله ای توام با تصادفی ساده و سیستماتیک می باشد. حجم نمونه­ از طریق فرمول کوکران 458 نفر محاسبه شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که کاربر فعال به عنوان تاثیرگذارترین متغیر با میزان اثر 0.412، و متغیر میزان استفاده از فضای مجازی با میزان اثر 0.174 و متغیر سابقه استفاده از فضای مجازی با میزان اثر 0.077 بر روی متغیر جامعه­پذیری سیاسی تاثیرگذار بوده­اند. ولی تاثیر متغیرهای دسترس­پذیری رسانه­ای، زمینه­ای و پایگاه اقتصادی- اجتماعی معنادار نبوده است. به طور کلی یافته­های پژوهش حاکی از آن است که شبکه­های اجتماعی مجازی در راستای جامعه­پذیری سیاسی غیررسمی عمل می­نمایند وپیشنهاد می شود در راستای دفاع از فرهنگ سیاسی رسمی کشور، نقش دولت در مدیریت و کنترل فضای مجازی فعالانه و پررنگ­تر گردد .

واژه گان کلیدی: جامعه­پذیری سیاسی، فضای سایبری، شبکه­های اجتماعی مجازی، کاربر فعال، دسترس­پذیری رسانه­ای

 

The role of virtual social networks in youth political socialization, with emphasis on media availability and active user

Babak Ahmadpour Torkamany

Mostafa Azkia Ph.D

Bagher Saroukhani Ph.D

 

Abstract

One of the most important tasks of governments is to preserve and transfer the dominant political values, which is achieved through various factors that make virtual social networks one of them. Young people are the most important user of virtual social networks, and they are also at one of the most sensitive periods of political socialization. Therefore, the study of the role of factors affecting the political socialization of youth, which cyberspace is considered as the most important of these factors, is the goal of this research. The theoretical framework is a compilation framework derived from the theories of Giddens, Almond and Paul, Manuel Castells, Daniel Bell, Isabelle Ang and Elliott Katz, Harold Lasswell, Charles Wright, McCoyle, Robert Putnam, Max Weber, and Tickler. The present research method is based on the nature of quantitative data in terms of collecting time as a survey research. Multi-stage random sampling method is used. The sample size is calculated using the Cochran formula of 458 people. The results show that the greatest influence of independent variables on active user was (0.412), usage rate (0.174) and history of use (0.077). But the variables of the socio-economic base and the variable of media availability were not meaningful. Generally, the findings of the research indicate that virtual social networks act in the direction of informal political socialization.

Keywords: Political socialization, cyberspace, virtual social networks, active user, media availability

 

 

مقدمه

جامعه‌پذیری¹ یا اجتماعی شدن، فرایندی است که طی آن یک انسان در طول زندگی با جامعه و فرهنگ (ارزشها و هنجارهای آن) انطباق می­یابد(رفیع پور، 1387 :350). یکی از ابعاد مهم جامعه‌پذیری، جامعه‌پذیری سیاسی² است. و آن روندی آموزشی است که به انتقال هنجارها و رفتارهای پذیرفتنی نظام سیاسی مستقر، از نسلی به نسل دیگر کمک می‌کند(عالم، 1390: 117). عمده‌ترین محور جامعه پذیری سیاسی، تلاش در زمینه تثبیت، انتقال و تغییر و تحول فرهنگ سیاسی است(هرمز، 1393: 45). در فرایند جامعه­پذیری سیاسی افراد، گروه ها و سازمان متعددی موثرند؛ یکی از این عوامل که در جامعه­پذیری افراد نقش دارد وسایل ارتباط جمعی است(ساروخانی،1391: 548) که فراگیر بودنش مهمترین خصیصه آن محسوب می­گردد به طوریکه سایر نهادهای اثرگذار در جامعه­پذیری سیاسی نظیر خانواده و مدرسه را نیز تحت پوشش قرار داده است(ساروخانی،1392: 13). به این ترتیب امروزه به تبع ظهور و گسترش اینترنت و شبکه­های اجتماعی مجازی نوین، در جامعه­ای متفاوت از قبل زندگی می­کنیم که به زعم برخی اندیشمندان نظیر مانوئل کاستلز جامعه­ی اطلاعاتی است(کاستلز، 1380) که با خلق یک فضای مجازی توانسته­اند میلیاردها کاربر را در فعالیت­های ارتباطی و اطلاعاتی خود درگیر نمایند و این کاربران به طور تعاملی به انتقال و دریافت اطلاعات گوناگون مورد نیاز خود اعم از فیلم و تصویر، صدا و متن با کمترین محدودیت و هزینه می­پردازند؛ این وضعیت در فرآیند جامعه­پذیری افراد جامعه یک تحول اساسی را ایجاد نموده چرا که افراد جامعه از یکسو با منابع متعدد و بی­پایان اطلاعات و ارتباط گسترده مواجه هستند و از سوی دیگر به عنوان کنشگرانی آزاد در این عرصه فعالیت دارند و به تولید محتوا می­پردازند. در واقع نظام های سیاسی تلاش می­کند از طریق رسانه­های در اختیار خود که اغلب رسانه­های سنتی هستند، فرهنگ سیاسی رسمی و منطبق با ارزش­های مورد تایید خود را برای اعضای جامعه انتقال و نهادینه سازند اما با ظهور رسانه­های الکترونیکی و گسترش استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی این معادله برهم خورده است(گیدنز، 1384: 47). در دهه­های اخیر در جامعه ایران نیز با رواج گسترده­ شبکه­های مجازی تحولاتی در فرایند جامعه­پذیری سیاسی رخ داده است. به این صورت که دیگر رسانه­های سنتی مانند تلویزیون و رادیو امثال آن، قدرت یک جانبه خود را در جامعه­پذیری خصوصاً جامعه­پذیری سیاسی از دست داده­اند. در واقع در کشور ما استفاده از شبکه‌های اجتماعی که محتوای غربی دارند، به دلیل تسامح و سهل‌انگاری نهادهای مسئول، رواج یافته و فرایند انتقال و نهادینه شدن ارزش­ها و فرهنگ سیاسی حاکم را با چالش مواجه ساخته که بررسی این موضوع ضرورتی اجتناب ناپذیر به حساب می­آید.

در این میان جوانان به عنوان مهمترین قشر استفاده کننده از شبکه­های اجتماعی مجازی هستند و همچنین در یکی از حساسترین مرحله سنی جامعه پذیری سیاسی قرار دارند. نجفی سولاری در ارتباط با این موضوع معتقد است: «شبکه­های اجتماعی اینترنتی با ارضای همزمان نیازهای عقلی، منطقی و عاطفی جوانان و نوجوانان، گروه­های سنی مذکور را به سمت خود جذب کرده و موسسان جوامع مجازی از این فرصت برای انتقال مفاهیم فرهنگی و سیاسی و اجتماعی مدنظر خود در قالب نرم و پنهان، نهایت استفاده را می­برند» (بشیر و افراسیابی، 1391: 35 به نقل از نجفی سولاری، 1389). طی تحقیقات انجام شده جوانان بیشترین تجربه استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی را دارند(حبیب زاده و بخشی 1395، مرادی، شهاب و همکاران1393، افراسیابی، محمد صادق 1392، خدایار، گلثوم و همکاران 1393، ودودی، اله و دلاور، علی 1394) و همین مساله باعث می­شود تا در بعد انتقال ارزش­ها و هنجارهای سیاسی و اصطلاحاً جامعه­پذیری سیاسی برای جوانان روندهایی غیر از انتقال ارزشهاو هنجارهای سیاسی از کانال­های رسمی رخ دهد. که متعاقب آن بی­نظمی و اخلال در کارکردهای نظام سیاسی بوجود آید. همانگونه که یافته­های برخی تحقیقات داخلی نیز نشان می­دهد ظهور و گسترش شبکه­های اجتماعی مجازی در جامعه ایران، آثار و پیامدهایی را در عرصه مختلف بالاخص در جامعه­پذیری سیاسی جوانان به بار آورده است. به عنوان مثال بر اساس یافته­های تحقیقاتی فاضلی(1393)؛ عاملی و حسنی(1391)؛ تامپسون (1995)؛ شبکه­های اجتماعی مبتنی بر اینترنت در به چالش کشاندن ارزش­های جامعه نقش دارند. بنابراین بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی بر جامعه پذیری سیاسی جوانان هدف اصلی این پژوهش می­باشد. ضمناً اهداف فرعی تحقیق عبارتند از :

- سنجش تاثیر هدف استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان

- سنجش تاثیر - متغیرهای زمینه­ای و پایگاه اقتصادی و اجتماعی بر نوع جامعه پذیری سیاسی جوانان

- سنجش تاثیر میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان

- سنجش تاثیر سابقه استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان

- سنجش تاثیر میزان دسترس پذیر بودن شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان

- سنجش تاثیر میزان فعال بودن کاربران شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان

- تعیین راهکارها در جهت کنترل و مدیریت شبکه­های اجتماعی در راستای حمایت از فرهنگ سیاسی رسمی کشور

 

 متناسب با هدف اصلی، سوال اصلی تحقیق عبارتند است اینکه نقش شبکه­های اجتماعی مجازی در جامعه پذیری سیاسی جوانان چگونه است؟ و پیرو آن سولات فرعی به شرح ذیل می­باشند:

- هدف استفاده جوانان از شبکه­های اجتماعی مجازی چه تاثیری بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنها دارد؟

- متغیرهای زمینه­ای و پایگاه اقتصادی و اجتماعی چه تاثیری بر نوع جامعه پذیری سیاسی آنها دارد؟

- میزان استفاده جوانان از شبکه­های اجتماعی مجازی چه تاثیری بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنها دارد؟

- سابقه استفاده جوانان از شبکه­های اجتماعی مجازی چه تاثیری بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنها دارد؟

- میزان دسترس پذیر بودن شبکه­های اجتماعی مجازی چه تاثیری بر نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان دارد؟

- میزان فعال بودن کاربران جوان شبکه­های اجتماعی مجازی چه تاثیری بر نوع جامعه پذیری سیاسی آنها دارد؟

- جهت دفاع از فرهنگ سیاسی کشور در فرایند جامعه­پذیری سیاسی متاثر از شبکه­های اجتماعی چه راهکارهایی وجود دارد؟

 

به دنبال سوالات فوق، فرضیات تحقیق به شرح ذیل تدوین شده­اند:

فرضیه اصلی: به نظر می­رسد تاثیرات شبکه­های اجتماعی مجازی نوین در فرایند جامعه­پذیری سیاسی جوانان به نسبت بیشتر از تاثیرات رسانه­های جمعی رسمی است.

فرضیات فرعی:

- به نظر می­رسد بین هدف کاربران جوان در استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی و نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تفاوت معنادار وجود دارد.

- به نظر می­رسد بین متغیرهای زمینه­ای نظیر تاهل و جنس و ... با نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان تفاوت معناداری دارد.

- به نظر می­رسد پایگاه اقتصادی و اجتماعی جوانان بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تاثیر معنادار دارد.

- به نظر می­رسد میزان استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تاثیر معنادار دارد.

- به نظر می­رسد سابقه استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تاثیر معنادار دارد.

- به نظر می­رسد دسترسی کاربران جوان به شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تاثیر معنادار دارد.

- به نظر می­رسد میزان فعال بودن کاربران جوان در شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تاثیر معنادار دارد.

 مبانی نظری

پیشینه و سابقه پژوهش: اولين‌بار، تالکوت پارسونز در نظريه‌اي با عنوان نظریه ساختاري‌ـ‌کارکردي به این موضوع جامعه­پذیری سیاسی پرداخته است. بعد از پارسونز کساني ديگري نيز به اين نظريه پرداختند. مثلاً در سال 1966، گابريل آلموند، جامعه­شناس و انديشمند سياسي آمريکا نيز متاثر از نظريات پارسونز، در اين زمينه مطالبي را مطرح نمود. با این وجود برای بررسی دقیق­تر پیشینه تحقیق، تحقیقات داخلی و خارجی انجام شده در زمینه جامعه­پذیری سیاسی مورد توجه قرار گرفته است. از جمله تحقیقاتی که در ایران پیرامون جامعه‌پذیری سیاسی‌ صورت گرفته، تحقیق نقش رادیو و تلویزیون در جامعه­پذیری سیاسی دانشجویان عنوان مقاله­ای است که توسط احمد آذین و همکاران در سال 1389 نگاشته است. نتايج اين پژوهش نشان می­دهد تاثير تلويزيون بيشتر از ساير وسايل ارتباط جمعي بر جامعه­پذيري دانشجويان است؛ نتایج تحقیق مسعود جعفری‌نژاد تحت عنوان‌ دبیران و جامعه‌پذیری سیاسی حاکی از آن است که بین نگرش سیاسی و اجتماعی دبیران و جهت­گیری سیاسی و اجتماعی دانش آموزان همبستگی مستقیم و معناداری دارد؛ بررسی عوامل موثر بر روند جامعه­پذیری سیاسی دانشجویان عنوان مطالعه­ای است که در سال 1392 توسط هزارجریبی و همکاران انجام شده نشان می­دهد که تشکل­های سیاسی درون دانشگاهی تاثیری مثبت بر روند جامعه­پذیری سیاسی دانشجویان داشته است و تشکل­های سیاسی برون دانشگاهی همچون احزاب و شخصیت­های سیاسی نتوانسته­اند تاثیرگذاری عمده­ای بر این روند داشته باشند؛ بررسي نقش تلويزيون بر جامعه­پذيري سياسي دانشجويان دانشگاه فردوسي مشهد عنوان مقاله­ای است که در سال 1390 توسط علی طلوعی و همکاران نگاشته شده است. نتايج بررسي­ها بر اساس تحليل رگرسيوني نشان می­دهد که هر چه برخورداري از رسانه­هاي جمعي بيشتر باشد، نگرش سياسي دانشجويان بالاتر مي­رود؛ جامعه­پذیری سیاسی نوجوانان جوامع پس از مناقشه عنوان مطالعه­ای است که در سال 2015 توسط کاترین رادی³ و  لورا تایلور⁴ نگاشته شده است. یافته­های این پژوهش حاکی از آن است که باورهای والدین، گروه همسالان، مدرسه و رسانه­ها و خصوصاً روابط درون گروهی در توسعه باورهای سیاسی جوانان تاثیرگذار می­باشد؛ تاثیر ویژگی­های اجتماعی و اقتصادی در نگرش­های سیاسی بومیان آمریکا عنوان پژوهشی است که در سال 2012 توسط دانیل سویج⁵ و جنگوم مین⁶  انجام شده است. نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل نشان می­دهد که ویژگی­های اجتماعی و اقتصادی بومیان آمریکا، نقش بیشتری در تبیین نگرش سیاسی سرخپوستان آمریکایی نسبت به هویت قومیشان بازی می­کند؛ تاثیر اینترنت بر نگرش سیاسی در کویت و مصر عنوان مقاله­ای است که در سال 2012 توسط علی کندری⁷ و محمد حسن⁸  انجام شده است. این مطالعه نشان می­دهد که استفاده از اینترنت به این دلیل که هرکس برداشت خود را داشته تاثیر منفی بر بینش سیاسی داشته است و استفاده از فیس بوک، توییتر و وبلاگ­ها به عنوان برنامه­های کاربردی اینترنت، همراه با استفاده از اینترنت برای کسب اطلاعات، بینش کاذب سیاسی را توجیه می­کند. در یک جمعبندی می­توان گفت که نتایج تحقیقات بررسی شده نشان می­دهد که موضوع تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه پذیری سیاسی و تشریح ابعاد دقیق آن پرداخته نشده و در این پژوهش با این موضوع توجه شده است.

مفهوم شناسی: در این بخش مفاهیم مرتبط با موضوع مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

جامعه­پذیری سیاسی: جامعه­پذيري سياسي فرايندي است که طي آن انسانها با سيستم سياسي در نظام اجتماعي آشنا مي­شوند و واکنش خويش را در برابر پديده­هاي سياسي تعيين مي­کنند. طي اين فرايند؛ نگرش­های سياسي فرد شکل مي‌گيرد. اين فرايند که در قالب نهادهاي اجتماعي و در طي زمان صورت مي‌گيرد مايه تکوين شخصيت و تربيت سياسي انسانها مي‌شود(Powell and Almond, 1992: 32). لنگتون نیز جامعه­پذیری سیاسی را فرایندی تعریف می­کند که از طریق عاملان مختلف جامعه صورت می­گیرد و به کمک آن فرد تمایلات ایستاری و الگوهای رفتاری مرتبط با سیاست را فرا می­گیرد(Langton, 2000: 5).

فرهنگ سیاسی: در واقع فرهنگ سیاسی⁹ بخشی از فرهنگ جامعه است به طوری که این فرهنگ متاثر از فرهنگ عمومی جامعه، ایدئولوژی طبقه حاکم و عملکرد ساختار قدرت سیاسی است و شامل ارزش­ها، هنجارها و نظام­های اعتقادی خاصی است که ناظر بر خواسته­ها، تکالیف و روابط متقابل بین مردم و حکومت می­باشد(پای، 1370: 39). لوسین پای نیز فرهنگ سیاسی را مجموعه­ای از نگرشها، باورها، احساسات و ادراکات حاکم بر رفتار سیاسی در هر جامعه تعریف می­کند(همان: 40). آلموند و وربا در نظرات خود، فرهنگ سیاسی را برآیندی از جهت­گیری­های همه اعضای جامعه معرفی کردند. در این دیدگاه انواع فرهنگ سیاسی براساس نوع جهت­گیری­های فردی نسبت به نظام سیاسی دوم براساس محور موضوع جهت­گیری­ها تعیین می­گردد(بشيریه، 1370: 162).

شبکه اجتماعی مجازی: در یک تعریف شبکه اجتماعی به یک ساختار متمرکز اجتماعی اطلاق می­گردد که متشکل از گره­هایی اغلب از افراد و سازمان­ها می­باشد. این گره­ها از انواع خاصی از وابستگی­ها اعم از اشتراکات، منافع مادی، سلایق، علایق، دوستان مشترک، اندیشه­ها، عقاید، باورها، اعتقادات، مسافرت­ها و ... به هم متصل هستند(Tapscptt, 2009: 36).  بر اساس تعریف دیگری شبکه­های اجتماعی خدمات آنلاینی هستند که به افراد اجازه ایجاد پروفایل شخصی می­دهند تا از این طریق اطلاعات­شان را به اشتراک بگذارند و بتوانند خود را به دیگران معرفی کنند و بتوانند ارتباطات جدید نیز شکل دهند(Pempek and et al, 2009: 228)، (افراسیابی، 1392: 15).

نظریات مرتبط با تاثیر رسانه ها و جامعه پذیری سیاسی

نظریه بازاندیشی و ساخت­یابی: گیدنز در مورد تاثیر رسانه­ها بر حوزه های مختلف زندگی اجتماعی به فرایند بازاندیشی اشاره دارد. از نظر گیدنز بازاندیشی فرایند تعریف و بازتعریف خود از طریق مشاهده و تامل در اطلاعات درباره مسیرهای ممکن زندگی است(گیدنز، 1384: 44). البته در فرهنگ سنتی و مدرن مکانیسم بازاندیشی متفاوت می­باشند. گیدنز معتقد است که در فرهنگ سنتی بازاندیشی به صورت نظارتی بر کنش عمل می­کند که حفظ کننده تجربه و نمادهای پیشین است. اما در فرهنگ مدرن بازاندیشی به گونه­ای متفاوت­تری نسبت به نظام سنتی عمل می­کند. گیدنز می­گوید به طوری که در این دوره بازاندیشی وارد مبنای بازتولید می­شود به گونه­ای که اندیشه و کنش پیوسته در یکدیگر انعکاس می­یابند(همان).

نظریه گلوله جادویی: از نظر هارولد لاسول¹⁰ و چارلز رايت¹¹ رسانه‌ها در حکم انتقال‌دهنده فرهنگ، براي انتقال اطلاعات، ارزش‌ها و هنجارها از يک نسل به نسل ديگر و از افراد جامعه به تازه واردها، کاربرد دارند. آنها از اين راه با گسترش بنيان تجربه‌ي مشترک، انسجام اجتماعي را افزايش مي‌دهند. رسانه‌ها با استمرار اجتماعي شدن پس از اتمام آموزش رسمي و نيز با شروع آن در طول ساليان پيش از مدرسه، به جذب افراد در جامعه کمک مي‌کنند(مک کوايل، 1382: 83).

نظریه استفاده و رضامندی: این نظریه نخستین بار توسط ایزابل آنگ و الهیو کاتز مطرح شده و بیان می­دارد که رسانه­های ارتباط جمعی نمی­توانند به صورت مستقیم بر مخاطبان خود تاثیرگذار باشند بلکه در این رویکرد مخاطبان استفاده کننده، بهره­­بردار و انتخاب­گر تعریف شده­­اند. فرض اصلی این نظریه این است که افراد مخاطب، کم و بیش به صورت فعال، دنبال محتوایی­اند که بیشتر رضایت را فراهم کند. درجه این رضایت بستگی به نیازها و علایق فرد دارد. هرچقدر بیشتر احساس کنند که محتوای واقعی نیاز آنها را برآورد می­کند احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند بیشتر است(سورین و تانکارد، 1384: 420).

نظریه جامعه شبکه­ای: به طور کلی در نظریه کاستلز جامعه شبکه­ای را می­توان شکلی از جامعه تعریف کرد که به گونه­ای فزاینده روابط خود را در شبکه­های رسانه­ای سازمان می­دهد؛ شبکه­هایی که به تدریج جایگزین شبکه­های اجتماعی ارتباطات رودررو می­شوند یا آنها را تکمیل می­کنند. مانوئل کاستلز، شبکه را مجموعه­ای از نقاط اتصال یا گره­های به هم پیوسته تعریف می­کند. به عبارتی شبکه، مجموعه­ای از اتصالات میان اجزاء یک واحد است. این اجزای شبکه­ها، روابط درون و بین سطوح یا واحدهای واقعیت اجتماعی را سازمان می­دهند. هر رویکرد شبکه­ای در قیاس با واحدهایی که به هم متصل شده­اند، بر اهمیت روابط تاکید می­کنند(کاستلز، 1380: 83-86).

نظریه شکاف آگاهی: تیکنور به عنوان واضع نظریه­ی شکاف آگاهی، مفهوم شکاف را چنین تعریف می­کنند: «به موازات افزایش انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه­های جمعی، آن بخش­هایی از جامعه که دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر هستند، در مقایسه با بخش­های دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین­تر، تمایل بیشتری به دریافت اطلاعات در کوتاه­ترین زمان دارند. لذا، شکاف آگاهی بین این دو بخش، به جای کاهش، افزایش می­یابد»(مهدی زاده، 1389: 55). مفهوم پایگاه اقتصادی اجتماعی که کاربرد گسترده­ای در جامعه­شناسی دارد، اشاره­ای است به طبقه­ی اجتماعی افراد با سه شاخص مرتبط با هم در تعریف عملی طبقه­ی اجتماعی وجود دارد و آن عبارت است از آموزش (سطح تحصیلات)، درآمد و شغل.

نظریه فرهنگ مدنی: به طور کلی آلموند و وربا معتقد است فرایند جامعه­پذیری سیاسی اساساً تعیین­کننده ثبات فرهنگ سیاسی و ساختار جامعه در گذر زمان می‏باشد. از نظر آلموند جامعه­پذیری سیاسی هرگز واقعاً پایان نمی‏پذیرد و در سراسر زندگی فرد ادامه می‏یابد. از نظر آلموند فرهنگ سیاسی با سیستم­های سیاسی ارتباط دارد زیرا هر فرهنگ سیاسی با جهت­گیری خاصی نسبت به کنش سیاسی همراه است و این جهت­گیری­ها معمولاً از مرزهای سیاسی فراتر می­رود. جامعه­پذیری سیاسی منجر به شکل­گیری فرهنگ­های سیاسی می­شود و برای شناخت آن فرهنگ باید ایستارهای افراد را مطالعه کرد. وی به جای دولت و دستگاه­های قانونی و نهادی مورد توجه دانشمندان سیاسی سنتی، مفهوم سیستم سیاسی را به کار برد که در آن کارکرد جای قدرت، نقش جای منصب و ساختار جای نهاد را می­گیرد(Almond, 1965: 15).

چارچوب نظری پژوهش

چارچوب تئوریک این تحقیق یک چارچوب تلفیقی است که برگرفته شده است از نظریه گیدنز، آلموند و پاول، مانوئل کاستلز، الهیو کاتز، هارولد لاسول، چارلز رایت و تیکنور می­باشد. با توجه به اینکه آلموند در خصوص تاثیر رسانه­ها به خصوص رسانه­های نوظهور و جدید خاصه شبکه­های اجتماعی نتوانسته­اند به تبیین جامعه­پذیری سیاسی بپردازند لذا برای فهم و تبیین بهتر تاثیر رسانه­های نوظهور و نوین بر جامعه­پذیری سیاسی این نظریه را با نظریه بازاندیشی گیدنز ترکیب می­کنیم و در ادامه نظریه های فوق را نیز وارد چارچوب نظری می نماییم. بر اساس نظریه گیدنز می­توان چنین استنباط کرد که افراد در مواجه به شبکه­های اجتماعی الکترونیکی بر خلاف سایر رسانه­های متعارف، صرفاً در رده تولیدکننده و یا مصرف­کننده قرار نمی­گیرند بلکه می­توانند در صورت تمایل به طور همزمان این دو نقش را داشته باشند. اما از آنجا که میزان مشارکت افراد در فرایند بازاندیشی متفاوت است نظریه ساخت یابی و نظریه الهیو کاتز را جهت میزان فعال بودن کاربران در شبکه­های اجتماعی افزوده­ایم. که حاکی از آن است رسانه­های ارتباط جمعی نمی­توانند به صورت مستقیم بر مخاطبان خود تاثیرگذار باشند بلکه در این رویکرد مخاطبان استفاده کننده، بهره­بردار و انتخاب­گر تعریف شده­اند. در خصوص تبیین رابطه دسترس­پذیر بودن رسانه­ای از نظریه جامعه شبکه­ای مانوئل کاستلز استفاده کرده­ایم. بر اساس نظریه شبکه­ای کاربران با اتصال به شبکه­های اجتماعی مجازی متنوع و گسترده، منابع و اطلاعات زیادی را کسب می­کنند و این اطلاعات زمانی که مرتبط با حوزه سیاست باشد می­تواند در نوع جامعه­پذیری سیاسی آنها تاثیرگذار باشد. جهت سازه پایگاه اقتصادی اجتماعی نیز از نظریه تیکنور استفاده کرده­ایم. تیکنور اعتقاد دارد که انتشار اطلاعات در جامعه توسط رسانه­های جمعی، آن بخش­هایی از جامعه که دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی بالاتر هستند، در مقایسه با بخش­های دارای پایگاه اقتصادی اجتماعی پایین­تر، تمایل بیشتری به دریافت اطلاعات در کوتاه ترین زمان دارند.

 

 مدل مفهومی پژوهش

با توجه به نظریه های مطروحه در چارچوب نظری، مدل نظری تحقیق به شرح ذیل جهت تبیین متغیر وابسته استخراج شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- مدل نظری رابطه بین متغیرهای مستقل و وابسته

 

روش شناسی تحقیق

با توجه به ماهیت پژوهش مناسبترین روش، روش کمی و  پیمایش است که در مرحله اول به منظور شناسایی متغیرها و بنیان­های نظری از روش اسنادی، و برای شناسایی و توصیف مقدار و نوع بهره­گیری جوانان از شبکه­های اجتماعی نوین و جامعه­پذیری سیاسی جوانان از روش روش پیمایشی اکتشافی استفاده می­گردد. نوع تحقیق کاربردی است. جامعه آماری مورد مطالعه در این پژوهش جوانان شهر تهران هستند که طبق اطلاعات مرکز آمار جمعیت تهران حدود 8500000 نفر می باشد که از این میان حدود 2150000 نفر جمعیت جوان شهر تهران(18-25 ساله) را شامل می شود(سرشماری سال 1395). که با استفاده از فرمول کوکران حجم نمونه 385 نفر می­باشد. البته با توجه به امکان ریزش داده­ها 20 درصد به نمونه فوق افزوده شده است. روش نمونه­گیری، نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای توام با تصادفی ساده و سیستماتیک است. روش نمونه­گیری به این صورت بوده که در مرحله نخست هر یک از مناطق 22 گانه تهران به عنوان یک خوشه در نظر گرفته شد. در مرحله دوم کار نمونه گیری در داخل هر یک از خوشه­ها به صورت تصادفی ساده ادامه یافت و بر اساس آن اغلب محله­های هر یک از خوشه­ها در طرح نمونه­گیری قرار گرفت. و در مرحله بعدی به روش نمونه­گیری تصادفی منظم، نمونه نهایی انتخاب شد. در این پژوهش جهت روایی از روش اعتبار صوری یعنی در توافق متخصصان یک امر در رابطه با یک شاخص یا یک معیار استفاده شده است. در عین حال ضریب پایایی پرسشنامه از طریق محاسبه ضریب آلفای كرانباخ برآورد گردید که به طور کلي نتايج حاصل از بررسي پايايي پرسشنامه نهايي نشان داد که ضريب آلفاي کرانباخ محاسبه شده برای متغیرها برابر با 0.75 می­باشد. در خصوص تکنیک های مورد استفاده در تحقیق در ابتدا متغییرهای تحقیق با استفاده از روش­های توصیفی نظیر جداول و ... مورد توصیف واقع شده­اند. در بخش تبیین، داده‌ها با استفاده از روش‌هاي تبیینی و همبستگي چند متغيري¹² تحليل شدند. تحليل همبستگي چندمتغيري در دو مرحله: تحلیل رگرسیون¹³ و تحليل مسیر انجام شده است. متغیرهای زمینه ای نیز از بر حسب گروهبندی موجود از آزمون T و آزمون F استفاده شده است. تجزیه و تحلیل داده ها نیز در به صورت رایانه­ای و با استفاده نرم­افزار Spss مورد تجزیه و تحلیل واقع شده است.

تعریف نظری و عملیاتی متغیر وابسته (جامعه­پذیری سیاسی): جهت­گیری­های افراد به نظام سیاسی(فرهنگ سیاسی) شامل سه جزء است. جزء اول شناختی به معنای اطلاع، اعم از دقیق یا غیر دقیق از نظام سیاسی است. جزء دوم جهت­گیری­های نفسانی یا عاطفی به معنای احساس وابستگی، دخالت و طرد و امثال آن راجع به موضوعات سیاسی می­باشد و جزء سوم جهت­گیری­های ارزشی، به معنای قضاوت راجع به موضوعات سیاسی است(Almond and Verba, 1963: 13). اما همانگونه که مشخص است بعد شناختی فرهنگ سیاسی به دلیل عدم جهت­گیری خاص آن در خصوص نوع جامعه­پذیری سیاسی رسمی و غیررسمی با نظر اساتید رهنما و مشاور حذف گردید. در این پژوهش برای سنجش جهت­گیری ارزیابانه افراد از مولفه­های ارزیابی و قضاوت سیاسی، رضایتمندی سیاسی، اعتماد سیاسی، نگرش به دموکراسی و مشارکت سیاسی استفاده شده است(خانیکی و سرشار، 1391: 105-106). و همچنین مولفه­های جهت­گیری احساسی در قالب افتخار و غرور سیاسی، احساس عدالت، احساس امنیت سیاسی و احساس بی­قدرتی سیاسی در نظر گرفته شده است(خانیکی و سرشار، 1391: 104-105).

- تعریف نظری و عملیاتی متغیرهای مستقل: 1)میزان، هدف و سابقه استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی: میزان، هدف و سابقه استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی در این پژوهش این است که جوانان شهر تهران به طور متوسط به چه مدت، چه میزان و با چه هدفی از شبکه­های اجتماعی مجازی استفاده می­کنند(خدایار و همکاران، 1393: 80). 2) فعال بودن کاربر: کابر فعال اشاره به کاربری دارد که خود تصمیم می­گیرد چه برنامه را و از کدام وسیله ارتباطی استفاده کند(هرمز، 1380: 147).شاخص­های این متغیر با توجه به ویژگی­هایی که فرانک بیوکا برای مخاطب فعال در نظر گرفته است مورد استفاده واقع شده است. این ویژگی­ها عبارتند از گزینش­گری، نفع­گرایی یا سودمندی، قصدمندی یا انتخابی بودن، درگیری و مقاومت در برابر تاثیر(لیتل جان، 1384: 743). 3)دسترس­پذیر بودن رسانه­ای: دسترس­پذیر بودن رسانه­ای عبارت است از دسترسی مستقیم و همزمان به اطلاعات و ارتباطات کامپیوتری که منجر به تسهیل انتشار و اصلاح اطلاعات می­شود(فتحی آشتیانی، 1393: 82). در پژوهش حاضر برای عملیاتی سازی دسترس­پذیر بودن رسانه­ای دو بعد دسترسی بیشتر و آسانتر به انواع شبکه­های اجتماعی مدنظر می­باشد(خدایار و همکاران، 1393: 181). 

تجزیه و تحلیل داده ها و یافته­های تحقیق

این بخش از پژوهش اختصاص به تجزیه و تحلیل یافته های حاصل از تحقیق دارد که از دو روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شده است.

یافته­های توصیفی(جمعیت شناختی پاسخگویان): در این بخش به صورت خلاصه به یافته­های توصیفی تحقیق اعم از جنس، تحصیلات، مذهب، تحصیلات، درآمد و ... پرداخته می­شود.

جدول شماره (1) – توزیع فراوانی جمعیت شناسی جامعه آماری

جمعیت شناختی

جنس

تحصیلات

تاهل

درآمد

وسیله نقلیه

مرد

زن

دیپلم

لیساس

بالاتر

متاهل

مجرد

2م

2تا4م

بالای 4م

دارد

ندارد

درصد

51.2

48.8

52

29

19

30.6

61.4

24.5

50.4

14.9

74.7

25.3

 بر اساس یافته­های تحقیق عمده پاسخگویان (51.2) درصد را مردان تشکیل داده­اند؛ اکثر پاسخگویان متاهل(61.4 درصد)، تحصیلات اکثر پاسخگویان زیر لیسانس(52 درصد)؛ درآمد خانواده اکثر پاسخگویان بین 2 تا 4 میلیون تومان(50.4 درصد)؛ اکثر پاسخگویان دارای وسیله نقلیه(74.7 درصد).

جدول شماره(2)- توزیع فراوانی توزیع فراوانی ابعاد متغیرهای تاثیر گذار بر جامعه­پدیری سیاسی

متغیرهای اصلی	هدف استفاده از شبکه های مجازی				دسترس پذیری رسانه ای			کاربر فعال			مذهب
	آموزشی	اخبار	دوستان	سرگرمی	زیاد	متوسط	کم	زیاد	متوسط	کم	شیعه	سایر
درصد	6.3	30.3	33.6	27.2	45.2	17.8	36.4	44.5	14	41.4	83.4	16.7

 با توجه به اطلاعات جدول فوق بیشترین هدف استفاده از شبکه­های مجازی مربوط به صحبت و معاشرت با دوستان(33.6 درصد)؛ دسترس­پذیری بالای کاربران به شبکه­های اجتماعی(45.2 درصد)؛ فعال بودن و مشارکت بالای کاربران در شبکه­های اجتماعی(44.5 درصد) و همچنین مذهب بیشتر پاسخگویان شیعه(83.4 درصد) می باشد.

جدول شماره(3)- توزیع فراوانی ابعاد متغیرهای تاثیر گذار بر جامعه­پدیری سیاسی

متغیرهای اصلی	میزان استفاده از شبکه های مجازی				سابقه استفاده از شبکه های مجازی			جامعه پذیری سیاس
	آموزشی	اخبار	دوستان	سرگرمی	تا 2 سال	3 سال	بالای 4 سال	رسمی	تاحدودی	غیررسمی
درصد	6.3	30.3	33.6	27.2	47.8	12.5	39.6	41.4	17.5	41.1

با توجه به اطلاعات جدول فوق بیشترین زمان استفاده از شبکه­های مجازی برای کاربران کمتر از دو ساعت؛ بیشترین فراوانی سابقه استفاده مربوط به دو سال اخیر؛ و غالب نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان به صورت رسمی(41.4 درصد) می­باشد.

 

یافته های تحلیلی: در این بخش با توجه به آزمون­های آماری متناسب با متغیرها نسبت به آزمون فرضیات و تجزیه و تحلیل داده­ها اقدام شده است. همانگونه که گفته شد در مجموع 7 فرضیه در این پژوهش مورد بررسی قرارگرفته است.

آزمون فرضیه اول: تاثیر نوع استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه پذیری سیاسی آنان: در اين فرضيه در نظر گرفته شده است که بین نوع استفاده از شبکه­های اجتماعی و نوع جامعه­پذیری سیاسی تفاوت معناداری وجود دارد.

جدول شماره (4)- تحلیل واریانس یک راهه برای مقایسه نوع استفاده کاربران از شبکه های اجتماعی مجازی در شش گروه

سطح معناداری	F	میانگین	فراوانی	گروه	متغیر
0.000	82.205	3.9249	111	سرگرمی	نوع استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی
		1.7121	137	اخبار و اطلاعات روز
		3.6716	29	علمی و آموزشی
		3.7650	11	کاری
		2.9149	153	دوستان
		3.0351	13	اشتراک گذاری

براي بررسي تفاوت معناداری بین نوع استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی و نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان از آزمون F مستقل استفاده شده است. نتایج حاصله از جدول آزمون F حاکی از این است که میان نوع استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی و نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان تفاوت معناداری وجود دارد.

آزمون فرضیه دوم: تاثیر متغیرهای زمینه­ای نظیر تاهل و جنس و ... با نوع جامعه­پذیری سیاسی جوانان: براي بررسي تفاوت معناداری بین جنس و جامعه­پذیری سیاسی از آزمون T مستقل استفاده شده است.

جدول شماره (5)- بررسی تفاوت معناداری بین جنس و جامعه پذیری سیاسی کاربران جوان شهر تهران

ردیف	عنوان	تعداد	میانگین
1	زن	223	2.83
2	مرد	230	3.23
3	سطح معناداری	0.255
4	N	458

نتایج حاصله از جدول آزمون T حاکی از این است که میان دو متغیر جنس و جامعه پذیری سیاسی کاربران جوان شهر تهران دارای تفاوت معناداری وجود ندارد.

- بررسی تفاوت معناداری بین وضعیت تاهل و جامعه­پذیری سیاسی کاربران جوان شهر تهران: براي بررسي تفاوت معناداری بین وضعیت تاهل و جامعه­پذیری سیاسی کاربران جوان شهر تهران از آزمون F مستقل استفاده شده است..

جدول (6)- بررسی تفاوت معناداری بین وضعیت تاهل و جامعه پذیری سیاسی کاربران جوان شهر تهران

متغیر	وضعیت درون و برن گروهی	مجموع مربعات	درجات آزادي	ميانگين مربعات	تحليل واريانس	سطح معني‌داري
وضعیت تاهل	بین گروهی	10.490	3	3.497	1.701	0.166
	درون گروهی	916.822	446	2.056
	کل	927.311	449

 

نتایج جدول آزمون F حاکی از این است که میان دو وضعیت تاهل و جامعه­پذیری سیاسی تفاوت معناداری وجود ندارد.

بررسی آزمون فرضیات متغیرهای فاصله ای( تحلیل رگرسیون چندگانه)- آزمون سایر فرضیات: در این بخش از پژوهش، فرضیاتی که با متغیرهای فاصله­ای می توانند در معادله رگرسیون وارد شوند به شرح ذیل مورد آزمون قرار گرفته­اند.

جدول شماره (7)-  جدول رگرسیون چندگانه

	ضریب همبستگی پیرسون	ضریب تعیین تعدیل شده	سطح معناداری
متغیرهای مستقل	0.711	0.505	0.000

با توجه نتایج جدول شماره 7 مقدار ضریب همبستگی (R) بین متغیرها 0.711 می­باشد که نشان می­دهد بین مجموعه متغیرهای مستقل و متغیر وابسته تحقیق (جامعه­پذیری سیاسی) همبستگی بالایی وجود دارد. ضریب تعدیل شده که برابر با 0.505 می­باشد که میزان آن نشان می­دهد که 50.5 درصد از تغییرات نمره جامعه­پذیری سیاسی به متغیرها پژوهش مربوط است.

جدول شماره (8)- ضرایب بتای متغیرهای مستقل معنادار

متغیرهای مستقل	بتا	سطح معناداری
میزان استفاده از شبکه ها	0.174	0.000
سابقه استفاده از شبکه ها	0.077	0.000
کاربر فعال	0.412	0.000

 

طبق اطلاعات جدول شماره 8 نتایج رگرسیون چندگانه نشان می­دهد که متغیر کاربر فعال، میزان و سابقه استفاده از شبکه­ها در سطح 99 درصد معنی­دار بوده­اند این در حالی است که متغیرهایی نظیر دسترس­پذیر بودن رسانه­ای و پایگاه اقتصادی و اجتماعی معنادار نبوده­اند. اما قضاوت در مورد سهم هر یک از چهار متغیر مستقل در تبیین متغیر وابسته را باید به مقادیر بتا واگذار کرد. بر اساس بتای بدست آمده برای متغیر فعال بودن کاربر، به ازای یک واحد تغییر در انحراف معیار فعال بودن کاربر به اندازه 0.412 میزان استفاده کاربران از شبکه های مجازی 0.174 واحد، سابقه استفاده کاربران از شبکه های مجازی 0.077 واحد در انحراف متغیر وابسته تغییر ایجاد می­شود.

تحلیل مسیر: جدول شماره 9، مجموع تاثیرهای مستقیم و غیرمستقیم هر متغیر مستقل بر متغیر وابسته را نشان می­دهد.

جدول شماره (9)- محاسبه تاثیر مستقیم و غیرمستقیم متغیرهای مستقل

متغیرها	تاثیر مستقیم	تاثیر غیرمستقیم	تاثیر کل	معنی داری
میزان استفاده از شبکه­ها	0.174	0.0105	0.185	•
سابقه استفاده از شبکه­ها	0.077	-	0.077	•
فعال بودن کاربر	0.412	0.000481	0.412	•
دسترس پذیری رسانه ای	-	-	-	عدم معنی داری

 

 نتایج تحلیل مسیر نشان می­دهد که متغیر فعال بودن کاربر و میزان استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی به ترتیب دارای بیشترین اثر و متغیر سابقه استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی دارای کمترین تاثیرگذاری بر متغیر جامعه­پذیری سیاسی بوده است.

بحث و نتیجه گیری

این پژوهش پیرامون 7 فرضیه تدوین شده است که شامل یک متغیر وابسته(جامعه­پذیری سیاسی) و 7 متغیر مستقل می باشد که از میان، فرضیات مرتبط با متغیرهای میزان، نوع، سابقه استفاده از شبکه­های مجازی و کاربرفعال معنادار بوده­اند و فرضیات مرتبط با سه متغیر دسترس­پذیر بودن رسانه­ای پایگاه اقتصادی و اجتماعی و متغیرهای زمینه­ای معنادار نبوده است. برای تبیین نتایج این فرضیات از نظریه­ها و تحقیقات مشابه استفاده شده است. به این ترتیب طبق یافته­ای این پژوهش میزان و سابقه استفاده کاربران جوان از شبکه­های اجتماعی مجازی بر نوع جامعه­پذیری سیاسی آنها تاثیر معنادار داشته است بدین معنا که هر چقدر استفاده کاربران از شبکه­های اجتماعی مجازی بیشتر باشد و دارای سابقه بیشتری در استفاده از شبکه های مجازی باشند آنها دارای جامعه­پذیری سیاسی پایین­تر (غیررسمی­تری) هستند و این بدان معنی است که در دوران جدید شبکه­های اجتماعی به عنوان رسانه­های آزاد و بدون کنترل نظام حاکم عمل می­کنند(برخلاف رسانه­های سنتی نظیر تلویزیون و رادیو که در اختیار نظام حاکم هستند). همانگونه که نظریه گلوله جادوی، هارولد لاسول و چالز رایت، نظریه ارتباطات جمعی مک کوایل(1382) و سایر نظریات مشابه در خصوص تاثیر رسانه­های سنتی بیان می­دارند رسانه‌های دیداری و شنیداری، قادرند بر اندیشه‌ها، زندگی و الگوهای رفتاری مخاطبان تاثیر بگذارند و طبیعتاً هرچقدر افراد بیشتر در معرض رسانه ها قرار بگیرند بیشتر تحت تاثیر محتوای پیام ها قرار می­گیرند. اما همانگونه که اشاره شد، رسانه های الکترونیکی نه تنها در اختیار نظام حاکم نیستند بلکه به دلیل قرار گرفتن سرورهای شبکه های اجتماعی در خارج از کشور و تهیه محتواهای فرهنگ سیاسی، مخالف با فرهنگ سیاسی رسمی و حاکم کشور عمل می­کنند و به همین خاطر بین میزان و سابقه استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی فرایند جامعه­پذیری سیاسی غیررسمی را دامن می زنند. نتایج این پژوهش متضاد با یافته­های  تحقیق احمد آذین و همکاران (1389)، علی طلوعی و همکاران (1390) و نظریه کاشت(مک کوایل، 1385)، نظریه گربنر(بری، 1384) و ... است. به این ترتیب که طبق یافته های این پژوهش ها و نظریات، میان و سابقه استفاده از تلویزیون و به طور کلی رسانه­های سنتی و جامعه پذیری رسمی رابطه مستقیم و معناداری وجود دارد اما طبق یافته های پژوهش حاضر رابطه میان میزان و استفاده از رسانه­های اجتماعی و جامعه پذیری غیر رسمی مستقیم و معنادار است و دلیل آن به جهت نوع رسانه­ای است که کاربران از آن استفاده می­کنند. مشخصاً مدیریت و کنترل رسانه­های سنتی نظیر تلویزیون اغلب در اختیار حاکمیت است بنابراین منطقی است که میزان و نوع استفاده از آنها در ارتقاء جامعه پذیری رسمی تاثیرگذار باشد(مانند تحقیقات احمدآذین 1389، علی طلوعی 1390 و نظریات کاشت و ...) اما رسانه های اجتماعی که ماهیت آزاد و فارغ از کنترل حاکمیت دارند(شبکه های اجتماعی) ارتباط معناداری با جامعه­پذیری غیررسمی دارند چون این فضا در اختیار و کنترل حاکمیت نمی­باشد و طبیعی است که فرهنگ سیاسی منطبق با نظر حاکمیت نیز فرایند حفظ و نگهداشت و انتقال را طی نمی­کند. علاوه بر این به طور کلی رسانه­های اجتماعی در جامعه­پذیری سیاسی نسبت به عوامل رسمی و حاکمیتی تاثیر متفاوتی دارند و این امر را در تحقیق مسعود جعفر نژاد 1390، هزار جریبی1392 ، کاترین رادی و لورا تایلور 2015، دانیل سویج و جنگوم مین 2012 می­توان به وضوح دید. یافته های این تحقیقات نشان می­دهند که که عوامل رسمی نظیر مدرسه و تشکلهای سیاسی رسمی و ... برخلاف شبکه­های اجتماعی مجازی بر جامعه­پذیری سیاسی رسمی تاثیر مستقیم معنادار دارند.

از سوی دیگر یافته های این پژوهش حاکی از تفاوت معناداری نوع استفاده کاربران از شبکه­های اجتماعی مجازی با نوع جامعه­پذیری سیاسی آنان است. بدین معنی که کاربران بسته به اینکه چه نوع استفاده­ای و یا از چه بخش­هایی از شبکه های اجتماعی استفاده کنند دارای جامعه­پذیری سیاسی متفاوتی هستند. کاربرانی که اولویت اول استفاده شان از شبکه های مجازی بخش اخبار و مسایل روز است نسبت به سایر کاربران دارای جامعه­پذیری سیاسی غیررسمی­تری هستند. و این با نظریه های فوق الذکر بسیار متفاوت است که مدعی بودند رسانه های دیداری و شنیداری قادرند به صورت یکسان با شدت­های مختلف بر نگرش­های کاربران اثرگذرا باشند. همچنین نتیجه این تحقیق منطبق با تحقیق دبرا روکر و میکاییل بانکس (1994)، تحقیق برایان ندوک(1987) نمی باشد. این پژوهش ها که تاکید دارند آموزش نقش بسزایی در جامعه­پذیری جوانان دارد اما از آنجایی که در تحقیق این محققین آموزش رسمی و در مدرسه اتفاق افتاده و بنابراین رابطه مستقیم و تاثیر معنادار با جامعه­پذیری سیاسی دارد اما در تحقیق ما فعالیتهای آموزش - علمی در یک فضای غیر نظارتی(یعنی در شبکه­های اجتماعی مبتنی بر اینترنت) اتفاق افتاده و بنابراین به سوی جامعه­پذیری غیررسمی­تری حرکت کرده است.

 کاربر فعال به عنوان تاثیرگذارترین متغیر در جامعه­پذیر سیاسی در این پژوهش بوده است. نتیجه این فرضیه نشان داد که با ایجاد فضای مشارکتی و فعال برای کاربران شبکه­های مجازی، منجر به جامعه­پذیری غیررسمی شده است. برای تبیین این فرضیه می­توان از نظریه ساخت­یابی و نظریه بازاندیشی گیدنز استفاده کرد. این نظریه تشریح می­کند که هرچه کاربران با فعالیت مشارکت­جویانه در شبکه­های اجتماعی حضور یابند، بیشتر در تولید معنا سهیم هستند و لذا احتمال تاثیرگذاری بر نوع جامعه­پذیری سیاسی خود خواهند داشت. همانگونه که ایزابل آنگ و الهیو کاتز نیز مطرح کردند، رسانه­های ارتباط جمعی نمی­توانند به صورت مستقیم بر مخاطبان خود تاثیرگذار باشند بلکه در این رویکرد مخاطبان استفاده کننده، بهره بردار و انتخاب­گر تعریف شده­اند. نتایج این فرضیه نیز با نتایج تحقیق علی کندری و محمد حسن 2012 با عنوان تاثیر اینترنت بر نگرش سیاسی در کویت و مصر منطبق است چرا که یافته های این پژوهش حاکی از آن است که فعالیت کاربران در اینترنت منجر به تاثیر منفی در نگرش­های سیاسی آنها شده است. و این دقیقاً منطبق با یافته­های فرضیه حاضر بدین معنا است که مشارکت و فعالیت افراد در فضای اینترتی و مجازی منجر به شکل­گیری فرهنگ سیاسی متفاوتی نسبت به فرهنگ سیاسی که حاکمیت سعی در حفظ و نگهداشت و انتقال آن دارد، شده است.

اما عدم رابطه معناداری پایگاه اقتصادی - اجتماعی کاربران و متغیرهای زمینه­ای و دسترس­پذیری رسانه­ای با نوع جامعه­پذیری سیاسی شان حکایت از تغییر شرایط و موقعیتی را دارد که در ماهیت رسانه ها اتفاق افتاده است و آن فراگیر شدن شبکه­های اجتماعی مجازی و مبتنی بر اینترنت است. در حال حاضر روستاهای کشور با جمعیت بالای 20 خانوار در حال پوشش اینترنت خواهند بود و ضریب نفوذ اینترنت در کشور بالای 80 درصد گزارش شده است و از این جریان می­توان چنین نتیجه گرفت که دیگر مثل سابق امکانات و دسترسی ها به فضایی همچون شبکه­های اجتماعی اختصاصاً برای طبقه و یا قشر خاصی نیست بلکه تقریباً همه اقشار جامعه به این امکانات دسترسی دارند و بنابراین نوع جامعه­پذیری متفاوتی نسبت به هم را تجربه نمی­کنند. تحقیق سید حسن حسینی و دیگران(1389) با عنوان بررسی تاثیر خانواده بر جامعه­پذیری سیاسی و همچنین با یافته­های تحقیق اسکندری(1392) منطبق با یافته­های پژوهش حاضر است. در هر دو تحقیق متغیر پایگاه اقتصادی - اجتماعی با متغیر وابسته جامعه­پذیری سیاسی رابطه معنادار وجود ندارد. شاید در تحقیقات پیشین که بیشتر قبل از رواج شبکه­های اجتماعی مجازی انجام شده باشند می­توانند رابطه معناداری بین پایگاه اقتصادی – اجتماعی و جامعه­پذیری سیاسی داشته باشند. یعنی تحقیقاتی که قبل از سال 1383 (شبکه­های اجتماعی در این برهه از زمان وارد کشور شدند) و یا قبل از سال 1387 که هنوز شبکه­های اجتماعی مبتنی بر اینترنت هنوز خیلی همه­گیر و فراگیر بین شهروندان و مردم نشده بودند(افراسیابی، 1392: 51). در این زمینه می­توان به تحقیقاتی نظیر سیدحسینی و همکاران(1385)، زنگنه(1383)، جهانگیری(1380) و ... اشاره کرد.

پیشنهادها

- در راستای مدیریت و استفاده از شبکه­های اجتماعی مجازی، سیاست­های آموزشی و نحوه استفاده از آن برای نوجوانان ارائه گردد چه بسا شبکه­های اجتماعی مجازی به عنوان یکی از عاملان جامعه­پذیری سیاسی جهت انتقال فرهنگ سیاسی نه تنها به انتقال و نهادینه کردن ارزش­ها و هنجارها حاکم نمی­انجامد بلکه در راستای تغییر آن قدم برداشته است و در دراز مدت برای کشور و نظام سیاسی می­تواند خطری جدی به حساب آید و آسیب های جدی را وارد نماید.

- با توجه به تاثیر محتوا و اطلاعات در گردش شبکه­های اجتماعی مجازی در تغییر فرهنگ سیاسی پیشنهاد می­شود کارگروه­هایی در سطح استانی تشکیل گردد که در خصوص تولید محتوا در شبکه­های اجتماعی فعالیت کنند.

- همانگونه که در بالا اشاره شد فعال بودن کاربران در شبکه­های اجتماعی مجازی بیشترین تاثیر را نسبت به جامعه­پذیری سیاسی داشته است. بنابراین پیشنهاد می­شود در این راستا نیز به موضوع تولید محتوا مطابق با فرهنگ و ارزش­ها و هنجارهای سیاسی کشورمان توجه گردد: یکی از پیشنهادات این تحقیق در راستای تولید محتوا به سیاستگذارن و برنامه­ریزان کشوری این است موضوع تولید محتوا را به صورت کاربردی در پایان­نامه­ها کارشناسی ارشد و دکتری به صورت کاملاً تخصصی در اولویت پژوهش­ها قرار دهند و با حمایت­ها مالی و ... تشویق های لازم را برای ترغیب دانشجوان فراهم نمایند.

- همچنین با توجه به تاثیر شبکه­های مجازی بر نوع جامعه جامعه­پذیری سیاسی غیررسمی جوانان که اغلب این شبکه­ها خارج از نظارت داخلی هدایت می شوند لازم است به تقویت شبکه های مجازی داخلی پرداخته شود که در این زمینه پیشنهاد می گردد:

* برگزاری مسابقات و برنامه هایی با همکاری صدا و سیما با ماهیت مشارکت مردم و معرفی پیام رسان داخلی نظیر (سروش و یا کپ و ...) در قالب پاسخ به سوالات و اعطای جایزه.

* تهیه و راه اندازی نرم افزار کمک درسی و برگزاری آزمون های مجازی برای دانش آموزان و دانشگاهیان که قابلیت اجرا شدن آن، صرفا با عضویت در شبکه های اجتماعی داخلی امکان پذیر باشد.

*از سوی دیگر پیشنهاد می گردد قیمت ارسال و دریافت داده و اطلاعات برای کاربرانی که از شبکه­های اجتماعی و پیام رسان­های داخلی استفاده می کنند نسبت به قیمت ارسال و دریافت داده در شبکه­های خارجی تفاوت محسوس و معناداری داشته باشد.

*امکان نقل و انتقال هرگونه امور مالی با ضریب امنیت و سهولت بالا (مانند پیام رسان وی چت) طراحی و اجرا گردد تا همین امکانات به جذب کاربران از این شبکه­ها و پیام رسان­ها منجر گردد.

- مطالعه و پژوهشی در راستای علل عدم استقبال کاربران ایرانی از شبکه­های اجتماعی بومی؛ ارائه مدلی موفق از شبکه­های اجتماعی بومی و تدوین مسائل حقوق سایبری در حوزه شبکه­های اجتماعی مجازی در داخل کشور انجام شود.

منابع و ماخذ

الف) منابع فارسی

- افراسیابی، محمد صادق (1392). مطالعات شبکه اجتماعی و سبک زندگی جوانان. تهران: انتشارات سیمای شرق.

- ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا (1383). توسعه روستایی با تاکید بر جامعه روستایی ایران. تهران: نشر نی.

- ازکیا، مصطفی و دربان آستانه، علیرضا (1389). روش های کاربردی تحقیق، ج1. تهران: انتشارات کیهان.

- ایگنلهارت، رونالد (1383). تحول فرهنگی در جامعه پیشرفته صنعتی. ترجمه مریم وتر. تهران: انتشارات روزنه.

- اینگلهارت، رونالد و ولز، کریستین (1389). نوسازی. تغییر فرهنگی و دموکراسی. ترجمه یعقوب احمدی. تهران: انتشارات کویر.

- بشیریه، حسین (1381). موانع توسعه سیاسی در ایران. تهران: نشر گام نو.

- بشیریه، حسین (1370). توسعه و فرهنگ. میزگرد نامه فرهنگ، سال 5، شماره 5 و 6.

- پای، لوسین (1370). فرهنگ سیاسی و توسعه سیاسی. ترجمه مجید محمدی. نامه فرهنگ، سال 2، شماره 1و 2. 

- پناهی، محمد حسین و کردی، حسین (1389). فرهنگ سیاسی و عوامل اجتماعی آن. فصلنامه علوم اجتماعی، سال 3، شماره 51.

- حبیب زاده، اصحاب، بخشی، روح الله (1395). شبکه های اجتماعی مجازی و امنیت عمومی. فصلنامه دانش انتظامی، سال 18.

- حسینی، سیدحسن و همکاران (1389). بررسي تاثير خانواده بر جامعه پذيري سياسي مطالعه موردي. جامعه شناسی مطالعات جوانان، سال 1، شماره 1.

- خانیکی، هادی و سرشار، حمید (1391). گونه شناسی فرهنگ سیاسی. پژوهش سیاست نظری، سال 2. شماره 11.

- خدایار، گلثوم و همکاران (1393). میزان و نوع استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی(مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه آزاد مشهد). پژوهش های ارتباطی، سال 21، شماره 1.

- دوله، معصومه (1395). بررسی نقش شبکه های اجتماعی مجازی در کیفیت زندگی، علوم اجتماعی شوشتر. سال 10.

-  راش،  مایکل (1377). جامعه و سیاست. ترجمه منوچهر صبوری. تهران: انتشارات سمت.

- رفیع پور، فرامرز (1387). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشارات.

- ریتزر، جورج (1384). نظریه جامعه شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر علمی.

- ساروخانی، باقر (1392). طلاق پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن. تهران:‌ انتشارات دانشگاه تهران.

- ساروخانی، باقر (1391). جامعه شناسی ارتباطات. تهران: نشر ارتباطات.

- سردار آبادی، خلیل الله (1380). تاثیر تغییرات ساختاری وجهانی شدن بر فرهنگ سیاسی ایران. مطالعات ملی، سال 3، شماره 10.

- سورین، ورنر و جیمز، تانکارد(1384). نظریه های ارتباطات. ترجمه علیرضا دهقان. تهران: دانشگاه تهران.

- عالم، عبدالرحمن (1390). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی.

- فتحی آشتیانی، علی (1393). مقدمه ای بر روانشناسی سیاسی. تهران: انتشارات بعثت.

- کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات. ترجمه احد علیقلیان. تهران: انتشارات طرح نو.

- كوزر، لوئیس (1373). زندگی و اندیشه بزرگان جامعه‌شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی.

- گیدنز، آنتونی (1384). پیامدهای مدرنیته. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر مرکز.

- گیدنز، آنتونی (1385). چشم اندازهای جهانی. ترجمه محمدرضا جلائی پور. تهران: نشر طرح نو.

- مرادی، شهاب (1393). انگیزه های استفاده از شبکه های مجازی اجتماعی. فرهنگ در دانشگاه اسلامی. سال 4.

- مک کوایل، دنیس (1382). درآمدی بر نظریه های ارتباط جمعی. ترجمه مهدی منتظرقائم. تهران: مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه­ها.

- مهدی زاده، سیدمحمد (1389). نظریه ها رسانه: اندیشه های رایج و دیدگاه های انتقادی. تهران: نشر همشهری.

- هرمز، مهرداد (1380). مقدمه ای بر نظرات و مفاهیم ارتباط جمعی. تهران: انتشارات فاران.

- هرمز، مهرداد (1376). زمینه‌های جامعه شناسی: جامعه‌پذیری سیاسی. تهران: شرکت انتشاراتی پاژنگ.

- وبستر، فرانک (1384). نظریه­های جامعه اطلاعاتی. ترجمه اسماعیل قدیمی. تهران: انتشاارت قصیده سرا.

- ودودی، اله، دلاور، علی (1394). بررسی تاثیر شبکه های اجتماعی مجازی در تغییر ویژگی های شخصیتی جوانان. روانشناسی تربیتی. سال 11.

ب) منابع خارجی

- Kandari A, Hasanen A (2012). The impact of the Internet on political attitudes in Kuwait and Egypt. Telematics and Informatics. Vol 29.

-  Almond G A. (1970). Political Development. Boston: Little Brown.

- Catherine M R, Taylor L K (2015). The political socialization of youth in a post-conflict community. International Journal of Intercultural Relations. Volume 45.

- Essen, A (2010). Implication for Secondary Education in Nigeria Paper presented at the 40th All Nigeria Conference of Principals of Secondary Schools (ANCOPSS).

-  Inglehart R (1988). The Renaissance of Political Culture. American Political Science Review. Vol 82.

- Persson M, Lindgre K O (2016). Sven Oskarsson. How does education affect adolescents’ political development?, Economics of Education Review. New York: Accepted Manuscript Press

- Pempek T(2009). College Students social Networking Experiences on Facebook. Journal of Applied Developmental Psychology. Vol 30.

- Powell G B, Almond G A (1992). Poitical socialization and Political Culture. New Jersey: Princeton University Press.

- Langton K R (2000). Political Socialization. New York: Oxford University Press.

- Tapscptt D (2009). Grown up digital- How the Net Generation Is Changing Your World.

- Tehrani H(2011). Iran’s Revolutionary Guards Take on the Internet. Internet and Democracy Blo. Vol 4.

1

 

---

[1]  - socialization

[2]  - political socialization

[3]  - Catherine M. Reidy

[4]  - Laura K. Taylor

[5]  - Daniel Savage

[6]  - Jeonghum Min

[7]  - Ali Kandari

[8]  - Mohammed Hasanen

[9]  - political culture

[10]  - Lasswell

[11]  - Raite

[12]  - Multivariate Correlation

[13]  - Regression Analysis

---