تدوین و اعتباریابی مدل مشارکت ذی‌نفعان در خط‌مشی گذاری عمومی در سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت
الموضوعات : خطمشیگذاری عمومی در مدیریت
زین العابدین شیخ بگلو
1
(گروه مدیریت‌دولتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
کاوه تیمورنژاد
2
(گروه مدیریت دولتی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسئول).)
یداله عباسزاده سهرون
3
(گروه مدیریت دولتی، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران)
الکلمات المفتاحية: ذی‌نفعان, سازمان غذا و داروی ایران, مشارکت, خطمشیگذاری عمومی,
ملخص المقالة :
زمینه: مشارکت ذی‌نفعان سنگ بنای خطمشیگذاری معاصر محسوب شده و از ابزارهای ایجاد دموکراسی و زمینه ساز توسعه پایدار در سازمان‌ها می‌باشد.هدف: هدف تحقیق تدوین و اعتباریابی مدل مشارکت ذی‌نفعان در خط‌مشی گذاری عمومی در سازمان غذا و دارو می باشد.روش‌ها: نخست با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی با 18 نفر از خبرگان مصاحبه سپس با استفاده از روش تحلیل مضمون، مدل مفهومی تدوین شد، برای اعتباریابی، از مدل معادلات ساختاری از طریق نرم افزار SmartPLS استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه ها توسط افراد خبره، روایی سازه توسط تحلیل عاملی و پایایی پرسشنامه با آزمون آلفای کرونباخ، 70/0محاسبه و همگی مورد تأیید قرار گرفتند.یافته‌ها: برای تدوین مدل 103 مضمون پایه، 20 مضمون سازماندهنده و 5 مضمون فراگیر استخراج شد. نتایج پژوهش نشان داد که تمامی شاخص‌های شناسایی شده در مدل مشارکت ذی‌نفعان در خط مشی گذاری عمومی در سازمان غذا و دارو ، تأیید و مقدار GOF مدل کلی به مقدار 625/0 می‌باشد لذا مدل از برازش مناسبی برخوردار است.نتیجه گیری: با اجرای مدل می توان مشارکت ذی‌نفعان در خط‌مشی گذاری عمومی در سازمان غذا و دارو را افزایش داده و باعث تدوین خط مشی های کاربردی و اجرای کامل آنها گردید.
_||_
Anyebe AA. An overview of approaches to the study of public policy. e-Bangi. 2018 Jun 12;15(1).
Bernadette, B, Pezdevšek Malovrh Š. Establish cooperation through stakeholder participation and knowledge creation in non-governmental network services. 2019 Oct;9(10):599.
Braun V, Clarke V. Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology. 2006 Jan 1;3(2):77-101.
Brezovar, N. EARLY STAKEHOLDER ENGAGEMENT FOR BETTER REGULATION OF THE NGO SECTOR-POSITIVE EXPERIENCE FROM SLOVENIA. 2019, paper for the 27th NISPAcee Annual Conference.Available at:
Colebatch HK, Hoppe R. Introduction to the handbook on policy, process and governing. In Handbook on policy, process and governing 2018 Dec 28. Edward Elgar Publishing.
Danaei Fard, H; Hoseini, S.Y; Fani, A. Public policy making capacity : a clue to development; 1st edition; Tehran, Saffar publishing co, (2013). (In Persian)
Danaei Fard, H; Saghafi, E.; Moshabaki Esfahani,A.(2009); Public policy making administration: investigating the role of rationality in editing policy making stage; a quarterly journal of Humanities Teacher; Management researches in Iran, 14th edition, 4th issue. (In Persian)
Ehrenberg RG, Smith RS. Modern labor economics: Theory and public policy. Routledge; 2016 Apr 20.
Gharehdaghi, R. Identifying and Prioritizing the Components of Employees’ Participation in Implementing Public Policy in the Field of Whole Countries’ Municipalities. Public Policy In Administration, 2018; 9(3): 1-17. (In Persian)
Gheisari, F., salajeghe, S., Bigzadeh Abbasi, F., Sheikhy, A. Investigating the relationship between the role of actors in formulating a public policy on the implementation of health policies of the administrative system (Case study: Provincial organizations of Khuzestan province). Public Policy In Administration, 2019; 10(35): 53-69. (In Persian)
Goldar Z, Amiri M, Golipor R, Moazzami M. Design a conceptual framework for stakeholder engagement in public policy-making The Journal of Auditing knowledge, 2017; 66: 81-105. (In Persian)
Khadzhyradieva S, Hrechko T, Savkov A. Behavioral insights in public policy: Ukrainian case. Public Policy and Administration. 2019 Apr 9;18(1):85-99. Collins C, Green A, Hunter D. Health sector reform and the interpretation of policy context. Health policy. 1999 Apr 1; 47(1):69-83.
Kiger ME, Varpio L. Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131. Medical teacher. 2020 Aug 2;42(8):846-54.
Knill C, Tosun J. Public policy: A new introduction. Red Globe Press; 2020.
Langeveld K, Stronks K, Harting J. Use of a knowledge broker to establish healthy public policies in a city district: a developmental evaluation. BMC Public Health. 2016 Dec 1;16(1):271.
Loborg M. Exploring understandings of quality: A study of stakeholder definitions in a university’s internal quality assurance system.2019.
Mahmoudi, V., Nayyeri, S., Pourezzat, A. Reprocessing the Indicators of Human Capabilities Development in the light of Imam Ali’s (peace be upon him) Order to Malek Ashtar. Journal of Business Management, 2014; 6(1): 167-186. doi: 10.22059/jibm.2014.51610
Mays, N., Buse, K., Walt, G., & NetLibrary, I. Making health policy, New York: Open University Press. 2018.
Mosadeghrad AM. Essentials of healthcare organization and management, Tehran: Dibagran Tehran; 2015. (In Persian)
Peters BG. Institutional theory in political science: The new institutionalism. Edward Elgar Publishing; 2019.
Schwermer H, Barz F, Zablotski Y. A literature review on stakeholder participation in coastal and marine fisheries. YOUMARES 9-The Oceans: Our Research, Our Future. 2020:21-43.
Sheikhbagloo Z, Teymournejad K, Givarian H, Abbaszade Sohroon Y. Identification and Analysis of Stakeholders of the Food and Drug Administration of the Ministry of Health using the Demetel Technique. Journal of healthcare management. 2020 Sep 22;11(no37):33-44.
Wiersma, W. (2016), Evaluation theory, models and application, Journal of MultiDisciplinary Evaluation, V: 6 (11), PP: 109 - 115.
Yusof NA, Asnam SW, Anas AS, Mustapha NS, Emran N, Azman NA. Theoretical And Practical Gaps In Policy Making Process In Five Organizations. STI Policy and Management Journal. 2019 Jul 15;4(1).
تدوين و اعتباريابي مدل مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت
چکيده
زمينه و هدف: مشارکت ذينفعان سنگ بناي خط‌مشي‌گذاري معاصر محسوب شده و از ابزارهاي ايجاد دموکراسي و زمينه ساز توسعه پايدار در سازمان‌ها مي‌باشد. هدف تحقيق تدوين و اعتباريابي مدل مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو مي باشد.
روش‌ها: نخست با استفاده از روش نمونه گيري گلوله برفي با 18 نفر از خبرگان مصاحبه سپس با استفاده از روش تحليل مضمون، مدل مفهومي تدوين شد، براي اعتباريابي، از مدل معادلات ساختاري از طريق نرم افزار SmartPLS استفاده شد. روايي محتوايي پرسشنامه ها توسط افراد خبره، روايي سازه توسط تحليل عاملي و پايايي پرسشنامه با آزمون آلفاي کرونباخ، 70/0محاسبه و همگي مورد تأييد قرار گرفتند.
يافته‌ها: براي تدوين مدل 103 مضمون پايه، 20 مضمون سازماندهنده و 5 مضمون فراگير استخراج شد. نتايج پژوهش نشان داد که تمامي شاخص‌هاي شناسايي شده در مدل مشارکت ذينفعان در خط مشي گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو ، تأييد و مقدار GOF مدل کلي به مقدار 625/0 مي‌باشد لذا مدل از برازش مناسبي برخوردار است.
نتيجه گيري: با اجراي مدل مي توان مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو را افزايش داده و باعث تدوين خط مشي هاي کاربردي و اجراي کامل آنها گرديد.
واژگان كليدي: خط‌مشي‌گذاري عمومي، ذينفعان، مشاركت، سازمان غذا و داروي ايران.
مقدمه
خط‌مشي‌گذاري عمومي از فرآيندهاي نوظهور مديريتي است که در مرکز روابط ميان شهروندان و دولت ها قرار دارد و به ميزان زيادي کيفيت زندگي روزمره شهروندان را تحت تاثير قرار مي‌دهد. سياست گذاران مبتني بر فرايند خط مشي گذاري عمومي، در اصل منافع عمومي را دنبال مي‌کنند، آنها بايد در عمل، ذي نفعان گوناگون جهت مشارکت را تشخيص دهند و هزينه ها و مزاياي هر يک را در نظر بگيرند(کولباچ1، 2018: 48). اتخاذ خطمشي، فرايند تصميم گيري سياست هاي عمومي است که به طور مداوم يا مکرر به جاي منافع عمومي در راستاي منافع يک گروه يا فرد خاص مورد توجه قرار مي گيرد. اتخاذ خطمشي عمومي مي تواند از طريق طيف وسيعي از ابزارهاي غير قانوني مانند رشوه، بلکه از طريق راه هاي قانوني مانند لابي و حمايت مالي از احزاب سياسي و مبارزات انتخاباتي به دست آيد(خاژيرادياوا و همکاران2، 2019: 87)
امروزه علت توسعه‌يافتگي کشورها را بايد در سرمايه غني خط‌مشي‌اي (سياستي) جستجو کرد و ساير سرمايه‌ها فرع اين سرمايه کليدي هستند. بنابراين هرچه ظرفيت خط‌مشي‌گذاري ملي کشوري بالاتر و غني تر باشند، اطلاق عنوان کشور پيشرفته به آن بيشتر صادق است(دانايي فرد و همکاران، 1392: 11). خطمشي عمومي، آن چيزي است که دولتها تصميم دارند انجام دهند يا انجام ندهند(اهرنبرگ3، 2016: 56)، خطمشي عمومي در اصل ، تمرکز فکري بر طراحي ، اجرا و ارزيابي سياست ها به عنوان مداخلات هدفمند دولت در فرايندهاي اجتماعي بوده است که قبل از عملي شدن يا تغيير در پرتو تجربه ، بايد با دقت کاليبره شوند(پيترز4، 2019: 89)
خطمشي عمومي براي دولتها، سازمانهاي خصوصي و افراد از اهميت ويژه اي برخوردار است. دولت زمان، انرژي و منابع زيادي را براي توسعه خطمشي ها اعمال مي کند. سازمانهاي خصوصي نيز تحت تاثير نتايج حاصل از خطمشي هاي عمومي قرار مي‌گيرند و افراد جامعه نيز رفتارهاي خود را متناسب با خطمشي هاي عمومي تنظيم مي‌کنند(آنيب5، 2018: 13).
تدوين و تغيير سياست در نظام سلامت به دليل پيچيدگي فني نظام هاي سلامت, بسيار چالش برانگيز است، و تغيير در بخشي از اين نظام پيچيده و به هم پيوسته به طور اجتناب ناپذيري بر ديگر بخشها و بسياري از كارگزاران و ذينفعان مختلف آن تأثيرگذار است(ماي6 و همکاران، 2018: 93).
با توجه به قانون برنامه ششم توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي کشور وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي توليت سلامت را به عهده دارد و خط مشي‌گذاري و تدوين قوانين و مقـررات بـا هـدف ارتقـاء سـلامت مردم و بهبود عملكرد نظام سلامت (دسترسي، كيفيت، عدالت، پاسخگويي و كـاهش هزينـه‌ها در حوزه بهداشت، درمان، غذا، دارو، تجهيزات و ملزومات پزشکي و فراورده هاي آرايشي و بهداشتي) از وظايف حاكميتي وزارت بهداشت اسـت که سازمان غذا و دارو عهده دار انجام اين مهم مي‌باشد(شيخ بگلو و همکاران، 1399: 34).
امروزه به عنوان يک جامعه جهاني متنوع، خطمشي گذاران بايد قبل از طراحي و تدوين يک خطمشي، سياست هاي اجتماعي، اقتصادي، اخلاقي و مذهبي ذينفعان را به دقت در نظر بگيرند تا اين خطمشي منطقي براي همه قابل قبول باشد(يوسف7 و همکاران، 2019: 36). سياستگذاران و مديران نظام سـلامت بايـد بـه طـور دائمــي بــا کليه ذينفعان از جمله مــديران ســاير بخشهــا و همين‌طــور بــا نمايندگان مردم و افراد با نفوذ جامعه در تعامل باشـند تـا موضـوعات سـلامتي را در سياسـت‌هاي بخشهـاي مختلف دولت لحاظ كنند و به بهبود تدوين خطمشيهاي سـلامت در كـل جامعـه كمـك كننـد. ارتباطـات سـازماني مناسـب وزارت بهداشـت بـا سـاير سازمانهاي دولتي و خصوصي مرتبط مانند موسسـات بيمه سـلامت، دانشـگاهها و مراكـز تحقيقـاتي، صـنايع داروسـازي، نماينـدگان مـردم و رسـانه‌هاي عمـومي ، دستيابي به اهداف پايدار نظام سلامت را تسريع مي‌كند. حمايت طلبي بين بخشي شامل تـرويج سياستهاي بخش سلامت در ساير بخش‌هاي دولـت و جامعه، به نوعي بر دستيابي اهداف نظام سلامت تـأثير دارند(مصدق راد و همکاران، 1398: 319).
در خط مشي گذاري عمومي، ذي نفعان هر يک به نوعي مساله اصلي را استخراج و تبيين مي کنند و در نهاد سياستگذاري مورد دفاع قرار مي دهند، اما عدم هماهنگي بين آنان، موجب انحراف در نتايج حاصل در هر سه بخش خروجي، پيامد و اثر خط مشي مي شود. لذا به علت عدم انسجام و همکاري ميان گروه ذي نفعان، احتمالا مساله عمومي به اشتباه تعريف شده و حل نشده باقي بماند. لذا مديران بايد به جايگاه مشارکت ذي نفعان و مديريت آن توجه نمايند(نيل8، 2020: 83). خطمشي گذاران بايد در نظام خطمشي گذاري، محمل و گذرگاه هايي بـراي شنيدن صداي ذينفعان مختلف فراهم آورند. در سطح جامعه، تشكلهاي سياسـي، احزاب، گروههاي ذي‌نفع و سازمانهاي غير دولتي به عنوان بازيگران در تدوين، اجرا و ارزيابي خطمشي ها مشارکت مي کنند و مشـاركت آنها در عرصـه ارزيابي، از اهميتي دو چندان نسبت به تدوين و اجراي خطمشي ها برخوردار است(ويرسما9، 2016: 111)
مشارکت ذينفعان به عنوان سنگ بناي خط‌مشي‌گذاري معاصر محسوب شده و يکي از ابزارهاي ايجاد دموکراسي و زمينه ساز توسعه پايدار در سازمان‌ها مي‌باشد. مشارکت ذينفعان باعث استفاده از دانش و ارزشهاي مشترک، همچنين کاهش اختلاف نظر بين ذينفعان، مديران و مسئولان شده و باعث ايجاد اعتماد به آنها مي شود. از پيامدهاي ديگر مشارکت ذينفعان شفافيت در تصميم گيري و ايجاد انصاف و عدالت بين ذينفعان مي‌باشد. بنابراين مشارکت ذينفعان به عنوان راهي براي بهبود کيفيت و مشروعيت در خط‌مشي‌گذاري دولتي محسوب مي گردد(اسچرمر10، 2020: 32).
محققين تعاريف مختلفي از ذي‌نفع را ذکر کرده اند ولي به طور کلي از مجموع تمامي تعاريف انجام شده مي توان به يک تعريف کامل و جامع رسيد که بر اساس آن«ذي نفعان کساني هستند که بر سازمان تاثير مي گذارند يا تحت تاثير آن قرار مي گيرند». از آنجا که اين يک اصطلاح کاملاً عمومي است ، بازيگران زيادي وجود دارند که مي توانند به عنوان افراد يا گروههايي تعريف شوند که به عنوان ذي نفعان تأثير بگذارند يا تحت تأثير قرار بگيرند(لوبرگ11، 2019: 56)
عدم توجه به مشارکت ذينفعان در تدوين خطمشيهاي عمومي در ايران، موجب شکل‌گيري خطمشيهاي ناکارآمد مي‌شود که در حل مسائل عمومي ناتوان است، با توجه به ضرورت مشارکت ذينفعان در تدوين خطمشيهاي عمومي بايد کليه ذينفعان با به اشتراک گذاشتن دانش و اطلاعات خود باعث ايجاد اطلاعات مفيد و پشتوانه‌اي براي بهبود بلندمدت در تدوين خطمشيهاي عمومي شوند تا اينکه بتوانيم به نقطه مطلوب برسيم(لانگولد12و همکاران، 2016: 4)
اما مسئله اصلي اين است که در تدوين خطمشيهاي عمومي در ايران بين وضع موجود و وضع مطلوب فاصله وجود دارد و به نظر مي‌رسد اصلي‌ترين نواقص در تدوين خطمشيهاي عمومي ايران عدم مشارکت کليه ذينفعان در تدوين خطمشيهاي عمومي باشد(دانايي فرد و همکاران، 1389: 84)
خلاصـه‌اي از مطالعـات صورت‌گرفته درباره مشارکت ذينفعان در ادبيات تحقيق، در جدول زير ذكر شده است.
جدول 1: خلاصه اهم پژوهش‌هاي انجام‌شده
نويسنده (سال) | عنوان | شرح |
برنادته13 و همکاران (2019) | ايجاد همکاري از طريق مشارکت ذينفعان و ايجاد دانش در خدمات شبکه هاي غير دولتي | نتايج به دست آمده نشان مي دهد که سه دسته از پلتفرم هاي تعامل (فرآيندهاي مشترک ، منابع فيزيکي / فضاها / رويدادها و برنامه هاي ديجيتالي) و سه سطح درگيري (تعامل شناختي ، عاطفي و رفتاري) خلق ارزش از طريق مشارکت ذينفعان در مراحل مختلف ايجاد دانش را افزايش مي دهد. |
برزوار14 (2019) | مشارکت زودهنگام ذينفعان براي تنظيم بهتر عملکرد سازمان هاي غير دولتي | قوانين و دستورالعمل هاي موجود براي مشارکت سهامداران کافي نيست و نياز به تغيير در فرهنگ سياسي وجود دارد که فرآيند قانونگذاري به روشي بهبود يابد تا تعامل ذينفعان را ممکن سازد |
مصدق‌راد (1398) | الگوي حاکميت نظام سلامت ايران: يک مطالعه تطبيقي | مشكلات و چالش‌هاي حاكميتي نظام سلامت كشورهاي در حال توسـعه را ضـعف دانـش و مهـارت در زمينـه سياستگذاري و مديريت سلامت، عـدم مشـاركت همـه ذينفعان در سياستگذاري سلامت و عدم توجه بـه همـه عوامل موثر بر سلامتي مي‌داند. |
قيصري و همکاران(1398) | بررسي ارتباط بين نقش بازيگران تدوين خط مشي عمومي با اجراي خط مشي هاي سلامت نظام اداري(مورد مطالعه:سازمان هاي اجرايي استان خوزستان) | نتايج نشان داد که بين نقش بازيگران تدوين خطمشي عمومي با اجراي خطمشيهاي سلامت نظام اداري رابطه معناداري وجود دارد. |
اشرفي و محمدي (1397) | تحليل عوامل موثر بر مشارکت مديران در شکل گيري خطمشي (مطالعه موردي: شهرداري زنجان) | نتايج نشان دادند که صلاحيت مديران، اختيارات مديران، انتظارات ذينفعان و انتظارات شخصي مديران بر مشارکت مديران فرصت طلب که به دنبال فرصتي براي مشارکت در شکل گيري خطمشي گذاري هستند تاثير مستقيم و معناداري دارند. |
قره داغي(1397) | شناسايي و اولويت‌بندي مؤلفه‌هاي مشارکت کارکنان در اجراي خط مشي هاي عمومي در حوزه شهرداري هاي کل کشور | مولفه هاي اصلي تخصص و مهارت مجريان، عوامل رفتاري مجريان، ساختاري،مديريتي و اجرايي، گروهي، فرهنگي، اقتصادي، محيطي و حقوقي در زمينه مشارکت کارکنان در اجرا شناسايي و مورد تائيد خبرگان قرار گرفت |
ناييجي‌و همکاران (1396) | تأثير مشارکت ذينفعان در فرآيند توسعه محصول جديد بر عملکرد سازماني | مشارکت گروه هاي ميان وظيفه اي و تأمين کنندگان در توسعه محصول جديد بر عملکرد سازماني تأثير مثبت دارد؛ تأييد نقش ميانجي عملکرد توسعه محصول جديد در رابطه مشارکت ذينفعان و عملکرد کلي شرکت |
گلدار و همکاران (1396) | طراحي چارچوب مفهومي درگيرسازي ذي نفعان در خط مشي گذاري عمومي | يافته هاي تحقيق نشان داد عوامل زمينه اي، عوامل تسهيل گر، عوامل بازدارنده، عوامل مواجهه با مساله عمومي و شناسايي پيامدهاي مطلوب به عنوان مهمترين عوامل درگيرسازي ذي نفعان در خط مشي گذاري عمومي محسوب مي شوند. |
سازمان غذا و دارو با توجه به تنوع فعاليت ها و حساسيت وظايف و ماموريت‌هايش داراي ذينفعان متنوعي مي‌باشد که هرکدام از آنها مي‌توانند به روش هاي مختلف بر سياست هاي سازمان تاثير بگذارند يا از آن تاثير بپذيرند. پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسي دانش نظري موجود در زمينه مشارکت ذينفعان و با بهره‌گيري از تجارب خبرگان، مدل مشارکت ذينفعان در خط‌مشي‌گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو را تدوين و اعتباريابي نمايد.
روش پژوهش:
پژوهش حاضر از نظر جهت‌گيري، کاربردي است. از لحاظ فلسـفه پژوهش، تفسيري و راهبرد اصلي آن نيز مبتنـي بـر رويكرد كيفي-کمي و با تلفيق دو روش تحليل مضمون و روش مدلسازي معادلات ساختاري و نرم افزار SmartPLS به اعتباريابي صـورت گرفتـه اسـت. در مرحله نخست از طريق مصاحبه‌هاي نيمه ساختار يافته با خبرگان دانشگاهي، ذينفعان و مديران واحد هاي مختلف وزارت بهداشت، با به‌کارگيري از روش تحليل مضمون، مضامين اصلي مرتبط با مشارکت ذينفعان در خط‌مشي‌گذاري عمومي اسـتخراج گرديدند و مدل مفهومي تدوين گرديد. جامعه آماري در اين بخش از صاحب‌نظران حوزه خط‌مشي‌گذاري، مديران، و ذينفعان وزارت بهداشت است كه داراي سطح تحصيلات دكتري و بالاتر و تجربه كاري مرتبط بوده‌‌اند نمونه‌گيري به صورت گلوله برفي و به تعداد 18 نفر انتخاب گرديد.
سپس مدل استخراج شده، با استفاده از از پرسشنامه محقق‌ساخته و بهره‌گيري از روش مـدلسـازي معادلات سـاختاري با استفاده از نرم افزار SmartPLS مورد برازش قرار گرفت. جامعه آماري در بخش کمي پژوهش کارشناسان ارشد و مديران سازمان غذا و دارو به تعداد 524 نفر مي باشد که مبتني بر جدول مورگان تعداد نمونه 229 نفر تعيين گرديد که به روش نمونه گيري تصادفي طبقه اي انتخاب شده اند.
تجزيه و تحليل اطلاعات در روش تحليل مضمون بر فرايند كدگذاري مبتني است. مضمون ، بيانگر مفهـوم الگـوي موجود در داده‌ها و مرتبط با پرسش‌هاي پژوهش است. اين روش، فرايندي براي تحليل داده‌هاي متني است كه داده‌هاي پراكنده و متنوع را به داده‌هاي غني و تفصيلي تبديل مي‌كند(براون15، 206: 89) شبكه مضامين بر اساس رويه‌اي مشخص، طي چهار مرحله «ديدن متن»، «برداشت و درك مناسـب از اطلاعـات ظـاهراً نـامرتبط»، «تحليـل اطلاعـات كيفي» و در نهايت «مشاهده نظاممند شخص، تعامل، گروه، موقعيت، سازمان يـا فرهنـگ»مضـامين زيـر را نظـام‌منـد مي‌كند.
مضامين پايه (كدها و نكات كليدي موجود در متن)
مضامين سازماندهنده (مقولات به‌دست آمده از تركيب و تلخيص مضامين پايه)
مضامين فراگير (مضامين عالي دربرگيرنده اصول حاكم بر متن به‌عنوان يك كل)
سپس اين مضامين به‌صورت نقشه‌هاي شبكه وب رسم مي‌شوند كه در آن مضامين برجسته هر يك از سـه سـطح نامبرده، همراه با روابط ميان آنها نشان داده مي‌شود. شبكه مضامين، رويه‌اي براي تهيه مقـدمات يـا ارائـه نتـايج پايـاني تحليل نيست، بلكه راهكاري براي شكستن متن و يافتن نكات معقول و برجسـته درون آن است(کايگر16، 2020: 142)
با استفاده از مدلسازي معادلات ساختاري سعي شده روابط ميان متغيرهاي مورد پژوهش در يک مدل کلي نشان داده شود. همچنين جهت تحليل عاملي تاييدي از اين روش استفاده شده است. براي انجام تحليلهاي مربوط به مدلسازي معادلات ساختاري از نرم افزار SmartPLS استفاده شده است. از اين نرم افزار جهت محاسبات تحليل عاملي و ضرايب تاثير هر كدام از متغيرها در تعامل با همديگر استفاده شده و برونداد حاصل از آن به صورت گرافيکي بوده و چارچوب دقيق‌تري از روابط متغيرها ارائه مي‌دهد.
يافته‌ها:
در مرحله اول، كليه داده هاي متني مصاحبه ها، بازخواني شد. پـس از بازخواني هاي مكرر، در مرحله دوم 285 كد باز استخراج شد و در گام بعدي مضامين پايه از تحليـل و تركيـب جمـلات يادداشت گذاري شده بروز و ظهور يافتند. در گام چهارم با توجه به شكل‌گيري 103 مضمون پايه، 20 مضمون سازماندهنده تعيين شد. در گام پنجم نيز با توجه به مضامين سازماندهنده و همچنين ذهنيت شكل‌گرفته پژوهشگر طي پژوهش، تعداد 5 مضمون فراگير مشخص شد. تم‌هـا و الگوهـاي درون داده‌هـا بـه يكـي از دو روش روش اسـقرايي (پايين به بالا) يا روش نظري ـ قياسي (بالا به پايين) شناسايي مي‌شوند. در رويكرد استقرايي، تم‌هاي شناسايي‌شده بيشتر به خود داده‌ها مرتبط مي‌شوند و از داده‌هاي گردآوري‌شده به دست مي‌آيند. در حـالي كـه در رويكـرد نظـري ـ قياسـي، داده‌ها از علاقه نظري پژوهشگر به موضوع ناشي مي‌شوند و از طريق پيشينه پژوهش و زمينه كاري وي بيرون مي‌آينـد. معمولاً هنگامي در رابطه با موضوعي به پژوهش پرداخته مي‌شود كه در باب موضوع مد نظر، كمتر نظريه‌اي ظاهر شـده باشد. در اين گونه موارد بهتر است رويكرد استقرايي در پيش گرفته شود(محمودي و همکاران، 1393: 178) بنابراين دراين پژوهش براي استخراج سازماندهنده و فراگير از روش استقرايي استفاده شده است که نتايج آن در جدول شماره 2 ارائه شده‌اند.
جدول 2: مضامين سازماندهنده و مضامين فراگير
مضامين فراگير | مضامين سازمان دهنده |
عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان | ساختارها و زيرساختها |
باور و نگرش مديران | |
عرصه اجرايي سازمان | |
شرايط تعامل با ذينفعان | پذيرش و جلب براي تعامل با سازمان |
مديريت ارتباط با ذينفعان | |
شناسايي و تحليل ذينفعان | |
تعيين چارچوبهاي مشارکتي | |
اجراي سياستهاي حمايتي | |
عوامل اثرگذاري ذينفعان | تجربه تعامل با سازمان |
شرايط انگيزشي ذينفعان | |
ويژگي ها و توانايي هاي ذينفعان | |
مديريت تعارض ذينفعان | |
باور و نگرش ذينفعان | |
شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان | سهولت فرآيند مشارکت |
مديريت حل مساله | |
هدفگذاري مشارکت ذينفعان | |
نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان | رضايتمندي ذينفعان |
تعيين دستور کار مناسب خط مشي | |
تسهيل اجراي خط مشي |
طبق يافته‌هاي بخش كيفي، مدل مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت داراي 5 بعـد اصـلي شامل عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان، شرايط تعامل با ذينفعان، عوامل اثرگذاري ذينفعان، شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان و نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان است. ابعاد و مؤلفه‌هاي مدل در شكل1 آمده است.
شکل 1: مدل مفهومي مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو
براي برازش مدل اندازه گيري بعد از اجراي مدل بايستي ضرايب بارهاي عاملي تمامي سئوالات بزرگتر از 4/0 باشد تا يک مدل همگن داشته باشيم. با استفاده از نرم افزار مدل را اجرا گرديد که در نتيجه تمامي بارهاي عاملي سئوالات مطابق شکل 2 بزرگتر از 4/0 مي باشند.
شکل 2: ضرايب بار عاملي تمام سئوال‌هاي پرسشنامه آزمون مدل
بر اساس نتايج به دست آمده از پژوهش پايايي ترکيبي تمامي متغيرهاي مرتبه دوم بالاتر از 7/0مي‌باشد که نشانگر پايداري دروني مدل‌هاي اندازه‌گيري مي‌باشد.
پايايي ترکيبي عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان =875/0، شرايط تعامل با ذينفعان = 912/0، عوامل اثر گذاري ذينفعان =931/0، شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان =774/0 و نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان = 907/0 مي باشد.
روايي همگرا (AVE) بيانگر ميزان همبستگي يک سازه با سئوالات (شاخص‌ها) مي‌باشد. با توجه به نتايج به دست آمده از تحقيق روايي همگراي تمامي متغيرهاي مرتبه اول بالاتر از 4/0 بوده که نشانگر روايي همگراي مناسب براي متغيرهاي مرتبه اول دارد که به صورت زير مي باشد.
روايي همگرا عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان = 666/0، شرايط تعامل با ذينفعان = 724/0، عوامل اثر گذاري ذينفعان = 820/0، شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان =747/0 و نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان = 765/0 مي باشد.
براي ارزيابي بخش ساختاري مدل مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت از معيارهاي Z (مقادير t-values) معيار R Squares يا R2 و معيار Q2 استفاده شده است که نتايج آن به شرح زير است.
تمامي ضرايب معناداري Z از 96/1 بيشتر هستند که اين امر معنادار بودن تمامي سئوالات و روابط مسير ميان متغيرها در سطح اطمينان 95% را نشان مي دهد.
شکل 3: ضرايب معناداري Z
R2 معياري است که براي متصل کردن قسمت مدل اندازه‌گيري و قسمت ساختاري مدل سازي معادلات ساختاري مورد استفاده قرار مي‌گيرد و بيان مي‌کند متغير برون‌زا چه تاثيري بر يک متغير درون‌زا دارد.
مقدار ضرايب براي متغير هاي درون‌زا در مدل مسير ساختاري بيشتر از 33/0 هستند لذا ميزان پيش‌بيني مدل بالا مي‌باشد. همانطور که مشاهده مي‌شود مقدار R2 براي متغير شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان برابر 195/0و براي متغير نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان برابر 202/0 که بر اين اساس تاثير عوامل ويژگيها و توانايي‌هي ذينفعان بر شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان و نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان ضعيف مي‌باشد.
جدول 3: ضرايب معناداري R2
R Square |
|
346/0 | اجراي سياستهاي حمايتي |
414/0 | باور و نگرش ذينفعان |
626/0 | باور و نگرش مديران |
334/0 | تجربه تعامل با سازمان |
806/0 | تسهيل اجراي خط مشي |
510/0 | تعيين دستور کار مناسب خط مشي |
389/0 | تعيين چارچوبهاي مشارکتي |
450/0 | جايگاه بخش خصوصي در مشارکت |
433/0 | رضايتمندي ذينفعان |
776/0 | ساختارها و زيرساختها |
624/0 | سهولت فرآيند مشارکت |
718/0 | شرايط انگيزشي ذينفعان |
614/0 | شرايط تعامل با ذينفعان |
195/0 | شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان |
890/0 | شناسايي و تحليل ذينفعان |
645/0 | عرصه اجرايي سازمان |
424/0 | مديريت ارتباط با ذينفعان |
638/0 | مديريت تعارض ذينفعان |
518/0 | مديريت حل مساله |
202/0 | نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان |
890/0 | هدفگذاري مشارکت ذينفعان |
800/0 | ويژگيها و توانايي هاي ذينفعان |
547/0 | پذيرش و جلب براي تعامل با سازمان |
ارتباط پيش‌بين شاخص ديگري در ارزيابي مدل ساختاري و کيفيت آن مي‌باشد که هدف آن بررسي توانايي مدل ساختاري در پيش‌بيني کردن به روش چشم‌پوشي مي باشد. معروفترين و شناخته شده ترين معيار اندازه گيري اين توانائي شاخص Q2 استون- گايسلر است که بر اساس اين ملاک مدل بايد نشانگرهاي متغيرهاي مکنون درون‌زاي انعکاسي را پيش‌بيني کند. مقادير Q2بالاي صفر نشان مي دهد که مقادير مشاهده شده خوب بازسازي شده‌اند و مدل توانايي پيش‌بيتي دارد. به عبارت ديگر اگر کليه مقادير به دست آمده براي شاخص CV Red با در نظر داشتن متغير پنهان درون‌زا انعکاسي شده مثبت باشد، مي‌توان گفت مدل ساختاري از کيفيت مناسبي برخوردار مي‌باشد. قدرت پيش‌بيني مدل در مورد متغيرهاي پنهان درون‌زا مقادير 02/0، 15/0 و 35/0 به ترتيب به عنوان مقادير ضعيف، متوسط و قوي مي‌باشد.
با توجه به جدول 4 که مقدار Q2براي تمامي متغيرها بيشتر از 15/0 هستند لذا نشان مي‌دهد مدل داراي برازش بالا مي‌باشد.
Q2 | SSE | SSO |
|
267/0 | 259/503 | 687 | اجراي سياستهاي حمايتي |
271/0 | 980/1001 | 1374 | باور و نگرش ذينفعان |
174/0 | 912/961 | 1165 | باور و نگرش مديران |
280/0 | 954/329 | 458 | تجربه تعامل با سازمان |
348/0 | 517/597 | 916 | تسهيل اجراي خط مشي |
535/0 | 137/319 | 687 | تعيين دستور کار مناسب خط مشي |
527/0 | 232/433 | 916 | تعيين چارچوبهاي مشارکتي |
359/0 | 930/733 | 1145 | جايگاه بخش خصوصي در مشارکت |
312/0 | 647/472 | 687 | رضايتمندي ذينفعان |
284/0 | 509/819 | 1145 | ساختارها و زيرساختها |
337/0 | 048/607 | 916 | سهولت فرآيند مشارکت |
505/0 | 008/340 | 687 | شرايط انگيزشي ذينفعان |
097/0 | 900/206 | 229 | شرايط تعامل با ذينفعان |
426/0 | 468/131 | 229 | شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان |
296/0 | 971/644 | 916 | شناسايي و تحليل ذينفعان |
235/0 | 274/876 | 1145 | عرصه اجرايي سازمان |
0 | 229 | 229 | عوامل اثرگذاری ذينفعان |
0 | 229 | 229 | عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان |
225/0 | 721/709 | 916 | مديريت ارتباط با ذينفعان |
333/0 | 447/1068 | 1603 | مديريت تعارض ذينفعان |
528/0 | 267/540 | 1145 | مديريت حل مساله |
0 | 229 | 229 | نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان |
388/0 | 471/700 | 1145 | هدفگذاري مشارکت ذينفعان |
277/0 | 701/662 | 916 | ويژگيها و توانايي هاي ذينفعان |
461/0 | 582/493 | 916 | پذيرش و جلب براي تعامل با سازمان |
شاخص نيکويي برازش(GOF) هر دو مدل اندازه‌گيري و ساختاري را مد نظر قرار داده و به عنوان معياري براي سنجش عملکرد کلي مدل به کار مي‌رود. در تحقيق حاضر ميانگين AVE برابر با 643/0 و ميانگين2 R برابر با 524/0 محاسبه گرديد که بعد از جذر گرفتن، در رابطه بالا قرار مي گيرد. در نهايت مقدار برازش مدل کلي 625/0 به دست آمد که نشان از برازش مناسب مدل مي باشد.
بحث و نتيجه گيري:
تأکيد تدوين خطمشيهاي علمي و عملي به مشارکت و درگيرسازي کليه ذينفعان در همه مراحل خط‌مشي‌گذاري است و تأمين نيازهاي در حال تغيير جامعه و افزايش کارايي، اثربخشي، کيفيت و ايجاد عدالت در جامعه همواره با سياست‌سازي و خط‌مشي‌گذاري نو يا تغيير و اصلاح سياستهاي قبلي، با مشارکت و نظرات ذينفعان تاثيرگذار و تاثيرپذير موجود و دردسترس بهتر تدوين مي‌شوند(برازوار17، 2019: 92) بر اين مبنا، خط‌مشي‌ها بايد با مشارکت ذينفعان تدوين و اجرا گردد تا نتايج بهتري به دست دهند و بي‌اعتنايي به نظرات آنها ممکن است نتايج فاجعه‌باري را در اجراي خط‌مشي‌ها به‌همراه داشته باشد.
يافته‌هاي پژوهش حاکي از اين است که مضامين فراگير شناسايي شده موثر در مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي در سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت شامل عوامل بسترساز مشارکت ذينفعان، شرايط تعامل با ذينفعان، عوامل اثرگذاري ذينفعان، شرايط عملياتي مشارکت ذينفعان و نتايج و پيامدهاي مشارکت ذينفعان است که در قالب 20 مضمون سازماندهي شده مي باشد که مدل مفهومي آن آورده شده است.
همچنين در اعتباريابي مدل تمامي شاخص‌هاي شناسايي شده در مدل مشارکت ذينفعان در خط مشي گذاري عمومي در سازمان غذا و دارو ، تأييد و مقدار GOF مدل کلي به مقدار 625/0 مي‌باشد لذا مدل از برازش مناسبي برخوردار است.
با توجه به نظرات متخصصان و خبرگان مدل پيشنهادي قابليت استفاده در عمل را دارا مي‌باشد در نتيجه اين مدل مي‌تواند به عنوان راهنماي عمل خطمشي گذاران و مديران سازمان غذا و دارو جهت مشارکت ذينفعان در خطمشي گذاري عمومي به منظور وضع خطمشي ها و سياست هاي مطلوب مورد استفاده قرار گيرد.
پيشنهاد مي‌گردد که براي ارتقاء فرايند خط‌مشي‌گذاري در نظام سلامت به ويژه سازمان غذا و دارو و استفاده بهينه از مهارت و تخصص ذينفعان مختلف از ايده‌هاي کارکنان و خبرگان شاغل در سازمان با ديدگاه‌هاي مختلف در تدوين خط‌مشي‌ها استفاده شود و زمينه براي مشارکت آنها فراهم شود.
ضروري است فضاي تعاملي مناسبي بين ذينفعان و خط‌مشي‌گذاران سازمان غذا و دارو از يک سو، و مجريان و خط‌مشي‌گذاران سازمان ايجاد شود. در ضمن با استفاده از رسانه‌هاي جمعي در تحليل و تبيين مسائل، و شناسايي ايده‌ها و تحليل اطلاعات مي‌توان از ظرفيت تحليلي رسانه، آگاهي مصرف کننده نهايي را نسبت مسائل و مشکلات موجود در حوزه نظام سلامت بویژه سازمان غذا و دارو بالا برد و به ارتقاي ظرفيت خط‌مشي‌گذاري و محتواي خط‌مشي‌های نظام سلامت کمک کرد.
و نهايتاً پيشنهاد مي‌شود تضاد منافع بين ذينفعان سازمان غذا و دارو با شناسايي و وزن‌دهي مناسب به هر کدام از آنها متناسب با خطمشي مديريت شود تا همه بتوانند مشارکت لازم را در خطمشي گذاري داشته باشند. همچنين ضروري است نهادها و مؤسسه‌هاي مرکب از نمايندگان بيماران به صورت سازمانهاي مردم‌نهاد(NGO) به شکلي سامان يابند که در فرايند خط‌مشي‌گذاري و در جهت تدوين خطمشيهاي مطلوب مشارکت و حمايت کنند. همچنين، بايد نهادهاي مذکور در تعامل با هم فعاليت کنند تا امکان تدوين خط‌مشي‌ها مطلوب ميسر شود.
تشکر و قدرداني: نويسندگان از کليه مديران و کارکنان ستادي وزارت بهداشت به طور خاص سازمان غذا و دارو که در راه انجام اين پژوهش نهايت همکاري و کمک و مساعدت خود را مبذول داشتند، تشکر و قدرداني مي‌نمايند. اين مقاله حاصل بخشي از رساله مقطع دکتراي تخصصي رشته مديريت دولتي با عنوان طراحي و تبيين مدل مشارکت ذينفعان در خط مشي گذاري عمومي در سازمان غذا و داروي وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکي، با کد 101480045889171175725 است.
منابع:
1- Anyebe AA. An overview of approaches to the study of public policy. e-Bangi. 2018 Jun 12;15(1).
2- Bernadette, B, Pezdevšek Malovrh Š. Establish cooperation through stakeholder participation and knowledge creation in non-governmental network services. 2019 Oct;9(10):599.
3- Braun V, Clarke V. Using thematic analysis in psychology. Qualitative research in psychology. 2006 Jan 1;3(2):77-101.
4- Brezovar, N. EARLY STAKEHOLDER ENGAGEMENT FOR BETTER REGULATION OF THE NGO SECTOR-POSITIVE EXPERIENCE FROM SLOVENIA. 2019, paper for the 27th NISPAcee Annual Conference.Available at:
5- Colebatch HK, Hoppe R. Introduction to the handbook on policy, process and governing. In Handbook on policy, process and governing 2018 Dec 28. Edward Elgar Publishing.
6- Danaei Fard, H; Hoseini, S.Y; Fani, A. Public policy making capacity : a clue to development; 1st edition; Tehran, Saffar publishing co, (2013). (In Persian)
7- Danaei Fard, H; Saghafi, E.; Moshabaki Esfahani,A.(2009); Public policy making administration: investigating the role of rationality in editing policy making stage; a quarterly journal of Humanities Teacher; Management researches in Iran, 14th edition, 4th issue. (In Persian)
8- Ehrenberg RG, Smith RS. Modern labor economics: Theory and public policy. Routledge; 2016 Apr 20.
9- Gharehdaghi, R. Identifying and Prioritizing the Components of Employees’ Participation in Implementing Public Policy in the Field of Whole Countries’ Municipalities. Public Policy In Administration, 2018; 9(3): 1-17. (In Persian)
10- Gheisari, F., salajeghe, S., Bigzadeh Abbasi, F., Sheikhy, A. Investigating the relationship between the role of actors in formulating a public policy on the implementation of health policies of the administrative system (Case study: Provincial organizations of Khuzestan province). Public Policy In Administration, 2019; 10(35): 53-69. (In Persian)
11- Goldar Z, Amiri M, Golipor R, Moazzami M. Design a conceptual framework for stakeholder engagement in public policy-making The Journal of Auditing knowledge, 2017; 66: 81-105. (In Persian)
12- Khadzhyradieva S, Hrechko T, Savkov A. Behavioral insights in public policy: Ukrainian case. Public Policy and Administration. 2019 Apr 9;18(1):85-99. Collins C, Green A, Hunter D. Health sector reform and the interpretation of policy context. Health policy. 1999 Apr 1; 47(1):69-83.
13- Kiger ME, Varpio L. Thematic analysis of qualitative data: AMEE Guide No. 131. Medical teacher. 2020 Aug 2;42(8):846-54.
14- Knill C, Tosun J. Public policy: A new introduction. Red Globe Press; 2020.
15- Langeveld K, Stronks K, Harting J. Use of a knowledge broker to establish healthy public policies in a city district: a developmental evaluation. BMC Public Health. 2016 Dec 1;16(1):271.
16- Loborg M. Exploring understandings of quality: A study of stakeholder definitions in a university’s internal quality assurance system.2019.
17- Mahmoudi, V., Nayyeri, S., Pourezzat, A. Reprocessing the Indicators of Human Capabilities Development in the light of Imam Ali’s (peace be upon him) Order to Malek Ashtar. Journal of Business Management, 2014; 6(1): 167-186. doi: 10.22059/jibm.2014.51610
18- Mays, N., Buse, K., Walt, G., & NetLibrary, I. Making health policy, New York: Open University Press. 2018.
19- Mosadeghrad AM. Essentials of healthcare organization and management, Tehran: Dibagran Tehran; 2015. (In Persian)
20- Peters BG. Institutional theory in political science: The new institutionalism. Edward Elgar Publishing; 2019.
21- Schwermer H, Barz F, Zablotski Y. A literature review on stakeholder participation in coastal and marine fisheries. YOUMARES 9-The Oceans: Our Research, Our Future. 2020:21-43.
22- Sheikhbagloo Z, Teymournejad K, Givarian H, Abbaszade Sohroon Y. Identification and Analysis of Stakeholders of the Food and Drug Administration of the Ministry of Health using the Demetel Technique. Journal of healthcare management. 2020 Sep 22;11(no37):33-44.
23- Wiersma, W. (2016), Evaluation theory, models and application, Journal of MultiDisciplinary Evaluation, V: 6 (11), PP: 109 - 115.
24- Yusof NA, Asnam SW, Anas AS, Mustapha NS, Emran N, Azman NA. Theoretical And Practical Gaps In Policy Making Process In Five Organizations. STI Policy and Management Journal. 2019 Jul 15;4(1).
Abstract:
Background: Stakeholder participation is considered as a cornerstone of contemporary policy-making and is one of the tools for democracy and sustainable development in organizations that this study has addressed.
Objective: To develop and validate a stakeholder participation model in public policy-making in the Food and Drug Administration.
Methods: First, using snowball sampling method, interview with 18 experts, then using content analysis method, a conceptual model was developed. For validation, the structural equation model through SmartPLS software was used. The content validity of the questionnaires by experts, the construct validity by factor analysis and the reliability of the questionnaire by Cronbach's alpha test were calculated to be 0.70 and all were confirmed..
Findings: In the qualitative section, 103 basic themes, 20 organizing themes and 5 comprehensive themes were extracted to model the model. The results showed that all the indicators identified in the model of stakeholder participation in public policy in the Food and Drug Administration, approval and the GOF value of the general model is 0.625, so the model has a good fit.
Conclusion: By implementing the model, the participation of stakeholders in public policy making in the Food and Drug Administration can be increased and practical policies can be formulated and fully implemented.
Keywords: public policymaking, stakeholders, participation, health system, Iranian Food and Drug Administration (IFDA).
[1] - Colebatch HK
[2] - Khadzhyradieva S
[3] - Ehrenberg RG
[4] - Peters BG
[5] - Anyebe AA
[6] - Mays, N
[7] - Yusof NA
[8] - Knill C
[9] - Wiersma, W
[10] - Schwermer H
[11] - Loborg M
[12] - Langeveld K
[13] - Bernadette, B
[14] - Brezovar, N
[15] - Braun V
[16] - Kiger ME
[17] - Brezovar, N
