داروسازی محمد بن زکریای رازی
الموضوعات : تاریخ و تمدن اسلامیمحبوبه فرخنده زاده 1 , مصطفی گوهری فخرآباد 2
1 - استادیار دانشگاه فردوسی مشهد، گروه معارف اسلامى، مشهد، ایران
2 - استادیار دانشگاه فردوسی مشهد، گروه تاریخ و تمدن اسلامى، مشهد، ایران
الکلمات المفتاحية: آثار پزشکى رازی, داروسازی اسلامى, پزشکى اسلامى, الحاوى,
ملخص المقالة :
شماری از پزشکان مسلمان در کنار طبابت به داروسازی نیز می پرداختند. محمد بن زکریای رازی (د 313ﻫ) یکی از پزشکانی است که بخش مهم و قابل توجهی از آثار خود را به داروسازی اختصاص داده است. در این نوشتار، به شیوه توصیفی تحلیلی و با استناد به مدارک و شواهد موجود، نقش و جایگاه رازی در علم داروسازی از طریق بررسی آثار دارویی او بررسی شده است. یافته‌هاى این پژوهش نشان می دهد رازی به‌سبب احاطه بر دانش کیمیا و آگاهی از خواص سنگ های معدنی، توانست فراورده های شیمیایی جدیدی وارد علم داروسازی کند؛ هم‌چنین دستورالعمل های متعددی برای ساخت داروهای ترکیبی ارائه کرد که تا آن هنگام در بین مسلمانان بی سابقه بود. شیوه رازی در درمان بیماری‌ها، بسیار ساده بود و تا حد امکان به جای دارو، غذا تجویز می کرد؛ چه او به طبیعت داروها، سرد یا گرم، واقف بود و مضرات استفاده از داروها را نیز می شناخت. در دوره اسلامى وى نخستین پزشکى بود که از الکل برای گندزدایی، از جیوه به عنوان مسهل و از برخی ترکیبات دارویی در بی حسی استفاده کرد.
ابن ابی اصیبعة، عیون الأنباء فی طبقات الاطباء، بیروت، دار مکتبة الحیاة، 1965م.
ابنندیم، محمد، الفهرست، ترجمه م. رضا تجدد، تهران، کتابخانه ابن سینا، 1343ش.
اذکائی (سپیتمان)، پرویز، حکیم رازی، تهران، طرح نو، 1384ش.
الگود، سریل، تاریخ طب ایرانیان، ترجمه محسن جاویدان، تهران، انتشارات اقبال،1352ش.
بیرونی، ابوریحان احمد بن محمد، فهرست کتاب‌های رازی، تحقیق مهدی محقق، انتشارات دانشگاه تهران، 1371ش.
ترکمنی، سمیه، تاریخ داروشناسى در ایران و بین‌النهرین از صدر اسلام تا حمله مغول، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده الهیات، 1389ش.
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه. http://dictionary.abadis.ir
الدفاع، على عبدالله، اسهام علماء العرب و المسلمین فى علم النبات، بیروت، موسسة الرسالة، 1405ﻫ/1985م.
رازی، محمد بن زکریا، الابدال، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی، 1383ش.
همو، الاسرار و سرّ الاسرار، تحقیق محمدتقی دانشپژوه، تهران، چاپخانه حیدری، 1343ش.
همو، بایستههای اخلاق پزشکی از نگاه رازی (ادب الطبیب)، تحقیق عبداللطیف محمدالعبد، ترجمه محمد حسین ساکت، تهران، انتشارات المعی، 1391ش.
همو، الحاوی، الجزء الثانی و العشرون، فی صیدلة، چاپ محمد عبدالمعید خان، دکن، دائرة المعارف العثمانیة، 1390ﻫ-1971م.
همو، الجدری و الحصبة، با حواشی و ترجمه محمود نجمآبادی، تهران، دانشگاه تهران، 1344ش.
همو، خواص الاشیاء، ترجمه محمد بن زکریا، قم، مجمع ذخائر اسلامی، 1388ش.
همو، رسالة در فواید سکنجبین و خواص مومیایی، ترجمه احسان مقدس، تهران، نیلوبرگ، 1391ش.
همو، طب الملوکی، چاپ محمد یاسرزکّور، بیروت، دارالمنهاج، 1430ﻫ-2009م.
همو، الفصول فی الطب (المرشد)، تحقیق یوسف بیگباباپور، تهران، سفیراردهال، 1392ش.
همو، القولنج، چاپ صبحی محمود حمامی،حلب، منشورات جامعة حلب معهد التراث العلمی، 1403ﻫ- 1983م.
همو، محنة الطبیب و تعیینة، تصحیح البیرزکی اسکندر، با مقدمه علیاکبر ولایتی، ترجمه غلامرضا جمشید نژاد اول، تهران، انتشارات حقوقی، 1389ش.
همو، منافع الاغذیة و دفع مضارّها، تحقیق عاصم عیتابی، بیروت، دار الحیاء العلوم، 1406ﻫ-1985م.
همو، المنصوری فی الطب، تحقیق حازم برکی صدیقی، کویت، المنظمة العربیة التربیة، 1408ﻫ.
همو، من لایحضره الطبیب، تهران، شرکت سهامی طبع کتاب.
رشید عزة، علیا، «الرازی و علم الفارماکولوجی»، الرازی و اثره فی الطب، چاپ خالص الاشعب، بغداد، وزارة التعلیم العالی و البحث العلمی، 1988م.
سزگین، فؤاد، تاریخ نگارشهای عربی، مجلد سوم، فصل اول، تهران، انتشارات خانه کتاب، 1383ش.
علوی نائینی، عبدالعلی، بهداشت غذایی یا منافع الاغذیه و دفع مضارّها ابوبکر محمد زکریای رازی، تهران، تابان، 1343ش.
طباطبایی، محمود، خلاصه کتاب الحاوی، مشهد، دانشگاه علوم پزشکی، 1388ش.
فرشاد، مهدی، تاریخ علم در ایران، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1367ش.
قاسملو، فرید، «داروشناسی: آثار»، دانشنامه جهان اسلام
http://rch.ac.ir/article/Details/9005
قفطى، تاریخ الحکما، ترجمه از قرن 11، تصحیح بهین دارایی، تهران، نشر دانشگاه تهران، 1347ش.
نبوی، سیفالدین، محمد زکریای رازی و برداشتهای دانشمندان علم پزشکی، تهران، اقبال، 1366ش.
نجم آبادی، محمود، مؤلفات و مصنفات محمد زکریای رازی، انتشارات دانشگاه تهران، 1339ش.
همو، شرح حال و مقام محمد زکریای رازی، تهران، علمی، 1318ش.
همو، تاریخ طب، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1367ش.
Goodman, L. E., “Al- Rāzī”, EI2, g Leiden: E.J. Brill, 1996.
