بررسی جامعه شناختی تاثیرات تماشای تلویزیون بر میزان سرمایه اجتماعی: مورد مطالعه شهر زرآباد

الموضوعات :

عبدالسلام مهدی پور ¹ (دانشگاه آزاد واحد زاهدان)
اصغر مهاجری ² (دانشگاه آزاد واحد زاهدان)

تاريخ الإرسال : 12 الثلاثاء , شوال, 1439 تاريخ التأكيد : 24 الأحد , ربيع الأول, 1440 تاريخ الإصدار : 14 الخميس , ربيع الأول, 1440

الکلمات المفتاحية: رضایت از تماشای تلویزیون, سرمایه اجتماعی, سرمایه اجتماعی عمودی, سرمایه اجتماعی افقی, تماشای تلویزیون,

ملخص المقالة :

سرمایه اجتماعی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد و توسعه در هرجامعه ای به حساب می‌آید. به نظر می‌رسد یکی از عواملی که می‌تواند در افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی نقش داشته باشد، رسانه‌های جمعی می‌باشند. تحقیق حاضر در همین راستا و به بررسی رابطه بین تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی و آبعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تعلق اجتماعی) پرداخته است. هدف اصلی تحقیق بررسی رابطه بین تماشای تلویزیون و میزان سرمایه اجتماعی می باشد و به تبع آن فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از اینکه بین میزان تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. تحقیق به روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسشنامه انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق افراد بالای 15 سال شهر زرآباد بوده‌اند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 358 نفر انتخاب و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای فضایی اطلاعات جمع آوری شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که متغیرهای زمینه ای؛ مانند سن، جنس و تحصیلات رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی و ابعاد سرمایه اجتماعی دارند همچنین یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که متغیرهای میزان تماشای تلویزیون، میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی، میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی ، میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیونی داخلی، میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیونی خارجی رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن دارند.

نص كامل:



 

بررسی جامعه‌شناختی تأثیرات تماشای تلویزیون بر میزان سرمایه اجتماعی در شهر زرآباد-مطالعه موردی سال 1395

اصغر مهاجری¹

عبدالسلام مهدی پور²

چکیده:

سرمایه اجتماعی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد و توسعه در هرجامعه ای به حساب می‌آید. به نظر می‌رسد یکی از عواملی که می‌تواند در افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی نقش داشته باشد، رسانه‌های جمعی می‌باشند. تحقیق حاضر در همین راستا و به بررسی رابطه بین تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تعلق اجتماعی) پرداخته است. هدف اصلی تحقیق بررسی رابطه بین تماشای تلویزیون و میزان سرمایه اجتماعی می‌باشد و به‌تبع آن فرضیه اصلی تحقیق عبارت است از اینکه بین میزان تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. تحقیق به روش پیمایش و با استفاده از تکنیک پرسشنامه انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق افراد بالای 15 سال شهر زرآباد بوده‌اند. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 358 نفر انتخاب و با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای فضایی اطلاعات جمع آوری شده‌اند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که متغیرهای زمینه‌ای؛ مانند سن، جنس و تحصیلات رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی و ابعاد سرمایه اجتماعی دارند همچنین یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که متغیرهای میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی، میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی، میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیونی داخلی، میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیونی خارجی رابطه معناداری با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن دارند.

کلیدواژه: سرمایه اجتماعی، سرمایه اجتماعی افقی، سرمایه اجتماعی عمودی، تماشای تلویزیون، رضایت از تماشای تلویزیون

                

 

---

[1]  - استادیار جامعه شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی

[2]  - کارشناس ارشد جامعه شناسی، دانشگاه آزاد واحد زاهدان

بیان مسئله

سرمایه اجتماعی یکی از مهم‌ترین شاخص‌های رشد و توسعه در هرجامعه ای به حساب می‌آید. بدون وجود سرمایه اجتماعی سایر سرمایه‌ها مانند سرمایه‌های اقتصادی، فیزیکی و انسانی ابتر و بلااستفاده خواهند ماند. در دیدگاه‌های سنتی مربوط به توسعه، سرمایه‌های اقتصادی، فیزیکی و نیروی انسانی مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کردند. اما در عصر حاضر برای رسیدن به توسعه بیش از آنکه به سرمایه اقتصادی، فیزیکی و انسانی نیازمند باشد به سرمایه اجتماعی نیازمندیم. زیرا بدون این سرمایه استفاده از دیگر انواع سرمایه به‌طور بهینه انجام نخواهد شد. مفهوم سرمایه اجتماعی دربرگیرنده مفاهیمی همچون اتحاد، همکاری و همیاری میان اعضای یک گروه یا جامعه است که نظام هدفمندی را شکل می‌دهند و آن را در جهت دستیابی به هدف‌های ارزشمند هدایت می‌کنند. سرمایه اجتماعی به‌طور خلاصه در شاخص‌هایی مانند وفاداری، اعتماد، روابط شبکه‌ای، اقتدار فردی، هویت‌سازمانی، عمل متقابل، هنجارهای اجتماعی و اعتبار تجلی می‌یابد (ردادی،1389: 17). به‌عبارت‌دیگر سرمایه اجتماعی به‌مثابه نوعی روغن اجتماعی، در عین تسهیل مناسبات بین افراد، نوعی چسبندگی بین افراد نیز ایجاد می‌کند (رنانی 20:1382). مفهوم سرمایه اجتماعی را به‌طورکلی می‌توان منابعی تعریف کرد که میراث روابط اجتماعی‌اند وکنش جمعی را تسهیل می‌کنند. این منابع که از طریق اجتماعی شدن حاصل می‌شوند، دربرگیرنده اعتماد، هنجارها و شبکه‌هایی از پیوندهای اجتماعی است که موجب گردآمدن افراد به‌صورتی منسجم و باثبات در داخل گروه به‌منظور تأمین هدفی مشترک می‌گردد (موسوی،138:1391).

ازاین‌رو شناخت عوامل مؤثر در تقویت یا تضعیف سرمایه اجتماعی می‌تواند در گسترش ابعاد سرمایه اجتماعی کمک کرده و موجب افزایش عملکرد اجتماعی و اقتصادی افراد در جوامع شود. به نظر می‌رسد یکی از عواملی که می‌تواند در افزایش یا کاهش سرمایه اجتماعی نقش داشته باشد، رسانه‌های جمعی می‌باشند. رسانه‌های جمعی ازجمله رادیو و تلویزیون، علیرغم حضور اینترنت، هنوز بیشترین مخاطبان جامعه را به خود اختصاص می‌دهند، و این رسانه‌های جمعی تأثیراتی آشکار، سریع، مستقیم، متعدد و بسیار نافذ بر مخاطبان خود می‌گذارند. پس می‌توان گفت که از میان وسایل ارتباط‌جمعی، رادیو- تلویزیون مهم‌ترین وسیله پخش خبر یا اطلاع در عصر ما محسوب می‌شود. این دو وسیله کوچک شدن کره زمین و ایجاد همبستگی و نزدیکی میان ساکنان آن را فراهم آورده‌اند (دادگران،1387: 121).

در مورد رابطه رسانه‌های جمعی ازجمله تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد و به نظر می‌رسد در مورد اینکه تماشای تلویزیون چه تأثیراتی بر سرمایه اجتماعی دارد اجماع نظر بر این هست که بین تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی یک رابطه معناداری وجود دارد. کلمن برای رسانه‌های جمعی نقش ویژه‌ای به عنوان منابع اطلاعاتی و نیز واسطه‌های اعتماد تعریف می‌کند و معتقد است که رسانه‌های می‌توانند با ارائه گزارش‌های انتقادی از جامعه، اعتماد به نهادهای رسمی و غیررسمی را کاهش دهد (کلمن، 1377: 291). ازنظر پاتنام، یکی از عوامل مؤثر بر کاهش اعتماد اجتماعی، تماشای تلویزیون است. پاتنام ادعا می‌کند که تلویزیون یک تصویر خشن و زشتی از دنیا ما ارائه می‌دهد درنتیجه موجب وحشت و هراس مخاطبان می‌شود و نوعی احساس ناامنی به وجود می‌آورد که نتیجه آن بی‌اعتمادی است (اوسلانر¹، 1998: 444). اما گیدنز هم که از جامعه شناسان معاصر هست هم معتقد به رابطه دو طرفه بین استفاده از رسانه‌های جمعی و سرمایه اجتماعی معتقد هست و تأکید می‌کند که رویکرد اعتماد یا عدم اعتماد به نظام‌های خاص انتزاعی خاص در معرض تأثیر شدید از تجارب ما در نقاط دسترسی و همچنین دانش‌های روزمره قرار دارد که از طریق رسانه‌های ارتباطی و منابع دیگر، در دسترس آدم‌های عادی و متخصصان فنی قرار می‌گیرند (گیدنز، 1380: 108). پس با توجه به مطالب فوق و اهمیت موضوع سرمایه اجتماعی و همچنین اینکه تأثیرات زیاد رسانه‌های جمعی ازجمله تلویزیون، این موضوع انتخاب شد که بررسی شود تماشای تلویزیون چه تأثیراتی بر سرمایه اجتماعی به‌صورت کلی و ابعاد آن یعنی مشارکت اجتماعی، اعتماد اجتماعی و تعلق اجتماعی دارد. پس هدف اصلی تحقیق به همین موضوع یعنی بررسی جامعه‌شناختی تأثیرات تماشای تلویزیون بر میزان سرمایه اجتماعی در شهر زرآباد می‌پردازد و از سوی، با توجه به اینکه شهر زرآباد مانند اکثر شهرهای استان سیستان و بلوچستان از بافت جمعیتی جوانی برخوردار هست و همچنین با توجه به نبود امکانات تفریحی مناسب و متعدد، اکثر این جوانان در اوقات فراغت مشغول تماشای تلویزیون می‌باشند و تماشای تلویزیون تنها سرگرمی بخش زیادی از جوانان شهر زرآباد می‌باشد و همچنین با توجه به اینکه تحقیقات انجام‌شده در این حوزه اکثراً در محدوده جغرافیایی محدودی انجام‌شده‌اند و در این محدوده تحقیق خاصی انجام‌نشده است، به این دلیل شهر زرآباد را انتخاب شد تا این موضوع را در شهر زرآباد که در جنوب استان سیستان و بلوچستان و در شهرستان کنارک قرار دارد، موردبررسی و پژوهش قرار داده شود.

اهمیت و ضرورت تحقیق

مفهوم سرمایه اجتماعی و گسترش و بسط روش‌ها و راهکارهای حفـظ و نگهـداری و یا تقویت آن اخیراً موردتوجه گسترده‌ای قرارگرفته است. این مفهوم به عنوان ابـزاری برای ارزیابی کارکردهای سازمان‌های اجتماعی و میـزان موفقیـت و تـلاش و محبوبیـت نهادهای اجتماعی یا گروه‌ها و انجمن‌ها محسوب می‌شود. در واقع یکی از نقاط قـوت انجمن‌ها و گروه‌ها عبارت است از انباشت و تقویت سرمایه‌های اجتماعی که به‌نوبه خود مدیون عوامل متعددی هستند و در این میان رسانه‌ها سهم ویژه‌ای دارند. همچنـین نفـوذ و گسترش سینما، تلویزیون را، دیو و سایر رسانه‌های همگانی در گروه‌های مختلف سـنی سبب بسط اعتماد اجتماعی میان نسلی در زمینه حوزه‌های مختلـف فرهنـگ، سیاسـت و اقتصاد مصرف‌شده اسـت. نگـاهی بـه وسـعت و قلمـرو سـرمایه اجتمـاعی، می‌تواند چشم‌اندازی از میزان تأثیر رسانه‌ها را در تقویت یا تضعیف سرمایه‌های اجتمـاعی بـه دست دهد. بنابراین اهمیت موضوع سرمایه اجتماعی و عوامل مؤثر بر آن؛ که یکی از مهم‌ترین عوامل تغییر و تحول سرمایه اجتماعی، رسانه‌های جمعی هستند، بر کسی پوشیده نیست و اهمیت اش در دنیای حاضر که جهان ارتباطات می‌باشد، دو چندان هست. همچنین می‌توان گفت که تحقیقات زیادی در رابطه با سرمایه اجتماعی و رسانه‌ها در کشورمان انجام‌شده هست، نکته بارزی که در این تحقیقات مشخص هست اکثر این تحقیقات در محدوده جغرافیایی مشخصی یعنی تهران و سایر شهرهای کلان انجام‌شده اند، نکته ضعف بزرگی برای تحقیقات انجام‌شده می‌باشد. بر همین اساس تحقیق حاضر در شهر زرآباد که در شهرستان کنارک و در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد، انجام می‌شود و اهمیت تحقیق را برجسته‌تر می‌کند.

سؤالات تحقیق

چه رابطه بین متغیرهای زمینه‌ای (سن، جنس، وضع تأهل، میزان تحصیلات، میزان درآمد) و سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و تعلق اجتماعی) وجود دارد؟

چه رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی) وجود دارد؟

چه رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی) وجود دارد؟

چه رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی) وجود دارد؟

چه رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی با سرمایه اجتماعی و ابعاد آن (اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی، تعلق اجتماعی) وجود دارد؟

چارچوب نظری

یکی از مهم‌ترین نظریه‌پردازان تأثیر رسانه‌های جمعی بر سرمایه اجتماعی رابـرت پاتنام است که به‌ویژه تلویزیون و روزنامه‌ها را در نوشته‌های خود موردتوجه قـرار داده است (نوریس، 2001: 74). پاتنام همچنین با کنترل متغیرهای سواد، درآمد، سن، نـژاد، محـل اقامـت، وضـعیت کـار و جنسیت نشان داد: بر خلاف مثبت بودن رابطه خواندن روزنامه با مشارکت مـدنی و اعتمـاد بین شخصی، رابطه تماشای تلویزیون با هر دوی آن‌ها منفی اسـت. پاتنـام بـا توجـه بـه تأثیر منفی تلویزیون بر سرمایه اجتماعی، آن را سزاوار سرزنش می‌داند (شاه، 1998). ازنظر رابرت پاتنام فناوری نقشی اساسی در خصوصی شدن فزاینده تجربه دارد که به‌نوبه خود به شکل‌گیری جامعه‌ای متفرق و بی‌سامان منجر می‌شود. جامعه‌ای که در آن حفظ روابط سنتی و خانوادگی بسیار دشوار گردیده و روابـط بـین انسان‌ها متزلزل‌تر می‌شود. این امر به‌صورت فزاینده‌ای در میان نسل جوان رو به رشد است. او معتقـد اسـت جامعـه امریکـا به‌سوی آنچـه او آن را «بولینگ تنها» می‌خواند، گرایش دارد. پاتنام بر اساس مطالعات و شواهد عینی در کتاب «بولینگ تنها» در خصوص تنها بازی کردن تعداد زیادی از افراد در باشگاه‌ها، این ایده را به وجود آورد که جوانان به‌تدریج به‌سوی انزواطلبـی و بی‌علاقگی بـه شـرکت در کارهای اجتماعی و گروهی کشیده شده‌اند و تنها بودن و بیشتر تنها بازی کردن را ترجیح می‌دهند. پاتنـام بـر ایـن بـاور اسـت کـه صرف وقت در پای رسانه‌های جمعی به‌ویژه تلویزیـون، انسان‌ها را از اندیشـیدن بـه موضوع‌های جـدی اجتمـاعی بازمی‌دارد (توسلی، ابراهیم پور، 1392: 18).

ازنظر پاتنام، یکی از عوامل مؤثر بر کاهش اعتماد اجتماعی، تماشـای تلویزیـون اسـت. پاتنـام ادعا می‌کند که تلویزیون یک تصویر خشن و زشتی از دنیای اطـراف مـا ارائـه می‌دهد درنتیجه موجب وحشت و هراس مخاطبان می‌شود و نوعی احساس ناامنی به وجود می‌آورد که نتیجه آن بی‌اعتمادی است (اوسلنر، 1998: 441). اما او برای تلویزیون نقش ویژه‌ای قائـل اسـت. دلایـل پاتنـام علیه تلویزیون بر پایه دو یافته استوار است، اولین یافته مربوط به میزان زمانی اسـت کـه افراد به تلویزیون اختصاص می‌دهند. او معتقد است برنامه‌های تلویزیـونی زمـان را بـه خود اختصاص می‌دهند و موجب کاهش مشارکت افراد در مسائل اجتماعی می‌شوند، دومین یافته مربوط به اثر تلویزیون بر روی شخصیت افراد و به‌ویژه نقش ایـن رسـانه در فرایند اجتماعی کردن افراد است. او معتقد است که نمایش‌های تلویزیونی شخصیت انسان را تخریب می‌کند. افرادی که زیاد تلویزیون تماشا می‌کنند ممکن است باور کننـد که دنیای زشتی که تلویزیون از جهان بیرون نشان می‌دهد، به واقعیت نزدیک است. بنـا بر نظر پاتنام مردمی که خیلی تلویزیون نگاه می‌کنند رتبه پـایینی در سـرمایه اجتمـاعی دارنــد، - طبــق گفتــه گربنر و همکــارانش - و یــا اعتمــاد پــایینی هــم دارنــد (گربنر، 1998: 78). پاتنام می‌گوید: تلویزیـون بـه دو شـیوه مـردم را به‌سوی عـدم مشارکت در ارتباطاتشان رهنمون می‌کند. الف: به‌طور مسـتقیم از طریـق از بـین بـردن زمان ب: غیرمستقیم با به وجود آوردن عدم اعتماد (پاننام،2000: 78).

به نظر پاتنام اوقات فراغتی کـه شـهروندان صـرف بـودن باهمسـایگان خـود و یا در انجمن‌ها و مشارکت‌های مدنی می‌نمودند، در حال حاضر بـه تماشـای تلویزیـون می‌گذرد. او در این رابطه می‌نویسد: واقعیات بسـیاری نشان‌دهنده ایـن هسـتند کـه انواع فنّاوری‌های ارتباطی به‌طور جدی بـه دنبـال خصوصـی کـردن اوقـات فراغـت و درنتیجه جلوگیری از شکل‌گیری سرمایه اجتماعی هستند، او مهم‌ترین ایـن ابزارهـا را تلویزیون می‌داند. تحقیقات دهه 1960 نشان می‌دهد که رشد زمان تماشای تلویزیون ســایر شکل‌های زنــدگی افــراد را در روز و شــب متــأثر از خــود نمــوده اســت (پاتنام، 2000: 74). پاتنام معتقد است که صرف وقـت در پـای تلویزیـون انسـان را از اندیشـیدن بـه موضوع‌های جدی اجتماعی باز می‌دارد. نمونه‌هایی از قبیل کـاهش کارهـای داوطلبانـه اجتماعی و خدمت به انسان‌های نیازمند، ناشی از همین دل‌مشغولی‌های بیش‌ازاندازه مردم به برنامه‌های تلویزیونی، رادیو و به‌خصوص اینترنـت اسـت. او می‌گوید: فن‌آوری نقش اساسی در خصوصی شدن فزاینده تجربـه دارد، کـه بـه گونه‌ای خـود بـه شکل‌گیری جامع‌های متفرق و بی‌سامان منجر می‌شود (پاتنام، 1995: 74). به‌طورکلی می‌توان گفت که پاتنام معتقد است که تلویزیون با اختصاص دادن اوقات فراغت افراد به خود، مشارکت اجتماعی و ارتباطات اجتماعی آنان را کاهش می‌دهد و از آنجـا کـه او بین مشارکت مدنی، اعتماد اجتماعی و سرمایه اجتماعی ارتبـاط قائـل اسـت، اسـتدلال می‌کند که با کاهش مشارکت اجتماعی میـزان سـرمایه اجتمـاعی افـراد در جامعـه نیز کاهش می‌یابد

از سوی، جیمز کلمن از رسانه‌های جمعی و گروهی به عنوان ابزارهای اشاعه سرمایه اجتماعی یاد می‌کند. او معتقـد اسـت کـه رسانه‌های جمعی، ابزار شناسایی، استمرار و ترویج، حفظ و یا انتقال سرمایه‌های اجتماعی هستند. ظهور رسانه‌های جمعی و گسترش عظـیم آن سبب کاهش ابهامات در اجتماع شده است. کلمن می‌نویسد«اخیراً تغییری در رسانه‌ها در جهت کم شدن میزان اعتماد به وجود آمده است که کاهش اعتماد میان آمریکاییان از مصادیق آن است. از طرفی در سال‌های اخیر تکنیک‌های جدید رسانه‌ای سـبب بازسازی و بازپس‌گیری اعتمادها شده است. رشد و افزایش اعتماد به اخبار تلویزیون و ثبات اعتماد به مطبوعات نشان مـی دهدکـه کاهش اعتماد به بعضی نهادها ناشی از قدرت فزاینده رسانه‌ها به عنوان منبع تفسیرکننده اطلاعـات اسـت. یکـی از منـابع سه‌گانه اطلاعات رسانه‌های جمعی هستند که علاوه بر تولید اطلاعات و تفسیر، آموزش را نیز به همراه دارند (کلمن، 1377: 295). کلمن در رابطه با جایگاه و تأثیرات رسانه‌های جمعـی در جامعـه جدیـد بـر سـرمایه اجتمـاعی و عناصـر اساسـی آن معتقـد اسـت: رسانه‌های جمعی به گونه فزاینده‌ای تبدیل به واسطه‌ای می‌شوند که افراد به قضاوتش اعتماد می‌کنند. پـذیرش رسانه‌ها به‌منزله واسطه‌هایی که باید به قضاوت آن‌ها اعتماد کرد، باعث شده است در مواردی که رسانه‌ها توسط دولت کنترل نمی‌شوند، اسـتقلال پرخاشگرانه‌ای را به نمایش گذارند. این وضعیت گاهی روزنامه‌نگاری کاوشگرانه نامیده شده است. رسانه‌های جمعی هنگامی‌که کاستی‌های نخبگان مورد اعتماد را آشکار می‌سازند، می‌توانند مخاطبان خود را گسترش دهنـد و (شـاید میـزان اعتمـادی را کـه بـه آن‌ها شده است، افزایش دهند). بنابراین آن‌ها به نشان دادن توجه مخصوص به کاستی‌ها که منجر به بازپس‌گیری اعتماد عمومی نسبت به نخبگان می‌گردد، علاقه‌مندند (کلمن، 1377: 296)

پیشینه تجربی تحقیق

شمش مشهدی و کفاشی (1396)، پژوهشی با عنوان تأثیر رسانه‌های ملی بر سرمایه اجتماعی با تأکید بر مشارکت اجتماعی انجام داده‌اند. نتایج این پژوهش نشان داد که نـوع برنامه‌های نمـایش داده شده و میزان زمان صرف شده از سوی تماشاگران بر چهار بعد (مشارکت اجتماعی) بعد آگاهی، تصمیم‌گیری، مشـارکت داشـتن و رضایت‌مندی تأثیر چشم‌گیری داشته است.

جوادی بورا و هاشم نژاد ابرسی (1396)، پژوهشی با عنوان بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد قائم‌شهر انجام داده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که متغیرهای میزان استفاده از رسانه‌های جمعی داخلی، میزان استفاده از رسانه‌های جمعی خارجی و میزان استفاده از رسانه‌های جمعی مجازی بر متغیر وابسته میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان تأثیر بسزایی دارند.

زارع و گنجی (1394)، پژوهشی با عنوان رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی و میزان سرمایه اجتماعی در شهر کاشان انجام داده‌اند. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که بین تماشای برنامه‌های سیاسی، ورزشی، خبری و فیلم‌های جنایی، تاریخی و فرهنگی تلویزیون و میزان سرمایه اجتماعی رابطه معنادار وجود دارد. علاوه بر این، ارتباطی معنادار بین میزان استفاده از مطبوعات (مجله و روزنامه) و سرمایه اجتماعی برقرار است. به بیانی دیگر هر چقدر افراد به میزان بیشتری مطالب تاریخی، فرهنگی، اجتماعی و اخبار سیاسی مطبوعات را مطالعه کنند، دارای سرمایه اجتماعی بالاتری خواهند بود.

فریدی و ظروفی (1394) در پژوهشی با عنوان ارتباط ابعاد استفاده از رسانه‌های اجتماعی و سرمایه اجتماعی به یافته‌های زیر دست یافته‌اند: در بین مدیران مدارس منطقه دو تهران، بین ابعاد سرمایه اجتماعی و استفاده از رسانه‌ها همبستگی معنی‌داری وجود دارد. نتیجه پژوهش حاضر نشان می‌دهد که استفاده از سه رسانه تلویزیون، اینترنت و برنامه‌های تلفن همراه به میزان قابل توجهی شاخص سرمایه اجتماعی و مشارکت در اجتماع محلی را در جهت همسو و متغیرهای (اعتماد اجتماعی، مشارکت گروهی و روابط در شبکه‌های اجتماعی) را در جهت ناهم‌سو تبیین می‌کنند.

محمدرضا رسولی و داود پاک‌طینت (1394) پژوهشی با عنوان بررسی نقش رسانه‌های جمعی در شکل‌گیری سرمایه اجتماعی در بین شهروندان شهر یزد انجام دادند. به این نتیجه رسیدند که بین رسانه‌های جمعی و سرمایه اجتماعی یک رابطه معناداری وجود دارد. همچنین یافته‌های تحقیق فوق نشان می‌دهند که رسانه‌های جمعی با هر سه بعد سرمایه اجتماعی یعنی اعتماد اجتماعی، مشارکت اجتماعی و هنجار اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

وحیدی، شفائی وقلی زاده (1390) در تحقیقی با عنوان وضعیت سرمایه اجتماعی دانشجویان کارشناسی مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشکده بهداشت و تغذیه تبریز انجام داده‌اند و به این نتیجه رسیدند که میزان سرمایه اجتماعی در چهار بعد بررسی شده محل زندگی، تعامل با دوستان و آشنایان، تحصیلات و مسائل اجتماعی باهم تفاوت دارند؛ در این میان سرمایه اجتماعی مربوط به بعد تحصیلات کمتر از سه بعد دیگر بود. یافته‌ها نشان داد که میانگین سرمایه اجتماعی دانشجویان مرد 8/74 و میانگین سرمایه اجتماعی زن 2/74 درصد بوده است.

غلامرضا جعفری نیا (1389) پژوهشی با عنوان رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی با سرمایه اجتماعی سرپرستان خانوار در شهر خورموج انجام داده است. این تحقیق با استفاده از روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه در بین 400 نفر از سرپرستان شهر خورموچ انجام‌شده است و به این نتیجه رسید که رسانه‌های جمعی در دو بعد رسانه‌های چاپی و الکترونیکی با چهار بعد سرمایه اجتماعی (اعتماد و قابلیت اعتماد، نوع هنجارها، عضویت در شبکه‌های اجتماعی و توجه به امور عمومی، سیاسی و اجتماعی) ارتباط معناداری وجود دارد.

پورمسکو (2014) درباره پیوند بین رسانه‌های جمعی آنلاین و اعتماد به حکومت در سئول انجام شد نشان داد: استفاده شهروندان از رسانه‌های جمعی آنلاین تأثیر غیرمستقیم مثبتی بر سطوح اعتمادشان به حکومت دارد. اما قدرت این تأثیر با استفاده بیشتر از رسانه‌های جمعی آنلاین کاهش می‌یابد.

فرایس و ایکان از دانشگاه دیتون (2010) در پژوهشی به بررسی رابطه بین سلامت اطلاعات ناشی از استفاده از رسانه در بین دانشجویان پرداخته‌اند، آن‌ها با بهره‌گیری از نظریه مکمل رسانه‌ای به این نتیجه می‌رسند که در حدود 80 درصد آمریکایی‌ها در خصوص ضربات و تأثیرات اینترنت، اذعان دارند.

تومی (2010) پژوهشی با عنوان اجتماعات مجازی در مدارس به عنوان ابزارهایی برای ارتقای سرمایه اجتماعی دانش آموزان دبیرستانی انجام داده. به این نتیجه رسیدند که دانش‌آموزانی کـه به‌صورت درون شبکه باهم رابطه داشتند، بیرون از شبکه سرمایه اجتمـاعی پیونددهنـده و متعهدانه قوی‌تری از دیگرانی داشتند که در هیچ شبکه مجازی عضویت نداشتند. به‌عبارت‌دیگر، سرمایه اجتماعی کسانی که رابطه آنلاین داشتند، به‌طور معناداری بالاتر از دیگران بود، اما شدت استفاده تنها با نوع سرمایه اجتماعی پیونددهنـده رابطـه معنـاداری داشـت تـا سـرمایه اجتماعی متعهدانه.

بیودین (2007) دربـاره ارزیـابی تـأثیر علـی دو نـوع اسـتفاده از رسانه‌های جمعـی (مبـارزه انتخابـاتی و توجـه بـه اخبـار) و دو شـاخص سـرمایه اجتمـاعی (حمایـت همسایگی و اجتماعی) در بـین آمریکایی‌های آفریقایی‌تبار نشـان داد: رسانه‌ها موجـب تقویت حمایت همسایگی شدند، اما رابطه‌ای بـا حمایـت اجتمـاعی نداشـتند. مناسب‌ترین مدل، تحلیلی مـدلی بـود کـه اسـتفاده از رسانه‌های جمعـی موجـب شکل‌گیری سـرمایه اجتماعی می‌شود

در یک جمع‌بندی از تحقیقات انجام‌شده می‌توان گفت در مورد سرمایه اجتماعی تحقیقات قابل‌قبول و تا اندازه زیادی خوبی انجام‌شده است و رابطه سرمایه اجتماعی با متغیرهای زیادی ازجمله سرمایه انسانی، کیفیت زندگی، هویت و ... بررسی شده است. نکته که باید اذعان کرد این است تحقیقات انجام‌شده در محدوده جغرافیایی خاص و مشخصی انجام‌شده‌اند و با توجه به مهم بودن متغیر مکان و تأثیر زیاد آن بر سرمایه اجتماعی این نقص در تحقیقات انجام‌شده احساس می‌شود. همچنین با توجه به اینکه تحقیقات محدودی در رابطه با سرمایه اجتماعی شهروندان بلوچ انجام‌شده است. پس با توجه به مطالب فوق، تحقیق حاضر در مورد رابطه رسانه‌های جمعی و سرمایه اجتماعی در بین شهروندان شهر زرآباد که یکی از شهرهای بلوچ و مرزی کشور می‌باشد، انجام می‌شود تا اندکی از این نقص تحقیقات صورت گرفته را برطرف نماید.

روش‌شناسی تحقیق

روش تحقیق از نوع پیمایش مقطعی می‌باشد. پیمایش عبارت از جمع‌آوری اطلاعاتی است که با طرح و نقشه و به عنوان راهنمای عملی توصیف یا پیش‌بینی و یا به‌منظور تجزیه‌وتحلیل روابط بین بر خی متغیرها، صورت می‌پذیرد. جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه شهروندان شهر زرآباد تشکیل می‌دهد که سن بالای 15 سال دارند و بومی شهر زرآباد می‌باشند. نمونه‌گیری در تحقیق حاضر بر اساس نمونه‌گیری خوشه‌ای فضایی انجام می‌گیرد. این نوع نمونه‌گیری هنگامی کاربرد دارد که امکان تعیین چارچوبی برای جامعه آماری وجود نداشته باشد و محقق نتواند نمونه موردنیاز را به روش‌های احتمالی ساده یا طبقه‌بندی شده انتخاب کند و علاوه بر این جامعه دارای خصلت سلسله مراتبی باشد. در این وضعیت از نظام سلسله مراتب یا تقسیمات جغرافیایی استفاده می‌شود. حجم نمونه بر اساس فرمول کوکران 358 نفر تعیین شد و برای اطمینان بیشتر 400 پرسشنامه توزیع گردید و 389 پرسشنامه در بخش فرضیات با توجه به حذف پاسخ نداده‌ها، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. برای تعیین اعتبار² سؤالات پرسشنامه از اعتبار ظاهری³ استفاده شد. در این زمینه پرسشنامه به صاحب نظران داده شد تا نظرات خود را در مورد سؤالات مطرح نمایند و پس از دریافت نظر آن‌ها نسبت به اصلاح سؤالات و گویه ها اقدام گردید. برای سنجش پایایی تحقیق از آماره آلفای کرونباخ استفاده شده است.

جدول شماره (1) میزان آلفای کرونباخ

ردیف	شاخص	تعداد گویه	ضریب روایی (آلفا)
1	اعتماد اجتماعی	11	711/0
2	مشارکت اجتماعی	11	801/0
3	تعلق اجتماعی	8	754/0

یافته‌های تحقیق

یافته‌های توصیفی

یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر نشان می‌دهد که از بین 400 پاسخگو،231 نفر مرد و 53 نفر زن هستند. از وضعیت تأهل، 62 درصد از متأهل و 38 درصد مجرد می‌باشند. پس اکثریت پاسخگویان متأهل هستند. از لحاظ سنی از بین پاسخگویان، 35 درصد در گروه سنی 15-25 سال، 32 در صد در گروه سنی 26-35 سال، 75/15 درصد در گروه سنی 36-45 سال، 7 درصد در گروه سنی 46-55 سال و 5/5 درصد در گروه سنی بالای 56 سال قرار دارند. ازنظر تحصیلات می‌توان گفت که از بین 400 پاسخگوی موردبررسی، 5/15 درصد بی سواد و 5/6 درصد دارای تحصیلات لیسانس و بالاتر می‌باشند. به لحاظ درآمد از بین 415 پاسخگوی موردبررسی، 75/11 درصد از پاسخگویان فاقد درآمد هستند و 75/16 درصد بیش از یک‌میلیون و پانصد هزار تومان درآمد دارند. ازنظر وضعیت اشتغال 38 درصد بیکار و 8/30 درصد کشاورز، دامدار و صیاد، 3/24 درصد محصل و 4/6 درصد کارمند می‌باشند.

 همچنین یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر نشان می‌دهد. ازنظر تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی که شامل همه برنامه‌های خبری، تفریحی سرگرمی، آموزشی، تماشای فیلم و.. می‌باشد، از بین 400 پاسخگوی موردبررسی 38 درصد از پاسخگویان کم،55 درصد از پاسخگویان متوسط و 5/6 درصد از پاسخگویان برنامه‌های تلویزیون خارجی را زیاد تماشا می‌کنند. حدود 38 درصد از پاسخگویان تحقیق حاضر به ندرت برنامه‌های تلویزیون داخلی را تماشا می‌کند. در مورد تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی هم طبق یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر می‌توان گفت که از بین پاسخگویان موردبررسی،8/11 درصد از پاسخگویان کمتر از یک ساعت در یک شبانه روز برنامه تلویزیون را نگاه می‌کند. 5/11 درصد بین یک تا دو ساعت، 5/38 درصد بین سه تا چهار ساعت، 5/18 درصد بین پنج تا شش ساعت و 13 درصد از پاسخگویان بیش از شش ساعت در یک شبانه روز برنامه‌های تلویزیونی را تماشا می‌کنند. پاسخگویان تحقیق حاضر ازنظر تماشای برنامه‌های بر روی ماهواره هم باهم متفاوت بودند و یافته‌های نشان می‌دهد که 5 /29 درصد از ماهواره نایلست،5/38 درصد از ماهواره عرب ست و 5/31 درصد از ماهواره هاتبرد استفاده می‌کنند.

در مورد رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و خارجی هم می‌توان گفت که 11 درصد کم، 7/38 درصد متوسط و 3/50 درصد به‌طور زیاد از برنامه‌های تلویزیونی داخلی رضایت داشتند. بر این اساس می‌توان گفت که پاسخگویان تحقیق حاضر از برنامه‌های تلویزیون داخلی رضایت زیادی داشتند و از بین 400 پاسخگو موردبررسی،5/39 درصد کم، 8/52 درصد متوسط و 7 درصد به‌طور زیاد از برنامه‌های تلویزیونی خارجی رضایت داشتند. بر این اساس می‌توان گفت که اکثریت پاسخگویان از برنامه‌های تلویزیون خارجی رضایت چندانی نداشتند.

متغیر وابسته تحقیق حاضر سرمایه اجتماعی بوده است که بر اساس سه بعد مورد سنجش قرارگرفته است و یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر در این رابطه نشان می‌دهد که ازنظر مشارکت عمودی، 8/5 درصد کم، 8/45 درصد متوسط و 4/47 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان مشارکت عمودی پاسخگویان جواب دادند. ازنظر مشارکت افقی، 8/46 درصد کم، 2/27 درصد متوسط و 25 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان مشارکت افقی پاسخگویان جواب دادند. اعتماد اجتماعی هم جز ابعاد دیگر سرمایه اجتماعی بوده است که در تحقیق حاضر مورد سنجش قرارگرفته است. یافته‌های توصیفی تحقیق حاضر در رابطه با اعتماد اجتماعی هم عمودی و هم افقی نشان می‌دهد که بر، 8/5 درصد کم، 26 درصد متوسط و 2/67 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان اعتماد عمودی پاسخگویان جواب دادند. ازنظر اعتماد افقی از بین پاسخگویان موردبررسی، 52 درصد کم، 5/35 درصد متوسط و 8/11 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان اعتماد افقی پاسخگویان جواب دادند. یکی دیگر از ابعاد سرمایه اجتماعی تعلق اجتماعی بوده است. یافته‌های توصیفی در این رابطه هم نشان می‌دهد که ازنظر مشارکت عمودی از بین پاسخگویان موردبررسی، 11 درصد کم، 5/32 درصد متوسط و 2/43 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان تعلق عمودی پاسخگویان جواب دادند. ازنظر مشارکت افقی از بین پاسخگویان موردبررسی، 5/41 درصد کم، 3/33 درصد متوسط و 7/24 درصد به‌طور زیاد بر حسب میزان تعلق افقی پاسخگویان جواب دادند.

یافته‌های استنباطی تحقیق

فرضیه (1): بین متغیرهای زمینه‌ای و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

جدول شماره (2): رابطه بین سن و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
سن	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	21/0	18/0-	23/0	14/0-	19/0	04/0
		سطح معناداری	000/0	000/0	000/0	011/0	000/0	223/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

 

جدول شماره (2) رابطه بین سن و ابعاد سرمایه اجتماعی را نشان می‌دهد. چنانکه می‌بینید بین سن و مشارکت عمودی، مشارکت افقی، اعتماد عمودی، اعتماد افقی و تعلق اجتماعی عمودی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه بین سن و مشارکت عمودی، اعتماد عمودی و تعلق عمودی رابطه معنادار مثبت است و بین سن و مشارکت افقی، اعتماد افقی رابطه معنادار منفی است و فقط بین بعد تعلق افقی و سن رابطه معناداری وجود ندارد. همانطور که در جدول فوق مشاهده می‌فرمایید بین سن و اعتماد عمودی، مشارکت عمودی و تعلق عمودی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد یعنی اینکه هرچه میزان سن بیشتر باشد میزان اعتماد عمودی، تعلق عمودی و مشارکت عمودی هم بیشتر می‌شود. به علت بافت سنتی جامعه مد نظر، افراد مسن هنوز هم اعتماد عمودی، مشارکت عمودی و تعلق عمودی بیشتر دارند.

جدول شماره (3): رابطه بین جنسیت و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر مستقل متغیر وابسته	جنسیت	تعداد پاسخ	میانگین	سطح معنی‌داری Sig
مشارکت عمودی	مرد	231	12/33	00/0
	زن	169	40/31	00/0
مشارکت افقی	مرد	231	50/21	01/0
	زن	169	43/20	01/0
اعتماد عمودی	مرد	231	00/26	00/0
	زن	169	56/28	00/0
اعتماد افقی	مرد	231	23/25	00/0
	زن	169	70/23	00/0
تعلق عمودی	مرد	231	19/27	00/0
	زن	169	00/29	00/0
تعلق افقی	مرد	231	32/21	00/0
	زن	169	62/19	00/0

همان‌گونه که در جدول فوق می‌بینید بین جنسیت و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد یعنی نوع سرمایه اجتماعی در بین زنان و مردان متفاوت می‌باشد. یعنی اینکه میزان مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تعلق عمودی بین زن و مرد متفاوت می‌باشد. در جامعه مدنظر زنان جامعه به علت اینکه با محدودیت‌های زیادی روبرو هستند، هنوز اعتماد، مشارکت و تعلق عمودی بیشتری نسبت به مردان دارند.

جدول شماره (4) رابطه بین میزان تحصیلات و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
تحصیلات	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	19/0-	24/0	15/0-	14/0	27/0-	17/0
		سطح معناداری	000/0	000/0	017/0	011/0	000/0	000/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

 

جدول فوق رابطه بین میزان تحصیلات و ابعاد سرمایه اجتماعی را نشان می‌دهد. همانطور که ملاحظه می‌فرمایید بین میزان تحصیلات و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه بین تحصیلات و مشارکت افقی، اعتماد افقی و تعلق افقی یک رابطه معنادار مثبت است و بین ابعاد عمودی سرمایه اجتماعی یعنی مشارکت عمودی، اعتماد عمودی و تعلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد. میزان تحصیلات یکی از متغیرهای تأثیرگذار بر میزان گرایش به سرمایه اجتماعی افقی می‌باشد که در جامعه مدنظر هم همین موضوع ثابت شد و افرادی که تحصیلات پایین‌تری داشتند مطمئا به علت شرایطی که داشتند میزان سرمایه اجتماعی عمودی بیشتری داشتند و برعکس.

فرضیه (2): بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی با ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

جدول شماره (5) رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی با ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
میزان تماشای تلویزیون داخلی	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	23/0-	19/0-	14/0-	22/0	28/0-	31/0
		سطح معناداری	000/0	00/0	000/0	000/0	000/0	000/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

جدول شماره (5) رابطه بین میزان تماشای تلویزیون و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان را نشان می‌دهد. همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید بین میزان تماشای تلویزیون و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. این رابطه بین میزان تماشای تلویزیون و اعتماد افقی و تعلق افقی رابطه معنادار مثبت است ولی بین مشارکت عمودی، مشارکت افقی، اعتماد افقی و تعلق عمودی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی رابطه معنادار منفی وجود دارد. تلویزیون داخلی که برنامه‌های هم در مورد سرمایه اجتماعی عمودی و افقی دارد ولی با توجه به تأکید بیشتر بر سرمایه اجتماعی افقی، مطمئا بر مخاطبانشان در این رابطه بیشتر تأثیر دارد که در تحقیق حاضر هم به همین نتیجه رسیدیم.

 

 

فرضیه (3): بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی با ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

جدول شماره (6) رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی با ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
میزان تماشای تلویزیون خارجی	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	18/0-	21/0-	24/0-	19/0-	15/0-	12/0-
		سطح معناداری	000/0	000/0	000/0	000/0	000/0	031/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

 

 جدول فوق رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی با ابعاد سرمایه اجتماعی را نشان می‌دهد همان‌گونه که مشاهده می‌فرمایید بین همه ابعاد سرمایه اجتماعی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی رابطه معنادار منفی وجود دارد یعنی اینکه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی و مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد. با توجه به نوع برنامه‌های که شبکه‌های ماهواره‌ای دارند و دید سیاهی که به مخاطبانشان در مورد جامعه مدنظرشان می‌دهند تأثیراتی منفی زیادی هم بر سرمایه اجتماعی افقی و هم عمودی مخاطبان دارد که شهر زرآباد هم از این قاعده مستثنا نمی‌باشد. و یافته‌های تحقیق حاضر هم همین موضوع را نشان می‌دهند.

فرضیه (4): بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

جدول شماره (7) رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	28/0	11/	14/0	17/0	19/0	21/0
		سطح معناداری	000/0	043/0	000/0	000/0	000/0	000/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

جدول فوق رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و ابعاد سرمایه اجتماعی را نشان می‌دهد همان‌گونه که در جدول فوق ملاحظه می‌فرمایید بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد یعنی اینکه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تعلق عمودی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی در بخش زرآباد تا حدودی زیاد بود و همین موضوع باعث شده است که برنامه‌های تلویزیون داخلی تأثیرات بیشتری نسبت به برنامه‌های تلویزیون خارجی داشته باشد و همین موضوع هم در یافته‌های تحقیق حاضر مورد تأیید قرارگرفته است.

فرضیه (5): بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد.

جدول شماره (8) رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان

متغیر وابسته متغیر مستقل			مشارکت عمودی	مشارکت افقی	اعتماد عمودی	اعتماد افقی	تعلق عمودی	تعلق افقی
میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی	آزمون پیرسون	میزان همبستگی	10/0	05/	17/0-	21/0-	19/0-	03/0
		سطح معناداری	051/0	114/0	000/0	000/0	000/0	196/0
		تعداد پاسخ	389	389	389	389	389	389

 

جدول فوق رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و ابعاد سرمایه اجتماعی پاسخگویان را نشان می‌دهد. همان‌گونه که ملاحظه می‌فرمایید بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و مشارکت عمودی، اعتماد عمودی، اعتماد افقی، و تعلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد ولی بین مشارکت افقی و تعلق افقی و میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی رابطه معناداری وجود ندارد. در بخش زرآباد با توجه به بافت سنتی به‌تبع مخاطبان تلویزیون برنامه‌های را بیشتر تماشا می‌کنند که در همین رابطه باشند و آن برنامه‌ها را گزینش و گلچین می‌کنند و در این زمینه هم یافته‌های تحقیق حاضر همین موضوع را تأیید می‌کنند.

بحث و نتیجه‌گیری

فرضیه اول تحقیق در مورد رابطه بین متغیرهای زمینه‌ای و سرمایه اجتماعی بوده است. متغیرهای زمینه‌ای تحقیق حاضر شامل سن، جنسیت، تحصیلات، بوده‌اند. در تجزیه و تحلیل دومتغیره، بین سن، جنسیت، و تحصیلات با سرمایه اجتماعی عمودی (مشارکت، اعتماد و تعلق) و سرمایه اجتماعی افقی (مشارکت، اعتماد و تعلق) رابطه معناداری وجود داشته. یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که بین سن و مشارکت عمودی، مشارکت افقی، اعتماد عمودی، اعتماد افقی و تعلق اجتماعی عمودی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه بین سن و مشارکت عمودی، اعتماد عمودی و تعلق عمودی رابطه معنادار مثبت است و بین سن و مشارکت افقی، اعتماد افقی رابطه معنادار منفی است و فقط بین بعد تعلق افقی و سن رابطه معناداری وجود ندارد. بین جنسیت و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد یعنی نوع سرمایه اجتماعی در بین زنان و مردان متفاوت می‌باشد. یعنی اینکه میزان مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تعلق عمودی بین زن و مرد متفاوت می‌باشد. همچنین یافته‌های تحقیق حاضر نشان می‌دهد که بین میزان تحصیلات و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه بین تحصیلات و مشارکت افقی، اعتماد افقی و تعلق افقی یک رابطه معنادار مثبت است و بین ابعاد عمودی سرمایه اجتماعی یعنی مشارکت عمودی، اعتماد عمودی و تعلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد. یافته‌های تحقیق با نتایج تحقیقات وحیدی، شفائی وقلی زاده (1390)، همسو هستند.

فرضیه دوم تحقیق در مورد رابطه بین میزان تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی بوده است؛ یعنی اینکه به بررسی رابطه بین میزان تماشای تلویزیون و سرمایه اجتماعی عمودی (اعتماد، مشارکت و تعلق) و سرمایه اجتماعی افقی پرداخته‌شده است. یافته‌های تحقیق در این زمینه نشان می‌دهد که بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد و این رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی و اعتماد افقی و تعلق افقی رابطه معنادار مثبت است ولی بین سایر ابعاد سرمایه اجتماعی یعنی مشارکت عمودی، مشارکت افقی، اعتماد عمودی و تعلق عمودی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی رابطه معنادار منفی وجود دارد. با توجه به جامعه مدنظر که بیشتر اوقات فراغت را به تماشای تلویزیون می گذاراندند، این تماشای مطمئا تأثیراتی هم بر سرمایه اجتماعی عمودی و هم افقی پاسخگویان دارد یافته‌های تحقیق همسو با نتایج تحقیقات محمدرضا رسولی و داود پاک‌طینت (1390)، شمش مشهدی و کفاشی (1396)، جوادی بورا و هاشم نژاد ابرسی (1396)، زارع و گنجی (1394)، فریدی و ظروفی (1394) می‌باشد

فرضیه سوم تحقیق حاضر در مورد رابطه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی با ابعاد سرمایه اجتماعی یعنی سرمایه اجتماعی افقی و عمودی بوده است. یافته‌های تحقیق حاضر در این رابطه نشان می‌دهد که بین میزان تماشای تلویزیون و ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. این رابطه بین میزان تماشای تلویزیون و اعتماد افقی و تعلق افقی رابطه معنادار مثبت است ولی بین مشارکت عمودی، مشارکت افقی، اعتماد افقی و تعلق عمودی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون داخلی رابطه معنادار منفی وجود دارد. تلویزیون داخلی که برنامه‌های هم در مورد سرمایه اجتماعی عمودی و افقی دارد ولی با توجه به تأکید بیشتر بر سرمایه اجتماعی افقی، مطمئا بر مخاطبانشان در این رابطه بیشتر تأثیر دارد که در تحقیق حاضر هم به همین نتیجه رسیدیم. فرضیه چهارم تحقیق حاضر در مورد میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی و سرمایه اجتماعی بوده است. یعنی به این موضوع پرداخته‌ایم که چه میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی بر اعتماد افقی و عمودی، مشارکت افقی و عمودی و تعلق اجتماعی افقی و عمودی دارد. با توجه به یافته‌های تحقیق حاضر می‌توان گفت که بین همه ابعاد سرمایه اجتماعی و میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی رابطه معنادار منفی وجود دارد یعنی اینکه بین میزان تماشای برنامه‌های تلویزیون خارجی و مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد. با توجه به نوع برنامه‌های که شبکه‌های ماهواره‌ای دارند و دید سیاهی که به مخاطبانشان در مورد جامعه مدنظرشان می‌دهند تأثیراتی منفی زیادی هم بر سرمایه اجتماعی افقی و هم عمودی مخاطبان دارد که شهر زرآباد هم از این قاعده مستثنا نمی‌باشد. و یافته‌های تحقیق حاضر هم همین موضوع را نشان می‌دهند. یافته‌های تحقیق حاضر، همسو با یافته‌های تحقیقات بیودین (2007)، غلامرضا جعفری نیا (1389)، نیازی و شفائی مقدم (1391)، شمش مشهدی و کفاشی (1396)، جوادی بورا و هاشم نژاد ابرسی (1396)، زارع و گنجی (1394)، فریدی و ظروفی (1394) می‌باشد.

فرضیه پنجم و ششم تحقیق حاضر در مورد رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیونی داخلی و خارجی با ابعاد سرمایه اجتماعی بوده است. یافته‌های تحقیق حاضر در مورد رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و ابعاد سرمایه اجتماعی نشان می‌دهد که بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و همه ابعاد سرمایه اجتماعی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد یعنی اینکه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون داخلی و مشارکت افقی، مشارکت عمودی، اعتماد افقی، اعتماد عمودی، تعلق افقی و تعلق عمودی رابطه معنادار مثبتی وجود دارد. همچنین در رابطه بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و ابعاد سرمایه اجتماعی نیز می‌توان گفت که بین میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی و مشارکت عمودی، اعتماد عمودی، اعتماد افقی، و تعلق عمودی رابطه معنادار منفی وجود دارد ولی بین مشارکت افقی و تعلق افقی و میزان رضایت از برنامه‌های تلویزیون خارجی رابطه معناداری وجود ندارد نتایج تحقیق حاضر با نتایج تحقیقات بیودین (2007)، غلامرضا جعفری نیا (1389)، محمدرضا رسولی و داود پاک‌طینت (1390)، نیازی و شفائی مقدم (1391)، شمش مشهدی و کفاشی (1396)، جوادی بورا و هاشم نژاد ابرسی (1396)، زارع و گنجی (1394)، فریدی و ظروفی (1394) همسو می‌باشد.

همان‌گونه که یافته‌های تحقیق حاضر نشان داد رسانه‌های جمعی و تماشای تلویزیون اعم از داخلی و خارجی تأثیرات زیادی بر ابعاد سرمایه اجتماعی افقی و عمودی دارند که می‌توان به رابطه معنادار بـین میـزان تماشای تلویزیون و ابعاد سرمایه اجتماعی اشاره کرد. این نتیجه همسو با نظریات کلمن و پاتنام در وجود ارتباط بین استفاده از رسانه‌های جمعـی بـا سرمایه اجتماعی و ازجمله اعتماد اجتماعی است. کلمـن بـرای رسانه‌های همگـانی، نقش ویژه‌ای به عنوان منابع اطلاعاتی و نیز واسطه‌های اعتماد تعریف می‌کند. بـه ایـن معنی که با ظهور رسانه‌ها و فراهم شدن امکان ارتباط سریع و دسترسـی بـه اطلاعـات، اعتماد مبتنی بر احساس و اوهام در بین افراد کاهش می‌یابد. علاوه بر این رسانه‌های جمعی نقش مهمی در اعتماد افراد به نهادهای اجتماعی دارند. رسانه‌ها می‌توانند با ارائه گزارش‌های انتقادی از جامعه، اعتماد به نهادهای رسمی و غیررسمی را کاهش دهند. ازنظر پاتنام، یکی از عوامل مؤثر بر کاهش اعتمـاد اجتمـاعی، تماشـای تلویزیـون اسـت. پاتنام ادعا می‌کند تلویزیون تصویر خشن و زشتی از دنیای اطراف مـا ارائـه می‌دهد و موجب وحشت و هراس مخاطبان می‌شود. این هراس نوعی احساس ناامنی بـه وجـود می‌آورد که نتیجه آن بی‌اعتمادی است. پاتنام همچنین نشان می‌دهد چگونـه تلویزیـون با اختصاص دادن اوقات فراغت افراد بـه خـود عمـلاً مـشارکت اجتمـاعی و ارتباطـات اجتماعی آنان را کاهش می‌دهد و از آنجا که ازنظر او بـین میـزان مـشارکت مـدنی و اعتماد اجتماعی رابطه متقابل وجود دارد. استدلال می‌کند که با کـاهش میـزان مـشارکت مدنی از میزان اعتماد اجتماعی افراد نیز کاسته می‌شود. یکی دیگر از نتایج این پـژوهش وجـود همبـستگی مـستقیم و معنـادار بـین میـزان تماشای تلویزیون با تعلق اجتماعی و مشارکت اجتماعی است. به این معنا که با افزایش میزان استفاده از رسانه‌های جمعی، مشارکت اجتماعی افراد نیز افزایش می‌یابد. این نتیجه بـا نظرات پاتنام، مبنی بر اینکه تماشای تلویزیون، زمان لازم برای مشارکت‌های مدنی را از ما می‌گیرد و تمام اوقات فراغت افراد که می‌تواند صرف مشارکت‌های مـدنی شـود درنتیجه موجب کاهش مشارکت مدنی می‌گردد. گفتنی است نتیجه اصلی پژوهش حاضر وجود همبستگی مـستقیم و معنـاداری بـین میزان استفاده از رسانه‌های جمعی با سرمایه اجتماعی است. یعنی بـا بـالا رفـتن میـزان استفاده از رسانه‌های جمعی، سرمایه اجتماعی نیز افزایش می‌یابد. لذا پیشنهاد می‌شود رسانه‌های جمعی به‌خصوص رادیو و تلویزیون تلاش بیشتری برای جـذب مخـاطبین به عمل آورند و در ایجاد نگرشی مثبت در ذهن مخاطبین، نسبت به خود اهتمام ورزند. یکی از راهکارهای نیل به این سمت و سو نمایش تصویر کامل و دقیقی از واقعیت‌های اجتماعی است. چرا که انتشار به موقع، درست و جامع اخبار و عدم سانسور اطلاعـات و اخبار، می‌تواند دامنه اعتماد اجتماعی را در جامعه گسترش دهد. از طرفـی رسانه‌ها باید با بازخوانی و بازاندیشی در شکل و محتوای برنامه‌های خود به مضامین تقویت و گسترش ابعاد سرمایه اجتماعی بپردازند. همچنـین بایـد خواسته‌ها و نیازهـای اقـشار مختلف جامعه را به مسئولان اعلام نماینـد و از طرفـی فعالیت‌های دولـت را اطلاع‌رسانی کنند تا بدین‌وسیله به تولید سرمایه اجتماعی بپردازد.

 

منابع تحقیق

-       تاجبخش، کیان (1384)، سرمایه اجتماعی: اعتماد، دموکراسی و توسعه، ترجمه: حسن پویان و افشین خاکباز، نشر شیرازه، چاپ اول: تهران.

-       جعفری نیا، غلامرضا (1389) رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی با سرمایه اجتماعی سرپرستان خانوار در شهر خورموج، فصلنامه رفاه اجتماعی، سال دهم. شماره 38.

-       جوادی بورا، علی و هاشم نژاد ابرسی، فاطمه (1396)، بررسی تأثیر میزان استفاده از رسانه‌های جمعی بر میزان اعتماد اجتماعی دانشجویان دانشگاه آزاد قائم‌شهر، فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی، دوره سوم، شماره 5.

-       دادگران، محمد (1387). مبانی ارتباطات جمعی، تهران: نشر فیروزه

-       ردادی، محسن (1389)«منابع قدرت نرم (سرمایه اجتماعی در اسلام)»، تهران، دانشگاه امام صادق

-       رسولی، محمد رضا و پاک طینت، داود (1390). بررسی نقش رسانه‌های جمعی در شکل‌گیری سرمایه اجتماعی در بین شهروندان شهر یزد، فصلنامه فرهنگ ارتباطات، سال اول، شماره 1.

-       رنانی، محسن (1382)«سرمایه اجتماعی شرط لازم برای توسعه»، اندیشه صادق، شماره 11 و 12.

-       زارع، فاطمه و گنجی، محمد (1394)، رابطه استفاده از رسانه‌های جمعی و میزان سرمایه اجتماعی در شهر کاشان، فصلنامه جامعه شناسی کاربردی، دوره بیست و ششم، شماره 4.

-       سوری، علی و مهرگان، نادر (1385)«نقش سرمایه اجتماعی در تشکیل سرمایه انسانی»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 2.

-       شمش مشهدی، تهمینه و کفاشی، مجید (1396)، تأثیر رسانه‌های ملی بر سرمایه اجتماعی با تأکید بر مشارکت اجتماعی، فصلنامه پژوهش اجتماعی، دوره نهم، شماره 34.

-       عبداللهی، محمـد. موسـوی، میرطـاهر (1386)، سـرمایه اجتمـاعی در ایـران، وضعیت موجود، دورنمای آینده و امکان شناسی گذرا فصلنامه علمی-پژوهـشی رفـاه اجتماعی، سال ششم، شماره: 25.

-       فریدی و ظروفی (1394)، ارتباط ابعاد استفاده از رسانه‌های اجتماعی و سرمایه اجتماعی، فصلنامه مطالعات اجتماعی، سال هفتم، شماره 26.

-       فیروزآبادی، سید احمد، (1384)، سرمایه اجتماعی و نقش آن در تشکل‌های تولیدی، نامه انجمن جامعه شناسی ایران، نشرآگاه، تهران.

-       فیلد، جان (1386)، سرمایه اجتماعی. ترجمه غلامرضا غفاری و حسین رمضانی، تهران: کویر.

-       کلمن، جیمز (1377)، بنیادهای نظریـه اجتمـاعی، ترجمـه منـوچهر صـبوری، تهران: نشر نی.

-       موسوی، میر طاهر و علی پور، پروین (1391)، تأملی بر نظریه سرمایه اجتماعی در جامعه شناسی»، تهران، انتشارات جامعه شناسان

-       Coleman J. S. (1990). equality and achievement in education,westview press, boulder.

-       Fukuyama, F. (1995). trust: the social virtues and the creation of prosperity, Hamish Hamilton, London.

-       Norris, P, (2001). Digital Divide: Civic Engagement, Information Piovety
and the Internet World Wide. NewYork: Cambridg University Press.

-       Putnam, R. (2000). Bowling Alone: The Collapse and Revival of American Community. New York: Simon and Schuster.

-       Putnam, R, (1995). "Bowling Alone: America s Declining Social Capital".
Journal of Democracy, 6:65-78.

-       Uslaner, E. M. (1998). Social Capital, Television, and the ‘Mean World’: Trust, Optimism, and Civic Participation, Political Psychology, 19 )3(: 441-467.

-       V.Shah.Dhavan(1998). Civic engagement, interpersonal trust and television use: an individual level assessment of social capital,political psychology, vol 19, no 3.

1

 

---

[1]  - Uslaner

[2] : validity

[3] : face validity