هویت ایرانی؛ نقد دیدگاه‌ها و ضرورت رویکرد تاریخی

الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی

محمد علی عسگری ¹ , فهیمه مخبر دزفولی ² , یونس فرهمند ³

1 - دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - دانشیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 29 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1443 تاريخ التأكيد : 20 الخميس , رمضان, 1443 تاريخ الإصدار : 21 الإثنين , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: هویت ملی, ایران و ایرانشهر, ناسیونالیسم ایرانی, ناسیونالیسم اسلامی, بستر تاریخی,

ملخص المقالة :

هویت ملی، مهم‌ترین سرمایه فرهنگی و تاریخی هر کشوری است که در گذشته های دور شکل گرفته و نسل به نسل تداوم پیدا می کند. فقدان یک نگرش تاریخی به هویت ملی می تواند موجب برداشت های متناقض و خارج از مداری گردد که بعضا مناقشه‌برانگیز خواهد بود. بستر تاریخی یک هویت تا آن‌جا اهمیت دارد که برخی از متفکران، هویت را اساسا مقوله ای تاریخی قلمداد می کنند و بر این باورند که هویت ملی هر کشوری از انباشت سرمایه های یک ملت در طول تاریخ پدید آمده‌است و بنابراین سرگذشت مشترک تاریخی مهم‌ترین عنصر تعیین‌کننده در یک هویت قلمداد می شود. در این مقاله با شیوه کتابخانه ای و تحلیلی نخست برخی دیدگاه‌ها و برداشت‌ها پیرامون هویت ملی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت با نقد آن‌ها به این پرسش پاسخ داده شده‌است که چه ضرورتی برای داشتن یک رویکرد تاریخی وجود دارد و فقدان آن چه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد برای روایت هویت یک ملت و نیز برای تمیز دادن روایت های درست از نادرست، داشتن یک رویکرد تاریخی ضرورتی انکارناپذیر است

المصادر:

ابراهیمی، ضیاء، پیدایش ناسیونالیسم ایرانی، ترجمه حسن افشار، نشر مرکز، تهران، 1396ش.

ابن اسفندیار، بهاء الدین محمد بن حسن، تاریخ طبرستان، تصحیح عباس اقبال، کلاله خاور، تهران، 1386ش.

ابن خردادبه، المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، موسسه میراث ملل و حنفاء، تهران، 1371ش.

ابن خردادبه، المسالک و الممالک، دارصادر، بیروت، 1889م.

ابن بلخی، فارسنامه، تصحیح گای لسترنج و نیکلسون، انتشارات اساطیر، تهران، 1385ش.

ابوالحسنی، رحیم، «مؤلفه‌های هویت ملی با رویکردی پژوهشی»، فصلنامه سیاست، دوره 38، ش 4، 1387ش.

اتفاق، شهرام، «جواد طباطبایی، به سوی لیبرالیسم یا ناسیونالیسم؟»، موسسه فرهنگی صدانت، آبان 1400ش.

اردستانی، علی، مصاحبه درباره کتاب زمینه‌های اجتماعی انقلاب ایران، وبگاه تاریخ ایرانی، 1/3/94.

احمدی، حمید، «نقد و بررسی کتاب ایران بین ناسیونالیسم اسلامی و سکولاریسم»، وبسایت ایبنا، 4/6/1398.

اشپولر، برتولد، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ترجمه مریم میر احمدی، انتشارات علمی و فرهنگی، 1369ش.

اشرف، احمد، هویت ایرانی از دوران باستان تا پهلوی، ترجمه حمید احمدی، نشر نی، تهران، 1396ش.

اصفهانی، حمزه بن حسن، تاریخ پادشاهان و پیامبران، ترجمه جعفر شعار، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران، 1346ش.

اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، به اهتمام ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1340ش.

افروغ ، عماد، هویت ایرانی در گذر تاریخ، انتشارات علم، تهران، 1400ش.

بایبوردی، اسماعیل، «جهانی شدن فرهنگ و تأثیر آن بر هویت ملی ایران»، فصلنامه مطالعات بین الملل، دوره هفتم، شماره 28، 1393ش.

تاریخ سیستان، تصحیح محمد تقی بهار، انتشارات معین، تهران، 1381ش.

جنکینز، ریچارد، هویت اجتماعی، تورج یار احمدی، شیرازه ، 1381ش.

حاجیانی، ابراهیم، «بررسی منابع هویت ایرانی»، رساله دکتری دانشگاه تهران، تیر 1387ش.

دریایی، تورج، مصاحبه با روزنامه اعتماد، شماره 2841، 12/9/99.

دوراندیش، هومان، «نقد و نظری بر کتاب پیدایش ناسیونالیسم ایرانی»، روزنامه اعتماد، 3/3/ 97.

دیلمقانی، فرشید، قاسمی ترقی، محمد علی، «جایگاه هویت ملی در ایران، نگاهی به تطور تاریخی، الگوها و سیاست‌های هویت ملی»، پژوهشنامه تاریخ، سال 13، شماره 52، 1397ش.

راعی گلوجه، سجاد، «هویت ملی و ایرانی گری در تاریخ نگاری زرین کوب»، فصلنامه مطالعات ملی، سال 4، ش 1، 1382ش.

زبیده، سامی، «اسلام و ناسیونالیسم: تداوم‌ها و تناقض‌ها»، ترجمه فرهاد قربان زاده، سایت پروبلماتیک 23/10/93.

زرین کوب، عبدالحسین، دو قرن سکوت، انتشارات جاویدان، تهران، 1336ش.

همو، تاریخ مردم ایران، از پایان ساسانیان تا پایان آل بویه، امیرکبیر، تهران، 1400ش.

شایگان، داریوش، بینش اساطیر، کتابخانه فرهنگستان ادب و هنر ایران، 1354ش.

همو، آسیا در برابر غرب، باغ آینه، تهران، 1371ش.

همو، مصاحبه با مهرنامه، شماره 20، ویژه نوروز 1391.

شجری قاسم خیلی، رضا، «تداوم یا تحول هویت ایرانی؛ علل و عوامل»، رساله دکتری در رشته تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، دی 1389ش.

طباطبایی، سید جواد، خواجه نظام الملک، ستوده ، تبریز، 1385ش.

همو، «ایران به عنوان ایرانشهر»، مصاحبه با روزنامه اعتماد، شماره 3921، سیزده مهر 1396ش.

فرای، ریچارد، عصر زرین فرهنگ و تمدن ایرانی، ترجمه مسعود رجب نیا، سروش، تهران، 1363ش.

فوکویاما، فرانسیس، هویت؛ سیاست هویت کنونی و مبارزه برای به رسمیت شناخته شدن، ترجمه رحمن قهرمان پور، انتشارات روزنه، 1398ش.

قربانی، قدرت الله، «هویت ملی از دیدگاه استاد مطهری»، فصلنامه مطالعات ملی، شماره 18، سال پنجم، 1383ش.

علم الهدی، جمیله، «هویت از منظر قرآن و فلاسفه»، مجله بینات، سال 14، ش 3، 1386ش.

کچوئیان، حسین، تطورات گفتمان‌های هویتی ایران: ایرانی در کشاکش با تجدد و مابعد تجدد، نشر نی، تهران، 1386ش.

مسکوب، شاهرخ، هویت ایرانی و زبان فارسی، نشر فرزان روز، تهران، 1394ش.

مطهری، مرتضی، خدمات متقابل اسلام و ایران، بنیاد علمی فرهنگی استاد مطهری، تهران، بی‌تا.

منصور نژاد، محمد، «تاملی در نگاه دکتر جواد طباطبایی به هویت ایرانی در تعامل با هویت اسلامی و غربی»، فصلنامه مطالعات ملی، سال 5، ش 4، 1383ش.

نظری، علی اشرف، «ناسیونالیسم و هویت ایرانی، مطالعه موردی دوره پهلوی اول»، فصلنامه پژوهش حقوق و سیاست، سال 9، ش 22، 1386ش.

نیولی، گراردو، آرمان ایران؛جستاری در خاستگاه نام ایران، ترجمه منصور سید سجادی، موسسه فرهنگی هنری پیشین پژوه، تهران، 1387ش.

یاسمی، رشید، کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، مجمع ناشر کتاب، تهران ، بی تا.

 Gnoli, Gherardo, The Ideas of Iran: An Essay on Its Origin, ISTITUTO ITALIANO per IL MEDIO ED ESTREMO ORIENTE, 1989.

Torbakov, Igor, History, Memory and National Identity Understanding the Politics of History and Memory Wars in Post- Soviet Lands, The Journal of Post-Soviet Democratization, p.212.

Abolhasani, Rahim, “National Identity Elements with Researchial Approach”, Politics Quarterly, Vol.38, Issue 4, 2009/ 1387.

Afroogh, Emad, Huwiyyat- i Iranī dar Gudhar- i Tārīkh, Intishārat- i ʿIlm, Tehran, 1400/ 2021.

Ahmadi, Hamid, “Naqd wa Barrisī- yi Kitāb- i Iran Biyn- i Nationalisme-i Islāmī wa Secularism”, IBENA(Website), 1398/6/4.

Alamolhoda, Jamileh, “Huwiyyat Az Manẓar- i Qurān wa Falāsafa”, Bayyināt, Vol.14, Issue 3, 1386/ 2008.

Ardestani, Ali, Muṣāḥiba Dar Bāra- yi Kitāb Zamīna- hā- yi Ijtimāʿī- yi Inqilāb- i Iran, Wibgāh(Website) Tārīkh- i Iranī, 94/3/1.

Ashraf, Ahmad, Huwiyyat- i Iranī az Dawrān- i Bastān tā Pahlawī, Trans. Hamid Ahmadi, Nashr- i Niy, Tehran, 1396/ 2017.

Baibordi, Esmaiel, “The Globalization of Culture and Its Effect on Iranian National Identity”, Research Letter of International Relations, Vol.7, Issue 28 - Serial Number 28, 1393/ 2015.

Daryaee, Touraj, Muṣāḥiba (Interview) Bā Rūz- Nāma- yi Iʿtimād, No. 2841, 99/9/12.

Dilmoqan, Farshid , Qasemi Tarki, Muhammad Ali, “Jaygāh- i Huwiyyat- i Millī dar Iran, Nigāhī bih Taṭawwūr- i Tārīkhī, Ulgū- hā wa Siyāsat- hā- yi Huwiyyat- i Millī”, Scientific Journal of History Research, Vol.13, Issue 52, 1397/ 2018.

Doorandish, Hooman, “Naqd wa Naẓarī bar Kitāb- i Piydāyish- i Nationalism- i Iranī”, Rūz-Nāma- yi Iʿtimād, 97/3/3.

Ebrahimi, Zia, The Emergence of Iranian Nationalism, Trans. Hasan Afshar, Nashr- i Markaz, Tehran, 1396/ 2017.

Ettefagh, Shahram, “Javad Tabatabai, Bih Sūy- i Liberalism Yā Nationalisme?”, Mawʾasisiya Farhangī- yi Ṣidānat, 1400/ 2021 November.

Frye, Richard, The Golden Age Of Persia, Trans. Masoud Rajab Nia, Surūsh, Tehran, 1363/ 1985.

Fukuyama, Francis, Identity : the Demand for Dignity & the Politics of Resentment, Trans. Rahman Ghahremanpour, Intishārāt- i Rūzana, 1398/ 2020.

Gnoli, Gherardo, The Idea of Iran: An Essay on Its Origin, Trans. Mansour Seyyed Sajaddi, Mawʾassisa- yi Farhangī Hunarī- yi Pīshīn Pazhuh, Tehran, 1387/ 2009.

Hajiani, Ebrahim, “Barrisī- yi Manābiʿ- yi Huwiyyat- i Iranī”, PhD thesis, University of Tehran, Tehran, July 2008/ 1387.

Ibn Balkhī, Fārs- Nāma, Revised by Guy Le Strange & Nicholson, Intishārāt- i Asāṭīr, Tehran, 1385/ 2006.

Ibn Khurdādbih, al- Masālik wa al- Mamālik, Dār Ṣādir, Beirut, 1889.

Ibn Khurdadbih, Masālik wa Mamālik, Trans. Saeed Khakrand, Mīrāth- i Milal wa Ḥunafāʾ, Tehran, 1371/ 1992.

Ibn Isfandyār, Bahāʾ al- Dīn Muḥammad b. Ḥasan, Tārīkh- i Ṭabaristān, Revised by Abbas Eghbal, Kulaleh Khavar, Tehran, 1386/ 2007.

Iṣfahānī, Ḥamza b. Ḥasan, Tārīkh- i Pad(i)shāhān wa Payām-barān, Trans. Jafar Shoar, Intishārāt- i Bunyād- i Farhang- i Iran, Tehran, 1346/ 1967.

Iṣṭakhrī, Abū Isḥāq Ibrāhīm,  Masālik wa Mamālik, Revised by Irah Afshar, Bungāh- i Tarjuma wa Nashr- i Kitāb, Tehran, 1340/ 1961.

Jenkins, Richard, Social Identity, Trans. Touraj Yar Ahmadi, Shīrāzih, 1381/ 2002.

Kachooyan, Hossein, Taṭawwurāt- i Guftimān- hā -yi Huwiyyatī- yi Iran: Iranī dar Ka(i)shāka(i)sh Bā Tajaddud wa Mā- Baʿd- i Tajaddud, Nashr- i Niy, Tehran, 1386/ 2008.

Mansournejhad, Mohammad, “An Overview of Doctor Javad Tabataba ee s Idea of Iranian Identity and Its Interaction with Islamic and Western Identities”, National Studies Journal, Volume 5, Issue 4, 1383/ 2005.

Meskoob, Shahrokh, Huwiyyat- i Iranī wa Zabān- i Fārsī, Nashr- i Farzān- i Rūz, Tehran, 1394/ 2016.

Motahhari, Morteza, Khadamāt- i Mutiqābil- i Islām wa Iran, Bunyād- i ʿIlmī Farhangī- yi Ustād Motahhari.

Nazaria, Ali Ashraf, “Nationalism and Iranian identity : case study first Pahlavi era”, Public Law Research, Vol.9, Issue 22, 1386/ 2008.

Qorbani, Qodratullah, “National Identity in Viewpoint of Ayatollah Motahari”, National Studies Journal, Vol.18, Issue 5, 1383/ 2005.

Raie, Galogeh Sajad, “Iranian Identity and Iranianism in Zarinkoub’s Historiography”, National Studies Journal, Vol.4, Issue 1, 1382/ 2003.

Shajari GhasemKhili, Reza, “Tadāwum yā Taḥawwul- i Huwiyyat- i Iranī:ʿIlal wa ʿAwāmil”, PhD thesis, Tarbiat Modares University, 1389/ 2011.

Shayegan, Dariush, Bīnish- i Asāṭīr, Kitāb- khāna- yi Farhangistān- i Adab wa Hunar- i Iran, 1354/ 1975.

Idem, Asia dar Barābar- i Gharb, Bāgh- i Āyina, Tehran, 1371/ 1992.

Idem, Muṣāḥiba Bā Mihr- nāma, No. 20 Wīzha- yi (Special Edition) Nūrūz 1391.

Spuler, Bertold, Iran in Früh-isIamischer Zeit, Trans. Maryam Mir Ahmadi, Intishārāt- i ʿIlmī wa Farhangī, 1369/ 1990.

Tabatabai, Seyyed Javad, Khwāja Niẓām al- Mulk, Sutūda, Tabriz, 1385/ 2007.

Idem, “Iran Bih ʿU(I)nwān- i Iranshahr”, Muṣāḥibih (Interview) Bā Rūz- nāma- yi ʿItimād, No. 3921, 1396/ 2018.

Tārīkh- i Sīstān, Revised by Mohammad-Taqi Bahar, Intishārāṭ- i Muʿīn, Tehran, 1381/ 2002.

Yasemi, Rashid, Kurd wa Piywastigī- yi Nizhādī wa Tārīkh- yi Aw, Majmaʿ- i Nāshir- i Kitāb, Tehran, (Und.).

Zarrinkoob, Abdolhossein, Dū Qarn Sukūt, Intishārāt- i Jāwīdān, Tehran, 1336/ 1957.

Idem, Tārīkh- i Mardum- i Iran,Az Pāyān- i Sāsāniyyān Tā Pāyān-i Āl- i Būya, Amīrkabīr, Tehran, 1400/ 2021.

Zubaida, Sami, “Islām wa Nationalism: Tadāwum- hā wa Tanāquḍ- hā”, Trans. Farhad Ghorban Zadeh, Problematic (Website), 93/10/23.