«طِباق» آموزشکده‌هاى نظامی دولت ممالیک

الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامی

جعفر حسن زاده کلشانی ¹ (دانشجوی دکتری تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی مشهد، ایران)
مهدی جلیلی ² (استاد تاریخ و تمدن ملل اسلامى، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران)

تاريخ الإرسال : 09 الجمعة , رمضان, 1436 تاريخ التأكيد : 13 الجمعة , ذو القعدة, 1436 تاريخ الإصدار : 08 الأحد , ذو القعدة, 1436

الکلمات المفتاحية: طباق, ممالیک, نظام آموزشی- اداری ممالیک, طواشی, خشداشیه, مقدم الطباق,

ملخص المقالة :

طباق، نخستین مرکز تربیتی و آموزشی در دوره مملوکی بود که وظیفه تربیت متصدیان امور اداری و نظامی دولت ممالیک را بر عهده داشت. نظام آموزشی طباق با سایر مراکز آموزشی متفاوت بود. برخلاف آموزش رسمی جامعه که از دوره ابتدایی در مکتب‌خانه‌ها شروع و در مدارس به پایان می‌رسید و در آنها مجموعه‌ای هماهنگ از دروس مقدماتی و عالی غیر نظامی آموزش داده می‌شد، در طباق اولویت اصلی با آموزش‌های نظامی، فنون رزم، کاربرد انواع سلاح‌ها، اسب‌سواری و مانند آنها بود. در این آموزشکده‌ها جز بردگان مملوک کسی اجازه حضور و تحصیل نداشت و بسیاری از سلاطین و امیران مملوکى دانش‌آموخته طباق بودند. هر طباق به طبقه خاصی از بردگان کم‌سن‌وسال و از ملیتى معین اختصاص داشت و فارغ‌التحصیلی از طباق آزادی رسمی از بردگی و دریافت سلاح و ادوات رزم و ورود به خدمات نظامى به عنوان سرباز را در پى داشت.

المصادر:

ابن ایاس، بدایع الزهور فی وقایع الدهور، تحقیق محمد مصطفی، مکتبة دارالباز، مکة المکرمة، بی تا.

ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة، دارالکتب العلمیة، بیروت، الطبعة الاولی، 1413ﻫ-1992م.

همو، منتخبات من حوادث الدهور فی مدی الایام و الشهور، نشرpoper بکالیفرنیا 1930-1931م.

همو، المنهل الصافی و المستوفی بعد الوافی، هیئة المصریة العامع للکتاب، 1984م.

ابن جماعه، آموزش نامه، فرهنگ فرادهی و فراگیری در اسلام، گزارش و پژوهش، محمد حسین ساکت، نشر نی، تهران، 1388ش.

ابن حجر العسقلانی، الدرر الکامنة فی اعیان المائة الثامنة، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، بی تا.

ابن خلدون، العبر، ترجمه عبدالمحمد آیتی، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، 1363ش.

ابن شاهین الظاهری، زبدة کشف الممالک و بیان الطرق و المسالک، المطبعة الجمهوریة، پاریس، 1894م.

ابن الفرات، محمد عبدالرحیم، تاریخ الدول والملوک، الاجزاء 7،8،9 (1936-1942) نشرة الدکتور قسطنطین زریق و الدکتورة نجلا عزالدین (من منشورات الچامعة الامریکیة بیروت).

ابن منظور، لسان العرب، دار احیاءالتراث العربی، بیروت، الطبعة الاولی، 1408ﻫ-1988م .

احمد دهمان، محمد، معجم الالفاظ التاریخیة فی العصر المملوکی، دارالفکر المعاصر، بیروت، دارالفکر، دمشق، الطبعة الاولی، 1410ﻫ-1990م.

الباز العرینی، الممالیک، دار النهضة العربیة للطباعة و النشر، بیروت، 1386ﻫ-1967م.

امین، احمد، ضحی الاسلام، دارالکتب العربی، بیروت، الطبعة العاشرة، بی تا.

باسورث، کلیفورد ادموند، تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ پنجم، 1385ش.

همو، سلسله‌های اسلامی، ترجمه فریدون بدره ای، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371ش.

بیهقی، ابوالفضل، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، نشر علم، تهران چاپ سوم، 1371ش.

حتی، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، مؤسسه انتشارات آگاه،چاپ دوم، 1366ش.

دهخدا، علی اکبر، لغتنامه، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم از دوره جدید، 1377ش.

رزق سلیم،محمود،موسوعة عصر سلاطین الممالیک  نتاجه العلمی و الادبی، مکتبة الآداب بالجمامیز، الطبعة الثانیة، 1381ﻫ-1962م.

زیادة، نقولا، دمشق فی عصر الممالیک،مؤسسة فرنکلین للطباعة و النشر و مکتبة لبنان، نیویورک- بیروت،1966م.

السخاوی، الضوء اللامع لاهل القرن التاسع، دارالجیل، بیروت، الطبعة الاولی، 1412ﻫ-1992م.

سعید عاشور، عبدالفتاح، المجتمع المصری فی عصر سلاطین الممالیک، دار النهضة العربیة، القاهرة، 1992م.

سهیل طقوش، دولت ایوبیان، ترجمه ناصری طاهری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم،1380ش.

السیوطی، تاریخ الخلفاء، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، بیروت، الطبعة الاولی، 1432ﻫ/2010م.

همو، حسن المحاضرة فی تاریخ مصر و القاهرة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دار احیاء التراث العربیة، 1387ﻫ/1968م.

شبارو، عصام محمد، دولت ممالیک و نقش سیاسی و تمدنی آنان در تاریخ اسلام، ترجمه شهلا بختیاری، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم، 1380ش.

العبادی، احمد مختار، قیام دولة الممالیک الاولی فی مصر و الشام، دارالنهضة العربیة، للطباعة و النشر، بیروت، 1406ﻫ/1986م.

عبدالعال، حسن ابراهیم، فن التعلیم عند بدرالدین بن جماعة کما یبدو فی کتابة تذکرة السامع و المتکلم فی ادب العالم  و المتعلم، ریاض مکتبة التربیة العربی لدول الخلیج، 1405ﻫ/1985م.

عبده قاسم، قاسم، عصر سلاطین الممالیک التاریخ السیاسی و الاجتماعی، عین الدراسات و البحوث الانسانیة و الاجتماعیة، الطبعة الاولی، 1998م.

العینی، بدرالدین محمود، عقد الجمان فی تاریخ اهل الزمان عصر سلاطین الممالیک، تحقیق محمد محمد امین، الهیئة المصریة العامة للکتاب، 1412ﻫ-1992م

غفرانی، علی، بررسی زمینه‌ها و علل به قدرت رسیدت بردگان و دون پایگان در سرزمین‌های اسلامی، فصلنامه علمی – پژوهشی تاریخ فرهنگ  و تمدن اسلامی، س4، تابستان 92، ش11 .

القلقشندی، صبح الاعشی فی صناعة الانشاء، دارالکتب المصریة، القاهرة،1340ﻫ/1922م.

مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1370ش.

المقریزی، السلوک لمعرفة دول الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی، بیروت، 1418ﻫ/1997م

همو، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، مکتبة الثقافة الدینیة، القاهرة، الطبعة الثانیة، 1987م.

نظام الملک طوسی، سیاستنامه، به کوشش جعفر شعار، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم، 1377ش.

یعقوبی، البلدان، ترجمه عبدالمحمد آیتی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1342ش.